İçeriğe atla

Yarasa: Revizyonlar arasındaki fark

Bağlantıları değiştir
Vikipedi, özgür ansiklopedi
Etkileşimli olarak geçmişe göz at
[kontrol edilmiş revizyon][kontrol edilmiş revizyon]
← Önceki sürümle aradaki farkSonraki sürümle aradaki fark →
İçerik silindi İçerik eklendi
GörselVikimetin
evrimi eklendi
evrimi eklendi
40. satır: 40. satır:


{{Kladogram|align=left|manşet=2013 yılında yapılmış bir çalışmaya göre Chiroptera [[kardeş takson]]u [[Fereuungulata]] ile [[Laurasiatheria]] içinde gösterilmektedir.<ref name="Tsagkogeorga"/>
{{Kladogram|align=left|manşet=2013 yılında yapılmış bir çalışmaya göre Chiroptera [[kardeş takson]]u [[Fereuungulata]] ile [[Laurasiatheria]] içinde gösterilmektedir.<ref name="Tsagkogeorga"/>
|cladogram={{clade|style=width:800px;font-size:85%;line-height:75%|
|cladogram={{clade|style=width:800px;font-size:85%;line-height:75%
|label1=[[Boreoeutheria]]
|label1=[[Boreoeutheria]]
|1={{clade
|1={{clade
186. satır: 186. satır:


52 milyon yaşında olan [[Green River Oluşumu]]'nda 2003 yılında ''[[Onychonycteris|Onychonycteris finneyi]]'' fosilinin bulunması uçma yeteneğinin [[ekolokasyon]] yeteneğinin evrimleşmesinden daha önce kazanıldığını göstermektedir.<ref>{{Dergi kaynağı |soyadı1=Simmons |ad1=N. B. |ad2=K. L. |soyadı2=Seymour |ad3=J. |soyadı3=Habersetzer |ad4=G. F. |soyadı4=Gunnell |yıl=2008 |başlık=Primitive early Eocene bat from Wyoming and the evolution of flight and echolocation |dergi=Nature |cilt=451 |sayı=7180 |sayfalar=818–816 |doi=10.1038/nature06549 |pmid=18270539|bibcode=2008Natur.451..818S |hdl=2027.42/62816 }}</ref><ref>{{Haber kaynağı |url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/science/nature/7243502.stm |başlık=Bat fossil solves evolution poser |tarih=13 Şubat 2008 |yayıncı=BBC News|erişimtarihi=17 Aralık 2017}}</ref> Günümüz yarasalarının her iki elinde en fazla iki parmağında iki pençe olmasına rağmen ''Onychonycteris'' fosilinin beş parmağının hepsinde pençe bulunmaktadır. Ayrıca [[tembel hayvan]]lar ve [[Gibongiller|gibon]]lar gibi dallarından altından sallanan tırmanıcı memeliler benzer şekilde arka ayakları daha uzun ve ön ayakları da daha kısadır. Bu avuç içi büyüklüğündeki yarasanın kısa ve geniş kanatları daha sonra gelen yarasa türleri kadar hızlı ve uzağa uçamayabileceğini göstermektedir. ''Onychonycteris'' uçarken kanatlarını sürekli çırpmak yerine muhtemelen havada kanat çırpma ve süzülme hareketlerini değişimli olarak kullanıyordu.<ref name=simmons2008 /> Bu bulgular da bu yarasanın günümüz yarasaları kadar çok uçmadığını ancak ağaçtan ağaca uçtuğunu ve zamanının çoğunu tırmanarak ya da dallardan sarkarak geçirdiğini önermektedir.<ref name=norberg>{{Kitap kaynağı |url={{google books|plainurl=yes |id=xf2QW_TS6asC |page=206}}|ad=U. M. |soyadı=Norberg |editör1-ad=P. C. |editör1-soyadı=Wainwright |editör2-ad=S. M. |editör2-soyadı=Reilly |yıl=1994 |başlık=Ecological Morphology: Integrative Organismal Biology |yayıncı=University of Chicago Press |sayfalar=206–208 |isbn=978-0-226-86995-7}}</ref> ''Onychonycteris'' fosilinin ayırt edici özellikleri aynı zamanda memeli uçuşunun yerde hareket eden memelilerden çok ağaçlara tırmanan memelilerden geliştiği hipotezini de destekler. Genel olarak "ağaçtan aşağı" olarak bilinen bu uçma gelişimi modelinde uçabilmek için yerde hızlı koşmak yerine yarasaların avlarının üzerine çullanmak için yükseklik ve yerçekimi avantajını kullanarak uçtuklarını önerir.<ref>{{Dergi kaynağı |soyadı=Bishop |ad=K. L. |yıl=2008 |başlık=The Evolution of Flight in Bats: Narrowing the Field of Plausible Hypotheses |dergi=The Quarterly Review of Biology |cilt=83 |sayı=2 |sayfalar=153–169 |doi=10.1086/587825 |pmid=18605533}}</ref><ref name="Kaplan2011">{{Dergi kaynağı |soyadı=Kaplan |ad=Matt |başlık=Ancient bats got in a flap over food |dergi=Nature|yıl=2011 |doi=10.1038/nature.2011.9304}}</ref>
52 milyon yaşında olan [[Green River Oluşumu]]'nda 2003 yılında ''[[Onychonycteris|Onychonycteris finneyi]]'' fosilinin bulunması uçma yeteneğinin [[ekolokasyon]] yeteneğinin evrimleşmesinden daha önce kazanıldığını göstermektedir.<ref>{{Dergi kaynağı |soyadı1=Simmons |ad1=N. B. |ad2=K. L. |soyadı2=Seymour |ad3=J. |soyadı3=Habersetzer |ad4=G. F. |soyadı4=Gunnell |yıl=2008 |başlık=Primitive early Eocene bat from Wyoming and the evolution of flight and echolocation |dergi=Nature |cilt=451 |sayı=7180 |sayfalar=818–816 |doi=10.1038/nature06549 |pmid=18270539|bibcode=2008Natur.451..818S |hdl=2027.42/62816 }}</ref><ref>{{Haber kaynağı |url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/science/nature/7243502.stm |başlık=Bat fossil solves evolution poser |tarih=13 Şubat 2008 |yayıncı=BBC News|erişimtarihi=17 Aralık 2017}}</ref> Günümüz yarasalarının her iki elinde en fazla iki parmağında iki pençe olmasına rağmen ''Onychonycteris'' fosilinin beş parmağının hepsinde pençe bulunmaktadır. Ayrıca [[tembel hayvan]]lar ve [[Gibongiller|gibon]]lar gibi dallarından altından sallanan tırmanıcı memeliler benzer şekilde arka ayakları daha uzun ve ön ayakları da daha kısadır. Bu avuç içi büyüklüğündeki yarasanın kısa ve geniş kanatları daha sonra gelen yarasa türleri kadar hızlı ve uzağa uçamayabileceğini göstermektedir. ''Onychonycteris'' uçarken kanatlarını sürekli çırpmak yerine muhtemelen havada kanat çırpma ve süzülme hareketlerini değişimli olarak kullanıyordu.<ref name=simmons2008 /> Bu bulgular da bu yarasanın günümüz yarasaları kadar çok uçmadığını ancak ağaçtan ağaca uçtuğunu ve zamanının çoğunu tırmanarak ya da dallardan sarkarak geçirdiğini önermektedir.<ref name=norberg>{{Kitap kaynağı |url={{google books|plainurl=yes |id=xf2QW_TS6asC |page=206}}|ad=U. M. |soyadı=Norberg |editör1-ad=P. C. |editör1-soyadı=Wainwright |editör2-ad=S. M. |editör2-soyadı=Reilly |yıl=1994 |başlık=Ecological Morphology: Integrative Organismal Biology |yayıncı=University of Chicago Press |sayfalar=206–208 |isbn=978-0-226-86995-7}}</ref> ''Onychonycteris'' fosilinin ayırt edici özellikleri aynı zamanda memeli uçuşunun yerde hareket eden memelilerden çok ağaçlara tırmanan memelilerden geliştiği hipotezini de destekler. Genel olarak "ağaçtan aşağı" olarak bilinen bu uçma gelişimi modelinde uçabilmek için yerde hızlı koşmak yerine yarasaların avlarının üzerine çullanmak için yükseklik ve yerçekimi avantajını kullanarak uçtuklarını önerir.<ref>{{Dergi kaynağı |soyadı=Bishop |ad=K. L. |yıl=2008 |başlık=The Evolution of Flight in Bats: Narrowing the Field of Plausible Hypotheses |dergi=The Quarterly Review of Biology |cilt=83 |sayı=2 |sayfalar=153–169 |doi=10.1086/587825 |pmid=18605533}}</ref><ref name="Kaplan2011">{{Dergi kaynağı |soyadı=Kaplan |ad=Matt |başlık=Ancient bats got in a flap over food |dergi=Nature|yıl=2011 |doi=10.1038/nature.2011.9304}}</ref>

Küçük yarasaların [[parafili|tek bir ortak atası olmadığına]] işaret eden ve olması düşük ihtimalli dönüşümlerin olduğunu gösteren moleküler filojeni tartışmalıdır. Bunlardan ilki gırtlak ekolokasyonunun yarasalarda iki kere evrimleşmiş olması, bir kere Yangochiroptera ve bir kere de rhinolophoidlerde.<ref>{{Dergi kaynağı |yıl=2000 |başlık=Molecular evidence regarding the origin of echolocation and flight in bats |dergi=Nature |cilt=403 |sayı=6766 |sayfalar=188–192 |bibcode=2000Natur.403..188T |doi=10.1038/35003188 |soyadı1=Teeling |ad1=E. C. |soyadı2=Scally |ad2=M. |soyadı3=Kao |ad3=D. J. |soyadı4=Romagnoli |ad4=M. L. |soyadı5=Springer |ad5=M. S. |pmid=10646602}}</ref> İkincisi de gırtlak ekolokasyonunun Chiroptera takımında tek bir kaynağı olduğu ve bunun daha sonra büyük yarasaları oluşturan Pteropodidae familyasında kaybolduğu ve sonradan ''Rousettus'' cinsinde ise bir çeşit dil şaklatması sistemine evrimleşmesidir.<ref>{{Dergi kaynağı |yıl=2001 |başlık=Integrated fossil and molecular data reconstruct bat echolocation |dergi=Proceedings of the National Academy of Sciences |cilt=98 |sayı=11 |sayfalar=6241–6246 |bibcode=2001PNAS...98.6241S |doi=10.1073/pnas.111551998 |pmid=11353869 |pmc=33452|soyadı1=Springer|ad1=M. S.|soyadı2=Teeling |ad2=E. C. |soyadı3=Madsen |ad3=O. |soyadı4=Stanhope |ad4=M. J. |soyadı5=De Jong |ad5=W. W.}}</ref> Seslendirme geni ''FoxP2'' dizisinin analizi gırtlak ekolokasyonunun pteropoidlerde kaybolduğu ya da ekolokasyon kullanan soylarda kazanıldığı yönünde görüş bilrdirmek için sonuç vermemiştir.<ref>{{Dergi kaynağı |soyadı1=L. |ad1=G. |soyadı2=Wang |ad2=J. |soyadı3=Rossiter |ad3=S. J. |soyadı4=Jones |ad4=G. |soyadı5=Zhang |ad5=S. |yıl=2007 |başlık=Accelerated FoxP2 evolution in echolocating bats |dergi=PLOS ONE |cilt=2 |sayı=19 |sayfalar=e900|doi=10.1371/journal.pone.0000900 |pmc=1976393 |bibcode=2007PLoSO...2..900L |pmid=17878935}}</ref> Yarasalarda ekolokasyon muhtemelen ilk olarak iletişim çağrılarından gelişmiştir. Eosen yarasaları ''[[Icaronycteris]]'' (52 milyon yıl önce) ve ''[[Palaeochiropteryx]]'' [[ultrason]]u algılayacak kafatası adaptasyonları göstermektedir. Bunlar ilk önceleri yerde böcekleri avlamak, süzülürken etraflarının haritasını çıkarabilmek ya da iletişim amaçları için kullanılmış olabilir. Uçma adaptasyonu yerleştikten sonra da uçan avların yerlerini ekolokasyon ile belirleyebilmek için daha gelişmiş olabilir.<ref name=norberg/> Yarasaların ekolokasyonu tek bir ortak atadan evrimleşmiş olabilir ki bu durumda Eski Dünya büyük yarasaları bunu daha sonra kaybetmiş ve yalnızca nalburunlu yarasalar tekrardan kazanmıştır ya da ekolokasyon Yinpterochiroptera ve Yangochiroptera soylarında bağımsız olarak evrimleşmiştir.<ref>{{DErgi kaynağı |soyadı1=DesRoche|ad1=K. |soyadı2=Fenton|ad2=M. B. |soyadı3=Lancaster|ad3=W. C. |başlık=Echolocation and the thoracic skeletons of bats: a comparative morphological study |dergi=Acta Chiropterologica |yıl=2007 |cilt=9 |sayı=2 |sayfalar=483–494 |doi=10.3161/1733-5329(2007)9[483:EATTSO]2.0.CO;2}}</ref> İşitme geni ''Prestin''{{'}}in analizi pteroidlerde kaybolmasından s ekolokasyonun bağımsız olarak en az iki kere geliştiği fikrini destekler görünmektedir<ref>{{Dergi kaynağı|soyadı1=Li |ad1=G.| soyadı2=Wang |ad2=J. |soyadı3=Rossiter |ad3=S. J.|soyadı4=Jones |ad4=G. |soyadı5=Cotton |ad5=J. A. |soyadı6=Zhang |ad6=S. |yıl=2008 |başlık=The hearing gene Prestin reunites the echolocating bats |dergi=Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America |cilt=105 |sayı=37 |sayfalar=13959–13964 |doi=10.1073/pnas.0802097105 |pmc=2544561 |bibcode=2008PNAS..10513959L |pmid=18776049}}</ref> ancak [[koklea]]nın [[ontojeni]]k analizi de gırtlak ekolokasyonunun yalnızca bir kere evrimleştiğini desteklemektedir.<ref>{{Dergi kaynağı|doi=10.1038/s41559-016-0021|pmid=28812602|başlık=Prenatal development supports a single origin of laryngeal echolocation in bats|dergi=Nature Ecology & Evolution|cilt=1|sayı=2|sayfalar=21|yıl=2017|soyadı1=Wang|ad1=Zhe|soyadı2=Zhu|ad2=Tengteng|soyadı3=Xue|ad3=Huiling|soyadı4=Fang|ad4=Na|soyadı5=Zhang|ad5=Junpeng|soyadı6=Zhang|ad6=Libiao|soyadı7=Pang|ad7=Jian|soyadı8=Teeling|ad8=Emma C.|soyadı9=Zhang|ad9=Shuyi}}</ref>


== Özellikleri ==
== Özellikleri ==
473. satır: 475. satır:


==Kaynakça==
==Kaynakça==
{{kaynakça}}
{{kaynakça|3}}


{{Otorite kontrolü}}
{{Otorite kontrolü}}

Sayfanın 10.09, 13 Şubat 2020 tarihindeki hâli

Başlığın diğer anlamları için Yarasa (anlam ayrımı) sayfasına bakınız.
Yarasalar
Desmodus rotundusBüyük nalburunlu yarasaCynopterus sphinxMısır meyve yarasasıTadarida brasiliensisMyotis myotis
Biyolojik sınıflandırma
Âlem: Animalia
Şube: Chordata
Alt şube: Vertebrata
İnfa şube: Gnathostomata
Sınıf: Mammalia
Takım: Chiroptera
Blumenbach, 1779
Alt takımlar

Yarasalar önayakları kanat olarak uyum sağlamış ve doğal olarak gerçekten uçabilen Chiroptera;[a] takımında sınıflandırılan memelilerdir. Yarasalar üzerleri zar ve patagium ile kaplı çok uzun ve yayılmış parmaklarıyla kuşlardan daha kolay manevra yapabilerek uçabilirler. En küçük yaşayan memeli olduğu da iddia edilen yabanarısı yarasası 29 ila 34 mm. boyunda, 15 cm. kanat açıklığına sahip ve 2 ila 2,6 gram ağırlığındadır. En büyük yarasalar da "uçan tilki" adı verilen Pteropus cinsi yarasalardır ve Acerodon jubatus türü 1,6 kg ağırlığındadır ve kanat açıklığı 1,7 m.'yi bulur.

Kemiricilerden sonra memelilerin ikinci en büyük takımı olan yarasalar 1.200'den fazla türü ile dünya üzerinde tüm sınıflandırılmış memelilerin yaklaşık %20'sini oluşturur. Yarasalar geleneksel olarak iki alt takıma ayrılırdı: Meyve yiyen büyük yarasalar ve ekolokasyon kullanan küçük yarasalar. Ancak son zamanlarda bulunan kanıtlar doğrultusunda takım Yinpterochiroptera ve Yangochiroptera olarak ikiye ayrılmıştır ve küçük yarasaların bazı türleri büyük yarasalar ile ilk takımda sınıflandırılmıştır. Yarasaların çoğu böcekçildir ve kalanların çoğu da meyvecildir. Birkaç tür böceklerden başka hayvanlarla beslenir, örneğin vampir yarasalar kan emerek beslenirler. Yarasaların çoğu gececildir ve çoğu mağaralarda ya da başka korunaklarda tünerler. Bu davranışın nedeninin avcılardan kaçmak olup olmadığı bilinememektedir. Aşırı soğuk bölgeler dışında yarasalar tüm dünyaya yayılmışlardır. Çiçeklerin polenlerini taşıma ve tohumları yayma gibi görevlerle ekosistemleri içinde önemli yere sahiptirler ve çoğu tropikal bitki bu hizmetler için tamamen yarasalara bağımlıdır.

Yarasalar tehdit oluşturmanın yanı sıra insanlara yararlı da olmaktadır. Yarasa dışkısı mağaralardan guano olarak toplanır ve gübre olarak kullanılır. Haşere böcekleri yiyen yarasalar pestisit gereksinimi azaltır. Bazen turistlerin görmek isteyeceği kadar çok sayıda olabilirler ve Asya ile Pasifik Kıyılarında besin olarak tüketilirler. Kuduz gibi birçok patojenin doğal konaklarıdır ve çok hareket ettikleri, sosyal hayvanlar oldukları ve uzun yaşadıkları için çok kolay hastalık yayabilirler. Birçok kültürde yarasalar genellikle karanlık, kötü niyet, cadılık ve büyücülük, vampirler ve ölümle bağdaştırılırlar.

Etimoloji

Dîvânü Lugati't-Türk'te "Ayayarsgu: Yarasa. Çiğilce. Bir takımları yarısa derler.” diye geçer.[2] Tuncer Gülensoy'a göre "*yarı 'deri'" kelimesinden türetilmiş olabilir.[3] Osmanlıcada Arapçadan geçen "huffâş" (خفاش) kelimesi kullanılır.

Filojeni ve taksonomi

Eosen'in başlarından Icaronycteris fosili, Green River Oluşumu

Evrimi

Yarasaların hassas iskeletleri çok iyi fosilleşmez ve fosil kayıtlarında yaşamış olan yarasa cinslerinin yalnızca %12'sinin bulunduğu tahmin edilmektedir.[4] 32 milyon yıl önceden kalma Archaeopteropus gibi bilinen en eski yarasa fosilleri günümüz küçük yarasalarına çok benzerdir.[5] Soyu tükenmiş Palaeochiropteryx tupaiodon (48 milyon yıl önce) ve Hassianycteris kumari (55 milyon yıl önce) renklerinin tespit edilebildiği ilk memeli fosilleridir ve ikisinin de kızılımsı kahverengi olduğu bulunmuştur.[6][7]

Yarasalar önceleri sivri sincapçıkgiller (Scandentia), uçar makigiller (Dermoptera) ve primatlarla Archonta üst takımında sınıflandırımışlardı.[8] Modern genetik kanıtlar artık yarasaları içinde etçilleri, pangolinleri, tek toynaklıları, çift toynaklıları ve balinaları barındıran kardeş taksonu Fereuungulata ile birlikte Laurasiatheria üst takımında sınıflandırılmasına neden olmuştur.[9][10][11][12][13] Bir çalışma da Chiroptera takımını tek toynaklılar (Perissodactyla) ile kardeş takson olarak sınıflandırır.[14]

Boreoeutheria
 

Euarchontoglires (primatlar, sivri sincapçıklar, kemiriciler, tavşanlar)

 
Laurasiatheria
 

Eulipotyphla (kirpiler, sivri fareler, köstebekler, solenodonlar)

 
Scrotifera
 

Chiroptera (yarasalar)

 
Fereuungulata
Ferae
 

Pholidota (pangolinler)

 
 

Carnivora (kediler, sırtlanlar, köpekler, ayılar, foklar)

 
 
Euungulata
 

Perissodactyla (atlar, tapirler, gergedanlar)

 
 

Cetartiodactyla (develer, geviş getirenler, balinalar)

 
 
 
 
 
 

Farklı yarasa gruplarının filogenetik ilişkileri çok büyük bir tartışma konusudur. Geleneksel Megachiroptera ve Microchiroptera ayrımı yarasaların zaten uçma yeteneğine sahip bir ortak atadan geldiğini ama çok uzun zamandır birbirlerinden bağımsız olarak evrimleştikleri görüşünü yansıtmaktaydı. Bu hipotez küçük ve büyük yarasalar arasındaki farklılıkları tanımakta ve uçma yeteneğinin memelilerde yalnızca bir kere geliştiğini kabul etmekteydi. Moleküler biyolojik kanıtların çoğu yarasaların doğal ya da monofiletik bir grup oluşturduğu yönündedir.[5]

Chiroptera
 
Megachiroptera

Pteropodidae (Büyük yarasalar)

 
 
 
Microchiroptera
 
Rhinolophoidea
 

Megadermatidae (sahte vampir yarasalar)

 
 
 
 

Craseonycteridae (yabanarısı yarasası)

 
 

Rhinopomatidae (fare kuyruklu yarasalar)

 
 
 
 

Hipposideridae (Eski Dünya yaprak burunlu yarasalar)

 
 

Rhinolophidae (nalburunlu yarasalar)

 
 
 
 
 
 
Yangochiroptera
 
 
 
 

Miniopteridae (uzun kanatlı yarasa)

 
 
 
 
 
 

Noctilionidae (balıkçı yarasalar)

 
 

Mormoopidae (Pteronotus)

 
 
 
 
 
 

Mystacinidae (Yeni Zelanda kıs kuyruklu yarasaları)

 
 

Thyropteridae (Disk kanatlı yarasalar)

 
 
 
 

Furipteridae

 
 

Mormoopidae (Mormoops)

 
 
 
 

Phyllostomidae (Yeni Dünya yaprak burunlu yarasalar)

 
 
 
 
 
 
 

Molossidae (serbest kuyruklu yarasalar)

 
 

Emballonuridae (kese kanatlı yarasalar)

 
 
 
 
 

Myzopodidae (vantuz ayaklı yarasalar)

 
 

Emballonuridae (Taphozous)

 
 
 
 

Natalidae (huni kulaklı yarasalar)

 
 

Vespertilionidae (akşam yarasaları)

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

Genetik kanıtlar büyük yarasaların Eosen'in başlarında küçük yarasaların dört ana soyuyla birlikte ortaya çıktığını göstermektedir.[13] Pteropodidae, ya da büyük yarasalar familyası ile birlikte küçük yarasaların Rhinolophidae, Hipposideridae, Craseonycteridae, Megadermatidae ve Rhinopomatidae familyalarını da içeren Yinpterochiroptera[15] ile hepsi gırtlak ekolokasyonu kullanan diğer yarasa familyalarını içeren Yangochiroptera olmak üzere iki yeni alt takım 2005 yılında yapılan bir DNA araştırmasının sonuçlarıyla desteklenerek önerilmiştir.[15] 2013 yılında yapılan bir filojenomik araştırma da önerilen iki alt takımı destekleyen yönde bulgulara ulaşmıştır.[13]

Chiroptera
 
 

Yangochiroptera (yukarıdaki gibi)

 
 
Yinpterochiroptera
 

Pteropodidae (büyük yarasalar)

 
 
Rhinolophoidea
 

Megadermatidae (sahte vampir yarasalar)

 
 

nalburunlu yarasalar ile bağlantı olanlar

 
 
 
 
 
 
 
Acerodon jubatus

1980'lerde morfolojik bulgulara dayanan bir hipotez Megachiroptera alt takımının uçma yeteneğinin Microchiroptera alt takımından ayrı olarak evrimleştirdiğini öne sürmüştür. Uçan primat hipotezi uçma adaptasyonu çıkarıldığında Megachiroptera'nın Microchiroptera ile paylaşmadıkları anatomik özellikleri ile primatlarla bağlantılı olduklarını önermektedir. Örneğin büyük yarasaların beyinleri gelişmiş özelliklere sahiptir. Her ne kadar son zamanlarda yapılan genetik araştırmalar yarasaların monofilik olduğunu desteklese de[5] genetik ve morfolojik bulguların anlamı üzerine olan tartışmalar sürmektedir.[16]

52 milyon yaşında olan Green River Oluşumu'nda 2003 yılında Onychonycteris finneyi fosilinin bulunması uçma yeteneğinin ekolokasyon yeteneğinin evrimleşmesinden daha önce kazanıldığını göstermektedir.[17][18] Günümüz yarasalarının her iki elinde en fazla iki parmağında iki pençe olmasına rağmen Onychonycteris fosilinin beş parmağının hepsinde pençe bulunmaktadır. Ayrıca tembel hayvanlar ve gibonlar gibi dallarından altından sallanan tırmanıcı memeliler benzer şekilde arka ayakları daha uzun ve ön ayakları da daha kısadır. Bu avuç içi büyüklüğündeki yarasanın kısa ve geniş kanatları daha sonra gelen yarasa türleri kadar hızlı ve uzağa uçamayabileceğini göstermektedir. Onychonycteris uçarken kanatlarını sürekli çırpmak yerine muhtemelen havada kanat çırpma ve süzülme hareketlerini değişimli olarak kullanıyordu.[5] Bu bulgular da bu yarasanın günümüz yarasaları kadar çok uçmadığını ancak ağaçtan ağaca uçtuğunu ve zamanının çoğunu tırmanarak ya da dallardan sarkarak geçirdiğini önermektedir.[19] Onychonycteris fosilinin ayırt edici özellikleri aynı zamanda memeli uçuşunun yerde hareket eden memelilerden çok ağaçlara tırmanan memelilerden geliştiği hipotezini de destekler. Genel olarak "ağaçtan aşağı" olarak bilinen bu uçma gelişimi modelinde uçabilmek için yerde hızlı koşmak yerine yarasaların avlarının üzerine çullanmak için yükseklik ve yerçekimi avantajını kullanarak uçtuklarını önerir.[20][21]

Küçük yarasaların tek bir ortak atası olmadığına işaret eden ve olması düşük ihtimalli dönüşümlerin olduğunu gösteren moleküler filojeni tartışmalıdır. Bunlardan ilki gırtlak ekolokasyonunun yarasalarda iki kere evrimleşmiş olması, bir kere Yangochiroptera ve bir kere de rhinolophoidlerde.[22] İkincisi de gırtlak ekolokasyonunun Chiroptera takımında tek bir kaynağı olduğu ve bunun daha sonra büyük yarasaları oluşturan Pteropodidae familyasında kaybolduğu ve sonradan Rousettus cinsinde ise bir çeşit dil şaklatması sistemine evrimleşmesidir.[23] Seslendirme geni FoxP2 dizisinin analizi gırtlak ekolokasyonunun pteropoidlerde kaybolduğu ya da ekolokasyon kullanan soylarda kazanıldığı yönünde görüş bilrdirmek için sonuç vermemiştir.[24] Yarasalarda ekolokasyon muhtemelen ilk olarak iletişim çağrılarından gelişmiştir. Eosen yarasaları Icaronycteris (52 milyon yıl önce) ve Palaeochiropteryx ultrasonu algılayacak kafatası adaptasyonları göstermektedir. Bunlar ilk önceleri yerde böcekleri avlamak, süzülürken etraflarının haritasını çıkarabilmek ya da iletişim amaçları için kullanılmış olabilir. Uçma adaptasyonu yerleştikten sonra da uçan avların yerlerini ekolokasyon ile belirleyebilmek için daha gelişmiş olabilir.[19] Yarasaların ekolokasyonu tek bir ortak atadan evrimleşmiş olabilir ki bu durumda Eski Dünya büyük yarasaları bunu daha sonra kaybetmiş ve yalnızca nalburunlu yarasalar tekrardan kazanmıştır ya da ekolokasyon Yinpterochiroptera ve Yangochiroptera soylarında bağımsız olarak evrimleşmiştir.[25] İşitme geni Prestin'in analizi pteroidlerde kaybolmasından s ekolokasyonun bağımsız olarak en az iki kere geliştiği fikrini destekler görünmektedir[26] ancak kokleanın ontojenik analizi de gırtlak ekolokasyonunun yalnızca bir kere evrimleştiğini desteklemektedir.[27]

Özellikleri

Yarasanın 200 cins ve 17 familya içinde 900 – 1000 türü vardır. Kanatları açık durumdaki boyları 5 cm'den 150 cm'ye kadar değişebilir. Dünyanın her bölgesinde yaşarlar, ancak tropikal bölgelerde sayıları daha fazladır. Yarasalar çok miktarda böcek tükettikleri için, dünyanın dengesi açısından büyük önem taşırlar. Yarasanın vücudu fareye benzer ve genellikle ince bir kürkle kaplıdır. Yarasaların kulakları çoğunlukla çok büyük ve kıvrımlıdır. Burun ve kulaktaki bu çıkıntılar, duyu organı görevi görür, ses titreşimlerini almaya ve iletmeye yarar. Bazı yarasalar yalnız yaşar, mağaralarda, yarıklarda, içi oyuk ağaçlarda veya tavan aralarında. Diğer türler ise sürüler halinde yaşar. Kuzey bölgelerdeki yarasalar kışın göç ederler veya kış uykusuna yatarlar. Yarasalar baş aşağı tutunarak uyurlar. Geceleri aktif olan yarasaların koklama ve tat alma duyuları çok iyi gelişmiştir. Meyveyle beslenenler dışında, yarasaların görme duyuları iyi gelişmemiştir. Çıkardıkları çok yüksek frekanslı ses dalgalarının, etraflarındaki cisimlere çarpıp geri dönmesi yardımıyla yönlerini bulurlar. Bu sesler, çoğunlukla insanlar tarafından duyulmaz. Birçok yarasa türünde, erkek ve dişi çiftleşme mevsimi dışında bir araya gelmez. Dişi çoğunlukla her yıl yaz aylarında bir tane yavru doğurur. Yeni doğan yavru birkaç gün anne tarafından taşınır, anne yavrunun yanında olmadığı zamanlarda ise yavru, tünekte bırakılır. Yavrular birkaç hafta içinde uçmaya başlar. Yarasaların yaşam süresi yaklaşık 20 yıldır.

Sınıflandırma

Pipistrellus pipistrellus
Myotis nattereri
uçar tilki
Mariana meyve yarasası (Pteropus mariannus mariannus)
Glossophaga soricina
Vespertilio murinus

Dünyada 18 familyaya bağlı, 986 tür yarasa varken Türkiye’de 4 familyaya bağlı, 30 tür yarasa bulunmaktadır.

Yarasalar hakkında bazı gerçekler

Vampir yarasalar bilinenin aksine insanlara saldırmazlar.
  • Meyve yiyen yarasalar, 450 kadar ticari maddeyi ve 80 kadar ilacı insanoğlunun hizmetine sunmaktadır. Yağmur ormanları için yarasalar, yaşamsal önem taşır. Yarasalar, bu bölgedeki ağaçların polen ve tohumlarını taşıyarak yaklaşık yüzde 95'inin çoğalmasını sağlar.
  • Dünyadaki 1000'i aşkın yarasa türünden sadece 3'ü vampir yarasadır ve bunlar Latin Amerika'da yaşar. Vampir yarasalar insanlara saldırmazlar. Kümes hayvanlarını tercih ederler.
  • Avrupa'nın ve Türkiye'nin en küçük yarasası olan cüce yarasa sadece 5 gram ağırlığındadır.
  • Dünya üzerinde yaklaşık 4500 memeli türü bulunmaktadır ve bunların 1000'den fazlasını yarasalar oluşturur.
  • Amerikan iç savaşında barut yapmak için kullanılan malzemelerden biri de yarasa dışkısıydı.
  • Yarasalar uçmasına rağmen kuş değil memelidir.
  • İnsanlar yarasaların kör olduğunu zanneder, ama 1000'i aşkın yarasa türünden kör olan bir tür bile yoktur, hatta bazıları iyi görür.

Notlar

  1. ^ Latince Chiroptera'nın Türkçe okunuşu "Kayroptera"dır ve Antik Yunanca "el" anlamına gelen χείρ ile "kanat" anlamına gelen πτερόν kelimelerinin birleştirilmesinden oluşturulmuştur.[1]

Kaynakça

  1. ^ "Chiroptera". Encyclopædia Britannica. 6. ss. 239–247. 
  2. ^ Atalay, Besim (1998). Divanü Lugat-it-Türk Tercümesi. 3. Türk Dil Kurumu. s. 433. 
  3. ^ Gülensoy, Tuncer (2007). Türkiye Türkçesindeki Türkçe Sözcüklerin Köken Bilgisi I -II. Türk Dil Kurumu. ss. 1071-1072. 
  4. ^ Eiting, T. P.; Gunnell, G. F. (2009). "Global completeness of the bat fossil record". Journal of Mammalian Evolution. 16 (3). ss. 151–173. doi:10.1007/s10914-009-9118-x. 
  5. ^ a b c d Simmons, N. B.; Seymour, K. L.; Habersetzer, J.; Gunnell, G. F. (2008). "Primitive Early Eocene bat from Wyoming and the evolution of flight and echolocation". Nature. 451 (7180). ss. 818–821. Bibcode:2008Natur.451..818S. doi:10.1038/nature06549. hdl:2027.42/62816. PMID 18270539. 
  6. ^ "Paleontologists Determine Original Color of Extinct Bats". SciNews. 29 Eylül 2015. Erişim tarihi: 10 Eylül 2017. 
  7. ^ Collearya, C.; Dolocanc, A.; Gardnerd, J.; Singha, Suresh; Wuttkee, M. (2015). "Chemical, experimental, and morphological evidence for diagenetically altered melanin in exceptionally preserved fossils". Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America. 112 (41). ss. 12592–12597. Bibcode:2015PNAS..11212592C. doi:10.1073/pnas.1509831112. PMC 4611652 $2. PMID 26417094. 
  8. ^ Van de Bussche, R. A.; Hoofer, S. R. (2004). "Phylogenetic relationships among recent chiropteran families and the importance of choosing appropriate out-group taxa". Journal of Mammalogy. 85 (2). ss. 321–330. doi:10.1644/1545-1542(2004)085<0321:Prarcf>2.0.Co;2. 
  9. ^ Smith, D. "Chiroptera: Systematics". University of California Museum of Paleontology. Erişim tarihi: 9 Eylül 2017. 
  10. ^ Eick, G. N.; Jacobs, D. S.; Matthee, C. A. (2005). "A Nuclear DNA Phylogenetic Perspective on the Evolution of Echolocation and Historical Biogeography of Extant Bats (Chiroptera)". Molecular Biology and Evolution. 22 (9). ss. 1869–1886. doi:10.1093/molbev/msi180. PMID 15930153. 
  11. ^ Pumo, D. E. (1998). "Complete Mitochondrial Genome of a Neotropical Fruit Bat, Artibeus jamaicensis, and a New Hypothesis of the Relationships of Bats to Other Eutherian Mammals". Journal of Molecular Evolution. 47 (6). ss. 709–717. Bibcode:1998JMolE..47..709P. doi:10.1007/PL00006430. PMID 9847413. 
  12. ^ Zhou, X. (2011). "Phylogenomic Analysis Resolves the Interordinal Relationships and Rapid Diversification of the Laurasiatherian Mammals". Systematic Biology. 61 (1). ss. 150–164. doi:10.1093/sysbio/syr089. PMC 3243735 $2. PMID 21900649. 
  13. ^ a b c Tsagkogeorga, G.; Parker, J.; Stupka, E.; Cotton, J. A.; Rossiter, S. J. (2013). "Phylogenomic analyses elucidate the evolutionary relationships of bats (Chiroptera)". Current Biology. 23 (22). ss. 2262–2267. doi:10.1016/j.cub.2013.09.014. PMID 24184098. 
  14. ^ Zhang, G.; Cowled, C.; Shi, Z.; Huang, Z.; Bishop-Lilly, K. A.; Fang, X.; Wynne, J. W.; Xiong, Z.; Baker, M. L.; Zhao, W.; Tachedjian, M.; Zhu, Y.; Zhou, P.; Jiang, X.; Ng, J.; Yang, L.; Wu, L.; Xiao, J.; Feng, Y.; Chen, Y.; Sun, X.; Zhang, Y.; Marsh, G. A.; Crameri, G.; Broder, C. C.; Frey, K. G.; Wang, L.-F.; Wang, J. (2012). "Comparative Analysis of Bat Genomes Provides Insight into the Evolution of Flight and Immunity". Science. 339 (6118). ss. 456–460. Bibcode:2013Sci...339..456Z. doi:10.1126/science.1230835. PMID 23258410. 
  15. ^ a b Teeling, E.C.; Springer, M. S.; Madsen, O.; Bates, P.; O'Brien, S. J.; Murphy, W. J. (2005). "A Molecular Phylogeny for Bats Illuminates Biogeography and the Fossil Record". Science. 307 (5709). ss. 580–584. Bibcode:2005Sci...307..580T. doi:10.1126/science.1105113. PMID 15681385. 
  16. ^ Pettigrew, J. D.; Maseko, B. C.; Manger, P. R. (2008). "Primate-like retinotectal decussation in an echolocating megabat, Rousettus aegyptiacus". Neuroscience. 153 (1). ss. 226–31. doi:10.1016/j.neuroscience.2008.02.019. PMID 18367343. 
  17. ^ Simmons, N. B.; Seymour, K. L.; Habersetzer, J.; Gunnell, G. F. (2008). "Primitive early Eocene bat from Wyoming and the evolution of flight and echolocation". Nature. 451 (7180). ss. 818–816. Bibcode:2008Natur.451..818S. doi:10.1038/nature06549. hdl:2027.42/62816. PMID 18270539. 
  18. ^ "Bat fossil solves evolution poser". BBC News. 13 Şubat 2008. Erişim tarihi: 17 Aralık 2017. 
  19. ^ a b Norberg, U. M. (1994). Wainwright, P. C.; Reilly, S. M. (Ed.). Ecological Morphology: Integrative Organismal Biology. University of Chicago Press. ss. 206–208. ISBN 978-0-226-86995-7. 
  20. ^ Bishop, K. L. (2008). "The Evolution of Flight in Bats: Narrowing the Field of Plausible Hypotheses". The Quarterly Review of Biology. 83 (2). ss. 153–169. doi:10.1086/587825. PMID 18605533. 
  21. ^ Kaplan, Matt (2011). "Ancient bats got in a flap over food". Nature. doi:10.1038/nature.2011.9304. 
  22. ^ Teeling, E. C.; Scally, M.; Kao, D. J.; Romagnoli, M. L.; Springer, M. S. (2000). "Molecular evidence regarding the origin of echolocation and flight in bats". Nature. 403 (6766). ss. 188–192. Bibcode:2000Natur.403..188T. doi:10.1038/35003188. PMID 10646602. 
  23. ^ Springer, M. S.; Teeling, E. C.; Madsen, O.; Stanhope, M. J.; De Jong, W. W. (2001). "Integrated fossil and molecular data reconstruct bat echolocation". Proceedings of the National Academy of Sciences. 98 (11). ss. 6241–6246. Bibcode:2001PNAS...98.6241S. doi:10.1073/pnas.111551998. PMC 33452 $2. PMID 11353869. 
  24. ^ L., G.; Wang, J.; Rossiter, S. J.; Jones, G.; Zhang, S. (2007). "Accelerated FoxP2 evolution in echolocating bats". PLOS ONE. 2 (19). ss. e900. Bibcode:2007PLoSO...2..900L. doi:10.1371/journal.pone.0000900. PMC 1976393 $2. PMID 17878935. 
  25. ^ Şablon:DErgi kaynağı
  26. ^ Li, G.; Wang, J.; Rossiter, S. J.; Jones, G.; Cotton, J. A.; Zhang, S. (2008). "The hearing gene Prestin reunites the echolocating bats". Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America. 105 (37). ss. 13959–13964. Bibcode:2008PNAS..10513959L. doi:10.1073/pnas.0802097105. PMC 2544561 $2. PMID 18776049. 
  27. ^ Wang, Zhe; Zhu, Tengteng; Xue, Huiling; Fang, Na; Zhang, Junpeng; Zhang, Libiao; Pang, Jian; Teeling, Emma C.; Zhang, Shuyi (2017). "Prenatal development supports a single origin of laryngeal echolocation in bats". Nature Ecology & Evolution. 1 (2). s. 21. doi:10.1038/s41559-016-0021. PMID 28812602. 
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Yarasa&oldid=21503770" sayfasından alınmıştır