İçeriğe atla

Bor: Revizyonlar arasındaki fark

Bağlantıları değiştir
Vikipedi, özgür ansiklopedi
Etkileşimli olarak geçmişe göz at
[kontrol edilmiş revizyon][kontrol edilmemiş revizyon]
← Önceki sürümle aradaki farkSonraki sürümle aradaki fark →
İçerik silindi İçerik eklendi
GörselVikimetin
Cealisahin (mesaj | katkılar)
5 değişiklik
k Link eklendi.
"Boron" sayfasının çevrilmesiyle oluşturuldu.
Etiketler: İçerik Çevirmeni [Çevirmeni 2]
1. satır: 1. satır:
'''Bor''' [[Element simgesi|simgesi]] '''B''' ve [[atom numarası]] 5 olan [[Element|kimyasal element]]<nowiki/>tir. Kristal formunda kırılgan, koyu, parlak bir [[Yarı metal|metaloid]]; [[Amorf katı|amorf]] formunda kahverengi bir tozdur. ''[[Bor grubu|Bor grubunun]]'' en hafif elementidir, [[Kovalent bağ|kovalent bağlar]] oluşturan üç [[Değerlik elektron|değerlik elektronuna]] sahiptir, bu da [[borik asit]], mineral [[Boraks|sodyum borat]], [[bor karbür]] ve [[bor nitrür]] gibi ultra sert bor kristallerini açıklar.
{{Diğer anlamı|Bor (anlam ayrımı)}}
{{Element|
Element_adı=Bor|
Kimyasal_simge=B|
Atom_numarası=5|
Kimyasal_seri=Metaloidler|
Grup=13|
Periyot=2|
Blok=p|
Görünüş=siyah/kahverengi|
Atom_ağırlığı=10,811(7)|
Elektron_dizilimi= [[Helyum|He]] 1s<sup>2</sup> 2s<sup>2</sup> 2p<sup>1</sup>|
Elektronlar=2, 3|
CAS_kayıt_numarası=7440-42-8|
Maddenin_hali=Katı|
Yoğunluk=2,34|
Sıvı_yoğunluğu=2,08|
Ergime_noktası_K=2349|
Ergime_noktası_C=2076|
Ergime_noktası_F=3769|
Kaynama_noktası_K=4200|
Kaynama_noktası_C=3927|
Kaynama_noktası_F=7101|
Ergime_ısısı=50,2|
Buharlaşma_ısısı=480|
Isı_kapasitesi=11,087|
Kristal_yapısı=Rombohedral|
Yükseltgenme_seviyeleri=3 (hafif asidik oksit)|
Elektronegatifliği=2,04|
İyonlaşma_enerjisi=800,6|
Atom_yarıçapı=85|
Atom_yarıçapı_hes=87|
Kovalent_yarıçapı=82|
Van_der_Waals_yarıçapı=208|
Elektrik_direnci=150|
Isıl_iletkenlik=27,4|
Isıl_genleşme=5-7|
Ses_hızı=16200|
Ses_hızı_derecesi=25&nbsp;°C|
Elastiklik Modülü=55.0psi|
Mohs_sertliği=9,3|
Vickers_sertliği=49000|
Brinell_sertliği=?|
İzotop_tablosu=|
}}
'''Bor''', atom numarası 5 ve kimyasal sembolü '''B''' olan [[kimyasal element]]tir. Bor bir [[yarı metal]]dir. Gerek Güneş Sistemi'nde gerek Dünya'nın kabuğunda düşük miktarlı bir elementtir. Buna rağmen, doğada rastlanan bileşiklerinin ([[borat mineralleri]]nin) suda çözünürlüğü nedeniyle belli yerlerde yüksek yoğunlukta bulunabilir.


Bor yıldız [[Yıldız nükleosentezi|nükleosentezi]] ile değil, tamamen kozmik ışın parçalanması ve [[Süpernova|süpernovalar]] tarafından sentezlenir, bu nedenle [[Güneş Sistemi]] ve [[Kabuk (jeoloji)|Dünya'nın kabuğunda]] düşük miktarda bulunan bir elementtir.<ref>{{Web kaynağı|url=http://van.physics.illinois.edu/qa/listing.php?id=17594|başlık=Q & A: Where does the element Boron come from?|erişimtarihi=2011-12-04|arşivtarihi=29 May 2012|arşivurl=https://web.archive.org/web/20120529072641/http://van.physics.illinois.edu/qa/listing.php?id=17594|çalışma=physics.illinois.edu}}</ref> Yerkabuğunun ağırlıkça yaklaşık yüzde 0,001'ini oluşturur.<ref>{{Web kaynağı|url=https://www.britannica.com/science/boron-chemical-element|başlık=Boron|erişimtarihi=4 August 2020|arşivtarihi=4 August 2020|arşivurl=https://web.archive.org/web/20200804181151/https://www.britannica.com/science/boron-chemical-element|çalışma=Britannica encyclopedia}}</ref> Doğal olarak, suda çözünür boratların çökelmesi ile yer kabuğunda yoğunlaşmıştır. Bunlar endüstriyel olarak [[boraks]] ve kernit gibi [[Evaporit|evaporitler]] olarak çıkarılır. Bilinen en büyük yataklar, bor minerallerinin en büyük üreticisi olan [[Türkiye|Türkiye'de]] bulunmaktadır.
Elementel bor doğada bulunmaz. Endüstride yüksek saflıkta bor zorlukla elde edilebilir çünkü bor, karbon ve başka elementlerle bileşikler oluşturur. Borun çeşitli [[allotrop]]ları vardır: [[amorf]] bor koyu kahverengi bir tozdur; [[kristal]] bor ise siyah, son derece sert ([[Mohs sertlik skalası]]nda yaklaşık 9,5) ve oda sıcaklığında düşük iletkendir. Elementel bor, [[yarı iletken endüstrisi]]nde bir [[dopant]] olarak kullanılır. Yüksek saflıkta elementel bor [[süperiletken]] [[Magnezyum diborür|MgB<sub href="kimyasal element">2</sub>]] teknolojisinin en önemli bileşenidir. Dünya'da en çok bor cevheri Türkiye'de bulunur.<ref><nowiki>https://en.wikipedia.org/wiki/Boron</nowiki></ref> Dünyada 4 önemli [[elementel bor]] üreticisi vardır: [https://www.hoganas.com Höganas AB] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20201218073648/https://www.hoganas.com/ |tarih=18 Aralık 2020 }} (Almanya), [[www.sbboron.com|S.B. Boron]] (ABD), [[Thronox]] (ABD) ve [http://www.pavezyum.com Pavezyum Kimya] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20201025222440/http://www.pavezyum.com/ |tarih=25 Ekim 2020 }} (Türkiye).


'''Elemental bor''' göktaşlarında küçük miktarlarda bulunan bir [[Yarı metal|metaloiddir]], ancak Dünya'da doğal olarak bulunmaz. Endüstriyel olarak, çok saf element karbon veya uzaklaştırılmaya dirençli diğer elementlerle kontaminasyon nedeniyle zorlukla üretilir.<ref>{{Kitap kaynağı|url=https://books.google.com/books?id=37NtbclQPRgC&pg=PA14|başlık=Methods Used in Preparing Boron|tarih=1964|dil=en|sayfa=14|yayıncı=U.S. Department of the Interior, Bureau of Mines}}</ref> Birkaç allotrop mevcuttur: [[Amorf katı|amorf]] bor, kahverengi bir tozdur; kristalli bor, gümüş rengi ila siyah renktedir, son derece serttir ( [[Mohs sertlik ölçeği|Mohs ölçeğinde]] yaklaşık 9,5) ve oda sıcaklığında zayıf bir [[Elektriksel iletken|elektrik iletkenidir]]. Birincil kullanımı, bazı yüksek mukavemetli malzemelerde [[Karbon elyafı|karbon elyaflarına]] benzer uygulamalarla [[Bor fiber|bor filamentleridir]].
Bor bileşiklerinin ana kullanım alanları, çamaşır tozunda beyazlatıcı olarak ([[sodium perborat|sodyum perborat]]) ve ısı yalıtımında kullanılan cam elyafının boraks bileşeni olaraktır. Bor bileşiklerinin ayrıca, yüksek kuvvetli düşük ağırlıklı yapısal malzemelerde özelleşmiş rolleri vardır. Camlar ve seramiklerde onların ısı şokuna dayanıklı olması için kullanılır. Bor içeren reaktanlar [[organik bileşik]]lerin [[sentez]]inde kullanılırlar, ve bor içermeyen bazı ilaçların yapımında ara ürün olurlar.


Bor kimyasal bileşiklerde öncelikli kullanıma sahiptir. Küresel üretimin yaklaşık yarısı, yalıtım ve yapısal malzemeler için [[Fiberglas|cam elyafı]] katkı maddesi olarak kullanılıyor. Bir sonraki kullanım, yüksek mukavemetli, hafif yapısal ve [[Refrakter malzemeler|ısıya dayanıklı]] malzemelerdeki [[Polimer|polimerler]] ve [[Seramik|seramiklerdir]]. Borosilikat cam, sıradan soda kireç camına göre daha yüksek mukavemet ve termal şok direnci için arzu edilir. Sodyum perborat [[Çamaşır suyu|ağartıcı]] olarak kullanılır. Küçük bir miktar [[Yarı iletken|yarı iletkenlerde]] katkı maddesi olarak ve [[Organik sentez|organik ince kimyasalların sentezinde]] [[reaktif]] ara madde olarak kullanılır. Bor içeren birkaç organik farmasötik kullanımdadır. Doğal bor, biri ([[Bor|bor-10]]) nötron yakalama ajanı olarak çeşitli kullanımlara sahip olan iki kararlı izotoptan oluşur.
Biyolojide boratlar memelilere düşük düzeyde toksiktir (sofra tuzu kadar) ama [[eklem bacaklılar]]da çok daha etkilidirler. Bor içeren doğal bir antibiyotik bilinmektedir. Bitkilerde az miktarda bor hücre duvarının sertleşmesi için gereklidir, bu yüzden toprakta borun varlığı bitki büyümesi için gereklidir. Deneylerde borun hayvanlarda da eser seviyede dahi olsa gerekli bir element olduğu bulunmuştur, ama hayvan fizyolojisindeki rolü bilinmemektedir.


Borun [[biyoloji]] ile kesişimi çok azdır. Memeli yaşamı için gerekli olduğu konusunda fikir birliği yoktur. Boratlar, memelilerde düşük, ancak [[Eklem bacaklılar|eklembacaklılar]]<nowiki/>da yüksek toksisite gösterir ve [[Böcek ilacı|insektisit]] olarak kullanılabilir. Bor içeren organik antibiyotikler bilinmektedir. Sadece '''eser miktarda''' gerekli olmasına rağmen, temel bir bitki besin maddesidir.
== Kullanım Yerleri ==
Bor mineralleri, sanayide sayısız denecek kadar çok çeşitli işlerde kullanılmaktadır. Bor minerallerinden elde edilen [[boraks]] ve [[borik asit]]; özellikle nükleer alanda, savunma sanayisinde, jet ve roket yakıtı, sabun, deterjan, lehim, fotoğrafçılık, tekstil boyaları, cam elyafı ve genellikle kâğıt sanayinde kullanılmaktadır.


=== Savunma sanayii ===
== Tarih ==
''Bor'' kelimesi, izole edildiği mineral olan borakstan, borun kimyasal olarak ''[[boraks]]<nowiki/>ın'' ''karbona'' benzeliği ile türetilmiştir.
'[[Bor Karbür (B4C)|Bor Karbür (B<sub>4</sub>C)]]' bileşeninin olağanüstü sertliğinden dolayı tank zırhında ve kurşun geçirmez yeleklerde kullanılmaktadır. [[Mohs sertlik skalası]]nda 9,5 derecesi vardır, elmastan sonra bilinen en sert malzemelerden biridir<ref>{{Web kaynağı | soyadı1 = EMRULLAHOĞLU | ad1 = Prof. Dr. Ö. Faruk | soyadı2 = ABİ | ad2 = Yrd. Doç. Dr. C. Betül | başlık = İLERİ Ve NANO TEKNOLOJİ SERAMİKLERİ İleri ve Nano Teknoloji Seramikleri | url = https://www.tse.org.tr/upload/tr/dosya/icerikyonetimi/993/05112014104331-1.pdf | yayıncı = tse.org.tr | arşivurl = https://web.archive.org/web/20161120005048/https://www.tse.org.tr/upload/tr/dosya/icerikyonetimi/993/05112014104331-1.pdf | arşivtarihi = 20 Kasım 2016 | erişimtarihi = 19 Kasım 2016 | ölüurl =evet}}</ref>.
[[Dosya:Sassolite.jpg|sol|küçükresim| [[Sassolit]]]]
"[[Titan diborür]]" ([[TiB2|TiB<sub>2</sub>]]) yeni nesil bor tabanlı zırh malzemesi olarak kullanılmaktadır.
Tinkal olarak bilinen Mineral boraks, MS 300 dolaylarında [[Çin]]<nowiki/>de sır olarak kullanılmaya başlandı. Bir miktar ham boraks batıya doğru gitti ve MS 700 civarında simyacı [[Câbir bin Hayyân|Cabir bin Hayyan]] tarafından ondan bahsedildi. [[Marco Polo|Marco Polo,]] 13. yüzyılda İtalya'ya bazı sırlar getirdi. [[Georgius Agricola]], MS 1600 civarında, boraksın [[Metalurji|metalurjide]] bir akış olarak kullanıldığını bildirdi. [[Borik asit]], İtalya'nın [[Floransa]] yakınlarındaki kaplıcalarda (soffioni) 1777'de farkedildi ve tıbbi faydaları olan ''sal sedativum'' olarak bilinmeye başlandı. Mineral, İtalya'daki Sasso Pisano'dan sonra [[sassolit]] olarak adlandırıldı. Sasso, [[Amerika Birleşik Devletleri|Amerikan]] kaynaklarının yerini aldığı 1827'den 1872'ye kadar [[Avrupa]] boraksın ana kaynağıydı.<ref name="borates">{{Kitap kaynağı|başlık=Borates: handbook of deposits, processing, properties, and use|tarih=1998|sayfalar=102; 385–386|yayıncı=Academic Press|isbn=978-0-12-276060-0|yazar=Garrett, Donald E.}}</ref><ref name="boron">{{Web kaynağı|url=http://mysite.du.edu/~jcalvert/phys/boron.htm|başlık=Boron|erişimtarihi=2009-05-05|arşivtarihi=24 September 2018|arşivurl=https://web.archive.org/web/20180924201219/http://mysite.du.edu/~jcalvert/phys/boron.htm|yayıncı=University of Denver|yazar=Calvert, J. B.}}</ref> Bor bileşikleri, 1800'lerin sonlarına kadar, Francis Marion Smith'in [[Boraxo|Pacific Coast Borax Company'nin]] bunları ilk kez popüler hale getirip düşük maliyetle hacimli olarak üretmesine kadar nispeten nadiren kullanılıyordu.<ref>Hildebrand, G. H. (1982) "Borax Pioneer: Francis Marion Smith." </ref>


[[Humphry Davy]], [[Louis Joseph Gay-Lussac|Gay-Lussac]] ve Louis Jacques Thénard tarafından izole edilene kadar bor element olarak tanınmadı. 1808'de Davy, bir borat çözeltisinden gönderilen elektrik akımının elektrotlardan birinde kahverengi bir çökelti ürettiğini gözlemledi. Daha sonraki deneylerinde borik asidi azaltmak için [[elektroliz]] yerine potasyum kullandı. Yeni elementi doğrulamaya yetecek kadar bor üretti ve buna ''borakyum'' adını verdi. Gay-Lussac ve Thénard, borik asidi indirgemek için yüksek sıcaklıklarda demir kullandı. Bor'u hava ile oksitleyerek borik asidin oksidasyon ürünü olduğunu gösterdiler.<ref name="weeks">{{Kitap kaynağı|başlık=The Discovery of the Elements|erişimtarihi=5 January 2016|arşivtarihi=20 September 2014|arşivurl=https://web.archive.org/web/20140920165959/http://books.google.com/books?id=SJIk9BPdNWcC&pg=PA156|kısım=XII. Other Elements Isolated with the Aid of Potassium and Sodium: Beryllium, Boron, Silicon and Aluminum|kısım-url=https://books.google.com/books?id=SJIk9BPdNWcC&pg=PA156|tarih=1933|sayfa=156|yer=Easton, PA|yayıncı=Journal of Chemical Education|isbn=978-0-7661-3872-8|ilk=Mary Elvira}}</ref> [[Jöns Jakob Berzelius|Jöns Jacob Berzelius,]] 1824'te onu bir element olarak tanımladı.<ref>Berzelius produced boron by reducing a borofluoride salt; specifically, by heating potassium borofluoride with potassium metal. </ref> Saf bor ilk kez 1909'da tartışmasız Amerikalı kimyager Ezekiel Weintraub tarafından üretildi.<ref>{{Akademik dergi kaynağı|url=https://books.google.com/books?id=e5USAAAAYAAJ&pg=PA165|başlık=Preparation and properties of pure boron|erişimtarihi=5 January 2016|arşivtarihi=9 May 2016|arşivurl=https://web.archive.org/web/20160509105556/https://books.google.com/books?id=e5USAAAAYAAJ&pg=PA165|yazarlar=Weintraub, Ezekiel|tarih=1910|sayfalar=165–184|çalışma=Transactions of the American Electrochemical Society|cilt=16|citeseerx=live}}</ref><ref name="Laubengayer">{{Akademik dergi kaynağı|başlık=Boron. I. Preparation and Properties of Pure Crystalline Boron|yazarlar=Laubengayer|tarih=1943|sayı=10|sayfalar=1924–1931|çalışma=Journal of the American Chemical Society|cilt=65|doi=10.1021/ja01250a036}}</ref><ref>{{Akademik dergi kaynağı|başlık=Crystal Growth of Beta–Rhombohedrical Boron|yazarlar=Borchert, W.|tarih=1970|sayfa=277|çalışma=Zeitschrift für Angewandte Physik|cilt=29|yazar3=Dietz, W.|yazar4=Koelker, H.}}</ref>
=== Enerjetik Malzemeler ===
[[Elementel bor]] hacimsel olarak en yüksek enerji yoğunluğuna sahip elementtir. Bu sebeple özellikle katı yakıt uygulamalarında ana enerji kaynağı olarak kullanılır. [[Elementel bor]]'un yanma verimliliği saf oksijen ortamında dahi %70'ler seviyesinde kalmaktadır. Bunun sebebi, yanma sırasında oluşan camsı bor oksit tabakasının element yüzeyini kaplayarak yanma ve oksijen penetrasyonunu engellemesidir. [[Elementel bor]]'un yanma verimini arttırmak için Mg ve Al gibi elementlerle kaplanması veya bu elementlerle yaptığı bileşikler ([[Magnezyum diborür|MgB<sub>2</sub>]], [[AlB2|AlB<sub>2</sub>]], [[AlB12|AlB<sub>12</sub>]], [[AlMgB2|AlMgB<sub>2</sub>]]) enerjetik malzeme uygulamalarında kullanılmaktadır.


== Laboratuarda elemental borun hazırlanması ==
=== Cam sanayii ===
Borun eldesi borik oksidin [[magnezyum]] veya [[alüminyum]] gibi metallerle indirgenmesini içeriyordu. Bununla birlikte, ürün neredeyse her zaman bu metallerin boritleri ile kontamine olur. Saf bor, uçucu bor halojenürlerin yüksek sıcaklıklarda [[hidrojen]] ile indirgenmesiyle hazırlanabilir. Yarı iletken endüstrisinde kullanım için ultra saf bor, diboranın yüksek sıcaklıklarda ayrışmasıyla üretilir ve ardından bölge eritme veya [[Czochralski yöntemi|Czochralski işlemleriyle]] saflaştırılır.<ref name="berger">{{Kitap kaynağı|url=https://archive.org/details/semiconductormat0000berg/page/37|başlık=Semiconductor materials|tarih=1996|sayfalar=[https://archive.org/details/semiconductormat0000berg/page/37 37–43]|yayıncı=CRC Press|isbn=978-0-8493-8912-2|yazar=Berger, L. I.}}</ref>
Bor; pencere camı, şişe camı vb. sanayilerde ender hallerde kullanılmaktadır. Özel camlarda ise borik asit vazgeçilemeyen bir unsur olup, rafine sulu/susuz boraks, borik asit veya kolemanit/boraks gibi doğal haliyle kullanılmaktadır. Çok özel durumlarda potasyum pentaborat ve bor oksitler kullanılmaktadır. Bor, ergimiş haldeki cam ara mamulüne katıldığında onun viskozitesini, yüzey sertliğini ve dayanıklılığını artırdığından ısıya karşı izolasyonunun gerekli görüldüğü cam mamüllerine katılmaktadır.


Bileşiklerin üretimi boratlar üzerinden yapılabilir.
=== Cam elyafı ===
Ergimiş cama % 7 borik oksit verecek şekilde boraks pentahidrat veya üleksit- probertit katılmaktadır. Maliyetine bağlı olarak sulu veya susuz tipleri kullanılmakta, bazı hallerde de borik asitten yararlanılmaktadır. Arzulanan yalıtım derecesine göre çeşitli spesifikasyonlar tanımlanır: R-1, R-7 gibi. Roll, loft veya sünger halinde imal edilmektedir. Binalarda yalıtım amacıyla kullanılmaya başlanmıştır. Hafifliği, fiyatının düşüklüğü, gerilmeye olan direnci ve kimyasal etkilere dayanıklılığı nedeniyle plastiklerde, sanayi elyaf vb. de, lastik ve kağıtta yer edinmiş olan cam elyaf, kullanıldığı malzemelere sertlik ve dayanıklılık kazandırmaktadır. Böylece sertleşmiş plastikler otomotiv, uçak sanayilerinde, çelik ve diğer metalleri ikame etmeye başlamıştır. Ayrıca spor malzemelerinde de (kayaklar, tenis raketleri vb.) kullanılmaktadır. Yapılmakta olan araştırmalar yeni kullanım alanlarının da olacağını göstermektedir. Trafik işaretleri, karayolu onarımı birer örnek olarak verilebilir. Bu gibi mamullerde E camı kullanıldığından, rafine kolemanit tercih edilmektedir. E tipi cam elyafı, en çok kullanılan tür olup % 90 uygulamada tercih edilmektedir. İngiltere'de oto başına 75&nbsp;kg cam yünü tüketilmektedir. Fransa'da Renault firması, üzerine poliyester paneller monte edilen metal şasi imalatına girişmiştir. B<sub>2</sub>O<sub>3</sub>'e olan toplam talebin ABD'de % 13'ü, B. Avrupa'da % 7'si bu tür elyaftan karşılanmaktadır. Otomobillerde borun kullanılması, arabaların ağırlığını azaltmakta ve dolayısıyla yakıt tüketimini azaltmaktadır. Ayrıca, araçlarda paslanmayı geciktirmektedir.


== Özellikler ==
=== Optik Cam Elyafı ===
Işık fotonlarının etkin biçimde transferini sağlamaktadır. İngiliz Felecon'un ürettiği yeni bir elyaf saniyede 140 milyon baytı 27&nbsp;km. uzağa taşıyabilmektedir. Bu lifler % 6 borik asit ihtiva etmektedir. Phillips'in Hollanda'daki fabrikasında bu lifler üretilmektedir.


=== Allotroplar ===
Borosilikat Camlar: Camın ısıya dayanmasını, cam imalatı sırasında çabuk ergimesini ve devitrifikasyonun önlenmesini sağlayan bor; yansıtma, kırma, parlama gibi özelliklerini de arttırmaktadır. Bor, camı asite ve çizilmeye karşı korur. Cam tipine bağlı olarak; cam eriğinin
[[Dosya:Bor_1.jpg|sol|küçükresim| bor parçaları]]
% 0.5 ile % 0.23'ü bor oksitten oluşmaktadır. Örneğin Pyrex'de % 13,5 B<sub>2</sub>O<sub>3</sub> vardır. Genellikle cama boraks, kolemanit, borik asit halinde karma olarak ilave edilmektedir. Otolar, fırınlar, çamaşır makineları, çanak/çömlek vb. de bu tür camlar tercih edilmektedir. ABD'de bu tür cam üreten 100'e yakın firma vardır. Biri de Corning Glass Works'dur. General Electric, Andron Hocking önemliler arasında yer almaktadır.
Bor, kararlı [[Kovalent bağ|kovalent bağlı]] moleküler ağlar oluşturma kabiliyeti açısından [[Karbon|karbona]] benzer. Nominal olarak[[Amorf katı|amorf]] bor bile rastgele birbirine bağlanmış düzenli bor icosahedra içerir.<ref>{{Akademik dergi kaynağı|başlık=A neutron diffraction study of amorphous boron|yazarlar=Delaplane, R.G.|tarih=1988|sayı=2–3|sayfalar=249–252|çalışma=Journal of Non-Crystalline Solids|cilt=104|doi=10.1016/0022-3093(88)90395-X}}</ref><ref>{{Akademik dergi kaynağı|başlık=A neutron diffraction study of amorphous boron using a pulsed source|yazarlar=R.G. Delaplane|tarih=1988|sayı=1–3|sayfalar=66–69|çalışma=Journal of Non-Crystalline Solids|cilt=106|doi=10.1016/0022-3093(88)90229-3}}</ref> [[Kristal|Kristalin]] bor, erime noktası 2000 °C 'in üzerinde olan çok sert, siyah bir malzemedir. Dört ana [[allotrop]] oluşturur: α-eşkenar dörtgen ve β-eşkenar dörtgen (α-R ve β-R), γ-ortorombik (γ) ve β-tetragonal (β-T). Dört fazın tümü [[Sıcaklık ve basınç için standart koşullar|ortam koşullarında]] kararlı, β-eşkenar dörtgen en yaygınıdır. Bir α-tetragonal faz da mevcuttur (α-T), ancak önemli bir kontaminasyon olmadan üretilmesi çok zordur. Fazların çoğu B<sub>12</sub> ikosahedraya dayalıdır, ancak y fazı, ikosahedra ve B<sub>2</sub> atomik çiftlerinin [[Sodyum klorür|kaya tuzu]] tipi düzenlemesi olarak tanımlanabilir.<ref name="oganov">{{Akademik dergi kaynağı|url=http://mysbfiles.stonybrook.edu/~aoganov/files/Boron-Nature-2009.pdf|başlık=Ionic high-pressure form of elemental boron|erişimtarihi=9 May 2009|arşivtarihi=28 July 2018|arşivurl=https://web.archive.org/web/20180728071425/https://mysbfiles.stonybrook.edu/~aoganov/files/Boron-Nature-2009.pdf|yazarlar=Oganov, A.R.|tarih=2009|sayı=7231|sayfalar=863–867|çalışma=Nature|cilt=457|pmid=19182772|doi=10.1038/nature07736|yazar3=Chen J.|yazar4=Gatti C.|arxiv=0911.3192|citeseerx=live}}</ref> Diğer bor fazlarını 1500–1800'°C ye ısıtma ve 12–20'GPa'ya sıkıştırarak üretilebilir. Sıcaklık ve basıncı serbest bıraktıktan sonra sabit kalır. β-T fazı benzer basınçlarda üretilir, ancak daha yüksek 1800–2200°C sıcaklıklarda üretilebilir, α-T ve β-T fazları ortam koşullarında bir arada bulunabilir, β-T fazı daha kararlıdır.<ref name="oganov" /><ref>{{Akademik dergi kaynağı|url=https://pure.rug.nl/ws/files/2796591/2007JAmChemSocvSetten.pdf|başlık=Thermodynamic stability of boron: The role of defects and zero point motion|erişimtarihi=14 July 2019|arşivtarihi=15 April 2021|arşivurl=https://web.archive.org/web/20210415015024/https://pure.rug.nl/ws/files/2796591/2007JAmChemSocvSetten.pdf|yazarlar=van Setten M.J.|tarih=2007|sayı=9|sayfalar=2458–2465|çalışma=J. Am. Chem. Soc.|cilt=129|pmid=17295480|doi=10.1021/ja0631246|yazar3=Uijttewaal M.A.|yazar4=de Wijs G.A.|citeseerx=dead}}</ref><ref name="widom">{{Akademik dergi kaynağı|başlık=Symmetry-broken crystal structure of elemental boron at low temperature|yazarlar=Widom M.|tarih=2008|sayı=6|sayfa=064113|çalışma=Phys. Rev. B|cilt=77|doi=10.1103/PhysRevB.77.064113|yazar3=Mihalkovic M.|arxiv=0712.0530}}</ref>


Borun 160' GPa üzerinde sıkıştırılması, henüz bilinmeyen bir yapıya sahip bir bor fazı üretir ve bu faz, 6–12 K'nin altındaki sıcaklıklarda bir [[Süperiletkenlik|süper iletkendir]].<ref>{{Akademik dergi kaynağı|başlık=Superconductivity in Boron|yazarlar=Eremets, M. I.|tarih=2001|sayı=5528|sayfalar=272–4|çalışma=Science|cilt=293|pmid=11452118|doi=10.1126/science.1062286}}</ref> Borosfer ( [[fulleren]] benzeri B<sub>40</sub> molekülleri) ve borofen (önerilen [[grafen]] benzeri yapı), 2014 te tanımlandı.
=== Seramik Sanayii ===
{| class="wikitable" style="margin:auto; text-align:center;"
Emayelerin vizkozitesini ve doygunlaşma ısısını azaltan borik oksit % 20'ye kadar kullanılabilmektedir. Özellikle emayeye katılan hammaddelerin % 17-32'si borik oksit olup, sulu
!Bor fazı
boraks tercih edilir. Bazı hallerde borik oksit veya susuz boraks da kullanılır. Metalle kaplanan emaye onun paslanmasını önler ve görünüşüne güzellik katar. Çelik, aluminyum, bakır, altın ve gümüş emaye ile kaplanabilir. Emaye asite karşı dayanıklılığı arttırır. Mutfak aletlerinin çoğu emaye kaplamalıdır. Banyolar, kimya sanayi teçhizatı, su tankları, silahlar vb. de kaplanır. 1997 yılında Batı 'nın seramik endüstrisinin borat tüketimi 69.000 ton civarında gerçekleşmiştir. Seramiği çizilmeye karşı dayanıklı kılan bor, % 3-24 miktarında kolemanit halinde sırlara katılır.
! α-R
! β-R
! γ
! β-T
|-
! Simetri
| eşkenar dörtgen
| eşkenar dörtgen
| [[Ortorombik kristal yapı|ortorombik]]
| [[Tetragonal kristal yapı|dörtgen]]
|-
! Atomlar/birim hücre <ref name="oganov">{{Akademik dergi kaynağı|url=http://mysbfiles.stonybrook.edu/~aoganov/files/Boron-Nature-2009.pdf|başlık=Ionic high-pressure form of elemental boron|erişimtarihi=9 May 2009|arşivtarihi=28 July 2018|arşivurl=https://web.archive.org/web/20180728071425/https://mysbfiles.stonybrook.edu/~aoganov/files/Boron-Nature-2009.pdf|yazarlar=Oganov, A.R.|tarih=2009|sayı=7231|sayfalar=863–867|çalışma=Nature|cilt=457|pmid=19182772|doi=10.1038/nature07736|yazar3=Chen J.|yazar4=Gatti C.|arxiv=0911.3192|citeseerx=live}}</ref>
| 12
| ~105
| 28
|
|-
! Yoğunluk (g/cm<sup>3</sup>) <ref name="wentorf">{{Akademik dergi kaynağı|başlık=Boron: Another Form|yazarlar=Wentorf|tarih=1 January 1965|sayı=3653|sayfalar=49–50|çalışma=Science|cilt=147|pmid=17799779|doi=10.1126/science.147.3653.49|ilk=R. H. Jr}}</ref> <ref>{{Akademik dergi kaynağı|başlık=The structure analysis of β-rhombohedral boron|yazarlar=Hoard, J. L.|tarih=1970|sayı=2|sayfalar=268–277|çalışma=J. Solid State Chem.|cilt=1|doi=10.1016/0022-4596(70)90022-8|yazar3=Sullenger, D. B.|yazar4=Kennard, C. H. L.}}</ref> <ref>{{Akademik dergi kaynağı|başlık=Electron Deformation Density in Rhombohedral a-Boron|yazarlar=Will, G.|tarih=2001|sayı=9|sayfa=2100|çalışma=Zeitschrift für Anorganische und Allgemeine Chemie|cilt=627|doi=10.1002/1521-3749(200109)627:9<2100::AID-ZAAC2100>3.0.CO;2-G|yazar3=Kiefer, B.}}</ref> <ref name="talley">{{Akademik dergi kaynağı|başlık=A new polymorph of boron|erişimtarihi=free|yazarlar=Talley, C. P.|tarih=1960|sayı=3|sayfalar=271–272|çalışma=Acta Crystallogr.|cilt=13|doi=10.1107/S0365110X60000613|yazar3=LaPlaca, S.|yazar4=Post, B.}}</ref>
| 2,46
| 2.35
| 2.52
| 2.36
|-
! [[Vickers sertlik testi|Vickers sertliği]] (GPa) <ref>{{Akademik dergi kaynağı|başlık=On the hardness of a new boron phase, orthorhombic γ-B<sub>28</sub>|yazarlar=Solozhenko|tarih=2008|sayı=6|sayfalar=428–429|çalışma=Journal of Superhard Materials|cilt=30|doi=10.3103/S1063457608060117|arxiv=1101.2959}}</ref><ref name="prl" />
| 42
| 45
| 50–58
|
|-
! [[Hacim modülü|Bulk modülü]] (GPa)<ref name="prl">
{{Akademik dergi kaynağı|başlık=Superhard Semiconducting Optically Transparent High Pressure Phase of Boron|yazarlar=Zarechnaya|tarih=2009|yazarları-göster=8|sayı=18|sayfa=185501|çalışma=Phys. Rev. Lett.|cilt=102|pmid=19518885|doi=10.1103/PhysRevLett.102.185501}}</ref><ref>{{Akademik dergi kaynağı|başlık=Neutron- and x-ray-diffraction measurements of the bulk modulus of boron|yazarlar=Nelmes, R. J.|tarih=1993|sayı=13|sayfalar=7668–7673|çalışma=Phys. Rev. B|cilt=47|pmid=10004773|doi=10.1103/PhysRevB.47.7668}}</ref>
| 185
| 224
| 227
|
|-
! [[Bant aralığı]] (eV) <ref name="prl" /> <ref>{{Kitap kaynağı|başlık=Landolt-Bornstein, New Series|tarih=1983|yer=Berlin|yayıncı=Springer-Verlag|cilt=17e|editör2=Madelung, O.}}</ref>
| 2
| 1.6
| 2.1
|
|}


=== Temizleme ve Beyazlatma Sanayii ===
=== Elementin kimyası ===
Elemental bor nadirdir ve saf malzemenin hazırlanması son derece zor olması sebebiyle yeterince çalışılmamıştır. "Bor" ile ilgili çoğu çalışma, az miktarda karbon içeren numuneleri içerir. Borun kimyasal davranışı [[Alüminyum|alüminyumdan]] çok [[Silisyum|silisyuma]] benzer. Kristal bor, kimyasal olarak inerttir ve [[Hidroflorik asit|hidroflorik]] veya [[hidroklorik asit]]<nowiki/>le kaynatılmaya dirençlidir. İnce bir şekilde bölündüğünde, sıcak konsantre [[hidrojen peroksit]], sıcak konsantre [[nitrik asit]], sıcak [[sülfürik asit]] veya sıcak sülfürik ve [[kromik asit]] karışımı tarafından yavaşça saldırıya uğrar.<ref name="Laubengayer">{{Akademik dergi kaynağı|başlık=Boron. I. Preparation and Properties of Pure Crystalline Boron|yazarlar=Laubengayer|tarih=1943|sayı=10|sayfalar=1924–1931|çalışma=Journal of the American Chemical Society|cilt=65|doi=10.1021/ja01250a036}}</ref>
Sabun ve deterjanlara mikrop öldürücü (jermisit) ve su yumuşatıcı etkisi nedeniyle % 10 boraks dekahidrat ve beyazlatıcı etkisini artırmak için toz deterjanlara % 10-20 oranında sodyum
perborat katılmaktadır.


Borun oksidasyon hızı kristallik, partikül boyutu, saflık ve sıcaklığa bağlıdır. Bor, oda sıcaklığında hava ile reaksiyona girmez, ancak daha yüksek sıcaklıklarda yanarak bor trioksit oluşturur:<ref name="HollemanAF">{{Kitap kaynağı|başlık=Lehrbuch der Anorganischen Chemie|kısım=Bor|tarih=1985|dil=de|sayfalar=814–864|yayıncı=Walter de Gruyter|seri=91–100|isbn=978-3-11-007511-3}}</ref>
Çamaşır yıkamada kullanılan deterjanlara katılan sodyum perborat (NaBO<sub>2</sub>H<sub>2</sub>O<sub>2</sub>.3H<sub>2</sub>O) aktifbir oksijen kaynağı olduğundan etkili bir ağartıcıdır. Perboratların çamaşır yıkamada klorlu temizleyicilerin yerini alması sıcak veya soğuk su kullanımına bağlıdır. Çünkü perboratlar ancak55&nbsp;°C'nin üstünde aktif hale geçerler. Ancak, ABD’de kullanılan aktivatör(tetracetylethylenediamine) kullanımı ile bu sorun giderilmeye çalışılmıştır. 1997 yılı deterjan sanayiindeki bor tüketimi; Batı Avrupa’da 242.000 ton ve Kuzey Amerika’da ise 21.000 ton’dur. Batı Avrupa’da tüketilen borun % 35’i, Doğu Avrupa’da ise %5’i deterjan sanayiinde kullanılmaktadır. Dünya perborat talebinin %86’sı Batı Avrupa tarafından tüketilmektedir.


: 4 B + 3 O <sub>2</sub> → 2 B <sub>2</sub> O <sub>3</sub>
=== Yanmayı Önleyici (Geciktirici) Maddeler ===
Borik asit ve boratlar selülozik maddelere, ateşe karşı dayanıklılık sağlarlar. Tutuşma sıcaklığına gelmeden selülozdaki su moleküllerini uzaklaştırırlar ve oluşan kömürün yüzeyini kaplayarak daha ileri bir yanmayı engellerler. Ateşe dayanıklı madde olarak selülozik yalıtım maddelerinin kullanımı borik asit artmasına yol açmıştır. ABD'de kullanılmakla birlikte, son yıllarda çok fazla yaygınlaşmamıştır. Bor bileşikleri plastiklerde yanmayı önleyici olarak giderek artan oranlarda kullanılmaktadır. Bu amaç için kullanılan bor bileşiklerinin başında çinko borat, baryum metaborat, borfosfatlar ve amonyum fluoborat gelir.


[[Dosya:Tetraborate-xtal-3D-balls.png|sol|küçükresim| Tetraborat anyonunun top ve çubuk modeli, [B<sub>4</sub>O<sub>5</sub>(OH)<sub>4</sub>] <sup>2-</sup>, kristal boraks Na<sub>2</sub>[B<sub>4</sub>O<sub>5</sub>(OH)<sub>4</sub> ]·8H<sub>2</sub>O'da olduğu gibi. Bor atomları pembedir, köprü oluşturan oksijenler kırmızıdır ve dört hidroksil hidrojen beyazdır. İki borun hiçbir resmi yük olmadan trigonal olarak bağlı sp<sup>2</sup> olduğuna, diğer iki borun ise her biri -1 formal yükü taşıyan dört yüzlü bir şekilde bağlı sp<sup>3</sup> olduğuna dikkat edin. Tüm borların oksidasyon durumu III'tür. Bor koordinasyon sayıları ve formal yüklerin bu karışımı, doğal bor minerallerinin karakteristiğidir.]]
=== Tarım ===
Bor, trihalidler vermek için halojenlemeye tabi tutulur; Örneğin,
Bor mineralleri bitki örtüsünün gelişmesini artırmak veya önlemek maksadıyla kullanılmaktadır.
Bor, değişken ölçülerde, birçok bitkinin temel besin maddesidir. Bor eksikliği görülen bitkiler arasında yumru köklü bitkiler (özellikle şeker pancarı) kaba yoncalar, alfaalfalar, meyve ağaçları, üzüm, zeytin, kahve, tütün ve pamuk sayılmaktadır. Bu gibi hallerde susuz boraks ve boraks pentahidrat içeren karışık bir gübre kullanılmaktadır. Bu da, suda çok eriyebilen sodyum pentaborat (NaB<sub>5</sub>O<sub>8</sub>.5H<sub>2</sub>O) veya disodyum oktaboratın (Na<sub>2</sub>B<sub>8</sub>O<sub>13</sub>) mahsulün üzerine püskürtülmesi suretiyle uygulanmaktadır.


: 2 B + 3 Br <sub>2</sub> → 2 BBr <sub>3</sub>
Bor, sodyum klorat ve bromosol gibi bileşiklerle birlikte otların temizlenmesi veya toprağın sterilleştirilmesi gereken durumlarda da kullanılmaktadır.


Pratikte triklorür genellikle oksitten yapılır. <ref name="HollemanAF">{{Kitap kaynağı|başlık=Lehrbuch der Anorganischen Chemie|kısım=Bor|tarih=1985|dil=de|sayfalar=814–864|yayıncı=Walter de Gruyter|seri=91–100|isbn=978-3-11-007511-3}}</ref>
=== Metalurji ===
Boratlar yüksek sıcaklıklarda düzgün, yapışkan, koruyucu ve temiz, çapaksız bir sıvı oluşturma
özelliği nedeniyle demir dışı metal sanayiinde koruyucu bir cüruf oluşturucu ve ergitmeyi hızlandırıcı madde olarak kullanılmaktadır.


==== Atomik yapı ====
Bor bileşikleri, elektrolit kaplama sanayiinde, elektrolit elde edilmesinde sarf edilmektedir. Borik asit nikel kaplamada, fluoboratlar ve fluoborik asitler ise; kalay kurşun, bakır, nikel gibi demir dışı metaller için elektrolit olarak kullanılmaktadır. Alaşımlarda, özellikle çeliğin sertliğini artırıcı olarak kullanılmaktadır. Bu konuda ferrobor oldukça önem kazanmıştır. Çelik üretiminde 50 ppm bor ilavesi çeliğin sertleştirilebilme niteliğini geliştirmektedir.
Bor, temel halde [[Atomik orbital|p-orbitalinde]] bir [[Elektron|elektrona]] sahip olan en hafif elementtir. Ancak, diğer pek çok [[Blok (periyodik tablo)|p-elementin]] aksine, [[Oktet kuralı|oktet kuralına]] nadiren uyar ve genellikle [[Değerlik elektron|valans kabuğuna]] yalnızca altı elektron<ref name="Key">{{Web kaynağı|url=https://opentextbc.ca/introductorychemistry/chapter/violations-of-the-octet-rule-2/|başlık=Violations of the Octet Rule|erişimtarihi=2019-08-14|arşivtarihi=17 May 2019|arşivurl=https://web.archive.org/web/20190517090709/https://opentextbc.ca/introductorychemistry/chapter/violations-of-the-octet-rule-2/|tarih=2014-09-14|çalışma=Introductory Chemistry|ilk=Jessie A.}}</ref> (üç [[Moleküler orbital|moleküler orbitalde]] ) yerleştirir. Bor, [[bor grubu]] ( [[Grup (periyodik tablo)|IUPAC grubu,13)]] için prototiptir, ancak bu grubun diğer üyeleri metaller ve daha tipik p elementleridir.


=== Nükleer Uygulamalar ===
==== Kimyasal bileşikler ====
[[Dosya:Boron-trifluoride-pi-bonding-2D.png|küçükresim| Pi tipi [[Koordine kovalent bağ|koordinat kovalent bağlarında]] "boş" bor p orbitalini gösteren bor (III) triflorür yapısı]]
Atom reaktörlerinde borlu çelikler, bor karbürler ve titanbor alaşımları kullanılır. Paslanmaz borlu çelik, nötron absorbanı olarak tercih edilmektedir. Yaklaşık her bir bor atomu bir nötron absorbe etmektedir.
En bilinen bileşiklerde bor, formal oksidasyon durumu III'e sahiptir. Bunlar oksit, sülfit, nitrit ve halojenürleri içerir.<ref name="HollemanAF">{{Kitap kaynağı|başlık=Lehrbuch der Anorganischen Chemie|kısım=Bor|tarih=1985|dil=de|sayfalar=814–864|yayıncı=Walter de Gruyter|seri=91–100|isbn=978-3-11-007511-3}}</ref>


Trihalid'ler, düzlemsel bir üçgen yapı benimser. Bu bileşikler, [[Lewis asit ve bazı|Lewis bazları]] olarak adlandırılan elektron çifti donörleri ile kolayca [[Eklenme ürünü|adüktler]] oluşturdukları için [[Lewis asit ve bazı|Lewis asitleri]]<nowiki/>dir. Örneğin, florür (F <sup>-</sup>) ve bor triflorür (BF<sub>3</sub>) birleşerek tetrafloroborat anyonu, BF<sub>4</sub><sup>-</sup> verir. Bor triflorür petrokimya endüstrisinde katalizör olarak kullanılmaktadır. Halojenler, [[borik asit]] oluşturmak için su ile reaksiyona girer.<ref name="HollemanAF">{{Kitap kaynağı|başlık=Lehrbuch der Anorganischen Chemie|kısım=Bor|tarih=1985|dil=de|sayfalar=814–864|yayıncı=Walter de Gruyter|seri=91–100|isbn=978-3-11-007511-3}}</ref>
Atom reaktörlerinin kontrol sistemleri ile soğutma havuzlarında ve reaktörün alarm ile kapatılmasında (<sup>10</sup>B) bor kullanılır.


Doğada çeşitli B(III) oksitleri olarak bulunur ve genellikle diğer elementlerle birliktedirler. Yüzün üzerinde borat minerali +3 bor içerir. Bu mineraller bazı açılardan silikatlara benzer, ancak oksijenle genellikle sadece dört yüzlü bir koordinasyonda değil, aynı zamanda üçgen düzlemsel bir konfigürasyonda da bulunur. Silikatlardan farklı olarak, bor mineralleri onu asla dörtten büyük koordinasyon sayısı ile içermezler. Tipik bir motif, solda gösterilen ortak mineral [[Boraks|boraksın]] tetraborat anyonlarıdır. Tetrahedral borat merkezinin formal negatif yükü, borakstaki sodyum (Na <sup>+</sup>) gibi minerallerdeki metal katyonları ile dengelenir.<ref name="HollemanAF">{{Kitap kaynağı|başlık=Lehrbuch der Anorganischen Chemie|kısım=Bor|tarih=1985|dil=de|sayfalar=814–864|yayıncı=Walter de Gruyter|seri=91–100|isbn=978-3-11-007511-3}}</ref> Borat-silikatların turmalin grubu da bor içeren çok önemli bir mineral grubudur ve bir dizi borosilikatın da doğal olarak var olduğu bilinmektedir.<ref>{{Web kaynağı|url=https://www.mindat.org/|başlık=Mindat.org - Mines, Minerals and More|erişimtarihi=4 August 2019|arşivtarihi=22 April 2011|arşivurl=https://web.archive.org/web/20110422205859/http://www.mindat.org/|çalışma=mindat.org}}</ref>
Ayrıca, nükleer atıkların depolanması için kolemanit kullanılmaktadır.
[[Dosya:Deltahedral-borane-cluster-array-numbered-3D-bs-17.png|küçükresim| Boran kümelerinin bor iskeletlerinin yapılarını gösteren top-çubuk modelleri . Yapılar, çokyüzlü iskelet elektron çifti teorisi ile rasyonelleştirilebilir.<ref>{{Akademik dergi kaynağı|başlık=The significance and impact of Wade's rules|yazarlar=Welch|tarih=2013|sayı=35|sayfalar=3615–3616|çalışma=Chem. Commun.|cilt=49|pmid=23535980|doi=10.1039/C3CC00069A|ilk=Alan J.}}</ref>]]
Boranlar genel formülleri B<sub>x</sub>H<sub>y</sub> olan bor ve hidrojen bileşikleridir. Bu bileşikler doğada oluşmaz. Boranların birçoğu hava ile temas ettiğinde kolayca oksitlenir, bazıları şiddetli bir şekilde. Ana üye <sub>BH3'e</sub> boran denir, ancak yalnızca gaz halinde bilinir ve diboran <sub>B2H6</sub> oluşturmak için dimerize olur. Daha büyük boranların tümü, bazıları izomerler olarak var olan çok yüzlü bor kümelerinden oluşur. Örneğin, <sub>B20H26'nın</sub> izomerleri<sub>,</sub> iki 10 atomlu kümenin füzyonuna dayanır.


En önemli boranlar diboran <sub>B2H6</sub> ve <sub>piroliz</sub> ürünlerinden ikisi, pentaboran <sub>B5H9</sub> ve <sub>dekaboran</sub> <sub>B10H14'tür</sub><sub>.</sub> Çok sayıda anyonik bor hidrit bilinmektedir, örneğin [B<sub>12</sub>H<sub>12</sub>]<sup>2−</sup>.
=== Enerji Depolama ===
Termal storage pillerindeki, Sodyum Sülfat ve su ile yaklaşık %3 ağırlıktaki boraks dekahidratın kimyasal karışımı gündüz güneş enerjisini depolayıp, gece ısınma amacıyla kullanılabilmektedir. Ayrıca, binalarda tavan malzemesine konulduğu takdirde güneş ışınlarını emerek, evlerin ısınmasını sağlayabilmektedir.


Boranlarda şekli [[Yükseltgenme durumu|oksidasyon sayısı]] pozitiftir ve aktif metal hidritlerde olduğu gibi hidrojen -1 olarak varsayılır. Boronlar için ortalama oksidasyon sayısı, basitçe moleküldeki hidrojenin bora oranıdır. Örneğin, diboran <sub>B2H6'da</sub> bor oksidasyon durumu +3'tür, ancak <sub>dekaboran</sub> <sub>B10H14'te</sub> +1.4'tür. Bu bileşiklerde borun oksidasyon durumu genellikle bir tam sayı değildir.
Ayrıca, bor, demir ve nadir toprak elementleri kombinasyonu (METGLAS) % 70 enerji tasarrufu sağlamaktadır. Bu güçlü manyetik ürün; bilgisayar disk sürücüleri, otomobillerde direkt akım- motorları ve ev eşyaları ile portatif güç aletlerinde kullanılmaktadır.


[[Bor nitrür]]<nowiki/>ler dikkate değer yapılardır. Grafit, elmas ve nanotüpler gibi karbon allotroplarına benzer yapılar sergilerler. Kübik bor nitrür (ticari adı Borazon) olarak adlandırılan elmas benzeri yapıdadır; bor atomları elmastaki karbon atomlarının tetrahedral yapısında bulunur, ancak her dört BN bağından biri, iki elektronun [[Lewis asit ve bazı|Lewis asidik]] bor (III) merkezine bağ için [[Lewis asit ve bazı|Lewis bazı]] gibi davranan nitrojen atomu tarafından bağışlandığı bir [[koordine kovalent bağ]] olarak görülebilir. Diğer uygulamaların yanı sıra kübik bor nitrür, elmasla karşılaştırılabilir bir sertliğe sahip olduğundan (iki madde birbirinin üzerinde çizikler oluşturabilir) aşındırıcı olarak kullanılır. Grafitin BN bileşik analoğunda, altıgen bor nitrür (h-BN), her bir düzlemde pozitif yüklü bor ve negatif yüklü nitrojen atomları, bir sonraki düzlemde zıt yüklü atoma bitişiktir. Sonuç olarak, grafit ve h-BN çok farklı özelliklere sahiptir, ancak her ikisi de yağlayıcıdır, çünkü bu düzlemler kolayca birbirinin yanından geçer. Bununla birlikte, h-BN, düzlemsel yönlerde nispeten zayıf bir elektrik ve termal iletkendir.<ref name="dkg">{{Akademik dergi kaynağı|url=http://www.esk.com/uploads/tx_userjspresseveroeff/PR_0712_CFI_12-2007_Hexagonales-BN_e_01.pdf|başlık=Hexagonal Boron Nitride (hBN) – Applications from Metallurgy to Cosmetics|erişimtarihi=8 January 2012|arşivtarihi=13 June 2013|arşivurl=https://web.archive.org/web/20130613174727/http://www.esk.com/uploads/tx_userjspresseveroeff/PR_0712_CFI_12-2007_Hexagonales-BN_e_01.pdf|yazarlar=Engler, M.|tarih=2007|sayfa=D25|çalışma=Cfi/Ber. DKG|cilt=84|issn=0173-9913|citeseerx=live}}</ref><ref name="b1">{{Kitap kaynağı|başlık=Boron Carbide, Boron Nitride, and Metal Borides, in Ullmann's Encyclopedia of Industrial Chemistry|kısım=Boron Carbide, Boron Nitride, and Metal Borides|tarih=2005|yayıncı=Wiley-VCH: Weinheim|isbn=978-3527306732|doi=10.1002/14356007.a04_295.pub2|yazar=Greim, Jochen|yazar3=Schwetz, Karl A.|name-list-style=amp}}</ref>
Ayrıca otomobillerde antifriz olarak ve hidrolik sistemlerde de kullanılmaktadır.


=== Atık Temizleme ===
===== Organobor kimyası =====
Çok sayıda organobor bileşiği bilinmektedir ve birçoğu [[Organik sentez|organik sentezde]] faydalıdır. Çoğu basit bir [[boran]] kimyasalı olan diboran <sub>B2H6</sub> kullanan hidroborasyondan üretilir. Organoboron(III) bileşikleri genellikle tetrahedral veya trigonal düzlemseldir, örneğin tetrafenilborat, [B(<sub>C6H5</sub><sub>)</sub><sub>4</sub>]<sup>-</sup> ve trifenilboran, B( <sub>C6H5</sub>)<sub>3</sub><sub>.</sub> Bununla birlikte, birbiriyle reaksiyona giren çoklu bor atomları, tamamen bor atomlarından veya değişen sayıda karbon heteroatomlarından oluşan yeni on iki yüzlü (12 kenarlı) ve ikosahedral (20 kenarlı) yapılar oluşturma eğilimindedir.
Sodyum borohidrat, atık sulardaki cıva, kurşun, gümüş gibi ağır metallerin sulardan temizlenmesi amacıyla kullanılmaktadır.


Organoboron kimyasalları, [[bor karbür]]<nowiki/>den karboranlara, bir süper asit olan karboran asit dahil reaktif yapılar oluşturmak üzere halojenlenebilen karbon-bor küme kimyası bileşiklerine kadar çok çeşitli kullanımlarda kullanılmıştır.
=== Yakıt ===
Sodyum tetraborat, özel uygulamalarda yakıt katkı maddesi olarak kullanılmaktadır. Daha önce
Amerikan Donanması tarafından uçak yakıtı olarak kullanılmıştır.


Bir örnek olarak, karboranlar, kanser için [[bor nötron yakalama tedavisi]] için bor içeren bileşikleri sentezlemek amacıyla diğer biyokimyasallara önemli miktarlarda bor ekleyen faydalı moleküler parçalar oluşturur.
Karboranlar için Amerikan Deniz Araştırma Ofisi ve Amerikan Ordusu tarafından katı roket yakıtı olarak kullanılması için araştırmalar yapılmıştır. Şu anda Amerikan askeri ihtiyacı ise Callery Chemical Co. tarafından işletilmekte olan tesisten karşılanmaktadır. [[Diboran]] (B<sub>2</sub>H<sub>6</sub>) ve [[Pentaboran]] (B<sub>5</sub>H<sub>9</sub>) gibi bor hidratlar; uçaklarda yüksek performanslı potansiyel yakıt olarak
araştırılmışlardır. Boraneler Hidrojenle karşılaştırıldığında daha yüksek performansla yanmaktadır. Fakat onlar, pahalı, toksik ve yakıldığında açığa çıkan bor oksit çevresel açıdan uygun değildir. Amerikan Hükûmeti, 1950 sonlarında borlu yakıtlar için 300 milyon US $ ayırmıştır, ancak program 1960 başlarında iptal edilmiştir.


===== B(I) ve B(II) Bileşikleri =====
=== Sağlık ===
Hidrit kümelerinden beklendiği gibi bor, formal oksidasyon durumu üçten az olan kararlı bileşikler oluşturur. B<nowiki><sub id="mwAcw">2</sub></nowiki>F<nowiki><sub id="mwAc0">4</sub></nowiki> ve B<sub>4</sub>Cl<sub>4</sub> iyi karakterize edilmiştir.
BNCT (Boron Neutron Capture Therapy) kanser tedavisinde kullanılmaktadır. Özellikle; beyin kanserlerinin tedavisinde hasta hücrelerin seçilerek imha edilmesinde kullanılmakta ve sağlıklı hücrelere zararının minimum düzeyde olması nedeniyle tercih nedeni olabilmektedir. Ayrıca, insan vücudunda normalde bulunan bor, bazı ülkelerde tabletler şeklinde üretilmeye başlanmıştır.
[[Dosya:Magnesium-diboride-3D-balls.png|küçükresim| Süper iletken magnezyum diboridin top ve çubuk modeli. Bor atomları, her bir bor atomunda -1 yük ile altıgen aromatik grafit benzeri katmanlarda bulunur. Magnezyum (II) iyonları katmanlar arasında bulunur]]
Metal-bor bileşikleri, negatif oksidasyon durumlarında bor içerir. Örnek, [[Magnezyum diborür|magnezyum diborittir]] (<sub>MgB2</sub>). Bileşikte bor atomuna -1, magnezyuma +2 formal yük atanır. Bu malzemede bor merkezleri, [[Grafit|grafitteki]] karbona benzer tabakalar oluşturan her bir bor için ekstra bir çift bağ ile üçgen düzlemseldir. Bununla birlikte, kovalent atomların düzleminde elektronlardan yoksun olan altıgen bor nitrürün aksine, magnezyum diborürdeki delokalize elektronlar, izoelektronik grafite benzer elektrik iletmesine izin verir. 2001 yılında, bu malzemenin yüksek sıcaklıklı bir [[Süperiletkenlik|süper iletken]] olduğu bulundu.<ref>{{Akademik dergi kaynağı|başlık=The Preparation and Structure of Magnesium Boride, MgB<sub>2</sub>|yazarlar=Jones, Morton E.|tarih=1954|sayı=5|sayfalar=1434–1436|çalışma=Journal of the American Chemical Society|cilt=76|doi=10.1021/ja01634a089|yazar3=Marsh, Richard E.|name-list-style=amp}}</ref><ref>{{Akademik dergi kaynağı|url=http://cmp.physics.iastate.edu/canfield/pub/pt0303.pdf|başlık=Magnesium Diboride: Better Late than Never|erişimtarihi=8 January 2012|arşivtarihi=26 February 2012|arşivurl=https://web.archive.org/web/20120226233637/http://cmp.physics.iastate.edu/canfield/pub/pt0303.pdf|yazarlar=Canfield|tarih=2003|sayı=3|sayfalar=34–40|çalışma=Physics Today|cilt=56|doi=10.1063/1.1570770|citeseerx=live}}</ref> Aktif geliştirme aşamasında olan bir süper iletkendir. [[Avrupa Nükleer Araştırma Merkezi|CERN'de]] MgB<sub>2</sub> kabloları yapmaya yönelik bir proje[[Büyük Hadron Çarpıştırıcısı|, büyük hadron çarpıştırıcısının]] tasarlanan yüksek parlaklık versiyonu gibi son derece yüksek akım dağıtım uygulamaları için 20.000 amper taşıyabilen süper iletken test kabloları ile sonuçlandı.<ref>{{Web kaynağı|url=http://cds.cern.ch/journal/CERNBulletin/2014/16/News+Articles/1693853|başlık=Category "News+Articles" not found - CERN Document Server|erişimtarihi=9 October 2020|arşivtarihi=20 February 2022|arşivurl=https://web.archive.org/web/20220220075257/http://cds.cern.ch/journal/CERNBulletin/2014/16/News+Articles/1693853|çalışma=cds.cern.ch}}</ref>


Bazı diğer metal borürler, kesici takımlar için sert malzemeler olarak özel uygulamalar bulur.<ref>{{Kitap kaynağı|başlık=Materials handbook: A concise desktop reference|erişimtarihi=5 January 2016|arşivtarihi=8 January 2017|arşivurl=https://web.archive.org/web/20170108051112/https://books.google.com/books?id=PvU-qbQJq7IC&pg=PA638|kısım=Titanium Diboride|kısım-url=https://books.google.com/books?id=PvU-qbQJq7IC&pg=PA638|tarih=2008|sayfalar=638–639|isbn=978-1-84628-668-1|yazar=Cardarelli, François}}</ref> Genellikle borürlerdeki bor, kalsiyum hekzaboritte (CaB<sub>6</sub>) -1/3 gibi fraksiyonel oksidasyon durumlarına sahiptir.
=== Diğer Kullanım Alanları ===
Ahşap malzeme korunması için sodyum oktaborat kullanılır. % 30'luk sodyum oktaborat çözeltisi
ile muamele görmüş tahta malzeme yavaş yavaş kurutulursa bozunmadan ve küllenmeden uzun süre kullanılabilir.


Yapısal açıdan borun en belirgin kimyasal bileşikleri hidritlerdir. Bu seriye dahil olan küme bileşikleri dodecaborate ({{Chem|B|12|H|12|2-}}), dekaboran (<sub>B10H14</sub>) ve <sub>C2B10H12</sub> gibi karboranlardır<sub>.</sub> Karakteristik olarak bu tür bileşikler, koordinasyon sayıları dörtten büyük olan bor içerir.<ref name="HollemanAF">{{Kitap kaynağı|başlık=Lehrbuch der Anorganischen Chemie|kısım=Bor|tarih=1985|dil=de|sayfalar=814–864|yayıncı=Walter de Gruyter|seri=91–100|isbn=978-3-11-007511-3}}</ref>
Silisyum üretiminde bor triklorür, polimer sanayiinde, esterleme ve alkilleme işlemlerinde ve etil benzen üretiminde bor trifluorür katalizör olarak kullanılmaktadır.


=== İzotoplar ===
Bor karbür ve bor nitrür; döküm çeperlerinde yüksek sıcaklığa dayanıklı (refrakter) malzeme püskürtme memelerinde de aşınmaya dayanıklı (abrasif) malzeme olarak kullanılan önemli bileşiklerdir.
Borun doğal olarak oluşan ve kararlı iki [[İzotop|izotopu]] vardır, <sup>11</sup>B (%80.1) ve <sup>10</sup>B (%19.9). Kütle farkı, -16 ile +59 arasında değişen <sup>11B</sup> ile <sup>10B</sup> arasındaki kesirli bir fark olarak tanımlanan ve geleneksel olarak binde bir olarak ifade edilen geniş bir <sup>δ11B</sup> değerleri aralığıyla sonuçlanır. Borun bilinen 13 izotopu vardır; en kısa ömürlü izotop <sup>7</sup>B'dir ve proton emisyonu ve [[alfa bozunması]] yoluyla 3,5 × 10 <sup>−22</sup> s'lik bir [[Yarı ömür|yarı ömürle]] bozunur. Borun izotopik fraksiyonlanması, bor türleri B(OH)<sub>3</sub> ve [B(OH)<nowiki><sub id="mwAgY">4</sub></nowiki>]<nowiki><sup id="mwAgc">-</sup></nowiki> ' nin değişim reaksiyonları tarafından kontrol edilir. Bor izotopları ayrıca hidrotermal sistemlerde H<sub>2</sub>O faz değişimlerinde mineral kristalleşmesi sırasında ve [[Kayaç|kayanın]] hidrotermal alterasyonu sırasında fraksiyonlara ayrılır. İkinci etki, [<sup>10</sup>B(OH)<sub>4</sub>]<sup>−</sup> [[İyon|iyonunun]] killer üzerinde tercihli olarak çıkarılmasıyla sonuçlanır. <sup>11B</sup>(OH)<sub>3</sub> açısından zenginleştirilmiş çözeltilerle sonuçlanır ve bu nedenle hem [[okyanus]] kabuğuna hem de [[Kıta|kıtasal]] kabuğa göre deniz suyundaki büyük <sup>11B</sup> zenginleşmesinden sorumlu olabilir; bu fark, [[İzotopik imza|izotopik bir imza]] görevi görebilir.<ref>{{Akademik dergi kaynağı|başlık=Boron isotopic analysis of natural fresh and saline waters by negative thermal ionization mass spectrometry|yazarlar=Barth|tarih=1997|sayı=3–4|sayfalar=255–261|çalışma=Chemical Geology|cilt=143|doi=10.1016/S0009-2541(97)00107-1|ilk=S.}}</ref>


Egzotik <sup>17</sup>B bir nükleer hale sergiliyor, yani yarıçapı sıvı damla modeli tarafından tahmin edilenden önemli ölçüde daha büyük.<ref>{{Akademik dergi kaynağı|başlık=Two-body and three-body halo nuclei|yazarlar=Liu|tarih=2003|sayı=4|sayfa=441|çalışma=Science China Physics, Mechanics & Astronomy|cilt=46|doi=10.1360/03yw0027|ilk=Z.}}</ref>
Araçların soğutma sistemlerinde korozyonu önlemek üzere boraks, antifiriz karışımına katkı
maddesi olarak da kullanılır.


<sup>10</sup>B izotopu, termal nötronları yakalamak için kullanışlıdır (bkz[[Nötron tesir kesiti|. nötron kesiti#Tipik kesitler]]). [[Nükleer enerji|Nükleer endüstri,]] doğal bor'u neredeyse saf <sup>10</sup>B'ye kadar zenginleştirir. Daha az değerli yan ürün, tükenmiş bor, neredeyse saf <sup>11</sup>B'dir.
Tekstil sanayiinde, nişastalı yapıştırıcıların viskozitlerinin ayarlanmasında, kazeinli yapıştırıcıların çözücülerinde, proteinlerin ayrıştırılmasında yardımcı madde boru ve tel çekmede akıcılığı sağlayıcı madde, dericilikte kireç çöktürücü madde olarak boraks kullanılmaktadır.


==== Ticari izotop zenginleştirme ====
== Bor kimyası ==
Bor-10, yüksek nötron kesiti nedeniyle sıklıkla nükleer reaktörlerde nötron tutucu bir madde olarak fisyonu kontrol etmek için kullanılır.<ref>{{Web kaynağı|url=http://bibliothek.fzk.de/zb/berichte/FZKA6746.pdf|başlık=Results of the B4C Control Rod Test QUENCH-07|arşivtarihi=19 July 2011|arşivurl=https://web.archive.org/web/20110719031833/http://bibliothek.fzk.de/zb/berichte/FZKA6746.pdf|tarih=2004|çalışma=Forschungszentrum Karlsruhe in der Helmholtz-Gemeinschaft|yazar=Steinbrück, Martin}}</ref> Çeşitli endüstriyel ölçekli zenginleştirme süreçleri geliştirilmiştir; bununla birlikte, yalnızca boron triflorürün (DME- <sub>BF3</sub>) [[dimetil eter]] eklentisinin fraksiyonlara ayrılmış vakumla damıtılması ve boratların kolon kromatografisi kullanılmaktadır.<ref>{{Web kaynağı|url=http://library.igcar.gov.in/html/Contents/IGCNewsletter/nl48/A2.htm|başlık=Commissioning of Boron Enrichment Plant|erişimtarihi=2008-09-21|arşivtarihi=8 December 2008|arşivurl=https://web.archive.org/web/20081208114410/http://library.igcar.gov.in/html/Contents/IGCNewsletter/nl48/A2.htm|yayıncı=Indira Gandhi Centre for Atomic Research}}</ref><ref>{{Akademik dergi kaynağı|başlık=Chromatographic Enrichment of 10B by Using Weak-Base Anion-Exchange Resin|yazarlar=Aida|tarih=1986|sayı=6|sayfalar=643–654|çalışma=Separation Science and Technology|cilt=21|doi=10.1080/01496398608056140}}</ref>
Bor elementi boş bir p orbitaline sahip olduğu için elektronca fakirdir. Bu nedenle genelde lewis asidi olarak davranır, başka bir deyişle elektron zengini bileşiklerle kolayca bağlanarak elektron ihtiyacını giderir. Ayrıca bor, metal olmayan elementler arasında en düşük [[elektronegativite]]ye sahip olduğundan reaksiyonlarda genelde elektronlarını kaybeder, başka bir deyişle yükseltgenir.


==== Zenginleştirilmiş bor (bor-10) ====
[[Dosya:Borax crystals.jpg|küçükresim|sol|200px|sağ|Boraks kristali]]
[[Dosya:Neutroncrosssectionboron.png|sağ|küçükresim| Borun nötron kesiti (üst eğri <sup>10</sup>B ve alt eğri <sup>11</sup>B içindir)]]
Borun temel cevherleri; kernit (Na<sub>2</sub>B<sub>4</sub>O<sub>7</sub>.4H<sub>2</sub>O), boraks (Na<sub>2</sub>B<sub>4</sub>O<sub>7</sub>.10H<sub>2</sub>O), kolemanit (Ca<sub>2</sub>B<sub>6</sub>O<sub>11</sub>.5H<sub>2</sub>O) ve uleksit (NaCaB<sub>5</sub>O<sub>9</sub>.8H<sub>2</sub>O) gibi boratlardır. Bor elementi, periyodik sistemin 3. grubunun başında yer alır. Elmastan sonra en sert madde olan ametal bor gri-siyah kristalin veya amorf mikrokristalin, yeşilimsi sarı renkli bir yapıda olup başlıca özellikleri aşağıdaki gibidir.
Zenginleştirilmiş bor (veya <sup>10</sup>B) hem radyasyon kalkanı, hem de kanserin nötron yakalama tedavisinde kullanılan birincil nükliddir. İkincisinde ("bor nötron yakalama tedavisi" veya BNCT), <sup>10</sup>B içeren bir bileşik, habis bir tümör ve yakınındaki dokular tarafından seçici olarak alınan bir farmasötik maddeye dahil edilir. Hasta daha sonra nispeten düşük bir nötron radyasyon dozunda bir düşük enerjili nötron ışını ile tedavi edilir. Ancak nötronlar, bor + nötron [[Nükleer reaksiyon|nükleer reaksiyonunun]] ürünleri olan enerjik ve kısa menzilli ikincil [[alfa parçacığı]] ve lityum-7 ağır iyon radyasyonunu tetikler ve bu iyon radyasyonu ayrıca, özellikle tümör hücrelerinin içinden tümörü bombalar.<ref>{{Akademik dergi kaynağı|başlık=A Critical Assessment of Boron Neutron Capture Therapy: An Overview|yazarlar=Barth|tarih=2003|sayı=1|sayfalar=1–5|çalışma=Journal of Neuro-Oncology|cilt=62|pmid=12749698|doi=10.1023/A:1023262817500|ilk=Rolf F.}}</ref><ref>{{Akademik dergi kaynağı|başlık=The Radiation Biology of Boron Neutron Capture Therapy|yazarlar=Coderre|tarih=1999|sayı=1|sayfalar=1–18|çalışma=Radiation Research|cilt=151|pmid=9973079|doi=10.2307/3579742}}</ref><ref>{{Akademik dergi kaynağı|başlık=Boron Neutron Capture Therapy of Cancer|yazarlar=Barth|tarih=1990|sayı=4|sayfalar=1061–1070|çalışma=Cancer Research|cilt=50|pmid=2404588|ilk=Rolf F.|yazar3=S|yazar4=F}}</ref><ref>{{Web kaynağı|url=http://www.pharmainfo.net/reviews/boron-neutron-capture-therapy-overview|başlık=Boron Neutron Capture Therapy – An Overview|erişimtarihi=2011-11-07|arşivtarihi=23 July 2011|arşivurl=https://web.archive.org/web/20110723014243/http://www.pharmainfo.net/reviews/boron-neutron-capture-therapy-overview|tarih=22 August 2006|yayıncı=Pharmainfo.net}}</ref>


Nükleer reaktörlerde <sup>10</sup>B reaktivite kontrolü ve [[AZ-5|acil kapatma sistemlerinde]] kullanılmaktadır. Borosilikat çubukları veya [[borik asit]] olarak işlev görebilir. [[Basınçlı su reaktörü|Basınçlı su reaktörlerinde]], tesis yakıt ikmali için kapatıldığında reaktör soğutucusuna <sup>10</sup>B [[borik asit]] eklenir. Daha sonra, [[Fisil|bölünebilir]] malzeme tükendikçe ve yakıt daha az reaktif hale geldikçe, aylar boyunca yavaşça filtrelenir.<ref name="reactor">{{Kitap kaynağı|url=https://archive.org/details/nuclearreactoran00dude|başlık=Nuclear Reactor Analysis|tarih=1976|sayfa=[https://archive.org/details/nuclearreactoran00dude/page/n267 245]|yayıncı=Wiley-Interscience|isbn=978-0-471-22363-4}}</ref>
*Periyodik sırası: '''5'''
*Atom ağırlığı: '''10.82 g/mol'''
*Izotopları
**<sup>10</sup>B: '''% 19.57'''
**<sup>11</sup>B: '''% 80.43'''
*Termik nötron absorbsiyon kesidi
**<sup>10</sup>B: '''40.10 [[barn]]'''
**<sup>11</sup>B: '''07.5 barn'''
*Kristal yapısı: '''Tetragonal-Hekzagonal'''
*Yoğunluğu
**Kristalin: '''2.33 g/cm<sup>3</sup>'''
**Amorf: '''2.34 g/cm<sup>3</sup>'''
**Erime Noktası: '''2190&nbsp;°C (-20&nbsp;°C)'''
*Sertliği: '''9.3 Mohs'''


<sup>10</sup>B yapısal malzeme (bor fiber veya BN nanotüp malzemesi olarak) olarak gelecekteki mürettebatlı gezegenler arası uzay aracının radyasyon kalkanında özel bir rol oynayabilir. Çoğunlukla yüksek enerjili protonlar olan [[Kozmik ışın|kozmik ışınlarla]] uğraşmanın zorluklarından biri, kozmik ışınlar ve uzay aracı malzemelerinin etkileşiminden kaynaklanan bazı ikincil radyasyonun yüksek enerjili parçalanma nötronları olmasıdır. Bu tür nötronlar, [[polietilen]] gibi yüksek oranda hafif elementler içeren malzemelerle yumuşatılabilir, ancak yumuşatılmış nötronlar, kalkanda aktif olarak soğurulmadıkça radyasyon tehlikesi olmaya devam eder. Termal nötronları emen hafif elementler arasında <sup>6</sup>Li ve <sup>10</sup>B, hem mekanik takviye hem de radyasyondan korunma görevi gören potansiyel uzay aracı yapısal malzemeleri olarak görünmektedir.<ref>{{Akademik dergi kaynağı|url=http://www.rsphysse.anu.edu.au/nanotube/pdf/B10Nnanotubes.pdf|başlık=Isotopically Enriched 10BN Nanotubes|arşivtarihi=3 August 2008|arşivurl=https://web.archive.org/web/20080803192520/http://www.rsphysse.anu.edu.au/nanotube/pdf/B10Nnanotubes.pdf|yazarlar=Yu, J.|tarih=2006|sayı=16|sayfalar=2157–2160|çalışma=Advanced Materials|cilt=18|doi=10.1002/adma.200600231}}</ref>
Bor bileşiklerinin yaygın kullanımları ve borun element olarak erken tanımlanmış olmasına karşın, bor kimyası çalışmaları nispeten kısıtlı bir alanda sürdürülmüştür. Bunun nedenleri, bor bileşiklerinin hidroliz veya [[oksidasyon]]a yönelik stabil olmayan nitelikleri ve malzemelerin birçoğunun kullanımındaki yapısal zorluklarıydı. Nihayet [[Stock]], ünlü deneysel vakum tekniğini geliştirince bor kimyasının araştırılmasında yeni bir kapı aralandı.


==== Tükenmiş bor (bor-11) ====
[[Grup IIIA elementleri]]nden sadece bor bir [[ametal]]dir. Bu gruptaki diğer elementler; [[alüminyum]], [[galyum]], [[indiyum]] ve [[talyum]]dur. Bor, gruptaki diğer elementlerden çok daha küçük bir [[atom]]dur. Bu durum, [[ametal]] bor ve [[metal]] özellikteki diğer grup elemanları arasında belirli farklılıklara neden olur.


===== Radyasyonla sertleştirilmiş yarı iletkenler =====
Ga, In ve Tl’un atom büyüklükleri periyodik sınıflandırmada de atom yarıçapı bu elementlerin artan atom numaralarıyla birlikte artmaz. Bu elementlerin göreceli şekilde küçük oluşları gruptan aşağı inerken bile beklenen şekilde azalmayan nispeten yüksek [[iyonizasyon]] potansiyeli içermelerine neden olur.
[[Kozmik ışın|Kozmik radyasyon,]] uzay aracı yapılarına çarparsa ikincil nötronlar üretecektir. Bu nötronlar, eğer uzay aracının [[Yarı iletken|yarı iletkenlerinde]] bulunuyorsa, bir [[gama ışını]], bir [[alfa parçacığı]] ve bir [[lityum]] iyonu üretiyorsa, <sup>10</sup>B'de yakalanacaktır. Ortaya çıkan bu bozunma ürünleri daha sonra yakındaki yarı iletken "çip" yapılarını ışınlayarak veri kaybına (bit çevirme veya [[Single event upset|tek olay bozulması]]) neden olabilir. Radyasyonla sertleştirilmiş yarı iletken tasarımlarında, bir karşı önlem, <sup>11</sup>B açısından büyük ölçüde zenginleştirilmiş ve neredeyse hiç <sup>10</sup>B içermeyen ''tükenmiş bor'' kullanmaktır. Bu yararlıdır çünkü <sup>11</sup>B büyük ölçüde radyasyon hasarına karşı bağışıktır. Tükenmiş bor, [[Nükleer enerji|nükleer endüstrinin]] bir yan ürünüdür (yukarıya bakın).<ref name="reactor">{{Kitap kaynağı|url=https://archive.org/details/nuclearreactoran00dude|başlık=Nuclear Reactor Analysis|tarih=1976|sayfa=[https://archive.org/details/nuclearreactoran00dude/page/n267 245]|yayıncı=Wiley-Interscience|isbn=978-0-471-22363-4}}<cite class="citation book cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFDuderstadtHamilton1976">Duderstadt, James J.; Hamilton, Louis J. (1976). </cite></ref>


===== Nükleer yakıt olarak =====
== Üretimi ==
<sup>11</sup>B [[anötronik füzyon]] için bir yakıt adayıdır. Enerjisi yaklaşık 500 k [[Elektronvolt|eV]] olan bir proton çarptığında üç alfa parçacığı ve 8.7 MeV enerji üretir. Hidrojen ve helyum içeren diğer füzyon reaksiyonlarının çoğu, reaktör yapılarını zayıflatan ve uzun vadeli radyoaktiviteye neden olan ve dolayısıyla işletme personelini tehlikeye atan nüfuz edici nötron radyasyonu üretirken <sup>11</sup>B füzyonunda oluşan [[Alfa parçacığı|alfa parçacıkları]] doğrudan elektrik enerjisine dönüştürülebilir ve reaktör kapatılır-kapatılmaz tüm radyasyon durur.<ref>{{Akademik dergi kaynağı|başlık=A Review of Confinement Requirements for Advanced Fuels|yazarlar=Nevins|tarih=1998|sayı=1|sayfalar=25–32|çalışma=Journal of Fusion Energy|cilt=17|doi=10.1023/A:1022513215080|ilk=W. M.}}</ref>
[[Dosya:Türkiye'de bor çıkarılan iller.png|Türkiye'de başlıca bor çıkarılan iller.|küçükresim|sağ|240px]]
[[Dosya:1890 Bor.jpg|küçükresim|Türkiye'de ilk borun çıkarılması.|right]]
Dünyanın en zengin boraks yatakları [[Türkiye]]'nin orta ve batı bölgeleridir. [[Balıkesir]]'de [[Sultançayır, Susurluk|Sultançayırı]] ve [[Bigadiç]], [[Eskişehir]]'de [[Seyitgazi]] ([[Kırka, Seyitgazi|Kırka]]) ve [[Kütahya]]'da [[Hisarcık, Kütahya|Hisarcık]] ve [[Emet, Kütahya|Emet]] önemli çıkarım alanlarıdır.


==== NMR spektroskopisi ====
Türkiye'de büyük çapta boraks üretimi, 1968'de [[Bandırma]]'da Etibank Boraks ve asitborik fabrikalarında, önce [[kolemanit]]ten başlayarak yapılmıştır. Öğütülmüş kalsine kolemanit, Na<sub>2</sub>CO<sub>3</sub> ve NaHCO<sub>3</sub> ile reaksiyona sokulur, tepkime sonucu oluşan CaCO<sub>3</sub> çamurunun süzülmesiyle geriye kalan ana çözelti kristallendirilir, ayrılan kristaller kurutulur ve torbalanır.
Hem <sup>10</sup>B hem de <sup>11</sup>B [[Spin kuantum sayısı|nükleer dönüşe]] sahiptir. <sup>10</sup>B'nin nükleer spini 3'tür ve <sup>11</sup>B'ninki ise {{Sfrac|3|2}} dir. Bu izotoplar, bu nedenle, [[nükleer manyetik rezonans]] spektroskopisinde kullanıma uygundur; ve boron-11 çekirdeklerini saptamak için özel olarak uyarlanmış spektrometreler ticari olarak mevcuttur. <sup>10</sup>B ve <sup>11</sup>B çekirdekleri de bağlı çekirdeklerin [[Rezonans (fizik)|rezonanslarında]] bölünmeye neden olur.<ref>{{Web kaynağı|url=http://rmn.iqfr.csic.es/guide/eNMR/chem/B.html|başlık=Boron NMR|erişimtarihi=2009-05-05|arşivtarihi=2 May 2009|arşivurl=https://web.archive.org/web/20090502140944/http://rmn.iqfr.csic.es/guide/eNMR/chem/B.html <!--Added by H3llBot-->|yayıncı=BRUKER Biospin}}</ref>


=== Meydana gelişi ===
[[Amerika Birleşik Devletleri|ABD]]-[[Kaliforniya]]'da bazı tuzlu su çözeltilerinde % 2,0 kadar boraks bulunur. Borakslı göllerden itibaren sadece bir kristallendirme işlemiyle elde edilen üründe, sodalı su ile yapılan tekrar kristallendirmeler yardımıyla saf hale getirilir. Borik asitin zayıf bir asit olması nedeniyle boraks, su etkisiyle kısmen hidrolize uğrar; dolayısıyla meydana gelen boraks kristallerinin bir kısmının hidrolizini önlemek için, boraksın sodyum karbonat eşliğinde kristallendirilmesi gerekir.
[[Dosya:Ulexita_br.jpg|sol|küçükresim| Bir üleksit parçası]]
[[Dosya:Borax_crystals.jpg|sağ|küçükresim| boraks kristalleri]]
[[Büyük Patlama|Big Bang]] ve yıldızlarda eser oluşumu nedeniyle Bor evren ve güneş sisteminde nadirdir. Kozmik ışın parçalanması [[Nükleosentez|nükleosentezinde]] küçük miktarlarda oluşur ve [[kozmik toz]] ve meteoroid materyallerde bulunabilir.


Dünyanın yüksek oksijen ortamında, bor element olarak değil borata oksitlenmiş olarak bulunur Ay regolitinde son derece küçük elementel bor izleri tespit edilmiştir.<ref>Mokhov, A.V., Kartashov, P.M., Gornostaeva, T.A., Asadulin, A.A., Bogatikov, O.A., 2013: Complex nanospherulites of zinc oxide and native amorphous boron in the Lunar regolith from Mare Crisium. </ref>
::2(2CaO.3B<sub>2</sub>O<sub>3</sub>) + 4NaHCO<sub>3</sub> + Na<sub>2</sub>CO<sub>3</sub> + 28H<sub>2</sub>O › 3Na<sub>2</sub>B<sub>4</sub>O<sub>7</sub>.10H<sub>2</sub>O + 4CaCO3 + CO


Bor, yer kabuğunda kabuk kütlesinin sadece %0.001'ini temsil eden oldukça nadir bir element olmasına rağmen suyun çözücü etkisiyle yüksek oranda konsantre olabilir. [[Boraks]] ve [[borik asit]] olarak [[Yanardağ|volkanik]] kaynak sularında doğal bileşik halinde bulunabilir. Yüze yakın borat minerali bilinmektedir.
==Ayrıca bakınız==
*[[Ulusal Bor Araştırma Enstitüsü]]


Bilim adamları, 5 Eylül 2017'de [[Curiosity (keşif aracı)|''Curiosity'']]<nowiki/>nin [[Mars]] gezegeninde [[yaşam]] için temel bir bileşen olan boru tespit ettiğini bildirdi. Böyle bir bulgu, antik Mars'ta suyun mevcut olabileceğine dair önceki keşiflerle birlikte, Gale Krateri'nin Mars'taki olası erken yaşanabilirliğini daha da destekler.<ref name="GPL-20170905">{{Akademik dergi kaynağı|url=https://curis.ku.dk/ws/files/185473087/Gasda_et_al_2017_Geophysical_Research_Letters.pdf|başlık=In situ detection of boron by ChemCam on Mars|erişimtarihi=28 August 2019|arşivtarihi=28 August 2019|arşivurl=https://web.archive.org/web/20190828182218/https://curis.ku.dk/ws/files/185473087/Gasda_et_al_2017_Geophysical_Research_Letters.pdf|yazarlar=Gasda, Patrick J.|tarih=5 September 2017|yazarları-göster=et al|sayı=17|sayfalar=8739–8748|çalışma=[[Geophysical Research Letters]]|cilt=44|doi=10.1002/2017GL074480|citeseerx=live}}</ref><ref name="GZ-20170906">{{Haber kaynağı|url=https://gizmodo.com/curiosity-has-discovered-something-that-raises-more-que-1800879035|başlık=Curiosity Has Discovered Something That Raises More Questions About Life on Mars|erişimtarihi=6 September 2017|arşivtarihi=4 August 2019|arşivurl=https://web.archive.org/web/20190804164517/https://gizmodo.com/curiosity-has-discovered-something-that-raises-more-que-1800879035|yazarlar=Paoletta|tarih=6 September 2017|çalışma=[[Gizmodo]]|ilk=Rae}}</ref>
== Dış bağlantılar ==
* [https://web.archive.org/web/20151019010426/http://www.boren.gov.tr/tr Ulusal Bor Araştırma Enstitüsü]
* [https://web.archive.org/web/20151010152650/http://www.balikesir.edu.tr/index.php/baun/birim/bor_arastirma_uygulama_merkezi/menu/90122 Bor elementi, bileşikleri ve minarelleri ile ilgili genel bilgiler] (Balıkesir Üniversitesi Bor Araştırma ve Uygulama Merkezi)
* [https://web.archive.org/web/20140222002727/http://www.etimaden.gov.tr/bor-kullanim-alanlari-77k.htm Bor kullanım alanları] (Eti Maden İşletmeleri Genel Müdürlügü)
* [https://web.archive.org/web/20140222002403/http://www.etimaden.gov.tr/d/file/10-soruda-bor.pdf 10 Soruda Bor] (Eti Maden İşletmeleri Genel Müdürlüğü )


== Kaynakça ==
== Üretim ==
Ekonomik açıdan önemli kaynaklar [[kolemanit]], rasorit (kernit), üleksit ve [[Boraks|tinkal]] mineralleridir. Bunlar birlikte, çıkarılan bor içeren cevherin %90'ını oluşturur. Bilinen en büyük küresel boraks yatakları, çoğu hala kullanılmamış olup, [[Eskişehir]], [[Kütahya]] ve [[Balıkesir]] illeri de dahil olmak üzere Orta ve Batı [[Türkiye|Türkiye'de]] bulunmaktadır.<ref>{{Akademik dergi kaynağı|url=http://kisi.deu.edu.tr/cahit.helvaci/Boron.pdf|başlık=Boron and Borates|erişimtarihi=20 September 2008|arşivtarihi=4 June 2016|arşivurl=https://web.archive.org/web/20160604063540/http://kisi.deu.edu.tr/cahit.helvaci/Boron.pdf|yazarlar=Kistler|tarih=1994|sürüm=6th|sayfalar=171–186|çalışma=Industrial Minerals and Rocks|ilk=R. B.|citeseerx=dead}}</ref><ref>{{Akademik dergi kaynağı|başlık=Mining and Processing of Borates in Turkey|yazarlar=Zbayolu, G.|tarih=1992|sayı=1–4|sayfalar=245–254|çalışma=Mineral Processing and Extractive Metallurgy Review|cilt=9|doi=10.1080/08827509208952709|yazar3=Poslu, K.}}</ref><ref>{{Akademik dergi kaynağı|başlık=Boron Minerals in Turkey, Their Application Areas and Importance for the Country's Economy|yazarlar=Kar|tarih=2006|sayı=3–4|sayfalar=2–10|çalışma=Minerals & Energy&nbsp;– Raw Materials Report|cilt=20|doi=10.1080/14041040500504293}}</ref> Küresel kanıtlanmış bor madeni rezervleri, yıllık yaklaşık dört milyon ton üretime karşılık bir milyar metrik tonu aşıyor.
{{Kaynakça}}
* http://www.alternaturk.org/borkullanim.php {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20111016200348/http://alternaturk.org/borkullanim.php |tarih=16 Ekim 2011 }}


[[Türkiye]] ve Amerika Birleşik Devletleri en büyük bor üreticileridir. Türkiye, küresel talebin yaklaşık yarısını bir [[Türkiye|Türk]] [[Kamu İktisadi Teşebbüsü|devlet]] [[madencilik]] ve [[Kimya endüstrisi|kimya]] şirketi olan [[Eti Maden İşletmeleri]] aracılığıyla üretiyor. Dünyadaki bilinen yatakların %72'sine sahip olan Türkiye'de borat madenciliği konusunda [[Devlet tekeli|devlet tekeline]] sahiptir. <ref>{{Haber kaynağı|url=http://www.cakmak.av.tr/articles/Mining_Metals/Are%20Certain%20Minerals%20Still%20Under%20State%20Monopoly.pdf|başlık=Are certain minerals still under state monopoly?|erişimtarihi=21 December 2013|arşivtarihi=3 March 2016|arşivurl=https://web.archive.org/web/20160303170324/http://www.cakmak.av.tr/articles/Mining_Metals/Are%20Certain%20Minerals%20Still%20Under%20State%20Monopoly.pdf|yazarlar=Şebnem Önder|tarih=September 2013|çalışma=Mining Turkey|yazar1=Ayşe Eda Biçer|yazar3=Işıl Selen Denemeç}}</ref> 2012 yılında, ana rakibi [[Rio Tinto|Rio Tinto Group'un]] önünde, küresel borat mineralleri üretiminde %47'lik bir [[Pazar payı|paya]] sahip olmuştur.<ref>{{Web kaynağı|url=http://www.easpd.eu/sites/default/files/sites/default/files/EVENTS/Conference2013/presentation_ayfer_atabey.pdf|başlık=Turkey as the global leader in boron export and production|erişimtarihi=18 December 2013|arşivtarihi=3 March 2016|arşivurl=https://web.archive.org/web/20160303170457/http://www.easpd.eu/sites/default/files/sites/default/files/EVENTS/Conference2013/presentation_ayfer_atabey.pdf|yayıncı=European Association of Service Providers for Persons with Disabilities Annual Conference 2013}}</ref>
{{Bor bileşikleri}}


Küresel bor üretiminin neredeyse dörtte biri (%23)
{{Otorite kontrolü}}

{{Koordinat|35|2|34.447|N|117|40|45.412|W|type:landmark_globe:earth_region:US-CA}} California yakınları ndaki tek Rio Tinto Boraks Madeninden (ABD Boraks Bor Madeni olarak da bilinir) gelmektedir.<ref>{{Web kaynağı|url=http://ludb.clui.org/ex/i/CA4982/|başlık=U.S. Borax Boron Mine|erişimtarihi=2013-04-26|arşivtarihi=11 February 2012|arşivurl=https://web.archive.org/web/20120211220543/http://ludb.clui.org/ex/i/CA4982|çalışma=The Center for Land Use Interpretation, Ludb.clui.org}}</ref><ref>{{Web kaynağı|url=http://www.riotinto.com/ourproducts/218_our_companies_4438.asp|başlık=Boras|erişimtarihi=2013-04-26|arşivtarihi=18 September 2012|arşivurl=https://archive.today/20120918084003/http://www.riotinto.com/ourproducts/218_our_companies_4438.asp|tarih=10 April 2012|yayıncı=Rio Tinto}}</ref>

=== Piyasa ===
Kristal borun ortalama maliyeti 5 ABD Doları /g'dır.<ref>{{Web kaynağı|url=http://www.rareearth.org/boron_properties.htm|başlık=Boron Properties|erişimtarihi=2008-09-18|arşivtarihi=26 September 2018|arşivurl=https://web.archive.org/web/20180926224305/http://www.rareearth.org/boron_properties.htm|yayıncı=Los Alamos National Laboratory}}</ref> Elemental bor, bir tungsten çekirdeği üzerinde [[kimyasal buhar biriktirme]] yöntemiyle bor liflerinin yapımında kullanılır. Bor lifleri, yüksek mukavemetli hafif kompozit eldesinde kullanılır. Bu kullanım, toplam bor kullanımının çok küçük bir kısmıdır. Bor, yarı iletkenlere bor bileşikleri olarak iyon implantasyonu ile verilir.

2012'de Tahmini küresel bor tüketimi yaklaşık 4 milyon ton B<sub>2</sub>O<sub>3</sub> idi. Boraks ve kernit gibi bileşikler olarak maliyeti 2019'da 377 ABD Doları / ton idi.<ref>{{Web kaynağı|url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2020/mcs2020-boron.pdf|başlık=BORON|erişimtarihi=27 July 2022|arşivtarihi=2022-10-09|arşivurl=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2020/mcs2020-boron.pdf|yayıncı=USGS}}</ref> Bor madenciliği ve rafinaj kapasitelerinin önümüzdeki on yıl boyunca beklenen büyüme seviyelerini karşılamak için yeterli olduğu düşünülmektedir.

Borun tüketimi [[Kolemanit]] gibi cevherlerin [[arsenik]] içeriğiyle ilgili endişelerin ardından değişmiş, tüketiciler, daha düşük kirletici içeriğine sahip rafine boratlar ve borik asit kullanımına yönelmişlerdir.

Borik asidin talep artışı, bazı üreticilerin ek yatırım yapmasına neden olmuştur. Türkiye'nin devlete ait Maden İşletmeleri, 2003 yılında Emet'te yıllık 100.000 ton üretim kapasiteli yeni bir borik asit tesisi açtı. [[Eti Maden İşletmeleri|Rio Tinto Group]], bor tesisinin kapasitesini 2003 yılında yıllık 260.000 tondan Mayıs 2005'e kadar yıllık 310.000 tona çıkardı ve bunu 2006 yılında yıllık 366.000 tona çıkarmayı planlıyor.Çinli bor üreticileri, hızla artan yüksek kaliteli borat talebini karşılayamadı. Bu, sodyum tetraborat (boraks) ithalatının 2000 ile 2005 yılları arasında yüz kat ve borik asit ithalatının aynı dönemde yılda% 28 artmasına neden olmuştur.[[Boraks|[1]]]

Küresel talep [[cam elyafı]] ve borosilikat cam eşya üretimindeki yüksek büyüme oranlarından kaynaklanmıştır. Asya'da donatı sınıfı bor içeren cam elyafı üretimindeki artış, Avrupa ve ABD'de bor içermeyen donatı sınıfı cam elyaf gelişimini dengelemiştir. Enerji fiyatlarındaki son artışlar, yalıtım sınıfı fiberglasa bağlı bor tüketiminde artışa neden olabilir. Roskill Consulting Group, dünya boruna olan talebin yılda% 3,4 artarak 2010 yılına kadar 21 milyon tona ulaşacağını tahmin ediyor. Talepteki en yüksek büyümenin, talebin yılda ortalama % 5,7 artabileceği Asya'da olması bekleniyor.<ref name="roskill">{{Kitap kaynağı|başlık=The Economics of Boron|tarih=2006|yayıncı=Roskill Information Services, Ltd.|seri=11th|isbn=978-0-86214-516-3}}</ref><ref>{{Web kaynağı|url=http://www.roskill.com/reports/boron|başlık=Roskill reports: boron|erişimtarihi=2009-05-05|arşivtarihi=2003-10-04|arşivurl=https://web.archive.org/web/20031004160834/http://www.roskill.com/reports/boron|yayıncı=Roskill}}</ref>

== Uygulamalar ==
Yerden çıkarılan hemen hemen tüm bor cevheri, [[borik asit]] ve [[Boraks|sodyum tetraborat pentahidrat]] olarak arıtılmaya yöneliktir. Amerika Birleşik Devletleri'nde borun% 70'i cam ve seramik üretiminde kullanılmaktadır.<ref>{{Web kaynağı|url=http://minerals.usgs.gov/minerals/pubs/commodity/boron/|başlık=Boron: Statistics and Information|erişimtarihi=2009-05-05|arşivtarihi=16 September 2008|arşivurl=https://web.archive.org/web/20080916114142/http://minerals.usgs.gov/minerals/pubs/commodity/boron/|yayıncı=USGS}}</ref><ref name="CRC">{{Kitap kaynağı|url=https://archive.org/details/crchandbookofche81lide|başlık=The Elements, in Handbook of Chemistry and Physics|tarih=2004|yayıncı=CRC press|seri=81st|isbn=978-0-8493-0485-9|yazar=Hammond, C. R.}}</ref>

Bor bileşiklerinin başlıca küresel endüstriyel ölçekli kullanımı, yüzde 46% ile özellikle Asya'da bor içeren yalıtım ve yapısal fiberglaslar için cam elyaf üretimindedir. Bor, cama boraks pentahidrat veya bor oksit olarak cam elyaflarının mukavemet veya akışkanlık özelliklerini etkilemek için eklenir. Küresel bor üretiminin% 10'u, yüksek mukavemetli cam eşyalarda kullanılan borosilikat cam içindir. Küresel borun yaklaşık% 15'i, aşağıda tartışılan süper sert malzemeler de dahil olmak üzere bor seramiklerinde kullanılmaktadır. Tarım, küresel bor üretiminin% 11'ini, ağartıcı ve deterjanlar ise yaklaşık% 6'sını tüketmektedir.

=== Elemental bor lifi ===
[[Bor fiber|Bor lifleri]], esas olarak [[Havacılık ve uzay|kompozit malzemelerin]] bir bileşeni olarak gelişmiş [[Kompozit malzemeler|havacılık]] yapıları için kullanılan yüksek mukavemetli, hafif malzemelerin yanı sıra [[Golf sopası|golf sopaları]] ve [[Olta|oltalar]] gibi sınırlı tüketici ve spor malzemeleridir.<ref>{{Web kaynağı|url=https://ntrs.nasa.gov/archive/nasa/casi.ntrs.nasa.gov/19660005941_1966005941.pdf|başlık=Selected Mechanical and Physical Properties of Boron Filaments|erişimtarihi=2008-09-20|arşivtarihi=22 February 2014|arşivurl=https://web.archive.org/web/20140222135127/http://ntrs.nasa.gov/archive/nasa/casi.ntrs.nasa.gov/19660005941_1966005941.pdf|tarih=1966|yayıncı=NASA|ilk=H. W.}}</ref><ref>{{Akademik dergi kaynağı|başlık=Fracture behaviour of boron filaments|yazarlar=Layden|tarih=1973|sayı=11|sayfalar=1581–1589|çalışma=Journal of Materials Science|cilt=8|doi=10.1007/BF00754893|ilk=G. K.}}</ref> Lifler, bir tungsten filamenti üzerinde borun kimyasal buhar birikimi ile üretilebilir.[[Kimyasal buhar biriktirme|[3]]]

Bor lifleri ve milimetre altı boyutunda kristal bor yayları, [[lazer]] destekli kimyasal buhar biriktirme ile üretilir. Odaklanmış lazer ışınının çevrilmesi, karmaşık sarmal yapıların bile üretilmesini sağlar. Bu tür yapılar iyi mekanik özellikler gösterir (elastik modül 450 GPa, kırılma gerilimi% 3.7, kırılma gerilimi 17 GPa) ve seramik takviyesi olarak veya mikromekanik sistemlerde uygulanabilir.[[Elastisite modülü|[1]]]
 

== Referanslar ==


[[Kategori:Besinsel mineraller]]
[[Kategori:Bor]]
[[Kategori:Bor bileşikleri]]
[[Kategori:Elementler]]
[[Kategori:İndirgeyici maddeler]]
[[Kategori:İndirgeyici maddeler]]
[[Kategori:Piroteknik yakıtlar]]
[[Kategori:Besinsel mineraller]]
[[Kategori:Roket yakıtları]]
[[Kategori:Roket yakıtları]]
[[Kategori:Piroteknik yakıtlar]]
[[Kategori:Yarı metaller]]
[[Kategori:Yarı metaller]]
[[Kategori:Elementler]]
[[Kategori:Bor]]
[[Kategori:KB1 Almanca kaynakları (de)]]

Sayfanın 12.23, 7 Nisan 2023 tarihindeki hâli

Bor simgesi B ve atom numarası 5 olan kimyasal elementtir. Kristal formunda kırılgan, koyu, parlak bir metaloid; amorf formunda kahverengi bir tozdur. Bor grubunun en hafif elementidir, kovalent bağlar oluşturan üç değerlik elektronuna sahiptir, bu da borik asit, mineral sodyum borat, bor karbür ve bor nitrür gibi ultra sert bor kristallerini açıklar.

Bor yıldız nükleosentezi ile değil, tamamen kozmik ışın parçalanması ve süpernovalar tarafından sentezlenir, bu nedenle Güneş Sistemi ve Dünya'nın kabuğunda düşük miktarda bulunan bir elementtir.[1] Yerkabuğunun ağırlıkça yaklaşık yüzde 0,001'ini oluşturur.[2] Doğal olarak, suda çözünür boratların çökelmesi ile yer kabuğunda yoğunlaşmıştır. Bunlar endüstriyel olarak boraks ve kernit gibi evaporitler olarak çıkarılır. Bilinen en büyük yataklar, bor minerallerinin en büyük üreticisi olan Türkiye'de bulunmaktadır.

Elemental bor göktaşlarında küçük miktarlarda bulunan bir metaloiddir, ancak Dünya'da doğal olarak bulunmaz. Endüstriyel olarak, çok saf element karbon veya uzaklaştırılmaya dirençli diğer elementlerle kontaminasyon nedeniyle zorlukla üretilir.[3] Birkaç allotrop mevcuttur: amorf bor, kahverengi bir tozdur; kristalli bor, gümüş rengi ila siyah renktedir, son derece serttir ( Mohs ölçeğinde yaklaşık 9,5) ve oda sıcaklığında zayıf bir elektrik iletkenidir. Birincil kullanımı, bazı yüksek mukavemetli malzemelerde karbon elyaflarına benzer uygulamalarla bor filamentleridir.

Bor kimyasal bileşiklerde öncelikli kullanıma sahiptir. Küresel üretimin yaklaşık yarısı, yalıtım ve yapısal malzemeler için cam elyafı katkı maddesi olarak kullanılıyor. Bir sonraki kullanım, yüksek mukavemetli, hafif yapısal ve ısıya dayanıklı malzemelerdeki polimerler ve seramiklerdir. Borosilikat cam, sıradan soda kireç camına göre daha yüksek mukavemet ve termal şok direnci için arzu edilir. Sodyum perborat ağartıcı olarak kullanılır. Küçük bir miktar yarı iletkenlerde katkı maddesi olarak ve organik ince kimyasalların sentezinde reaktif ara madde olarak kullanılır. Bor içeren birkaç organik farmasötik kullanımdadır. Doğal bor, biri (bor-10) nötron yakalama ajanı olarak çeşitli kullanımlara sahip olan iki kararlı izotoptan oluşur.

Borun biyoloji ile kesişimi çok azdır. Memeli yaşamı için gerekli olduğu konusunda fikir birliği yoktur. Boratlar, memelilerde düşük, ancak eklembacaklılarda yüksek toksisite gösterir ve insektisit olarak kullanılabilir. Bor içeren organik antibiyotikler bilinmektedir. Sadece eser miktarda gerekli olmasına rağmen, temel bir bitki besin maddesidir.

Tarih

Bor kelimesi, izole edildiği mineral olan borakstan, borun kimyasal olarak boraksın karbona benzeliği ile türetilmiştir.

Sassolit

Tinkal olarak bilinen Mineral boraks, MS 300 dolaylarında Çinde sır olarak kullanılmaya başlandı. Bir miktar ham boraks batıya doğru gitti ve MS 700 civarında simyacı Cabir bin Hayyan tarafından ondan bahsedildi. Marco Polo, 13. yüzyılda İtalya'ya bazı sırlar getirdi. Georgius Agricola, MS 1600 civarında, boraksın metalurjide bir akış olarak kullanıldığını bildirdi. Borik asit, İtalya'nın Floransa yakınlarındaki kaplıcalarda (soffioni) 1777'de farkedildi ve tıbbi faydaları olan sal sedativum olarak bilinmeye başlandı. Mineral, İtalya'daki Sasso Pisano'dan sonra sassolit olarak adlandırıldı. Sasso, Amerikan kaynaklarının yerini aldığı 1827'den 1872'ye kadar Avrupa boraksın ana kaynağıydı.[4][5] Bor bileşikleri, 1800'lerin sonlarına kadar, Francis Marion Smith'in Pacific Coast Borax Company'nin bunları ilk kez popüler hale getirip düşük maliyetle hacimli olarak üretmesine kadar nispeten nadiren kullanılıyordu.[6]

Humphry Davy, Gay-Lussac ve Louis Jacques Thénard tarafından izole edilene kadar bor element olarak tanınmadı. 1808'de Davy, bir borat çözeltisinden gönderilen elektrik akımının elektrotlardan birinde kahverengi bir çökelti ürettiğini gözlemledi. Daha sonraki deneylerinde borik asidi azaltmak için elektroliz yerine potasyum kullandı. Yeni elementi doğrulamaya yetecek kadar bor üretti ve buna borakyum adını verdi. Gay-Lussac ve Thénard, borik asidi indirgemek için yüksek sıcaklıklarda demir kullandı. Bor'u hava ile oksitleyerek borik asidin oksidasyon ürünü olduğunu gösterdiler.[7] Jöns Jacob Berzelius, 1824'te onu bir element olarak tanımladı.[8] Saf bor ilk kez 1909'da tartışmasız Amerikalı kimyager Ezekiel Weintraub tarafından üretildi.[9][10][11]

Laboratuarda elemental borun hazırlanması

Borun eldesi borik oksidin magnezyum veya alüminyum gibi metallerle indirgenmesini içeriyordu. Bununla birlikte, ürün neredeyse her zaman bu metallerin boritleri ile kontamine olur. Saf bor, uçucu bor halojenürlerin yüksek sıcaklıklarda hidrojen ile indirgenmesiyle hazırlanabilir. Yarı iletken endüstrisinde kullanım için ultra saf bor, diboranın yüksek sıcaklıklarda ayrışmasıyla üretilir ve ardından bölge eritme veya Czochralski işlemleriyle saflaştırılır.[12]

Bileşiklerin üretimi boratlar üzerinden yapılabilir.

Özellikler

Allotroplar

bor parçaları

Bor, kararlı kovalent bağlı moleküler ağlar oluşturma kabiliyeti açısından karbona benzer. Nominal olarakamorf bor bile rastgele birbirine bağlanmış düzenli bor icosahedra içerir.[13][14] Kristalin bor, erime noktası 2000 °C 'in üzerinde olan çok sert, siyah bir malzemedir. Dört ana allotrop oluşturur: α-eşkenar dörtgen ve β-eşkenar dörtgen (α-R ve β-R), γ-ortorombik (γ) ve β-tetragonal (β-T). Dört fazın tümü ortam koşullarında kararlı, β-eşkenar dörtgen en yaygınıdır. Bir α-tetragonal faz da mevcuttur (α-T), ancak önemli bir kontaminasyon olmadan üretilmesi çok zordur. Fazların çoğu B12 ikosahedraya dayalıdır, ancak y fazı, ikosahedra ve B2 atomik çiftlerinin kaya tuzu tipi düzenlemesi olarak tanımlanabilir.[15] Diğer bor fazlarını 1500–1800'°C ye ısıtma ve 12–20'GPa'ya sıkıştırarak üretilebilir. Sıcaklık ve basıncı serbest bıraktıktan sonra sabit kalır. β-T fazı benzer basınçlarda üretilir, ancak daha yüksek 1800–2200°C sıcaklıklarda üretilebilir, α-T ve β-T fazları ortam koşullarında bir arada bulunabilir, β-T fazı daha kararlıdır.[15][16][17]

Borun 160' GPa üzerinde sıkıştırılması, henüz bilinmeyen bir yapıya sahip bir bor fazı üretir ve bu faz, 6–12 K'nin altındaki sıcaklıklarda bir süper iletkendir.[18] Borosfer ( fulleren benzeri B40 molekülleri) ve borofen (önerilen grafen benzeri yapı), 2014 te tanımlandı.

Bor fazı α-R β-R γ β-T
Simetri eşkenar dörtgen eşkenar dörtgen ortorombik dörtgen
Atomlar/birim hücre [15] 12 ~105 28
Yoğunluk (g/cm3) [19] [20] [21] [22] 2,46 2.35 2.52 2.36
Vickers sertliği (GPa) [23][24] 42 45 50–58
Bulk modülü (GPa)[24][25] 185 224 227
Bant aralığı (eV) [24] [26] 2 1.6 2.1

Elementin kimyası

Elemental bor nadirdir ve saf malzemenin hazırlanması son derece zor olması sebebiyle yeterince çalışılmamıştır. "Bor" ile ilgili çoğu çalışma, az miktarda karbon içeren numuneleri içerir. Borun kimyasal davranışı alüminyumdan çok silisyuma benzer. Kristal bor, kimyasal olarak inerttir ve hidroflorik veya hidroklorik asitle kaynatılmaya dirençlidir. İnce bir şekilde bölündüğünde, sıcak konsantre hidrojen peroksit, sıcak konsantre nitrik asit, sıcak sülfürik asit veya sıcak sülfürik ve kromik asit karışımı tarafından yavaşça saldırıya uğrar.[10]

Borun oksidasyon hızı kristallik, partikül boyutu, saflık ve sıcaklığa bağlıdır. Bor, oda sıcaklığında hava ile reaksiyona girmez, ancak daha yüksek sıcaklıklarda yanarak bor trioksit oluşturur:[27]

4 B + 3 O 2 → 2 B 2 O 3
Tetraborat anyonunun top ve çubuk modeli, [B4O5(OH)4] 2-, kristal boraks Na2[B4O5(OH)4 ]·8H2O'da olduğu gibi. Bor atomları pembedir, köprü oluşturan oksijenler kırmızıdır ve dört hidroksil hidrojen beyazdır. İki borun hiçbir resmi yük olmadan trigonal olarak bağlı sp2 olduğuna, diğer iki borun ise her biri -1 formal yükü taşıyan dört yüzlü bir şekilde bağlı sp3 olduğuna dikkat edin. Tüm borların oksidasyon durumu III'tür. Bor koordinasyon sayıları ve formal yüklerin bu karışımı, doğal bor minerallerinin karakteristiğidir.

Bor, trihalidler vermek için halojenlemeye tabi tutulur; Örneğin,

2 B + 3 Br 2 → 2 BBr 3

Pratikte triklorür genellikle oksitten yapılır. [27]

Atomik yapı

Bor, temel halde p-orbitalinde bir elektrona sahip olan en hafif elementtir. Ancak, diğer pek çok p-elementin aksine, oktet kuralına nadiren uyar ve genellikle valans kabuğuna yalnızca altı elektron[28] (üç moleküler orbitalde ) yerleştirir. Bor, bor grubu ( IUPAC grubu,13) için prototiptir, ancak bu grubun diğer üyeleri metaller ve daha tipik p elementleridir.

Kimyasal bileşikler

Pi tipi koordinat kovalent bağlarında "boş" bor p orbitalini gösteren bor (III) triflorür yapısı

En bilinen bileşiklerde bor, formal oksidasyon durumu III'e sahiptir. Bunlar oksit, sülfit, nitrit ve halojenürleri içerir.[27]

Trihalid'ler, düzlemsel bir üçgen yapı benimser. Bu bileşikler, Lewis bazları olarak adlandırılan elektron çifti donörleri ile kolayca adüktler oluşturdukları için Lewis asitleridir. Örneğin, florür (F -) ve bor triflorür (BF3) birleşerek tetrafloroborat anyonu, BF4- verir. Bor triflorür petrokimya endüstrisinde katalizör olarak kullanılmaktadır. Halojenler, borik asit oluşturmak için su ile reaksiyona girer.[27]

Doğada çeşitli B(III) oksitleri olarak bulunur ve genellikle diğer elementlerle birliktedirler. Yüzün üzerinde borat minerali +3 bor içerir. Bu mineraller bazı açılardan silikatlara benzer, ancak oksijenle genellikle sadece dört yüzlü bir koordinasyonda değil, aynı zamanda üçgen düzlemsel bir konfigürasyonda da bulunur. Silikatlardan farklı olarak, bor mineralleri onu asla dörtten büyük koordinasyon sayısı ile içermezler. Tipik bir motif, solda gösterilen ortak mineral boraksın tetraborat anyonlarıdır. Tetrahedral borat merkezinin formal negatif yükü, borakstaki sodyum (Na +) gibi minerallerdeki metal katyonları ile dengelenir.[27] Borat-silikatların turmalin grubu da bor içeren çok önemli bir mineral grubudur ve bir dizi borosilikatın da doğal olarak var olduğu bilinmektedir.[29]

Boran kümelerinin bor iskeletlerinin yapılarını gösteren top-çubuk modelleri . Yapılar, çokyüzlü iskelet elektron çifti teorisi ile rasyonelleştirilebilir.[30]

Boranlar genel formülleri BxHy olan bor ve hidrojen bileşikleridir. Bu bileşikler doğada oluşmaz. Boranların birçoğu hava ile temas ettiğinde kolayca oksitlenir, bazıları şiddetli bir şekilde. Ana üye BH3'e boran denir, ancak yalnızca gaz halinde bilinir ve diboran B2H6 oluşturmak için dimerize olur. Daha büyük boranların tümü, bazıları izomerler olarak var olan çok yüzlü bor kümelerinden oluşur. Örneğin, B20H26'nın izomerleri, iki 10 atomlu kümenin füzyonuna dayanır.

En önemli boranlar diboran B2H6 ve piroliz ürünlerinden ikisi, pentaboran B5H9 ve dekaboran B10H14'tür. Çok sayıda anyonik bor hidrit bilinmektedir, örneğin [B12H12]2−.

Boranlarda şekli oksidasyon sayısı pozitiftir ve aktif metal hidritlerde olduğu gibi hidrojen -1 olarak varsayılır. Boronlar için ortalama oksidasyon sayısı, basitçe moleküldeki hidrojenin bora oranıdır. Örneğin, diboran B2H6'da bor oksidasyon durumu +3'tür, ancak dekaboran B10H14'te +1.4'tür. Bu bileşiklerde borun oksidasyon durumu genellikle bir tam sayı değildir.

Bor nitrürler dikkate değer yapılardır. Grafit, elmas ve nanotüpler gibi karbon allotroplarına benzer yapılar sergilerler. Kübik bor nitrür (ticari adı Borazon) olarak adlandırılan elmas benzeri yapıdadır; bor atomları elmastaki karbon atomlarının tetrahedral yapısında bulunur, ancak her dört BN bağından biri, iki elektronun Lewis asidik bor (III) merkezine bağ için Lewis bazı gibi davranan nitrojen atomu tarafından bağışlandığı bir koordine kovalent bağ olarak görülebilir. Diğer uygulamaların yanı sıra kübik bor nitrür, elmasla karşılaştırılabilir bir sertliğe sahip olduğundan (iki madde birbirinin üzerinde çizikler oluşturabilir) aşındırıcı olarak kullanılır. Grafitin BN bileşik analoğunda, altıgen bor nitrür (h-BN), her bir düzlemde pozitif yüklü bor ve negatif yüklü nitrojen atomları, bir sonraki düzlemde zıt yüklü atoma bitişiktir. Sonuç olarak, grafit ve h-BN çok farklı özelliklere sahiptir, ancak her ikisi de yağlayıcıdır, çünkü bu düzlemler kolayca birbirinin yanından geçer. Bununla birlikte, h-BN, düzlemsel yönlerde nispeten zayıf bir elektrik ve termal iletkendir.[31][32]

Organobor kimyası

Çok sayıda organobor bileşiği bilinmektedir ve birçoğu organik sentezde faydalıdır. Çoğu basit bir boran kimyasalı olan diboran B2H6 kullanan hidroborasyondan üretilir. Organoboron(III) bileşikleri genellikle tetrahedral veya trigonal düzlemseldir, örneğin tetrafenilborat, [B(C6H5)4]- ve trifenilboran, B( C6H5)3. Bununla birlikte, birbiriyle reaksiyona giren çoklu bor atomları, tamamen bor atomlarından veya değişen sayıda karbon heteroatomlarından oluşan yeni on iki yüzlü (12 kenarlı) ve ikosahedral (20 kenarlı) yapılar oluşturma eğilimindedir.

Organoboron kimyasalları, bor karbürden karboranlara, bir süper asit olan karboran asit dahil reaktif yapılar oluşturmak üzere halojenlenebilen karbon-bor küme kimyası bileşiklerine kadar çok çeşitli kullanımlarda kullanılmıştır.

Bir örnek olarak, karboranlar, kanser için bor nötron yakalama tedavisi için bor içeren bileşikleri sentezlemek amacıyla diğer biyokimyasallara önemli miktarlarda bor ekleyen faydalı moleküler parçalar oluşturur.

B(I) ve B(II) Bileşikleri

Hidrit kümelerinden beklendiği gibi bor, formal oksidasyon durumu üçten az olan kararlı bileşikler oluşturur. B<sub id="mwAcw">2</sub>F<sub id="mwAc0">4</sub> ve B4Cl4 iyi karakterize edilmiştir.

Süper iletken magnezyum diboridin top ve çubuk modeli. Bor atomları, her bir bor atomunda -1 yük ile altıgen aromatik grafit benzeri katmanlarda bulunur. Magnezyum (II) iyonları katmanlar arasında bulunur

Metal-bor bileşikleri, negatif oksidasyon durumlarında bor içerir. Örnek, magnezyum diborittir (MgB2). Bileşikte bor atomuna -1, magnezyuma +2 formal yük atanır. Bu malzemede bor merkezleri, grafitteki karbona benzer tabakalar oluşturan her bir bor için ekstra bir çift bağ ile üçgen düzlemseldir. Bununla birlikte, kovalent atomların düzleminde elektronlardan yoksun olan altıgen bor nitrürün aksine, magnezyum diborürdeki delokalize elektronlar, izoelektronik grafite benzer elektrik iletmesine izin verir. 2001 yılında, bu malzemenin yüksek sıcaklıklı bir süper iletken olduğu bulundu.[33][34] Aktif geliştirme aşamasında olan bir süper iletkendir. CERN'de MgB2 kabloları yapmaya yönelik bir proje, büyük hadron çarpıştırıcısının tasarlanan yüksek parlaklık versiyonu gibi son derece yüksek akım dağıtım uygulamaları için 20.000 amper taşıyabilen süper iletken test kabloları ile sonuçlandı.[35]

Bazı diğer metal borürler, kesici takımlar için sert malzemeler olarak özel uygulamalar bulur.[36] Genellikle borürlerdeki bor, kalsiyum hekzaboritte (CaB6) -1/3 gibi fraksiyonel oksidasyon durumlarına sahiptir.

Yapısal açıdan borun en belirgin kimyasal bileşikleri hidritlerdir. Bu seriye dahil olan küme bileşikleri dodecaborate (B12H2-12), dekaboran (B10H14) ve C2B10H12 gibi karboranlardır. Karakteristik olarak bu tür bileşikler, koordinasyon sayıları dörtten büyük olan bor içerir.[27]

İzotoplar

Borun doğal olarak oluşan ve kararlı iki izotopu vardır, 11B (%80.1) ve 10B (%19.9). Kütle farkı, -16 ile +59 arasında değişen 11B ile 10B arasındaki kesirli bir fark olarak tanımlanan ve geleneksel olarak binde bir olarak ifade edilen geniş bir δ11B değerleri aralığıyla sonuçlanır. Borun bilinen 13 izotopu vardır; en kısa ömürlü izotop 7B'dir ve proton emisyonu ve alfa bozunması yoluyla 3,5 × 10 −22 s'lik bir yarı ömürle bozunur. Borun izotopik fraksiyonlanması, bor türleri B(OH)3 ve [B(OH)<sub id="mwAgY">4</sub>]<sup id="mwAgc">-</sup> ' nin değişim reaksiyonları tarafından kontrol edilir. Bor izotopları ayrıca hidrotermal sistemlerde H2O faz değişimlerinde mineral kristalleşmesi sırasında ve kayanın hidrotermal alterasyonu sırasında fraksiyonlara ayrılır. İkinci etki, [10B(OH)4]− iyonunun killer üzerinde tercihli olarak çıkarılmasıyla sonuçlanır. 11B(OH)3 açısından zenginleştirilmiş çözeltilerle sonuçlanır ve bu nedenle hem okyanus kabuğuna hem de kıtasal kabuğa göre deniz suyundaki büyük 11B zenginleşmesinden sorumlu olabilir; bu fark, izotopik bir imza görevi görebilir.[37]

Egzotik 17B bir nükleer hale sergiliyor, yani yarıçapı sıvı damla modeli tarafından tahmin edilenden önemli ölçüde daha büyük.[38]

10B izotopu, termal nötronları yakalamak için kullanışlıdır (bkz. nötron kesiti#Tipik kesitler). Nükleer endüstri, doğal bor'u neredeyse saf 10B'ye kadar zenginleştirir. Daha az değerli yan ürün, tükenmiş bor, neredeyse saf 11B'dir.

Ticari izotop zenginleştirme

Bor-10, yüksek nötron kesiti nedeniyle sıklıkla nükleer reaktörlerde nötron tutucu bir madde olarak fisyonu kontrol etmek için kullanılır.[39] Çeşitli endüstriyel ölçekli zenginleştirme süreçleri geliştirilmiştir; bununla birlikte, yalnızca boron triflorürün (DME- BF3) dimetil eter eklentisinin fraksiyonlara ayrılmış vakumla damıtılması ve boratların kolon kromatografisi kullanılmaktadır.[40][41]

Zenginleştirilmiş bor (bor-10)

Borun nötron kesiti (üst eğri 10B ve alt eğri 11B içindir)

Zenginleştirilmiş bor (veya 10B) hem radyasyon kalkanı, hem de kanserin nötron yakalama tedavisinde kullanılan birincil nükliddir. İkincisinde ("bor nötron yakalama tedavisi" veya BNCT), 10B içeren bir bileşik, habis bir tümör ve yakınındaki dokular tarafından seçici olarak alınan bir farmasötik maddeye dahil edilir. Hasta daha sonra nispeten düşük bir nötron radyasyon dozunda bir düşük enerjili nötron ışını ile tedavi edilir. Ancak nötronlar, bor + nötron nükleer reaksiyonunun ürünleri olan enerjik ve kısa menzilli ikincil alfa parçacığı ve lityum-7 ağır iyon radyasyonunu tetikler ve bu iyon radyasyonu ayrıca, özellikle tümör hücrelerinin içinden tümörü bombalar.[42][43][44][45]

Nükleer reaktörlerde 10B reaktivite kontrolü ve acil kapatma sistemlerinde kullanılmaktadır. Borosilikat çubukları veya borik asit olarak işlev görebilir. Basınçlı su reaktörlerinde, tesis yakıt ikmali için kapatıldığında reaktör soğutucusuna 10B borik asit eklenir. Daha sonra, bölünebilir malzeme tükendikçe ve yakıt daha az reaktif hale geldikçe, aylar boyunca yavaşça filtrelenir.[46]

10B yapısal malzeme (bor fiber veya BN nanotüp malzemesi olarak) olarak gelecekteki mürettebatlı gezegenler arası uzay aracının radyasyon kalkanında özel bir rol oynayabilir. Çoğunlukla yüksek enerjili protonlar olan kozmik ışınlarla uğraşmanın zorluklarından biri, kozmik ışınlar ve uzay aracı malzemelerinin etkileşiminden kaynaklanan bazı ikincil radyasyonun yüksek enerjili parçalanma nötronları olmasıdır. Bu tür nötronlar, polietilen gibi yüksek oranda hafif elementler içeren malzemelerle yumuşatılabilir, ancak yumuşatılmış nötronlar, kalkanda aktif olarak soğurulmadıkça radyasyon tehlikesi olmaya devam eder. Termal nötronları emen hafif elementler arasında 6Li ve 10B, hem mekanik takviye hem de radyasyondan korunma görevi gören potansiyel uzay aracı yapısal malzemeleri olarak görünmektedir.[47]

Tükenmiş bor (bor-11)

Radyasyonla sertleştirilmiş yarı iletkenler

Kozmik radyasyon, uzay aracı yapılarına çarparsa ikincil nötronlar üretecektir. Bu nötronlar, eğer uzay aracının yarı iletkenlerinde bulunuyorsa, bir gama ışını, bir alfa parçacığı ve bir lityum iyonu üretiyorsa, 10B'de yakalanacaktır. Ortaya çıkan bu bozunma ürünleri daha sonra yakındaki yarı iletken "çip" yapılarını ışınlayarak veri kaybına (bit çevirme veya tek olay bozulması) neden olabilir. Radyasyonla sertleştirilmiş yarı iletken tasarımlarında, bir karşı önlem, 11B açısından büyük ölçüde zenginleştirilmiş ve neredeyse hiç 10B içermeyen tükenmiş bor kullanmaktır. Bu yararlıdır çünkü 11B büyük ölçüde radyasyon hasarına karşı bağışıktır. Tükenmiş bor, nükleer endüstrinin bir yan ürünüdür (yukarıya bakın).[46]

Nükleer yakıt olarak

11B anötronik füzyon için bir yakıt adayıdır. Enerjisi yaklaşık 500 k eV olan bir proton çarptığında üç alfa parçacığı ve 8.7 MeV enerji üretir. Hidrojen ve helyum içeren diğer füzyon reaksiyonlarının çoğu, reaktör yapılarını zayıflatan ve uzun vadeli radyoaktiviteye neden olan ve dolayısıyla işletme personelini tehlikeye atan nüfuz edici nötron radyasyonu üretirken 11B füzyonunda oluşan alfa parçacıkları doğrudan elektrik enerjisine dönüştürülebilir ve reaktör kapatılır-kapatılmaz tüm radyasyon durur.[48]

NMR spektroskopisi

Hem 10B hem de 11B nükleer dönüşe sahiptir. 10B'nin nükleer spini 3'tür ve 11B'ninki ise 3/2 dir. Bu izotoplar, bu nedenle, nükleer manyetik rezonans spektroskopisinde kullanıma uygundur; ve boron-11 çekirdeklerini saptamak için özel olarak uyarlanmış spektrometreler ticari olarak mevcuttur. 10B ve 11B çekirdekleri de bağlı çekirdeklerin rezonanslarında bölünmeye neden olur.[49]

Meydana gelişi

Bir üleksit parçası
boraks kristalleri

Big Bang ve yıldızlarda eser oluşumu nedeniyle Bor evren ve güneş sisteminde nadirdir. Kozmik ışın parçalanması nükleosentezinde küçük miktarlarda oluşur ve kozmik toz ve meteoroid materyallerde bulunabilir.

Dünyanın yüksek oksijen ortamında, bor element olarak değil borata oksitlenmiş olarak bulunur Ay regolitinde son derece küçük elementel bor izleri tespit edilmiştir.[50]

Bor, yer kabuğunda kabuk kütlesinin sadece %0.001'ini temsil eden oldukça nadir bir element olmasına rağmen suyun çözücü etkisiyle yüksek oranda konsantre olabilir. Boraks ve borik asit olarak volkanik kaynak sularında doğal bileşik halinde bulunabilir. Yüze yakın borat minerali bilinmektedir.

Bilim adamları, 5 Eylül 2017'de Curiositynin Mars gezegeninde yaşam için temel bir bileşen olan boru tespit ettiğini bildirdi. Böyle bir bulgu, antik Mars'ta suyun mevcut olabileceğine dair önceki keşiflerle birlikte, Gale Krateri'nin Mars'taki olası erken yaşanabilirliğini daha da destekler.[51][52]

Üretim

Ekonomik açıdan önemli kaynaklar kolemanit, rasorit (kernit), üleksit ve tinkal mineralleridir. Bunlar birlikte, çıkarılan bor içeren cevherin %90'ını oluşturur. Bilinen en büyük küresel boraks yatakları, çoğu hala kullanılmamış olup, Eskişehir, Kütahya ve Balıkesir illeri de dahil olmak üzere Orta ve Batı Türkiye'de bulunmaktadır.[53][54][55] Küresel kanıtlanmış bor madeni rezervleri, yıllık yaklaşık dört milyon ton üretime karşılık bir milyar metrik tonu aşıyor.

Türkiye ve Amerika Birleşik Devletleri en büyük bor üreticileridir. Türkiye, küresel talebin yaklaşık yarısını bir Türk devlet madencilik ve kimya şirketi olan Eti Maden İşletmeleri aracılığıyla üretiyor. Dünyadaki bilinen yatakların %72'sine sahip olan Türkiye'de borat madenciliği konusunda devlet tekeline sahiptir. [56] 2012 yılında, ana rakibi Rio Tinto Group'un önünde, küresel borat mineralleri üretiminde %47'lik bir paya sahip olmuştur.[57]

Küresel bor üretiminin neredeyse dörtte biri (%23)

35°2′34.447″K 117°40′45.412″B / 35.04290194°K 117.67928111°B / 35.04290194; -117.67928111 California yakınları ndaki tek Rio Tinto Boraks Madeninden (ABD Boraks Bor Madeni olarak da bilinir) gelmektedir.[58][59]

Piyasa

Kristal borun ortalama maliyeti 5 ABD Doları /g'dır.[60] Elemental bor, bir tungsten çekirdeği üzerinde kimyasal buhar biriktirme yöntemiyle bor liflerinin yapımında kullanılır. Bor lifleri, yüksek mukavemetli hafif kompozit eldesinde kullanılır. Bu kullanım, toplam bor kullanımının çok küçük bir kısmıdır. Bor, yarı iletkenlere bor bileşikleri olarak iyon implantasyonu ile verilir.

2012'de Tahmini küresel bor tüketimi yaklaşık 4 milyon ton B2O3 idi. Boraks ve kernit gibi bileşikler olarak maliyeti 2019'da 377 ABD Doları / ton idi.[61] Bor madenciliği ve rafinaj kapasitelerinin önümüzdeki on yıl boyunca beklenen büyüme seviyelerini karşılamak için yeterli olduğu düşünülmektedir.

Borun tüketimi Kolemanit gibi cevherlerin arsenik içeriğiyle ilgili endişelerin ardından değişmiş, tüketiciler, daha düşük kirletici içeriğine sahip rafine boratlar ve borik asit kullanımına yönelmişlerdir.

Borik asidin talep artışı, bazı üreticilerin ek yatırım yapmasına neden olmuştur. Türkiye'nin devlete ait Maden İşletmeleri, 2003 yılında Emet'te yıllık 100.000 ton üretim kapasiteli yeni bir borik asit tesisi açtı. Rio Tinto Group, bor tesisinin kapasitesini 2003 yılında yıllık 260.000 tondan Mayıs 2005'e kadar yıllık 310.000 tona çıkardı ve bunu 2006 yılında yıllık 366.000 tona çıkarmayı planlıyor.Çinli bor üreticileri, hızla artan yüksek kaliteli borat talebini karşılayamadı. Bu, sodyum tetraborat (boraks) ithalatının 2000 ile 2005 yılları arasında yüz kat ve borik asit ithalatının aynı dönemde yılda% 28 artmasına neden olmuştur.[1]

Küresel talep cam elyafı ve borosilikat cam eşya üretimindeki yüksek büyüme oranlarından kaynaklanmıştır. Asya'da donatı sınıfı bor içeren cam elyafı üretimindeki artış, Avrupa ve ABD'de bor içermeyen donatı sınıfı cam elyaf gelişimini dengelemiştir. Enerji fiyatlarındaki son artışlar, yalıtım sınıfı fiberglasa bağlı bor tüketiminde artışa neden olabilir. Roskill Consulting Group, dünya boruna olan talebin yılda% 3,4 artarak 2010 yılına kadar 21 milyon tona ulaşacağını tahmin ediyor. Talepteki en yüksek büyümenin, talebin yılda ortalama % 5,7 artabileceği Asya'da olması bekleniyor.[62][63]

Uygulamalar

Yerden çıkarılan hemen hemen tüm bor cevheri, borik asit ve sodyum tetraborat pentahidrat olarak arıtılmaya yöneliktir. Amerika Birleşik Devletleri'nde borun% 70'i cam ve seramik üretiminde kullanılmaktadır.[64][65]

Bor bileşiklerinin başlıca küresel endüstriyel ölçekli kullanımı, yüzde 46% ile özellikle Asya'da bor içeren yalıtım ve yapısal fiberglaslar için cam elyaf üretimindedir. Bor, cama boraks pentahidrat veya bor oksit olarak cam elyaflarının mukavemet veya akışkanlık özelliklerini etkilemek için eklenir. Küresel bor üretiminin% 10'u, yüksek mukavemetli cam eşyalarda kullanılan borosilikat cam içindir. Küresel borun yaklaşık% 15'i, aşağıda tartışılan süper sert malzemeler de dahil olmak üzere bor seramiklerinde kullanılmaktadır. Tarım, küresel bor üretiminin% 11'ini, ağartıcı ve deterjanlar ise yaklaşık% 6'sını tüketmektedir.

Elemental bor lifi

Bor lifleri, esas olarak kompozit malzemelerin bir bileşeni olarak gelişmiş havacılık yapıları için kullanılan yüksek mukavemetli, hafif malzemelerin yanı sıra golf sopaları ve oltalar gibi sınırlı tüketici ve spor malzemeleridir.[66][67] Lifler, bir tungsten filamenti üzerinde borun kimyasal buhar birikimi ile üretilebilir.[3]

Bor lifleri ve milimetre altı boyutunda kristal bor yayları, lazer destekli kimyasal buhar biriktirme ile üretilir. Odaklanmış lazer ışınının çevrilmesi, karmaşık sarmal yapıların bile üretilmesini sağlar. Bu tür yapılar iyi mekanik özellikler gösterir (elastik modül 450 GPa, kırılma gerilimi% 3.7, kırılma gerilimi 17 GPa) ve seramik takviyesi olarak veya mikromekanik sistemlerde uygulanabilir.[1]  

Referanslar

  1. ^ "Q & A: Where does the element Boron come from?". physics.illinois.edu. 29 May 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2011-12-04. 
  2. ^ "Boron". Britannica encyclopedia. 4 August 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 August 2020. 
  3. ^ Methods Used in Preparing Boron (İngilizce). U.S. Department of the Interior, Bureau of Mines. 1964. s. 14. 
  4. ^ Garrett, Donald E. (1998). Borates: handbook of deposits, processing, properties, and use. Academic Press. ss. 102; 385–386. ISBN 978-0-12-276060-0. 
  5. ^ Calvert, J. B. "Boron". University of Denver. 24 September 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2009-05-05. 
  6. ^ Hildebrand, G. H. (1982) "Borax Pioneer: Francis Marion Smith."
  7. ^ "XII. Other Elements Isolated with the Aid of Potassium and Sodium: Beryllium, Boron, Silicon and Aluminum". The Discovery of the Elements. Easton, PA: Journal of Chemical Education. 1933. s. 156. ISBN 978-0-7661-3872-8. 20 September 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 January 2016.  Yazar |ad1= eksik |soyadı1= (yardım)
  8. ^ Berzelius produced boron by reducing a borofluoride salt; specifically, by heating potassium borofluoride with potassium metal.
  9. ^ Weintraub, Ezekiel (1910). "Preparation and properties of pure boron". Transactions of the American Electrochemical Society. 16: 165–184. CiteSeerX live $2 |citeseerx= değerini kontrol edin (yardım). 9 May 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 January 2016. 
  10. ^ a b Laubengayer (1943). "Boron. I. Preparation and Properties of Pure Crystalline Boron". Journal of the American Chemical Society. 65 (10): 1924–1931. doi:10.1021/ja01250a036. 
  11. ^ Borchert, W. (1970). "Crystal Growth of Beta–Rhombohedrical Boron". Zeitschrift für Angewandte Physik. 29: 277. 
  12. ^ Berger, L. I. (1996). Semiconductor materials. CRC Press. ss. 37–43. ISBN 978-0-8493-8912-2. 
  13. ^ Delaplane, R.G. (1988). "A neutron diffraction study of amorphous boron". Journal of Non-Crystalline Solids. 104 (2–3): 249–252. doi:10.1016/0022-3093(88)90395-X. 
  14. ^ R.G. Delaplane (1988). "A neutron diffraction study of amorphous boron using a pulsed source". Journal of Non-Crystalline Solids. 106 (1–3): 66–69. doi:10.1016/0022-3093(88)90229-3. 
  15. ^ a b c Oganov, A.R. (2009). "Ionic high-pressure form of elemental boron" (PDF). Nature. 457 (7231): 863–867. arXiv:0911.3192 $2. CiteSeerX live $2 |citeseerx= değerini kontrol edin (yardım). doi:10.1038/nature07736. PMID 19182772. 28 July 2018 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 9 May 2009. 
  16. ^ van Setten M.J. (2007). "Thermodynamic stability of boron: The role of defects and zero point motion" (PDF). J. Am. Chem. Soc. 129 (9): 2458–2465. CiteSeerX dead $2 |citeseerx= değerini kontrol edin (yardım). doi:10.1021/ja0631246. PMID 17295480. 15 April 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 14 July 2019. 
  17. ^ Widom M. (2008). "Symmetry-broken crystal structure of elemental boron at low temperature". Phys. Rev. B. 77 (6): 064113. arXiv:0712.0530 $2. doi:10.1103/PhysRevB.77.064113. 
  18. ^ Eremets, M. I. (2001). "Superconductivity in Boron". Science. 293 (5528): 272–4. doi:10.1126/science.1062286. PMID 11452118. 
  19. ^ "Boron: Another Form". Science. 147 (3653): 49–50. 1 January 1965. doi:10.1126/science.147.3653.49. PMID 17799779.  Birden fazla yazar-name-list parameters kullanıldı (yardım); Yazar |ad1= eksik |soyadı1= (yardım)
  20. ^ Hoard, J. L. (1970). "The structure analysis of β-rhombohedral boron". J. Solid State Chem. 1 (2): 268–277. doi:10.1016/0022-4596(70)90022-8. 
  21. ^ Will, G. (2001). "Electron Deformation Density in Rhombohedral a-Boron". Zeitschrift für Anorganische und Allgemeine Chemie. 627 (9): 2100. doi:10.1002/1521-3749(200109)627:9<2100::AID-ZAAC2100>3.0.CO;2-G. 
  22. ^ Talley, C. P. (1960). "A new polymorph of boron". Acta Crystallogr. 13 (3): 271–272. doi:10.1107/S0365110X60000613.  Tarih değerini gözden geçirin: |erişimtarihi= (yardım);
  23. ^ Solozhenko (2008). "On the hardness of a new boron phase, orthorhombic γ-B28". Journal of Superhard Materials. 30 (6): 428–429. arXiv:1101.2959 $2. doi:10.3103/S1063457608060117. 
  24. ^ a b c Zarechnaya (2009). "Superhard Semiconducting Optically Transparent High Pressure Phase of Boron". Phys. Rev. Lett. 102 (18): 185501. doi:10.1103/PhysRevLett.102.185501. PMID 19518885. 
  25. ^ Nelmes, R. J. (1993). "Neutron- and x-ray-diffraction measurements of the bulk modulus of boron". Phys. Rev. B. 47 (13): 7668–7673. doi:10.1103/PhysRevB.47.7668. PMID 10004773. 
  26. ^ Madelung, O., (Ed.) (1983). Landolt-Bornstein, New Series. 17e. Berlin: Springer-Verlag.  r eksik |soyadı1= (yardım)
  27. ^ a b c d e f "Bor". Lehrbuch der Anorganischen Chemie. 91–100 (Almanca). Walter de Gruyter. 1985. ss. 814–864. ISBN 978-3-11-007511-3. 
  28. ^ "Violations of the Octet Rule". Introductory Chemistry. 2014-09-14. 17 May 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2019-08-14.  Yazar |ad1= eksik |soyadı1= (yardım)
  29. ^ "Mindat.org - Mines, Minerals and More". mindat.org. 22 April 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 August 2019. 
  30. ^ "The significance and impact of Wade's rules". Chem. Commun. 49 (35): 3615–3616. 2013. doi:10.1039/C3CC00069A. PMID 23535980.  Birden fazla yazar-name-list parameters kullanıldı (yardım); Yazar |ad1= eksik |soyadı1= (yardım)
  31. ^ Engler, M. (2007). "Hexagonal Boron Nitride (hBN) – Applications from Metallurgy to Cosmetics" (PDF). Cfi/Ber. DKG. 84: D25. CiteSeerX live $2 |citeseerx= değerini kontrol edin (yardım). ISSN 0173-9913. 13 June 2013 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 8 January 2012. 
  32. ^ Greim, Jochen; Schwetz, Karl A. (2005). "Boron Carbide, Boron Nitride, and Metal Borides". Boron Carbide, Boron Nitride, and Metal Borides, in Ullmann's Encyclopedia of Industrial Chemistry. Wiley-VCH: Weinheim. doi:10.1002/14356007.a04_295.pub2. ISBN 978-3527306732.  Yazar eksik |soyadı2= (yardım)
  33. ^ Jones, Morton E. (1954). "The Preparation and Structure of Magnesium Boride, MgB2". Journal of the American Chemical Society. 76 (5): 1434–1436. doi:10.1021/ja01634a089. 
  34. ^ Canfield (2003). "Magnesium Diboride: Better Late than Never" (PDF). Physics Today. 56 (3): 34–40. CiteSeerX live $2 |citeseerx= değerini kontrol edin (yardım). doi:10.1063/1.1570770. 26 February 2012 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 8 January 2012. 
  35. ^ "Category "News+Articles" not found - CERN Document Server". cds.cern.ch. 20 February 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 October 2020. 
  36. ^ Cardarelli, François (2008). "Titanium Diboride". Materials handbook: A concise desktop reference. ss. 638–639. ISBN 978-1-84628-668-1. 8 January 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 January 2016. 
  37. ^ "Boron isotopic analysis of natural fresh and saline waters by negative thermal ionization mass spectrometry". Chemical Geology. 143 (3–4): 255–261. 1997. doi:10.1016/S0009-2541(97)00107-1.  Birden fazla yazar-name-list parameters kullanıldı (yardım); Yazar |ad1= eksik |soyadı1= (yardım)
  38. ^ "Two-body and three-body halo nuclei". Science China Physics, Mechanics & Astronomy. 46 (4): 441. 2003. doi:10.1360/03yw0027.  Birden fazla yazar-name-list parameters kullanıldı (yardım); Yazar |ad1= eksik |soyadı1= (yardım)
  39. ^ Steinbrück, Martin (2004). "Results of the B4C Control Rod Test QUENCH-07" (PDF). Forschungszentrum Karlsruhe in der Helmholtz-Gemeinschaft. 19 July 2011 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. 
  40. ^ "Commissioning of Boron Enrichment Plant". Indira Gandhi Centre for Atomic Research. 8 December 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2008-09-21. 
  41. ^ Aida (1986). "Chromatographic Enrichment of 10B by Using Weak-Base Anion-Exchange Resin". Separation Science and Technology. 21 (6): 643–654. doi:10.1080/01496398608056140. 
  42. ^ "A Critical Assessment of Boron Neutron Capture Therapy: An Overview". Journal of Neuro-Oncology. 62 (1): 1–5. 2003. doi:10.1023/A:1023262817500. PMID 12749698.  Birden fazla yazar-name-list parameters kullanıldı (yardım); Yazar |ad1= eksik |soyadı1= (yardım)
  43. ^ Coderre (1999). "The Radiation Biology of Boron Neutron Capture Therapy". Radiation Research. 151 (1): 1–18. doi:10.2307/3579742. PMID 9973079. 
  44. ^ S; F (1990). "Boron Neutron Capture Therapy of Cancer". Cancer Research. 50 (4): 1061–1070. PMID 2404588.  Birden fazla yazar-name-list parameters kullanıldı (yardım); Yazar |ad1= eksik |soyadı1= (yardım); Yazar eksik |soyadı2= (yardım)
  45. ^ "Boron Neutron Capture Therapy – An Overview". Pharmainfo.net. 22 August 2006. 23 July 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2011-11-07. 
  46. ^ a b Nuclear Reactor Analysis. Wiley-Interscience. 1976. s. 245. ISBN 978-0-471-22363-4.  Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi: "reactor" adı farklı içerikte birden fazla tanımlanmış (Bkz: Kaynak gösterme)
  47. ^ Yu, J. (2006). "Isotopically Enriched 10BN Nanotubes" (PDF). Advanced Materials. 18 (16): 2157–2160. doi:10.1002/adma.200600231. 3 August 2008 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. 
  48. ^ "A Review of Confinement Requirements for Advanced Fuels". Journal of Fusion Energy. 17 (1): 25–32. 1998. doi:10.1023/A:1022513215080.  Birden fazla yazar-name-list parameters kullanıldı (yardım); Yazar |ad1= eksik |soyadı1= (yardım)
  49. ^ "Boron NMR". BRUKER Biospin. 2 May 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2009-05-05. 
  50. ^ Mokhov, A.V., Kartashov, P.M., Gornostaeva, T.A., Asadulin, A.A., Bogatikov, O.A., 2013: Complex nanospherulites of zinc oxide and native amorphous boron in the Lunar regolith from Mare Crisium.
  51. ^ Gasda, Patrick J. ve diğerleri. (5 September 2017). "In situ detection of boron by ChemCam on Mars" (PDF). Geophysical Research Letters. 44 (17): 8739–8748. CiteSeerX live $2 |citeseerx= değerini kontrol edin (yardım). doi:10.1002/2017GL074480. 28 August 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 28 August 2019. 
  52. ^ "Curiosity Has Discovered Something That Raises More Questions About Life on Mars". Gizmodo. 6 September 2017. 4 August 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 September 2017.  Birden fazla yazar-name-list parameters kullanıldı (yardım); Yazar |ad1= eksik |soyadı1= (yardım)
  53. ^ "Boron and Borates" (PDF). Industrial Minerals and Rocks. 6th: 171–186. 1994. CiteSeerX dead $2 |citeseerx= değerini kontrol edin (yardım). 4 June 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 20 September 2008.  Birden fazla yazar-name-list parameters kullanıldı (yardım); Yazar |ad1= eksik |soyadı1= (yardım)
  54. ^ Zbayolu, G. (1992). "Mining and Processing of Borates in Turkey". Mineral Processing and Extractive Metallurgy Review. 9 (1–4): 245–254. doi:10.1080/08827509208952709. 
  55. ^ Kar (2006). "Boron Minerals in Turkey, Their Application Areas and Importance for the Country's Economy". Minerals & Energy – Raw Materials Report. 20 (3–4): 2–10. doi:10.1080/14041040500504293. 
  56. ^ Ayşe Eda Biçer; Işıl Selen Denemeç (September 2013). "Are certain minerals still under state monopoly?" (PDF). Mining Turkey. 3 March 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 December 2013.  Birden fazla yazar-name-list parameters kullanıldı (yardım); Yazar eksik |soyadı2= (yardım)
  57. ^ "Turkey as the global leader in boron export and production" (PDF). European Association of Service Providers for Persons with Disabilities Annual Conference 2013. 3 March 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 18 December 2013. 
  58. ^ "U.S. Borax Boron Mine". The Center for Land Use Interpretation, Ludb.clui.org. 11 February 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2013-04-26. 
  59. ^ "Boras". Rio Tinto. 10 April 2012. 18 September 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2013-04-26. 
  60. ^ "Boron Properties". Los Alamos National Laboratory. 26 September 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2008-09-18. 
  61. ^ "BORON" (PDF). USGS. 2022-10-09 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 27 July 2022. 
  62. ^ The Economics of Boron. 11th. Roskill Information Services, Ltd. 2006. ISBN 978-0-86214-516-3. 
  63. ^ "Roskill reports: boron". Roskill. 2003-10-04 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2009-05-05. 
  64. ^ "Boron: Statistics and Information". USGS. 16 September 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2009-05-05. 
  65. ^ Hammond, C. R. (2004). The Elements, in Handbook of Chemistry and Physics. 81st. CRC press. ISBN 978-0-8493-0485-9. 
  66. ^ "Selected Mechanical and Physical Properties of Boron Filaments" (PDF). NASA. 1966. 22 February 2014 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 2008-09-20.  Yazar |ad1= eksik |soyadı1= (yardım)
  67. ^ "Fracture behaviour of boron filaments". Journal of Materials Science. 8 (11): 1581–1589. 1973. doi:10.1007/BF00754893.  Birden fazla yazar-name-list parameters kullanıldı (yardım); Yazar |ad1= eksik |soyadı1= (yardım)
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Bor&oldid=29550398" sayfasından alınmıştır