İntramüsküler enjeksiyon: Revizyonlar arasındaki fark

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Etkileşimli olarak geçmişe göz at
[kontrol edilmiş revizyon][kontrol edilmiş revizyon]
← Önceki sürümle aradaki farkSonraki sürümle aradaki fark →
İçerik silindi İçerik eklendi
GörselVikimetin
LostMyMind (mesaj | katkılar)
Devriyeler
107.166 değişiklik
k Dz
Değişiklik özeti yok
1. satır: 1. satır:
{{Tıbbi müdahale bilgi kutusu|Ad=İntramüsküler enjeksiyon|resim=[[File:A young boy taking after an injection 2.jpg|260px]]|altyazı=kas içi enjeksiyon yoluyla aşı uygulanan bir çocuk.|ICD10=3E023|ICD9=99.1|MeshID=D007273|GPT=96372|Eşanlamlar=Kas içi enjeksiyon<br>İntramüsküler enjeksiyon}}
[[Dosya:Vía intramuscular.png|küçükresim|Enjekte edilebilecek kaslar]]

'''Kas içi enjeksiyon''', bir maddenin [[İskelet kası|kas]] içine [[Enjeksiyon|enjekte]] edilmesidir. [[Tıp]]ta, ilaçların [[Uygulama yolu|uygulanması]] için çeşitli yöntemlerden biridir. Kas içi enjeksiyon tercih edilebilir çünkü kaslar deri altı dokudan daha büyük ve daha çok sayıda [[kan damarı]]na sahiptir, bu da [[Subkutan enjeksiyon|deri altı]] veya [[intradermal enjeksiyon|deri içi enjeksiyonlardan]] daha hızlı emilime yol açar.<ref name="Taylor">{{Kitap kaynağı|başlık=Fundamentals of nursing : the art and science of nursing care|url=https://archive.org/details/fundamentalsofnu0000unse_o6h9|tarih=2011|yer=Philadelphia|yayıncı=Wolters Kluwer Health and Lippincott Williams & Wilkins|seri=7th|isbn=978-0781793834}}</ref> Kas içi enjeksiyon yoluyla uygulanan ilaçlar, oral ilaçları etkileyen [[ilk geçiş etkisi]]ne tabi değildir.
'''İntramüsküler enjeksiyon''' veya '''Kas içi enjeksiyon''', herhangi bir sıvının vücuda kas üzerinden [[Enjeksiyon|enjeksiyonudur]]. Tıp ve sağlıkta ilaçların parenteral uygulanmasına yönelik çeşitli yöntemlerden biridir. Kas içi enjeksiyon özellikle [[İntradermal enjeksiyon]] yani deri içi enjeksiyona oranla kan damarlarının daha büyük ve daha fazla sayıda olması ve daha hızlı emilim sağlaması nedeniyle tercih edilebilmektedir.


Kas içi enjeksiyonlar için sıklıkla kullanılan bölgeler arasında [[Deltoid (anatomi)|Deltoid]] ve [[İlye|kalça kası]] bulunmaktadır. Bebeklerde ise uyluğun Vastus lateralis kası kas içi enjeksiyon için yaygın olarak kullanılır. Enjeksiyonun uygulanmasından önce enjekte edilecek bölge temizlenmeli ardından enjeksiyon uygulanacak kişinin rahatsızlığını azaltmak için hızlı, dar bir hareketle uygulanmalıdır. Kas içine enjekte edilecek hacim, enjeksiyon bölgesine bağlı olarak genellikle 2-5 [[mililitre]] ile sınırlıdır. Enjeksiyon bölgesi seçilirken özellikle kişinin [[Bulaşıcı hastalık|enfeksiyon]] belirtileri olan bölgesi veya kas [[Atrofi|atrofisi]] olan bir bölge seçilmemelidir. Ayrıca kas hastalığı veya pıhtılaşma sorunu olan kişilere kas içi enjeksiyon uygulanmamalıdır.


Kas içi enjeksiyon sonrasında genellikle enjeksiyon bölgesi ve çevresinde [[Ağrı (tıp)|ağrı]], kızarıklık, şişlik veya [[İnflamasyon|iltihaplanma]] oluşmaktadır. Bu tarz yan etkiler hafif olmaktadır ve genellikle birkaç gün içinde geçmektedir. Ancak nadiren de olsa kas içi enjeksiyon sonrasında kişilerde enjekte bölgenin etrafındaki [[Sinir|sinirler]] zarar görebilir ve bu hastanın ağır ağrı ve [[felç]] kalma durumuna yol açabilmektedir. Uygun tekniklerin uygulanmaması kas içi enjeksiyon sonrasında [[Apse]] ve [[Kangren]] gibi sorunlara yol açabilir.

== Uygulanma ==
İlaçların vücuda aktarılması sırasında kas içi enjeksiyon yaygın olarak kullanılır. İlacın kas içi enjeksiyon ile uygulanması sonucunda ilaç genellikle kan dolaşımınca hızlıca emilir.<ref>{{Citation|url=http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/B978032328745600017X|title=Chapter 17 – Pharmacologic Management of Patient Behavior|access-date=2020-11-25|date=2016-01-01|language=en|pages=303–327|work=McDonald and Avery's Dentistry for the Child and Adolescent (Tenth Edition)|place=St. Louis|publisher=Mosby|first=Mark A.|last=Saxen|editor-first=Jeffrey A.|editor-last=Dean|isbn=978-0-323-28745-6|doi=10.1016/b978-0-323-28745-6.00017-x}}</ref> İlaç, zaman içinde meydana gelen kastan hala emilmesi gerektiğinden %100 biyoyararlanılabilir olarak kabul edilmeyebilir.<ref name="Clin pharm">{{cite book|title=Concepts in clinical pharmacokinetics|date=5 March 2014|location=Bethesda, MD|publisher=American Society of Health-System Pharmacists|edition=Sixth|isbn=978-1-58528-387-3|first2=William|first3=Joseph T.|first4=Robert A.|first5=Jane M.|last2=Wade|last3=DiPiro|last4=Blouin|last5=Pruemer|first1=William|last1=Spruill|name-list-style=vanc}}</ref>Kas içi enjeksiyon, [[İntravenöz tedavi|İntravenöz tedaviden]] daha az invaziftir ve ayrıca enjeksiyon alanı (kas ve damar) çok daha büyük olduğundan genellikle daha az zaman alır. Kas içine uygulanan ilaçlar aynı zamanda [[Depo iğne|depo enjeksiyonları]] olarak da uygulanabilir, Böylece ilacın daha uzun bir süre boyunca yavaş ve sürekli salınmasını sağlar.<ref name="Wright">{{cite book|title=Long acting injections and implants|date=29 January 2012|page=114|publisher=Springer|isbn=978-1-4614-0554-2|first2=Diane J.|last2=Burgess|first1=Jeremy C.|last1=Wright|name-list-style=vanc}}</ref> Kas içi enjeksiyonun dezavantajları genellikle teknik ve beceriye bağlı olsa bile ağrı, kaygı veya korku (özellikle çocuklarda) ve [[Poliklinik|ayakta tedavide]] kullanımını sınırlayan bir takım zorluklar içermektedir.<ref name="Polania">{{cite journal|url=https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK556121/|title=Intramuscular Injection|date=January 2020|journal=StatPearls [Internet]|pmid=32310581|vauthors=Polania Gutierrez JJ, Munakomi S}}</ref>


Aşılar, özellikle İnaktif aşılar, sıklıkla kas içi enjeksiyon yolu ile uygulanır.<ref name="Nurs2015">{{cite journal|url=https://hull-repository.worktribe.com/373009/1/Article.pdf|title=Aspirating during the intramuscular injection procedure: a systematic literature review|date=September 2015|issue=17–18|pages=2368–2375|journal=Journal of Clinical Nursing|volume=24|pmid=25871949|doi=10.1111/jocn.12824|first1=Helen|last1=Sisson|name-list-style=vanc}}</ref> Ancak kas içine enjekte edilen her aşıya karşılık, ilaç veya başka tedavi amacıyla 20 enjeksiyon yapıldığı tahmin edilmektedir.<ref name="Nurs2015" /> Bunlar, [[Antibiyotik|antibiyotikler]], [[antikor]] gibi ilaçları ve [[Testosteron (ilaç)|testosteron]] ve [[Medroksiprogesteron asetat|medroksiprogesteron]] gibi hormonsalları içerebilir.<ref name="Polania" /> Eğer şiddetli alerjik reaksiyon veya anafilaksi gerçekleşmesi durumunda, kişi adrenalini kas içine kendi kendine uygulamak için bir epinefrin otoenjektörü kullanabilir.<ref>{{cite web|url=http://www.accessdata.fda.gov/drugsatfda_docs/label/2012/019430s053lbl.pdf|title=EPIPEN®- epinephrine injection, EPIPEN Jr®- epinephrine injection|access-date=22 January 2014|archive-date=1 February 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20140201150929/http://www.accessdata.fda.gov/drugsatfda_docs/label/2012/019430s053lbl.pdf|publisher=FDA Product Label|last=Mylan Specialty L.P.|url-status=live}}</ref>

== Riskler ve Komplikasyonlar ==
[[File:Needle_safety_demo.gif|bağlantı=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Needle_safety_demo.gif|sağ|küçükresim|Birden fazla kullanımı ve kazara yapılan enjeksiyonları önleyen emniyetli iğnelerin kullanılması sterilliği sağlar ve iğne batması yaralanmalarını önler.]]
Enjeksiyon sırasında derinin delinmesi gerektiğinden, enjeksiyondan önce enjekte bölge ve çevresinde herhangi bir bakteri varsa enfeksiyon kapma riski bulunmaktadır. Enjeksiyonun hazırlanmasında ve enjeksiyon bölgesinin uygulamadan önce sterilize edilmesinde uygun [[Asepsi|aseptik teknik]] kullanılarak bu risk en aza indirilir.<ref name="LippNurs72">{{cite book|title=Lippincott Nursing Procedures|date=October 9, 2015|location=Philadelphia|publisher=Lippincott Williams & Wilkins|edition=Seventh|isbn=978-1-4698-5303-1|editor1-last=Eckman|editor1-first=Margaret|name-list-style=vanc}}</ref> Kas içi enjeksiyon sonrasında enjeksiyon edilen ilacın türü ve miktarı kişide apse veya kangrene neden olabilmektedir. Enjeksiyon sırasında bir sinire veya kan damarına yanlışlıkla vurulursa sinir veya damar yaralanması riski de vardır. Ayrıca enjeksiyon için tek kullanımlık veya sterilize edilmiş ekipman kullanılmazsa, [[Iğne batması yaralanması|iğne batması yaralanması]] adı verilen sorun ve bunun sonucunda [[bulaşıcı hastalık]] bulaşma riski vardır.<ref name="Polania" /><ref name="LippNurs72" />

=== Bölge bazlı komplikasyonlar ===
[[Deltoid (anatomi)|Deltoid]] bölgesine enjeksiyon yapılması durumunda radyal sinir ve aksiller sinirlerde kasti olmayan hasara neden olabilir. Ayrıca nadiren de olsa enjeksiyon düzgün yapılmadığında omuz fonksiyon bozukluğu sorununa neden olabilir.<ref name="HVI">{{cite journal|title=Best vaccination practice and medically attended injection site events following deltoid intramuscular injection|date=4 May 2015|issue=5|pages=1184–1191|journal=Human Vaccines & Immunotherapeutics|volume=11|pmc=4514326|pmid=25868476|doi=10.1080/21645515.2015.1017694|first1=Ian F|last1=Cook|name-list-style=vanc|doi-access=free}}</ref> Deltoid bölgesi nezdinde en sık görülen komplikasyonlar enjekte bölge ve çevresinde ağrı, kızarıklık ve iltihaplanmadır. Bunlar sıklıkla hafiftir ve birkaç gün içinde geçmektedir.<ref name="Vaccine2017">{{cite journal|title=Risk of bursitis and other injuries and dysfunctions of the shoulder following vaccinations|date=September 2017|issue=37|pages=4870–4876|journal=Vaccine|volume=35|pmid=28774564|doi=10.1016/j.vaccine.2017.07.055|first2=R.|first3=M.|first4=M.E.|last2=Sanz Fadrique|last3=Sáinz Gil|last4=Salgueiro-Vazquez|first1=L.H.|last1=Martín Arias|name-list-style=vanc}}</ref>


Dorsogluteal enjeksiyon bölgesi, daha yüksek cilt ve doku travması, kas fibrozu veya kontraktürü, hematom, sinir felci, felç ve apseler ve kangren gibi enfeksiyon riski ile ilişkilidir.<ref name="JBI">The Joanna Briggs Institute. Recommended Practice. Injection: Intramuscular. The Joanna Briggs Institute EBP Database, from the JBI@Ovid database, published 2019; JBI2138. Accessed on 12 September 2020.</ref> Ayrıca, gluteal kas içine enjeksiyon, siyatik sinire zarar verme riski oluşturur ve bu da ateş ağrısına veya yanma hissine neden olabilir. Siyatik sinir hasarı, bir kişinin ayağını etkilenen tarafta ve sinir tarafından kontrol edilen vücudun diğer kısımlarında hareket ettirme yeteneğini de etkileyebilir. Siyatik sinire verilen hasar, bunun yerine ventrogluteal bölge kullanılarak ve enjeksiyon için uygun bir iğne boyutu ve uzunluğu seçilerek önlenebilir.<ref name="JIMR2014">{{cite journal|title=Sciatic nerve injection injury|date=August 2014|issue=4|pages=887–897|journal=Journal of International Medical Research|volume=42|pmid=24920643|doi=10.1177/0300060514531924|first2=Sang|last2=Hyun Park|first1=Hyun|last1=Jung Kim|name-list-style=vanc|doi-access=free}}</ref>

== Uygulanma tekniği ==
[[Dosya:Vaccination_sequence.gif|küçükresim|Bir kişinin üst koluna şırınga ve iğne ile kas içi enjeksiyon yoluyla aşı yapılıyor.]]
Kas içi enjeksiyon, vücuttaki birden fazla bölgeye uygulanabilmektedir. Yaygın olarak deltoid, kalça kası, rektus femoris ve Vastus lateralis kasları tercih edilir.<ref name="JBI2">The Joanna Briggs Institute. Recommended Practice. Injection: Intramuscular. The Joanna Briggs Institute EBP Database, from the JBI@Ovid database, published 2019; JBI2138. Accessed on 12 September 2020.</ref><ref>{{Citation|url=http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/B9780128012383110992|title=Routes of Drug Administration|access-date=2020-11-25|date=2018-01-01|language=en|work=Reference Module in Biomedical Sciences|publisher=Elsevier|first=Gordon T.|last=Bolger|isbn=978-0-12-801238-3|doi=10.1016/b978-0-12-801238-3.11099-2}}</ref> Zedelenmiş, hassas, kırmızı, şişmiş, iltihaplı ve yaralı bölgeler enjeksiyon için uygun bulunmayan bölgelerdir.<ref name="Taylor2">{{cite book|title=Fundamentals of nursing: the art and science of nursing care|date=2011|location=Philadelphia|publisher=Wolters Kluwer Health and Lippincott Williams & Wilkins|edition=7th|isbn=978-0-7817-9383-4|first1=Carol|last1=Taylor|name-list-style=vanc}}</ref>Ayrıca ilaç ve miktarı seçilecek spesifik kası belirlemektedir.


Enjeksiyona başlamadan önce bölge [[antimikrobiyal]] ile temizlenir ve kuruması beklenir. Ardından cilde dik olacak şekilde 72 ile 90 derece arasında bir açıyla hızlı bir hareketle gerçekleştirilir. Enjekte eden kişi, ilacı yavaşça enjekte etmek için pistonu bastırırken bir eliyle de iğneyi sabitleyecektir. Ayrıca ilacın hızlı enjekte edilmesi hastada daha fazla rahatsızlığa neden olmaktadır. İlaç veya sıvı enjekte edildikten sonra İğne, takıldığı açıyla geri çekilir. Bunun sonucunda bir kanama meydana gelirse gazlı bezle hafif baskı uygulanabilir.<ref name="Lippincott">{{cite book|title=Lippincott photo atlas of medication administration|date=2019|pages=39–40|location=Philadelphia, PA|publisher=Wolters Kluwer|edition=Sixth|isbn=978-1-9751-2136-5|first2=Carol|last2=Taylor|first1=Pamela|last1=Lynn|name-list-style=vanc}}</ref> Enjeksiyondan sonra kaslara basınç uygulanması veya hafif masaj yapılması ağrı riskini azaltabilir.<ref name="JAN2019">{{cite journal|title=Systematic review and meta‐analysis: Physical‐procedural interventions used to reduce pain during intramuscular injections in adults|date=December 2019|issue=12|pages=3346–3361|journal=Journal of Advanced Nursing|volume=75|pmid=31452229|doi=10.1111/jan.14183|first2=Şenay|first3=Nevin Kuzu|first4=Sümeyye|last2=Takmak|last3=Kurban|last4=Arslan|first1=Arife|last1=Şanlialp Zeyrek|name-list-style=vanc|s2cid=201786789}}</ref>

=== Aspirasyon ===
[[File:Needle-insertion-angles-1.png|bağlantı=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Needle-insertion-angles-1.png|sağ|küçükresim|Kas içi enjeksiyon açısının diğer enjeksiyon türleri ile karşılaştırılması]]
Kanın bir kan damarına enjekte edilmesini dışlamak için aspire edilmesi, [[Hastalık Kontrol ve Korunma Merkezleri|CDC]], Kanada Halk Sağlığı Kurumu veya Norveç Halk Sağlığı Enstitüsü tarafından önerilmemektedir, çünkü enjeksiyon bölgeleri büyük kan damarları içermez ve aspirasyon daha fazla ağrıya neden olur.<ref name="CDCPink">{{cite book|url=https://www.cdc.gov/vaccines/pubs/pinkbook/vac-admin.html|title=The Pinkbook|access-date=12 September 2020|chapter=Vaccine Administration|date=25 September 2019|language=en-us|publisher=[[Centers for Disease Control and Prevention|CDC]]|quote=Aspiration is not recommended before administering a vaccine.|author1=JoEllen Wolicki|author2=Elaine Miller}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.canada.ca/en/public-health/services/publications/healthy-living/canadian-immunization-guide-part-1-key-immunization-information/page-8-vaccine-administration-practices.html|title=Vaccine administration practices: Canadian Immunization Guide|access-date=2021-05-25|date=2020-12-02|website=Public Health Agency of Canada|quote=Aspiration before injection of vaccine is not recommended, as there are no large blood vessels at the recommended immunization sites and not aspirating before injection has been demonstrated to reduce pain.}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.fhi.no/nettpub/vaksinasjonsveilederen-for-helsepersonell/vaksinasjon/praktisk-vaksinasjon/|title=Praktisk info om vaksinasjon|access-date=2021-05-25|date=9 April 2008|language=no|website=Folkehelseinstituttet|quote=However, it is not recommended to aspirate before intramuscular and subcutaneous vaccine injection provided that the vaccine is placed in the appropriate place … does not involve the risk of injecting intravenously because there are no large blood vessels in these sites. Aspiration can cause the vaccination to be more painful because it takes longer to give the vaccine}}</ref>


Danimarka Sağlık Kurumu tarafından, nadir görülen leke pıhtılaşması ve kanama riskini araştırmak amacıyla bir süreliğine [[COVID-19]] aşıları için aspirasyon önerildi, ancak şuan böyle bir öneri bulunmamaktadır.<ref>{{Cite web|url=https://dsr.dk/politik-og-nyheder/nyhed/covid-19-vacciner-skal-gives-med-aspiration-foer-injektion|title=Covid-19 vacciner skal gives med aspiration før injektion|access-date=2021-05-25|date=2021-03-20|language=da|website=Politik og nyheder, DSR|quote=The Danish Health and Medicines Authority's guidelines have long recommended this, and now the Statens Serum Institut is following suit.}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.ssi.dk/vaccinationer/injektionsteknik/intramuskulaer-injektion-beorn-og-voksne|title=Intramuskulær injektion på børn og voksne|access-date=2023-10-04|language=da|website=Statens Serum Institut|quote=It has previously been recommended to aspirate before injection with Covid-19 vaccines in relation to investigation of a possible connection between injection with Vaxzevria® and the occurrence of rare and serious side effects. However, this is no longer a recommendation and Covid-19 vaccines can be injected without prior aspiration.|last=name}}</ref>

=== Z-track yöntemi ===
Z-track yöntemi, ilacın deri altı dokuda takip edilmesini önleyen, ilacın kasta mühürlenmesini ve ilaçtan kaynaklanan tahrişin en aza indirilmesini sağlayan bir IM enjeksiyonu uygulama yöntemidir. Z-track tekniği kullanılarak, enjeksiyondan önce deri enjeksiyon bölgesinden yanal olarak çekilir; Daha sonra ilaç enjekte edilir, iğne çekilir ve cilt serbest bırakılır. Üstteki dokunun yeri değiştirilebiliyorsa bu yöntem kullanılabilir.<ref>{{Cite book|title=Clinical Procedures for Safer Patient Care|chapter=7.4 Intramuscular Injections|chapter-url=https://opentextbc.ca/clinicalskills/chapter/6-8-iv-push-medications-and-saline-lock-flush/|date=2015|language=en|publisher=BCcampus|first2=Jodie Anita|last2=McCutcheon|first1=Glynda Rees|last1=Doyle}}</ref>

=== Enjeksiyon bölgesi ===
Deltoid kasına enjeksiyon uygulanması durumunda, genellikle 2 ml'ye eşit veya daha az olan küçük hacimli enjeksiyonlar kullanılır. Kas içi aşıların çoğu bu bölge için uygundur.<ref name="JBI2" /> Deltoid kasının küçük bir alan olmasından kaynaklı, tekrarlanan enjeksiyonlar bu bölgeye önerilmez, çünkü bu enjeksiyonların birbirinden ayrılmasını zorlaştırır.<ref name="JBI2" /> Deltoid bölge, [[akromiyon]] işleminin alt kenarının yerini belirleyerek ve tabanı akromiyon işleminde ve orta noktası [[koltuk altı]] ile aynı hizada olacak şekilde baş aşağı üçgen oluşturan bölgeye enjekte edilerek bulunur.<ref name="Taylor2" />Deltoid kasına genellikle 1 inç uzunluğa sahip bir iğne kullanılarak yapılır, ancak Genç insanlar veya çok zayıf yaşlı insanlar için <sup>5</sup>⁄<sub>8 inç</sub> bir iğnede kullanılabilir.<ref name="Vaccine2017" />


Kalça kası olarakta bilinen ventrogluteal bölgesine enjeksiyon uygulanması sırasında ise, 1 ml'den daha büyük hacimli enjeksiyonun uygulanmasını gerektiren enjeksiyonlar ve tahriş edici, viskoz veya yağlı olduğu bilinen ilaçlar için kullanılır. Ayrıca [[Uyuşturucu|narkotik]] ilaçlar, [[antibiyotik]], [[sakinleştirici]] ve [[Antiemetik|antiemetiklerin]] uygulanmasında bu bölge tercih edilir.<ref name="JBI" /> Bu bölge ASIS ile iliak kanatı tarafından oluşturulan bir üçgen içinde el yardımı ile bulunur.<ref name="Taylor2" /> ventrogluteal bölgesi, deltoid kasına ve benzerine yapılan enjeksiyona göre daha az ağrı oluşturmaktadır.<ref name="JAN2019" />


Vastus lateralis kası, 7 aydan küçük [[Bebek|bebekler]] ve yürüyemeyen veya düşük kas tonusu kaybı olan kişiler için enjeksiyon yapılırken kullanılır.<ref name="JBI" /> Bölge, dokuz kare oluşturmak için ön uyluğun dikey ve yatay olarak üçte birine bölünmesiyle bulunur; Enjeksiyon ise dış orta kareye uygulanır.<ref name="JBI2" />Bu bölge aynı zamanda vastus lateralis kasının konumuna karşılık gelen dış uylukta kullanılan [[epinefrin]] otoenjektörleri için olağan uygulama alanıdır.<ref>{{cite web|url=https://medlineplus.gov/druginfo/meds/a603002.html|title=Epinephrine Injection|website=[[MedlinePlus]]}} Last revised 03/15/2017</ref>


Dorsogluteal bölgesi, ana [[Kan damarı|kan damarlarına]] ve [[Sinir|sinirlere]] yakın konumu ve aynı zamanda tutarsız [[Yağ doku|yağ dokusu]] derinliğine sahip olması nedeniyle rutin olarak kullanılmayan bir bölgedir.<ref name=":0">{{cite journal|title=Revisiting IM Injections|date=February 2010|issue=2|pages=60–61|journal=American Journal of Nursing|volume=110|pmid=20107407|doi=10.1097/01.NAJ.0000368058.72729.c6|first1=Polly Gerber|last1=Zimmermann|name-list-style=vanc}}</ref> Bu bölgeye yapılan birçok enjeksiyon, kas içine doğru şekilde uygulanabilecek kadar derinin altına yeterince nüfuz etmez.<ref name="JBI" /><ref name=":0" />Mevcut kanıta dayalı uygulamalar bu bölgenin kullanılmamasını tavsiye etse de, çoğu sağlık hizmeti sağlayıcısı, genellikle alternatif enjeksiyon bölgeleri hakkında bilgi eksikliği nedeniyle hala bu bölgeyi kullanıyor.<ref>{{cite journal|title=Recognizing the evidence and changing practice on injection sites|date=October 2010|issue=18|pages=1170–1174|journal=British Journal of Nursing|volume=19|pmid=20948472|doi=10.12968/bjon.2010.19.18.79050|first2=John|last2=Murray|first1=Angela|last1=Cocoman|name-list-style=vanc}}</ref>Bu bölge kalçanın çapraz şekil verilerek dörde bölünmesi ve enjeksiyonun üst dış kadrandan yapılmasıyla bulunur. Bu bölgede kazara intravenöz uygulama olasılığının yüksek olması nedeniyle, enjeksiyondan önce şırınganın aspirasyonunun tavsiye edildiği tek intramüsküler enjeksiyon bölgesi burasıdır.<ref name="JBI" /> Bununla birlikte, herhangi bir kas içi enjeksiyon için güncelliğini yitirdiğini düşünen [[Hastalık Kontrol ve Korunma Merkezleri]] tarafından aspirasyon önerilmemektedir.

{{multiple image|header=Kas içi enjeksiyonların uygulanacağı yerler|direction=horizontal|align=center|total_width=900px|image1=Im-deltoid (cropped).png|alt1=Deltoid bölgesi|caption1=İntramüsküler enjeksiyon için [[deltoid (anatomi)|deltoid]] bölgeyi gösteren diyagram|image2=Im-ventrogluteal-300x244.png|alt2=Ventrogluteal bölgesi|caption2=İntramüsküler enjeksiyon için ventrogluteal ve rektus femoris bölgeleri|image3=Injection Sites Intramuscular Thigh Adult.png|alt3=Yetişkinlerde Vastus lateralis bölgesi|caption3=Bir yetişkinde Vastus lateralis uygulama alanı|image4=Injection Sites Intramuscular Thigh Child.png|alt4=Çocukta Vastus lateralis bölgesi|caption4=Bir bebek veya küçük çocukta Vastus lateralis uygulama yeri}}

== veterinerlikte ==
Hayvanlarda kas içi enjeksiyon için yaygın olarak kullanılan bölgeler arasında Quadriceps femoris, lumbodorsal kasları ve triseps kasları bulunur.<ref>{{Cite web|url=https://ouv.vt.edu/content/dam/ouv_vt_edu/sops/small-animal/sop-dogs-and-cats-injections.pdf|title=SOP: Injections in Dogs and Cats|date=Dec 12, 2017|website=Virginia Tech}}</ref>


== Ayrıca bakınız ==
== Ayrıca bakınız ==


* [[Subkutan enjeksiyon|Subkutan enjeksyon]]
* [[Subkütan enjeksiyon]]
* [[İntradermal enjeksiyon]]
* [[İntradermal enjeksiyon]]
* [[İntravenöz tedavi]]
* [[İntravenöz tedavi]]


== Kaynakça ==
== Kaynakça ==
<references />
{{kaynakça}}
⚫
{{Dozaj formları}}{{Otorite kontrolü}}

⚫
{{Otorite kontrolü}}


[[Kategori:Kas sistemi]]
[[Kategori:Kas sistemi]]

Sayfanın 16.19, 8 Ekim 2023 tarihindeki hâli

İntramüsküler enjeksiyon
kas içi enjeksiyon yoluyla aşı uygulanan bir çocuk.
Diğer adlarKas içi enjeksiyon
İntramüsküler enjeksiyon
ICD-10-PKS3E023
ICD-9-CM99.1
MeSHD007273
GPT96372

İntramüsküler enjeksiyon veya Kas içi enjeksiyon, herhangi bir sıvının vücuda kas üzerinden enjeksiyonudur. Tıp ve sağlıkta ilaçların parenteral uygulanmasına yönelik çeşitli yöntemlerden biridir. Kas içi enjeksiyon özellikle İntradermal enjeksiyon yani deri içi enjeksiyona oranla kan damarlarının daha büyük ve daha fazla sayıda olması ve daha hızlı emilim sağlaması nedeniyle tercih edilebilmektedir.


Kas içi enjeksiyonlar için sıklıkla kullanılan bölgeler arasında Deltoid ve kalça kası bulunmaktadır. Bebeklerde ise uyluğun Vastus lateralis kası kas içi enjeksiyon için yaygın olarak kullanılır. Enjeksiyonun uygulanmasından önce enjekte edilecek bölge temizlenmeli ardından enjeksiyon uygulanacak kişinin rahatsızlığını azaltmak için hızlı, dar bir hareketle uygulanmalıdır. Kas içine enjekte edilecek hacim, enjeksiyon bölgesine bağlı olarak genellikle 2-5 mililitre ile sınırlıdır. Enjeksiyon bölgesi seçilirken özellikle kişinin enfeksiyon belirtileri olan bölgesi veya kas atrofisi olan bir bölge seçilmemelidir. Ayrıca kas hastalığı veya pıhtılaşma sorunu olan kişilere kas içi enjeksiyon uygulanmamalıdır.


Kas içi enjeksiyon sonrasında genellikle enjeksiyon bölgesi ve çevresinde ağrı, kızarıklık, şişlik veya iltihaplanma oluşmaktadır. Bu tarz yan etkiler hafif olmaktadır ve genellikle birkaç gün içinde geçmektedir. Ancak nadiren de olsa kas içi enjeksiyon sonrasında kişilerde enjekte bölgenin etrafındaki sinirler zarar görebilir ve bu hastanın ağır ağrı ve felç kalma durumuna yol açabilmektedir. Uygun tekniklerin uygulanmaması kas içi enjeksiyon sonrasında Apse ve Kangren gibi sorunlara yol açabilir.

Uygulanma

İlaçların vücuda aktarılması sırasında kas içi enjeksiyon yaygın olarak kullanılır. İlacın kas içi enjeksiyon ile uygulanması sonucunda ilaç genellikle kan dolaşımınca hızlıca emilir.[1] İlaç, zaman içinde meydana gelen kastan hala emilmesi gerektiğinden %100 biyoyararlanılabilir olarak kabul edilmeyebilir.[2]Kas içi enjeksiyon, İntravenöz tedaviden daha az invaziftir ve ayrıca enjeksiyon alanı (kas ve damar) çok daha büyük olduğundan genellikle daha az zaman alır. Kas içine uygulanan ilaçlar aynı zamanda depo enjeksiyonları olarak da uygulanabilir, Böylece ilacın daha uzun bir süre boyunca yavaş ve sürekli salınmasını sağlar.[3] Kas içi enjeksiyonun dezavantajları genellikle teknik ve beceriye bağlı olsa bile ağrı, kaygı veya korku (özellikle çocuklarda) ve ayakta tedavide kullanımını sınırlayan bir takım zorluklar içermektedir.[4]


Aşılar, özellikle İnaktif aşılar, sıklıkla kas içi enjeksiyon yolu ile uygulanır.[5] Ancak kas içine enjekte edilen her aşıya karşılık, ilaç veya başka tedavi amacıyla 20 enjeksiyon yapıldığı tahmin edilmektedir.[5] Bunlar, antibiyotikler, antikor gibi ilaçları ve testosteron ve medroksiprogesteron gibi hormonsalları içerebilir.[4] Eğer şiddetli alerjik reaksiyon veya anafilaksi gerçekleşmesi durumunda, kişi adrenalini kas içine kendi kendine uygulamak için bir epinefrin otoenjektörü kullanabilir.[6]

Riskler ve Komplikasyonlar

Birden fazla kullanımı ve kazara yapılan enjeksiyonları önleyen emniyetli iğnelerin kullanılması sterilliği sağlar ve iğne batması yaralanmalarını önler.

Enjeksiyon sırasında derinin delinmesi gerektiğinden, enjeksiyondan önce enjekte bölge ve çevresinde herhangi bir bakteri varsa enfeksiyon kapma riski bulunmaktadır. Enjeksiyonun hazırlanmasında ve enjeksiyon bölgesinin uygulamadan önce sterilize edilmesinde uygun aseptik teknik kullanılarak bu risk en aza indirilir.[7] Kas içi enjeksiyon sonrasında enjeksiyon edilen ilacın türü ve miktarı kişide apse veya kangrene neden olabilmektedir. Enjeksiyon sırasında bir sinire veya kan damarına yanlışlıkla vurulursa sinir veya damar yaralanması riski de vardır. Ayrıca enjeksiyon için tek kullanımlık veya sterilize edilmiş ekipman kullanılmazsa, iğne batması yaralanması adı verilen sorun ve bunun sonucunda bulaşıcı hastalık bulaşma riski vardır.[4][7]

Bölge bazlı komplikasyonlar

Deltoid bölgesine enjeksiyon yapılması durumunda radyal sinir ve aksiller sinirlerde kasti olmayan hasara neden olabilir. Ayrıca nadiren de olsa enjeksiyon düzgün yapılmadığında omuz fonksiyon bozukluğu sorununa neden olabilir.[8] Deltoid bölgesi nezdinde en sık görülen komplikasyonlar enjekte bölge ve çevresinde ağrı, kızarıklık ve iltihaplanmadır. Bunlar sıklıkla hafiftir ve birkaç gün içinde geçmektedir.[9]


Dorsogluteal enjeksiyon bölgesi, daha yüksek cilt ve doku travması, kas fibrozu veya kontraktürü, hematom, sinir felci, felç ve apseler ve kangren gibi enfeksiyon riski ile ilişkilidir.[10] Ayrıca, gluteal kas içine enjeksiyon, siyatik sinire zarar verme riski oluşturur ve bu da ateş ağrısına veya yanma hissine neden olabilir. Siyatik sinir hasarı, bir kişinin ayağını etkilenen tarafta ve sinir tarafından kontrol edilen vücudun diğer kısımlarında hareket ettirme yeteneğini de etkileyebilir. Siyatik sinire verilen hasar, bunun yerine ventrogluteal bölge kullanılarak ve enjeksiyon için uygun bir iğne boyutu ve uzunluğu seçilerek önlenebilir.[11]

Uygulanma tekniği

Bir kişinin üst koluna şırınga ve iğne ile kas içi enjeksiyon yoluyla aşı yapılıyor.

Kas içi enjeksiyon, vücuttaki birden fazla bölgeye uygulanabilmektedir. Yaygın olarak deltoid, kalça kası, rektus femoris ve Vastus lateralis kasları tercih edilir.[12][13] Zedelenmiş, hassas, kırmızı, şişmiş, iltihaplı ve yaralı bölgeler enjeksiyon için uygun bulunmayan bölgelerdir.[14]Ayrıca ilaç ve miktarı seçilecek spesifik kası belirlemektedir.


Enjeksiyona başlamadan önce bölge antimikrobiyal ile temizlenir ve kuruması beklenir. Ardından cilde dik olacak şekilde 72 ile 90 derece arasında bir açıyla hızlı bir hareketle gerçekleştirilir. Enjekte eden kişi, ilacı yavaşça enjekte etmek için pistonu bastırırken bir eliyle de iğneyi sabitleyecektir. Ayrıca ilacın hızlı enjekte edilmesi hastada daha fazla rahatsızlığa neden olmaktadır. İlaç veya sıvı enjekte edildikten sonra İğne, takıldığı açıyla geri çekilir. Bunun sonucunda bir kanama meydana gelirse gazlı bezle hafif baskı uygulanabilir.[15] Enjeksiyondan sonra kaslara basınç uygulanması veya hafif masaj yapılması ağrı riskini azaltabilir.[16]

Aspirasyon

Kas içi enjeksiyon açısının diğer enjeksiyon türleri ile karşılaştırılması

Kanın bir kan damarına enjekte edilmesini dışlamak için aspire edilmesi, CDC, Kanada Halk Sağlığı Kurumu veya Norveç Halk Sağlığı Enstitüsü tarafından önerilmemektedir, çünkü enjeksiyon bölgeleri büyük kan damarları içermez ve aspirasyon daha fazla ağrıya neden olur.[17][18][19]


Danimarka Sağlık Kurumu tarafından, nadir görülen leke pıhtılaşması ve kanama riskini araştırmak amacıyla bir süreliğine COVID-19 aşıları için aspirasyon önerildi, ancak şuan böyle bir öneri bulunmamaktadır.[20][21]

Z-track yöntemi

Z-track yöntemi, ilacın deri altı dokuda takip edilmesini önleyen, ilacın kasta mühürlenmesini ve ilaçtan kaynaklanan tahrişin en aza indirilmesini sağlayan bir IM enjeksiyonu uygulama yöntemidir. Z-track tekniği kullanılarak, enjeksiyondan önce deri enjeksiyon bölgesinden yanal olarak çekilir; Daha sonra ilaç enjekte edilir, iğne çekilir ve cilt serbest bırakılır. Üstteki dokunun yeri değiştirilebiliyorsa bu yöntem kullanılabilir.[22]

Enjeksiyon bölgesi

Deltoid kasına enjeksiyon uygulanması durumunda, genellikle 2 ml'ye eşit veya daha az olan küçük hacimli enjeksiyonlar kullanılır. Kas içi aşıların çoğu bu bölge için uygundur.[12] Deltoid kasının küçük bir alan olmasından kaynaklı, tekrarlanan enjeksiyonlar bu bölgeye önerilmez, çünkü bu enjeksiyonların birbirinden ayrılmasını zorlaştırır.[12] Deltoid bölge, akromiyon işleminin alt kenarının yerini belirleyerek ve tabanı akromiyon işleminde ve orta noktası koltuk altı ile aynı hizada olacak şekilde baş aşağı üçgen oluşturan bölgeye enjekte edilerek bulunur.[14]Deltoid kasına genellikle 1 inç uzunluğa sahip bir iğne kullanılarak yapılır, ancak Genç insanlar veya çok zayıf yaşlı insanlar için 5⁄8 inç bir iğnede kullanılabilir.[9]


Kalça kası olarakta bilinen ventrogluteal bölgesine enjeksiyon uygulanması sırasında ise, 1 ml'den daha büyük hacimli enjeksiyonun uygulanmasını gerektiren enjeksiyonlar ve tahriş edici, viskoz veya yağlı olduğu bilinen ilaçlar için kullanılır. Ayrıca narkotik ilaçlar, antibiyotik, sakinleştirici ve antiemetiklerin uygulanmasında bu bölge tercih edilir.[10] Bu bölge ASIS ile iliak kanatı tarafından oluşturulan bir üçgen içinde el yardımı ile bulunur.[14] ventrogluteal bölgesi, deltoid kasına ve benzerine yapılan enjeksiyona göre daha az ağrı oluşturmaktadır.[16]


Vastus lateralis kası, 7 aydan küçük bebekler ve yürüyemeyen veya düşük kas tonusu kaybı olan kişiler için enjeksiyon yapılırken kullanılır.[10] Bölge, dokuz kare oluşturmak için ön uyluğun dikey ve yatay olarak üçte birine bölünmesiyle bulunur; Enjeksiyon ise dış orta kareye uygulanır.[12]Bu bölge aynı zamanda vastus lateralis kasının konumuna karşılık gelen dış uylukta kullanılan epinefrin otoenjektörleri için olağan uygulama alanıdır.[23]


Dorsogluteal bölgesi, ana kan damarlarına ve sinirlere yakın konumu ve aynı zamanda tutarsız yağ dokusu derinliğine sahip olması nedeniyle rutin olarak kullanılmayan bir bölgedir.[24] Bu bölgeye yapılan birçok enjeksiyon, kas içine doğru şekilde uygulanabilecek kadar derinin altına yeterince nüfuz etmez.[10][24]Mevcut kanıta dayalı uygulamalar bu bölgenin kullanılmamasını tavsiye etse de, çoğu sağlık hizmeti sağlayıcısı, genellikle alternatif enjeksiyon bölgeleri hakkında bilgi eksikliği nedeniyle hala bu bölgeyi kullanıyor.[25]Bu bölge kalçanın çapraz şekil verilerek dörde bölünmesi ve enjeksiyonun üst dış kadrandan yapılmasıyla bulunur. Bu bölgede kazara intravenöz uygulama olasılığının yüksek olması nedeniyle, enjeksiyondan önce şırınganın aspirasyonunun tavsiye edildiği tek intramüsküler enjeksiyon bölgesi burasıdır.[10] Bununla birlikte, herhangi bir kas içi enjeksiyon için güncelliğini yitirdiğini düşünen Hastalık Kontrol ve Korunma Merkezleri tarafından aspirasyon önerilmemektedir.

Kas içi enjeksiyonların uygulanacağı yerler
Deltoid bölgesi
İntramüsküler enjeksiyon için deltoid bölgeyi gösteren diyagram
Ventrogluteal bölgesi
İntramüsküler enjeksiyon için ventrogluteal ve rektus femoris bölgeleri
Yetişkinlerde Vastus lateralis bölgesi
Bir yetişkinde Vastus lateralis uygulama alanı
Çocukta Vastus lateralis bölgesi
Bir bebek veya küçük çocukta Vastus lateralis uygulama yeri

veterinerlikte

Hayvanlarda kas içi enjeksiyon için yaygın olarak kullanılan bölgeler arasında Quadriceps femoris, lumbodorsal kasları ve triseps kasları bulunur.[26]

Ayrıca bakınız

Kaynakça

  1. ^ Saxen, Mark A. (2016-01-01), Dean, Jeffrey A. (Ed.), "Chapter 17 – Pharmacologic Management of Patient Behavior", McDonald and Avery's Dentistry for the Child and Adolescent (Tenth Edition) (İngilizce), St. Louis: Mosby, ss. 303–327, doi:10.1016/b978-0-323-28745-6.00017-x, ISBN 978-0-323-28745-6, erişim tarihi: 2020-11-25 
  2. ^ Spruill, William; Wade, William; DiPiro, Joseph T.; Blouin, Robert A.; Pruemer, Jane M. (5 March 2014). Concepts in clinical pharmacokinetics (Sixth bas.). Bethesda, MD: American Society of Health-System Pharmacists. ISBN 978-1-58528-387-3. 
  3. ^ Wright, Jeremy C.; Burgess, Diane J. (29 January 2012). Long acting injections and implants. Springer. s. 114. ISBN 978-1-4614-0554-2. 
  4. ^ a b c Polania Gutierrez JJ, Munakomi S (January 2020). "Intramuscular Injection". StatPearls [Internet]. PMID 32310581. 
  5. ^ a b Sisson, Helen (September 2015). "Aspirating during the intramuscular injection procedure: a systematic literature review" (PDF). Journal of Clinical Nursing. 24 (17–18): 2368–2375. doi:10.1111/jocn.12824. PMID 25871949. 
  6. ^ Mylan Specialty L.P. "EPIPEN®- epinephrine injection, EPIPEN Jr®- epinephrine injection" (PDF). FDA Product Label. 1 February 2014 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 22 January 2014. 
  7. ^ a b Eckman, Margaret, (Ed.) (October 9, 2015). Lippincott Nursing Procedures (Seventh bas.). Philadelphia: Lippincott Williams & Wilkins. ISBN 978-1-4698-5303-1. 
  8. ^ Cook, Ian F (4 May 2015). "Best vaccination practice and medically attended injection site events following deltoid intramuscular injection". Human Vaccines & Immunotherapeutics. 11 (5): 1184–1191. doi:10.1080/21645515.2015.1017694. PMC 4514326 $2. PMID 25868476.  Geçersiz |doi-access=free (yardım)
  9. ^ a b Martín Arias, L.H.; Sanz Fadrique, R.; Sáinz Gil, M.; Salgueiro-Vazquez, M.E. (September 2017). "Risk of bursitis and other injuries and dysfunctions of the shoulder following vaccinations". Vaccine. 35 (37): 4870–4876. doi:10.1016/j.vaccine.2017.07.055. PMID 28774564. 
  10. ^ a b c d e The Joanna Briggs Institute. Recommended Practice. Injection: Intramuscular. The Joanna Briggs Institute EBP Database, from the JBI@Ovid database, published 2019; JBI2138. Accessed on 12 September 2020.
  11. ^ Jung Kim, Hyun; Hyun Park, Sang (August 2014). "Sciatic nerve injection injury". Journal of International Medical Research. 42 (4): 887–897. doi:10.1177/0300060514531924. PMID 24920643.  Geçersiz |doi-access=free (yardım)
  12. ^ a b c d The Joanna Briggs Institute. Recommended Practice. Injection: Intramuscular. The Joanna Briggs Institute EBP Database, from the JBI@Ovid database, published 2019; JBI2138. Accessed on 12 September 2020.
  13. ^ Bolger, Gordon T. (2018-01-01), "Routes of Drug Administration", Reference Module in Biomedical Sciences (İngilizce), Elsevier, doi:10.1016/b978-0-12-801238-3.11099-2, ISBN 978-0-12-801238-3, erişim tarihi: 2020-11-25 
  14. ^ a b c Taylor, Carol (2011). Fundamentals of nursing: the art and science of nursing care (7th bas.). Philadelphia: Wolters Kluwer Health and Lippincott Williams & Wilkins. ISBN 978-0-7817-9383-4. 
  15. ^ Lynn, Pamela; Taylor, Carol (2019). Lippincott photo atlas of medication administration (Sixth bas.). Philadelphia, PA: Wolters Kluwer. ss. 39–40. ISBN 978-1-9751-2136-5. 
  16. ^ a b Şanlialp Zeyrek, Arife; Takmak, Şenay; Kurban, Nevin Kuzu; Arslan, Sümeyye (December 2019). "Systematic review and meta‐analysis: Physical‐procedural interventions used to reduce pain during intramuscular injections in adults". Journal of Advanced Nursing. 75 (12): 3346–3361. doi:10.1111/jan.14183. PMID 31452229. 
  17. ^ JoEllen Wolicki; Elaine Miller (25 September 2019). "Vaccine Administration". The Pinkbook (İngilizce). CDC. Erişim tarihi: 12 September 2020. Aspiration is not recommended before administering a vaccine. 
  18. ^ "Vaccine administration practices: Canadian Immunization Guide". Public Health Agency of Canada. 2020-12-02. Erişim tarihi: 2021-05-25. Aspiration before injection of vaccine is not recommended, as there are no large blood vessels at the recommended immunization sites and not aspirating before injection has been demonstrated to reduce pain. 
  19. ^ "Praktisk info om vaksinasjon". Folkehelseinstituttet (Norveççe). 9 April 2008. Erişim tarihi: 2021-05-25. However, it is not recommended to aspirate before intramuscular and subcutaneous vaccine injection provided that the vaccine is placed in the appropriate place … does not involve the risk of injecting intravenously because there are no large blood vessels in these sites. Aspiration can cause the vaccination to be more painful because it takes longer to give the vaccine 
  20. ^ "Covid-19 vacciner skal gives med aspiration før injektion". Politik og nyheder, DSR (Danca). 2021-03-20. Erişim tarihi: 2021-05-25. The Danish Health and Medicines Authority's guidelines have long recommended this, and now the Statens Serum Institut is following suit. 
  21. ^ name. "Intramuskulær injektion på børn og voksne". Statens Serum Institut (Danca). Erişim tarihi: 2023-10-04. It has previously been recommended to aspirate before injection with Covid-19 vaccines in relation to investigation of a possible connection between injection with Vaxzevria® and the occurrence of rare and serious side effects. However, this is no longer a recommendation and Covid-19 vaccines can be injected without prior aspiration. 
  22. ^ Doyle, Glynda Rees; McCutcheon, Jodie Anita (2015). "7.4 Intramuscular Injections". Clinical Procedures for Safer Patient Care (İngilizce). BCcampus. 
  23. ^ "Epinephrine Injection". MedlinePlus.  Last revised 03/15/2017
  24. ^ a b Zimmermann, Polly Gerber (February 2010). "Revisiting IM Injections". American Journal of Nursing. 110 (2): 60–61. doi:10.1097/01.NAJ.0000368058.72729.c6. PMID 20107407. 
  25. ^ Cocoman, Angela; Murray, John (October 2010). "Recognizing the evidence and changing practice on injection sites". British Journal of Nursing. 19 (18): 1170–1174. doi:10.12968/bjon.2010.19.18.79050. PMID 20948472. 
  26. ^ "SOP: Injections in Dogs and Cats" (PDF). Virginia Tech. Dec 12, 2017. 
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=İntramüsküler_enjeksiyon&oldid=30349593" sayfasından alınmıştır