Buşehr'in İngiliz İşgali
| Buşehr'in İngiliz İşgali | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| İran Cephesi | |||||||
 Bölgenin Siyasi Haritası | |||||||
| |||||||
| Taraflar | |||||||
 Kaçar Hanedanı Güney İran Hareketi[1] İran'ın Bağımsızlığını Koruyanların Ulusal Komitesi[1] | |||||||
| Komutanlar ve liderler | |||||||
|
Ali Reis Delvari[4] (ölü) Halo Hüseyin Bardakuni[4] Hossein Chah Kutahi[4] (ölü) Khezrkhan Fooladi[4] (ölü) Esmaeel Khan Qashqayi[1] Qazanfar Borazjani[1] Ahmad Akhgar |
 Percy Sykes[5] Arthur Prescott Trevor[2] Olyphant[4] (ölü) Ranking[4] (ölü) Brooking[3] Nixon[3] Pennington[3] (ölü) Thornton[3] (ölü) | ||||||
| Çatışan birlikler | |||||||
 İran Jandarması[2]Tangistan Savaşçıları[4] Daştestanis Savaşçıları[4] Daşti Savaşçıları[4] Çah Kutah Savaşçıları[4] Laristan Savaşçıları[1] Kaşkay Savaşçıları[1] |
 16. Kraliçe'nin Mızraklıları[3] 96. Piyade Alayı[3] Kraliyet Donanması[3] 21. Hint Atlı Alayı[1] 11. Rajput Alayı[3] Güney İran Tüfeklileri[3] | ||||||
| Güçler | |||||||
| 30 Gemi[6] | |||||||
| İran Resmi olarak I. Dünya Savaşı'nda Tarafsızlık ilan etti[5] | |||||||
Buşehr'in İngiliz işgali[2] Kaçar Hanedanlığı döneminde, I. Dünya Savaşı öncesinde ve sırasında İngiliz kuvvetlerinin Buşehr'e üç kez girerek İran'ın bu bölgesini işgal etmesine atıfta bulunmaktadır.
Arkaplan[değiştir | kaynağı değiştir]
Encyclopædia Iranica'ya göre, İngiliz Doğu Hindistan Şirketi ticari önemi nedeniyle 1763'ten beri Buşehr'de bulunuyordu. Daha sonra, İran hükümdarı Kerim Han Zand'ın müdahalesi nedeniyle Şirket Basra limanına yoğunlaştı, ancak Basra'nın Kerim Han Zand tarafından ele geçirilmesinin ardından, 1778'de İngilizler Basra Körfezi'ndeki ticari üslerini Buşehr'de yeniden kurdular ve yaklaşık bir yüzyıl boyunca Körfez'deki etkilerini artırmaya devam ettiler.[3]
İşgaller[değiştir | kaynağı değiştir]
İlk İşgal (1838)[değiştir | kaynağı değiştir]
Buşehr'in ilk işgali 1838'de (1217 SH - 1254 AH) Muhammed Şah döneminde, bir İngiliz gemisinin Buşehr'in önünde demirlediği ve 500 kişinin karaya çıkıp Ballews adlı bir İngiliz'in evinin bulunduğu Kuti'ye (Buşehr limanının eski mahallelerinden biri) yerleştiği zamandı.[7] İngilizlerin bu eylemi Şah'ı Herat kuşatmasını kaldırmak için zor durumda bırakacaktı. Bu durum Buşehr'de kargaşaya yol açtı ve bunun ardından Bagher Khan Tangestani ve Şeyh Hasan Ale-Osfoor (Buşehr'in dini lideri) liderliğindeki halk grupları İngilizleri Buşehr'den kovdu.[8]
İkinci İşgal (1856)[değiştir | kaynağı değiştir]
Kandahar ve Kabil'in o zamanki hükümdarı Dost Muhammed Han 1855'te Herat'ı ele geçirince, Nasıreddin Şah'a Herat'a bir sefer düzenlenmesini emretti. Herat: İran, Rus İmparatorluğu ve İngiltere arasında çatışmaların yaşandığı bir şehirdi. Herat'ın İran tarafından ele geçirilmesiyle birlikte dönemin İngiliz hükümeti İran'a savaş ilan etti. İran hükümeti İngiltere'nin tepkisine kayıtsız kaldığı için, İngiltere misilleme olarak ve İran'a Herat'ı terk etmesi için baskı yapmak amacıyla 1856'da Buşehr'e saldırdı ve işgal etti. O dönemde Muhammed Kerim Han Kermani "Naseriyeh" adlı bir kitap yazarak halkı İngiliz işgaline karşı direnmeye teşvik etti.[9]
Bu işgal 1857'de Paris Antlaşması ile sona erdi. İran Herat'tan çekilme ve Afganistan'ı tanıma sözü verdi, böylece İngiliz birlikleri Buşehr'i terk etti. Karl Marx, 12 Haziran 1857'de Londra'da bulunduğu sırada "İran Antlaşması" başlıklı bir makale yazmış[10] ve hem 1857 Paris Antlaşması'nın maddelerini hem de İngiltere'nin Buşehr ve güney bölgelerini işgal etmesini eleştirmiştir[11]
Üçüncü İşgal (1915)[değiştir | kaynağı değiştir]
Basra Körfezi'ndeki İngiliz üstünlüğü 19. yüzyılın ortalarına kadar Buşehr limanının geliştirilmesine dayanıyordu. Ancak bu yüzyılın sonlarından itibaren, Alman İmparatorluğu gibi diğer ülkelerin İlgisi Buşehr'e doğru çekildi ve Buşehr'de konsolosluk ofisleri açtılar. İran'ın Almanya ile ticari ilişkileri ve ondan gemi satın alması, gümrük statüsünü koruyan İngiltere için hoş değildi.[12]
Belgelere göre Wilhelm Wassmuss 1913 yılında Almanya'nın ikinci konsolosu olarak Buşehr'e geldi. Birinci Dünya Savaşı'nın 1914'te başlamasıyla birlikte, Alman konsolosluğu İngilizlere karşı koymak için aktif hale getirildi. Bu sayede Wassmuss, Ali Reis Delvari de dâhil olmak üzere güney İran'daki göçebelerle yakın ilişkiler kurdu. Öte yandan İran, Birinci Dünya Savaşı'na girmemek için tarafsızlığını ilan etti. İngiltere ve Almanya arasındaki rekabet, Buşehr'de iki Alman konsolosluk görevlisinin İngiliz kuvvetleri tarafından tutuklanmasıyla doruk noktasına ulaştı. Dönemin İran hükümeti ve Buşehr halkı bu eylemi protesto etti.[3]
8 Ağustos 1915'te bir İngiliz keşif gücü (büyük ölçüde İngiliz Hint Ordusu birliklerinden oluşan) deniz topçularının desteğiyle karadan ve denizden Buşehr'e girdi ve şehir çapında bir bildiri yayınlayarak Buşehr'in işgal edildiğini duyurdu. Bu ilanda Binbaşı Arthur Prescott Trevor'un "İngiliz Hükümeti adına Askeri Hükümet Komutanı" sıfatıyla Buşehr hükümetinin tüm işlerini devraldığı belirtilmiştir. Öte yandan İran hükümeti "Buşehr şehri ve çevresinde düzen ve güvenliğini" tesis edemediği için İngiltere bu adımı atmak zorunda kalmıştır. Duyuruya göre bu eylem "Yerli Kabileler Tarafından Buşehr'e yönelik son talihsiz saldırıda İki İngiliz subayının öldüğü ve üç askerin yaralandığı Nedeniyle Majestelerinin hükümeti tarafından Zorunlu olarak yapılmıştır."[13]
İngiltere'nin bu hareketi, Tangistanlıların Wassmuss'un yardımıyla Buşehr'in işgaline karşı bir dizi mücadelesinin başlangıcı oldu. Buşehr'in işgalinde dikkat çeken noktalardan biri de İngilizlerin pulları kendi istedikleri unvanla mühürlemeleriydi. Bu pulların üzerinde şöyle yazıyordu: "Buşehr İngiliz İşgali Altında". Ekim 1915'te Buşehr'in işgalinin sona ermesine kadar bu pulun bazı tiplerinin basıldığı söylenmektedir.[14]
Bu işgal sırasında İngiliz kuvvetleri Buşehr'deki yerel jandarma kuvvetlerini silahsızlandırmış, Mozaffari fırkateyni de dâhil olmak üzere Buşehr limanında konuşlu üç İran gemisine ve "Azerbaycan" ve "Mazandaran" adlı silahlı teknelere el koymuştur. İngiliz kuvvetleri Buşehr'deki hükümet merkezine (Amiriyeh Binası) Kendi Bayraklarını çekmiştir.[2] İşgalin başlamasından bir gün sonra işgali protesto eden 14 Buşehr sakini tutuklanarak Hindistan'a sınır dışı edildi.[6]
Sonrasında[değiştir | kaynağı değiştir]
İngilizlerin Mezopotamya'daki (Osmanlı İmparatorluğu'na karşı) askeri operasyonlarının komuta ve lojistik merkezi Buşehr'di; dolayısıyla bu bölgenin kontrolü İngilizler için çok önemliydi.[3] İngilizler: siperler, nöbetçi kulübeleri, toplar ve dikenli teller yerleştirerek Buşehr'e giriş darboğazlarını güçlendirdi.[2]
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ a b c d e f g Amanat, Abbas; Vejdani, Farzin (2012). Iran Facing Others: Identity Boundaries in a Historical Perspective (İngilizce). ISBN 9781137013408. 18 Mart 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Mart 2024.
- ^ a b c d e f مشایخی, عبدالکریم. "نقض بیطرفی ایران در جنگ جهانی اول و اشغال بوشهر توسط قوای انگلیس (۸ اوت ۱۹۱۵ م / ۲۶ رمضان ۱۳۳۳ ه.ق)" [Birinci Dünya Savaşı'nda İran'ın tarafsızlığının ihlali ve Buşehr'in İngiliz kuvvetleri tarafından işgali (M.S. 8 Ağustos 1915 / Hicri 26 Ramazan 1333)] (Farsça): 11-25. 18 Mart 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Mart 2024.
- ^ a b c d e f g h i j k l m مشایخی, عبدالکریم. "بازخوانی تاریخ معاصر شیوههای انگلستان در کنترل قیامهای ضداستعماری" [İngiltere'nin sömürgecilik karşıtı ayaklanmaları kontrol altına alma yöntemlerinin çağdaş tarihini yeniden okumak] (Farsça): 14-19. 18 Mart 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Mart 2024.
- ^ a b c d e f g h i j سیدقاسم, سیدقاسم; جودکی, محبوبه. "تَنگِستانیها" [Tangestanis]: 325-328. 18 Mart 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Mart 2024.
- ^ a b آذرنگ, عبدالحسین. "جنگ جهانی اول" [Birinci Dünya Savaşı] (Farsça). 22 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Mart 2024.
- ^ a b "اشغال بوشهر توسط انگلیسىها و آغاز قيام مردم تنگستان (۱۳۳۳ش)" [Buşehr'in İngilizler tarafından işgali ve Tangestan halkının ayaklanmasının başlangıcı (Hicri 1333)] (Farsça). 2 Eylül 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ محمدامیر, شیخ نوری. "صدای تاریخ بوشهر" [Buşehr tarihinin sesi] (Farsça). 18 Mart 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Mart 2024.
- ^ "تنگستانی باقرخان - دانشنامه جهان اسلام" [Tangestani Baqerkhan - İslam Dünyasının Ansiklopedisi] (Farsça). 18 Mart 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Mart 2024.
- ^ "ناصریه، در اشغال بوشهر توسط انگلستان - مکارم الابرار" [Buşehr'in İngiltere tarafından işgali sırasında Nasıriye - Makarem al-Abrar] (Farsça).
- ^ "The Persian Treaty - Marx & Engels Public Archive" (İngilizce). 18 Mart 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Mart 2024.
- ^ "اشغال بوشهر توسط بریتانیا" [Buşehr'in İngiliz işgali] (Farsça). Farsi News. 1 Kasım 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Mart 2024.
- ^ "دست درازی انگلیسیها به جنوب ایران" [İngilizlerin İran'ın güneyine ulaşması] (Farsça). eqtesad. 18 Mart 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Mart 2024.
- ^ "اشغال بوشهر به دست انگلیسیها" [Buşehr'in İngilizler tarafından işgali] (Farsça). taadol newspaper. 12 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Mart 2024.
- ^ "صدمین سالگرد اشغال بوشهر توسط بریتانیا - بیبیسی فارسی" [İngilizlerin Buşehr'i işgalinin 100. yıldönümü] (Farsça). BBC News Farsi. 7 Ağustos 2015. 27 Eylül 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Mart 2024.