Hayvan: Revizyonlar arasındaki fark
| [kontrol edilmiş revizyon] | [kontrol edilmiş revizyon] |
+içerik eklendi. Etiketler: Mobil değişiklik Mobil ağ değişikliği Gelişmiş mobil değişikliği |
|||
| 100. satır: | 100. satır: | ||
::::* [[Memeliler|Mammalia]] - Memeliler |
::::* [[Memeliler|Mammalia]] - Memeliler |
||
==Evrim== |
|||
[[File:DickinsoniaCostata.jpg|sol|300x300px|küçükresim|Ediakara faunasından (635–542 myö) [[Dickinsonia|Dickinsonia costata]], bilinen en eski hayvan [[tür]]lerinden biridir.<ref name=":0">{{Akademik dergi kaynağı|url=https://science.sciencemag.org/content/361/6408/1246|başlık=Ancient steroids establish the Ediacaran fossil Dickinsonia as one of the earliest animals|tarih=2018-09-21|sayı=6408|dil=en|sayfalar=1246–1249|çalışma=Science|cilt=361|ad=Ilya|soyadı=Bobrovskiy|issn=0036-8075|pmid=30237355|doi=10.1126/science.aat7228|ad2=Janet M.|ad3=Andrey|ad4=Benjamin J.|ad5=Christian|ad6=Jochen J.|soyadı2=Hope|soyadı3=Ivantsov|soyadı4=Nettersheim|soyadı5=Hallmann|soyadı6=Brocks}}</ref>]] |
|||
Hayvanları temsil edebilecek ilk [[fosiller]], [[Güney Avustralya]]'daki Trezona Oluşumu'nun 665 milyon yıllık kayalarında ortaya çıkıyor. Bu fosiller, büyük olasılıkla erken [[süngerler]] olarak yorumlanıyor.<ref>{{Akademik dergi kaynağı|url=https://www.nature.com/articles/ngeo934|başlık=Possible animal-body fossils in pre-Marinoan limestones from South Australia|tarih=2010-09|sayı=9|dil=en|sayfalar=653–659|çalışma=Nature Geoscience|cilt=3|ad=Adam C.|soyadı=Maloof|issn=1752-0908|doi=10.1038/ngeo934|ad2=Catherine V.|ad3=Robert|ad4=Bradley M.|ad5=Claire C.|ad6=Douglas H.|ad7=Gerald R.|ad8=Nan|ad9=Frederik J.|soyadı2=Rose|soyadı3=Beach|soyadı4=Samuels|soyadı5=Calmet|soyadı6=Erwin|soyadı7=Poirier|soyadı8=Yao|soyadı9=Simons}}</ref> En eski hayvanlar, yaklaşık 610 milyon yıl önce, [[Kambriyen öncesi|Prekambriyen'in]] sonlarına doğru [[Edikara faunası|Ediakara faunasında]] bulunur. Bu canlıların, hayvanlara dahil olup olmadığı uzun süredir şüpheliydi.<ref>{{Akademik dergi kaynağı|url=https://science.sciencemag.org/content/319/5859/81|başlık=The Avalon Explosion: Evolution of Ediacara Morphospace|tarih=2008-01-04|sayı=5859|dil=en|sayfalar=81–84|çalışma=Science|cilt=319|ad=Bing|soyadı=Shen|issn=0036-8075|pmid=18174439|doi=10.1126/science.1150279|ad2=Lin|ad3=Shuhai|ad4=Michał|soyadı2=Dong|soyadı3=Xiao|soyadı4=Kowalewski}}</ref> Ama Dickinsonia [[Fosil|fosillerinde]] hayvansal [[Lipit|lipid]] [[Kolesterol|kolesterolünün]] keşfi, bunların gerçekten de hayvanlar olduğunu ortaya koyuyor.<ref name=":0" /> Hayvanların düşük oksijen koşulları altında ortaya çıktıkları düşünülür, bu da onların tamamen [[Oksijensiz solunum|anaerobik solunum]] yoluyla yaşayabildiklerini, ancak [[Oksijenli solunum|aerobik metabolizma]] için özelleştikçe çevrelerindeki [[Oksijen|oksijene]] tamamen bağımlı hale geldiklerini düşündürür. |
|||
[[Dosya:Anomalocaris2019.jpg|sol|300x300px|küçükresim|[[Anomalocaris|Anomalocaris canadensis]], yaklaşık 542 milyon yıl önce başlayan [[Kambriyen patlaması]]nda ortaya çıkan ve Burgess şeylinin fosil yataklarında bulunan birçok hayvan türünden biridir.]] |
|||
== Dış bağlantılar == |
== Dış bağlantılar == |
||
{{Vikitür|Animalia|Hayvanlar}} |
{{Vikitür|Animalia|Hayvanlar}} |
||
Sayfanın 23.50, 20 Haziran 2021 tarihindeki hâli
 | Bu maddede kaynak listesi bulunmasına karşın metin içi kaynakların yetersizliği nedeniyle bazı bilgilerin hangi kaynaktan alındığı belirsizdir. (Haziran 2021) (Bu şablonun nasıl ve ne zaman kaldırılması gerektiğini öğrenin) |
| Hayvan | |||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | |||||||||||||||
Biyolojik sınıflandırma  | |||||||||||||||
| |||||||||||||||
| Ana bölümlenme | |||||||||||||||
| |||||||||||||||
| Sinonimler | |||||||||||||||
| |||||||||||||||
Hayvan, canlılar dünyasının ökaryotlar (Eukaryota) üst âlemindeki hayvanlar (Animalia) âleminde sınıflanan canlıların ortak adıdır. Arapça "canlı varlık" anlamındaki ﺣﻴﻮﺍﻥ /ḥayevān/ sözcüğünden Türkçeye geçmiş olan "hayvan"[1] sözcüğü, günlük kullanımda esasen insan dışı, nefes alan ve hareket eden canlıları ifade etmek için kullanılırsa da biyolojik bağlamda insanı da içerir. Anadolu ağızlarında hayvan anlamında bav, bobos, böçü, çer, çokgal, dölük, evcimen, evlük, karaböcü, karaltı, medek, tereke, töm gibi sözcükler kullanılmaktadır.[2] Hayvan sözcüğünün eş anlamlısı döngül sözcüğüdür.[3][4][5] Hayvanlar âleminin bilimsel ve Latince adı olan "Animalia" terimi ise yine Latince olan ve "yaşayan" ya da "ruh" anlamına gelen animadan türetilmiş animal sözcüğünün çoğuludur. Hayvanlar âlemini tanımlayan bir başka Latince bilimsel terim de Metazoa'dır.
Genellikle çevrelerine uyum sağlayan ve diğer canlılarla beslenen çokhücreliler âlemidir. Vücutları, embriyonun bazı metamorfozlar geçirmesiyle gelişir. Ökaryotik çok hücreli organizmalardır. Besinlerini genel olarak sindirerek alırlar.
Hayvanların birçoğu hareketlidir ve bitkilerde tipik olan bulunan kalın hücre duvarları genellikle yoktur. Embriyonik gelişim esnasında büyük ölçülerde hücresel göçler ve doku organizasyonları görülür. Üremeleri primer (birincil) olarak seksüeldir; diploit kromozom taşıyan dişi ve erkekler mayozla haploit kromozomlu gametleri, bunlar da birleşerek diploit zigotu oluşturur.
Yaklaşık 1 milyonu böcek olmak üzere 1,5 milyondan fazla hayvan türü tanımlanmıştır, fakat tanımlanmamış olanlarla birlikte 7 milyondan fazla hayvan türü olduğu tahmin edilmektedir.
Karakteristik özellikleri
Hayvanları diğer canlılardan ayıran birçok karakteristik fark vardır. Hayvanlar ökaryot canlılardır ve çoğunlukla çok hücrelidirler. Birçok hayvan güneş ışığı enerjisini dolaylı yollardan kullanarak gelişir, büyür. Hayvanların aksine bitkiler bu ışığı fotosentez ile doğrudan basit şekerler üretmek için kullanır. Bu onları bakteriler ve protozoalardan ayırır. Heterotrof (dışbeslenen), kendi besinlerini üretememeleri onları bitkiler ve alglerden ayırır. Hücre duvarlarının sert olmayışı da onları bitkiler, algler ve mantarlardan ayırır. Hayvanlar bazı hayat evreleri hariç hareketlidirler. Birçok hayvan türü embriyo evresinde blastula evresinden geçer ki bu hayvanlara özgü bir evredir.
Üreme ve gelişme
Hemen hemen tüm hayvanlar çiftleşerek ürerler. Yetişkinler diploit ya da polidiploittir. Her birinin kendine has üreme hücresi vardır. Birçok hayvan çiftleşerek üremeye yatkındır.
Hayvanların üç üreme şekli vardır:
- İç üreme ve iç gelişme: Bu üreme ve gelişme şekli spermin yumurtaya girerek döllenmesi sonucu ve embriyonun anne karnında gelişmesiyle oluşur. Memelilerde görülür.
- İç üreme ve dış gelişme: Bu üreme ve gelişme şekli spermin yumurtaya girerek döllenip yumurtayla birlikte embriyonun dışarı çıkarak dışarıda gelişmesi sonucu oluşur. Kurbağalar ve balıklar hariç yumurtayla çoğalan hayvanlarda görülür.
- Dış üreme ve dış gelişme: Annenin döllenmemiş yumurtayı bıraktıktan sonra babanın o yumurtaları döllemesiyle embriyonun oluşup vücut dışında gelişmesiyle gerçekleşir. Kurbağalarda ve balıklarda görülür.
Basit sınıflandırma
- Agnotozoa - Basit hayvanlar
- Omurgasızlar
- Acrania - Kafatassızlar
- Hemichordata - Yarı sırtipliler
- Urochordata (Tunicata) - Tulumlular
- Cephalochordata - Başı kordalılar
- Craniata - Gerçek kafataslılar
Evrim
Hayvanları temsil edebilecek ilk fosiller, Güney Avustralya'daki Trezona Oluşumu'nun 665 milyon yıllık kayalarında ortaya çıkıyor. Bu fosiller, büyük olasılıkla erken süngerler olarak yorumlanıyor.[7] En eski hayvanlar, yaklaşık 610 milyon yıl önce, Prekambriyen'in sonlarına doğru Ediakara faunasında bulunur. Bu canlıların, hayvanlara dahil olup olmadığı uzun süredir şüpheliydi.[8] Ama Dickinsonia fosillerinde hayvansal lipid kolesterolünün keşfi, bunların gerçekten de hayvanlar olduğunu ortaya koyuyor.[6] Hayvanların düşük oksijen koşulları altında ortaya çıktıkları düşünülür, bu da onların tamamen anaerobik solunum yoluyla yaşayabildiklerini, ancak aerobik metabolizma için özelleştikçe çevrelerindeki oksijene tamamen bağımlı hale geldiklerini düşündürür.
Dış bağlantılar
Kaynakça
- ^ Kubbealtı Lugati
- ^ TDK Derleme Sözlüğü
- ^ Eş ve Yakın Anlamlı Kelimeler Sözlüğü
- ^ Pamukkale Üniversitesi İngilizce Sözlük
- ^ Hani Astolin (2019), Türk'ün Gizlenen Bilgisini Arayan Türk
- ^ a b Bobrovskiy, Ilya; Hope, Janet M.; Ivantsov, Andrey; Nettersheim, Benjamin J.; Hallmann, Christian; Brocks, Jochen J. (2018-09-21). "Ancient steroids establish the Ediacaran fossil Dickinsonia as one of the earliest animals". Science (İngilizce). 361 (6408): 1246–1249. doi:10.1126/science.aat7228. ISSN 0036-8075. PMID 30237355.
- ^ Maloof, Adam C.; Rose, Catherine V.; Beach, Robert; Samuels, Bradley M.; Calmet, Claire C.; Erwin, Douglas H.; Poirier, Gerald R.; Yao, Nan; Simons, Frederik J. (2010-09). "Possible animal-body fossils in pre-Marinoan limestones from South Australia". Nature Geoscience (İngilizce). 3 (9): 653–659. doi:10.1038/ngeo934. ISSN 1752-0908. Tarih değerini gözden geçirin:
|tarih=(yardım) - ^ Shen, Bing; Dong, Lin; Xiao, Shuhai; Kowalewski, Michał (2008-01-04). "The Avalon Explosion: Evolution of Ediacara Morphospace". Science (İngilizce). 319 (5859): 81–84. doi:10.1126/science.1150279. ISSN 0036-8075. PMID 18174439.
