Şili ekonomik mucizesi sayfasının kaynağını görüntüle

[[Dosya:Chile_and_Latin_America_GDP_Average.png|küçükresim| [[Şili]] (mavi) ve ortalama [[Latin Amerika]] (turuncu) kişi başı [[Gayri safi yurt içi hasıla|GSYİH]] karşılaştırması (1980-2017)]]
[[Dosya:Economic_growth_of_Chile.PNG|küçükresim| [[Şili]] (turuncu) ve ortalama [[Latin Amerika]] (mavi) [[GSYİH]] Büyüme Oranları karşılaştırması (1971-2007)]]
'''Şili ekonomik mucizesi''' veya '''Şili mucizesi''', [[ekonomist]] [[Milton Friedman]] tarafından [[Şili ekonomisinin]] 1980'lerde yeniden yapılandırılması ve çoğu Friedman'ın ders vermekte olduğu [[Chicago Üniversitesi|Şikago Üniversitesinden]] mezun olmuş topluca [[Chicago Boys]] olarak bilinen sayıca büyük bir grup Şilili ekonomist tarafından uygulanmış ekonomik politikaların etkilerini tanımlamak için kullanılan bir terim.

Friedman, mucizeyi şöyle tanımlamıştır: <blockquote>Şili ekonomisi çok iyi bir iş çıkardı ama daha da önemlisi, sonunda merkezî hükûmeti oluşturan [[askerî cunta]] yerini [[Şili'nin demokrasiye geçişi|demokratik bir topluma]] bıraktı. Bu yüzden, Şili'de olanlar ile ilgili gerçekten önemli olan şey, serbest piyasaların özgür bir toplumu meydana getirme konusunda kendine özel yöntemlere sahip olmasıdır.<ref>{{Web kaynağı | url = https://www.pbs.org/wgbh/commandingheights/shared/minitext/int_miltonfriedman.html#10 | başlık = Commanding Heights: Milton Friedman | erişimtarihi = 29 Aralık 2008 | yayıncı = PBS | arşivurl = https://web.archive.org/web/20021016080938/https://www.pbs.org/wgbh/commandingheights/shared/minitext/int_miltonfriedman.html#10 | arşivtarihi = 16 Ekim 2002}}</ref> </blockquote>Friedman'ın bahsetmiş olduğu cunta, [[1973 Şili Darbesi|1973'te darbe ile]] iktidara gelmiş olan ve [[1988 Şili ulusal halk oylaması|1988'de demokratik bir referandumun]] [[Augusto Pinochet|Augusto Pinochet'yi]] başkanlıktan almasının ardından 1990'da sona ermiş [[Şili'nin askeri hükümeti (1973-90)|askerî bir hükûmettir.]]

Chicago Boys tarafından uygulanmış ekonomik reformların üç ana hedefi vardı: [[Ekonomik liberalizm|ekonomik liberalizasyon]], devlete ait şirketlerin [[Özelleştirme|özelleştirilmesi]] ve [[enflasyon]]un dengelenmesi. İlk reformlar üç turda uygulandı—1975–82, 1985–günümüz. Reformlar 1990'dan sonra [[Patricio Aylwin|Patricio Aylwin'in]] Pinochet sonrası [[Hıristiyan Demokrat Parti (Şili)|Hristiyan Demokratlarının]] [[Merkezcilik|merkez]] hükûmeti tarafından sürdürülerek güçlendirildi.<ref name="Thomas M. Leonard p. 322">Thomas M. Leonard. ''Encyclopedia Of The Developing World.'' Routledge. {{ISBN|1-57958-388-1}} p. 322</ref> Bununla birlikte, [[Eduardo Frei Ruiz-Tagle|Eduardo Frei Ruiz-Tagle'ın]] merkez sol hükûmeti de yoksulluğun azaltılması sözlerinde bulundu. 1988'de Şilililerin %48'i yoksulluk sınırının altında yaşıyordu, 2000 yılına kadar bu oran %20'ye kadar düşürüldü. 2004 [[Dünya Bankası]] raporu, Şili'de 1990'daki yoksulluk oranının azalmasının %60'ını ekonomik büyümeye bağladı ve yoksulluğu azaltmayı amaçlayan hükûmet programlarının sadece geri kalan %40'tan sorumlu olduğunu iddia etti.<ref>{{Web kaynağı |url=http://documents.worldbank.org/curated/en/292491468743165841/pdf/308060CL0poverty01see0also0307591.pdf |başlık=Arşivlenmiş kopya |erişimtarihi=1 Nisan 2021 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20170817151926/http://documents.worldbank.org/curated/en/292491468743165841/pdf/308060CL0poverty01see0also0307591.pdf |arşivtarihi=17 Ağustos 2017 |ölüurl=hayır }}</ref>

Pinochet yönetimindeki Maliye Bakanı [[Hernán Büchi]], görev süresi boyunca yapmış olduğu ekonomik reformların uygulanma sürecini detaylı bir şekilde açıklayan bir kitap yazmıştır. Birbirini seyreden başarılı hükûmetler, kitapta açıklanmış ekonomik politikaları sürdürmüştür. 2002'de Şili, [[Avrupa Birliği]] ile ([[serbest ticaret]] ile politik ve kültürel anlaşmalardan oluşan) bir ortaklık anlaşması imzalamış, 2003'te [[Amerika Birleşik Devletleri]] ve 2004'te [[Güney Kore]] ile kapsamlı bir serbest ticaret anlaşması imzalamış; bölgesel bir ticaret merkezi haline gelmeyi, yerel üretim ile ithalat ve ihracatta bir patlama gerçekleşmesini beklemekteydi. Koalisyonun serbest ticaret stratejisini sürdüren Cumhurbaşkanı [[Michelle Bachelet|Bachelet]], Ağustos 2006'da bir [[Latin Amerika]] ülkesiyle [[Çin]] arasındaki ilk serbest ticaret antlaşması olan ([[Ricardo Lagos|Ricardo Lagos'un]] önceki hükûmeti sırasında imzalanan) bir serbest ticaret antlaşmasını resmiyete geçirmiş; [[Japonya]] ve [[Hindistan]] ile de benzer antlaşmalar Ağustos 2007'de imzalanmıştır. 2010 yılında Şili, dünyanın en zengin ülkeleriyle sınırlı bir organizasyon olan [[OECD|Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Örgütü'ne]] (OECD) Güney Amerika'da bulunup üye olan ilk ülke olmuştur.

Bazı ekonomistler (Örneğin Nobel ödüllü [[Amartya Sen]]), Şili'nin bu dönemdeki deneyiminin Friedman gibi düşünürler tarafından öne sürülen ekonomik liberalizmin ''başarısızlığını'' gösterdiğini ve 1975'ten 1982'ye kadar (sözde "tamamen [[Parasalcılık|Parasalcı]] deneyi" yıllarında) çok az net ekonomik büyüme gerçekleştiğini iddia etmektedirler.

[[1982 krizi|1982'deki yıkıcı bankacılık krizinden]] sonra devlet, ekonominin kontrolünü bir önceki sosyalist rejimde olduğundan çok daha fazla elinde tutmuş ve bu kontrole karşın sosyal program vb. şeylerden uzak durup ekonomiyi özelleştiren reformlardan sonra ortaya çıkmış sürdürülebilir ekonomik büyümeyi devam ettirebilmiştir. Pinochet'nin diktatörlüğü, popüler olmayan ekonomik yeniden yapılanmayı ona karşı olan görüşleri bastırarak mümkün kılmıştır. [[OECD]] ekonomisti [[Javier Santiso]], bu yeniden yapılanmayı serbest piyasanın bir zaferinden ziyade "[[neoliberal]] dikişleri ve müdahaleci tedavileri birleştirmek" olarak tanımlamıştır.<ref>{{Kitap kaynağı|url=https://books.google.com/books?id=XY0OR_n8MncC&pg=PA101|başlık=Latin America's Political Economy of the Possible: Beyond Good Revolutionaries and Free-Marketeers|yıl=2007|isbn=9780262693592|erişimtarihi=1 Nisan 2021|arşivurl=https://web.archive.org/web/20200124205516/https://books.google.com/books?id=XY0OR_n8MncC&pg=PA101|arşivtarihi=24 Ocak 2020|ölüurl=hayır}}</ref>

== Arka plan ==
1972'de Şili'nin ürün ve hizmetlerin fiyatındaki yıllık artış oranı %150'ydi.<ref name="news.bbc.co.uk">{{Haber kaynağı|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/63821.stm|başlık=Pinochet's rule: Repression and economic success|erişimtarihi=12 Mayıs 2010|tarih=7 Ocak 2001|çalışma=BBC News|arşivurl=https://web.archive.org/web/20100913121846/http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/63821.stm|arşivtarihi=13 Eylül 2010|ölüurl=hayır}}</ref> Hernán Büchi'ye göre bu ekonomik sorunlara kamulaştırmalar, fiyat kontrolleri ve korumacılık gibi çeşitli etkenler neden olmuştu.<ref name="Buchi">{{Akademik dergi kaynağı|url=http://www.heritage.org/Research/Reports/2006/09/How-Chile-Successfully-Transformed-Its-Economy|başlık=How Chile successfully transformed its economy|erişimtarihi=1 Ekim 2010|yazarlar=Büchi|tarih=18 Eylül 2006|sayfalar=1-10|çalışma=Backgrounder|cilt=1958|arşivurl=https://web.archive.org/web/20170118140335/http://www.heritage.org/research/reports/2006/09/how-chile-successfully-transformed-its-economy|arşivtarihi=18 Ocak 2017|ölüurl=hayır}}</ref> Aynı zamanda [[Amerika Birleşik Devletleri|ABD]], fiyat artışı krizini derinleştirmek için bir kampanya yürütmüş,<ref>United States Senate Report (1975) [https://www.intelligence.senate.gov/sites/default/files/94chile.pdf "Covert Action in Chile, 1963–1973"] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20190429002431/https://www.intelligence.senate.gov/sites/default/files/94chile.pdf |tarih=29 Nisan 2019 }} ''U.S. Government Printing Office'' Washington. D.C.</ref> [[Şili Merkez Bankası]] bunun üzerine artan açığı kapatmak üzere para arzını daha da arttırmıştı. Büchi, para arzındaki bu enflasyonun ürün ve hizmetlerdeki fiyat artışının başlıca nedeni olduğunu belirtiyor.

ABD belgeleri, bu süre zarfında Allende hükûmetine karşı "en yüksek seviyelerde ifade edilen" düşmanca bir dış ekonomi politikasının varlığını doğrulamaktadır.<ref name="us-senate-1975">{{Kitap kaynağı|url=http://www.intelligence.senate.gov/pdfs94th/94chile.pdf|başlık=Covert Action in Chile 1963–1973|erişimtarihi=14 Temmuz 2013|arşivtarihi=6 Temmuz 2013|arşivurl=http://webarchive.loc.gov/all/20130706111810/http%3A//www.intelligence.senate.gov/pdfs94th/94chile.pdf|yer=Washington, DC|yayıncı=U.S. Government Printing Office|alıntı=Another goal, achieved in part through work done at the opposition research organization before the coup, was to help the new government organize and implement new policies. Project files record that CIA collaborators were involved in preparing an initial overall economic plan which has served as the basis for the Junta's most important economic decisions.|yıl=1975}}</ref> Salvador Allende'nin cumhurbaşkanı seçilip daha göreve gelmemesinden önce kısa bir süre sonra dönemin CIA Müdürü [[Richard Helms]], o zamanın ABD Başkanı [[Richard Nixon]] ile bir araya gelmiş ve Şili'deki durumu tartışmıştır. Helms'in 15 Eylül 1970 toplantısının notları şu göstergeyi içermektedir:<blockquote>"Ekonomiye çığlık attırın."</blockquote>Bir hafta sonra [[Edward M. Korry|Büyükelçi Edward Korry]], görevinden ayrılacak olan Şili Cumhurbaşkanı [[Eduardo Frei Montalva|Eduardo Frei Montalva'ya]] onun hükûmetinin savunma bakanı aracılığıyla "Allende yönetiminde Şili'ye bir somun veya cıvata bile ulaşamayacağını" söylediğini bildirmiştir. 1972'nin sonlarına doğru Şili Ekonomi Bakanlığı; [[Chuquicamata Bakır Madeni|Chuquicamata Bakır Madeni'ndeki]] dizel kamyonların neredeyse üçte birinin, özel sektöre ait şehir otobüslerinin yüzde 30'unun, tüm taksilerin yüzde 21'inin ve devlete ait otobüslerin yüzde 33'ünün yedek parça veya lastik eksikliği nedeniyle çalışamaz olduğunu tahmin etmiştir. Genel anlamda, ABD'li firmalar tarafından Şili'ye ihraç edilen ABD makine ve nakliye ekipmanının değeri 1970'te 153 milyon dolardan 1971'de 110 milyon dolara gerilemiştir. {{Rp|33}}

[[1973 Şili Darbesi|1973 Şili Darbesi'nin]] hemen ardından [[Augusto Pinochet]], ''[[El ladrillo]]''<ref name="LADRILLO">{{İn lang|es}}[http://www.cepchile.cl/dms/lang_1/cat_794_inicio.html ''El Ladrillo: Bases de la Política Económica del Gobierno Militar Chileno.'' Santiago de Chile: June 2002] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20070607205314/http://www.cepchile.cl/dms/lang_1/cat_794_inicio.html |tarih=7 Haziran 2007 }}  {{ISBN|9567015074}}</ref> (Sözcüğün tam anlamıyla "tuğla" anlamına gelen rapor, "bir tuğla kadar kalın" olduğundan bu takma adı almıştır.) olarak bilinen gizli bir ekonomik planın varlığının farkına vardırıldı. Plan, Mayıs 1973'te<ref name="HERENCIA">{{İn lang|es}} [http://news.bbc.co.uk/hi/spanish/latin_america/newsid_3192000/3192145.stm Villaroel, Gilberto. ''La herencia de los “Chicago boys”''. Santiago do Chile: BBC Mundo.com – América Latina, 10/12/2006.] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20181130122326/http://news.bbc.co.uk/hi/spanish/latin_america/newsid_3192000/3192145.stm |tarih=30 Kasım 2018 }}</ref> [[Salvador Allende]] hükûmetine karşı çıkan ekonomistler tarafından basının [[Chicago Boys]] adını verdiği bir grup ekonomistin yardımıyla sessizce hazırlanmıştı. Basının onlara "Şikago Oğlanları" demesinin nedeni, çoğunun [[Chicago Üniversitesi|Şikago Üniversitesi]] mezunları olmasıydı. Belge, Şili'nin daha sonraki ekonomi politikasının temelini oluşturuyordu. [[Amerika Birleşik Devletleri Senatosu İstihbarat Seçilmiş Komitesi|ABD Senatosu İstihbarat Komitesi]] soruşturmasının 1975 raporuna göre, bu ekonomik plan CIA ile işbirliği içinde hazırlanmıştı.<ref name="us-senate-1975">{{Kitap kaynağı|url=http://www.intelligence.senate.gov/pdfs94th/94chile.pdf|başlık=Covert Action in Chile 1963–1973|erişimtarihi=14 Temmuz 2013|arşivtarihi=6 Temmuz 2013|arşivurl=http://webarchive.loc.gov/all/20130706111810/http%3A//www.intelligence.senate.gov/pdfs94th/94chile.pdf|yer=Washington, DC|yayıncı=U.S. Government Printing Office|alıntı=Another goal, achieved in part through work done at the opposition research organization before the coup, was to help the new government organize and implement new policies. Project files record that CIA collaborators were involved in preparing an initial overall economic plan which has served as the basis for the Junta's most important economic decisions.|yıl=1975}}</ref>{{Rp|40}}

Plan, [[deregülasyon]] ve [[özelleştirme]]yi içeren bir dizi ekonomik reform önermişti. Diğer reformların yanı sıra merkez bankası bağımsız hale getirildi, gümrük vergileri düşürüldü, devlet kontrolündeki [[Emeklilik|emeklilik maaşı]] sistemi<ref name="PENSION">{{Web kaynağı |url=http://assets.aarp.org/rgcenter/econ/ib23_chile.pdf |başlık=RIX, Sara E., Ph.D. ''Chile’s Experience With The Privatization Of Social Security.'' AARP Public Policy Institute, August 1995 |erişimtarihi=6 Haziran 2021 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20080227165133/http://assets.aarp.org/rgcenter/econ/ib23_chile.pdf |arşivtarihi=27 Şubat 2008 |ölüurl=hayır }}</ref> ile devlet sanayi ve bankaları özelleştirildi ve vergiler düşürüldü. Pinochet'nin reformlara başlarken belirttiği amaç, "Şili'yi [[Proletarya|proleterlerin]] bir ulusu değil ancak [[Girişimcilik|girişimcilerin]] bir ulusu yapmak." oldu.<ref name="news.bbc.co.uk">{{Haber kaynağı|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/63821.stm|başlık=Pinochet's rule: Repression and economic success|erişimtarihi=12 Mayıs 2010|tarih=7 Ocak 2001|çalışma=BBC News}}</ref>

== Reformlar ==
İlk reformlar üç turda uygulandı: 1974-1983, 1985 ve 1990.

Hükûmet [[Doğrudan yabancı yatırım|yabancı yatırımı]] memnuniyetle karşıladı ve korumacı [[Ticaret engeli|ticaret engellerini]] ortadan kaldırarak Şili işletmelerini [[ithalat]]la eşit düzeyde rekabet etme ya da batmaya zorladı. Ana bakır şirketi [[Codelco]], [[Salvador Allende]] tarafından tamamlanan [[Şili'de bakırın millileştirilmesi|bakırın kamulaştırılması]] nedeniyle hükûmetin elinde kaldı ancak özel şirketlerin yeni madenleri keşfedip geliştirmesine izin verildi.

Maliye Bakanı [[Sergio de Castro (ekonomist)|Sergio de Castro]], Friedman'ın serbest dalgalı döviz kurlarına verdiği destekten ayrılarak Şili'nin ürün ve hizmetlerin fiyatındaki aşırı artışını dibe vurma mantığı altında 1979'un Haziranı'nda dolar başına 39 pesoluk bir [[Sabit kur|sabit döviz kuru]] kararı aldı. Bununla birlikte sonuç, ciddi bir ticaret dengesi sorununun ortaya çıkmasıydı,<ref name="The Political Economy of Unilateral Trade Liberalization">{{Akademik dergi kaynağı|url=http://www.anderson.ucla.edu/faculty/sebastian.edwards/W6510.pdf|başlık=The Political Economy of Unilateral Trade Liberalization|erişimtarihi=6 Aralık 2010|arşivtarihi=30 Temmuz 2004|arşivurl=https://web.archive.org/web/20040730125426/http://www.anderson.ucla.edu/faculty/sebastian.edwards/W6510.pdf|çalışma=UCLA|yıl=1990}}</ref> bu da Milton Friedman'ın, 1998'de yayımlanmış ''Anılar'' kitabının ''Şili'' başlıklı 24. bölümünde De Castro ve sabit döviz kurunu eleştirmesine yol açtı.<ref name="Two Lucky People">{{Kitap kaynağı|url=https://books.google.com/books?id=6l0_vQ1zpI8C&q=sergio+de+castro|başlık=Two Lucky People|erişimtarihi=8 Nisan 2011|yayıncı=[[University of Chicago Press]]|yıl=1998|isbn=9780226264158|arşivurl=https://web.archive.org/web/20210606130252/https://books.google.com/books?id=6l0_vQ1zpI8C&q=sergio+de+castro|arşivtarihi=6 Haziran 2021|ölüurl=hayır}}</ref> [[Şili pesosu]]nun değerindeki kayıp ABD dolarının değer kaybını geride bırakmaya devam ettiğinden, Şili'nin yabancı ürün alım gücü her yıl arttı. Oluşmuş [[ekonomik balon]] ise 1982 sonlarında nihayet patladığında, Şili iki yıldan fazla süren şiddetli bir [[Resesyon|ekonomik gerilemeye]] girdi.

1982-1983 arasındaki bu derin ekonomik gerileme, Şili'de sekiz yıl ardından ikinci gerilemeydi. (GSYİH'nın %13 düştüğü 1975'te; sanayi üretimi %27 düştü ve işsizlik %20'ye kadar yükseldi.) Ek olarak, ürün ve hizmetlerin fiyatındaki yıllık artış 1974'te %375'e ulaştı—dünyadaki en yüksek ve Allende döneminde mevcut olmuş oranın neredeyse iki katı.<ref>Constable and Valenzuela, "A Nation of Enemies," p. 170</ref> 1982-1983 gerilemesi sırasında, reel ekonomik çıktı %19 azaldı, toparlanmanın ve arkadan gelmiş büyümenin çoğu, Pinochet'nin görevden ayrılmasının ardından piyasa odaklı ekonomik politikaların ek olarak güçlendirildiği zamandan sonra gerçekleşti.<ref name="Thomas M. Leonard p. 322">Thomas M. Leonard. ''Encyclopedia Of The Developing World.'' Routledge. {{ISBN|1-57958-388-1}} p. 322</ref>

1985'te Finans Bakanı [[Hernán Büchi]] ile başlayarak, ekonomi politikalarının odak noktası finansal ödeme gücü ve ekonomik büyümeye kaydı. İhracat hızla arttı ve işsizlik azaldı ancak 1987'de Şili nüfusunun yüzde 45'inin [[yoksulluk sınırı]]nın altında olmasıyla yoksulluk hâlâ önemli bir sorun ortaya çıkarmaktaydı. ''Büchi, La transformación económica de Chile: el modelo del progreso'' (Şili Ekonomisinin Dönüşümü: İlerlemenin Modeli) adlı kitabında bu dönemdeki deneyimlerini yazdı. 1990 yılında, yeni seçilen [[Patricio Aylwin]] hükûmeti, hem devam eden ekonomik liberalleşmeyi hem de yoksulluğun azaltılmasını vurgulayan bir "öz sermaye ile büyüme" programı başlattı. 1990 ile 2000 arasında yoksulluk nüfusun yüzde 40'ını kaplarken yüzde 20'ye kadar düşürüldü. Bu azalmanın yüzde 60'ı GSYİH büyümesine, geri kalan yüzde 40'ı atfedilebilir sosyal politikalara bağlanabilir.<ref name="DEPRESSION2">[https://web.archive.org/web/20101129004544/http://info.worldbank.org/etools/docs/reducingpoverty/case/24/summary/Chile%20Summary.pdf ''Chile: Successes and Failures in Poverty Eradication.'' World Bank]</ref>

=== Serbest ticaret anlaşmaları ===
Birbirini seyreden Şili hükûmetleri, ticareti liberalleştiren anlaşmaları etkin olarak takip ettiler. Süreç, Pinochet'nin ithalat vergilerini %10'a düşürdüğü 1970'lerde başladı. Bundan önce Şili, dünyanın en korumacı ekonomilerinden biriydi ve [[Cato Enstitüsü]] ve [[Fraser Enstitüsü]]nün yıllık 1975 raporunda 72 ülkenin arasından 71. sırada yer alıyordu.<ref name="Cato-Fraser">{{Web kaynağı|url=http://www.fraseramerica.org/commerce.web/product_files/EconomicFreedomoftheWorld1975-1995.pdf|başlık=Economic Freedom of the World 1970–1995|arşivtarihi=14 Mart 2016|arşivurl=https://web.archive.org/web/20160314142857/http://fraseramerica.org/commerce.web/product_files/economicfreedomoftheworld1975-1995.pdf|çalışma=[[Cato Institute]] and [[Fraser Institute]], 1996}}</ref> 1990'larda Şili; Kanada, Meksika ve Orta Amerika ülkeleri ile [[Serbest ticaret anlaşması|serbest ticaret anlaşmaları]] imzaladı. Şili ayrıca Venezuela, Kolombiya ve Ekvador ile tercihli ticaret anlaşmaları imzaladı. [[MERCOSUR|Mercosur]]—Arjantin, Brezilya, Paraguay ve Uruguay—ile bir ortaklık anlaşması  1996'nın Ekim ayında yürürlüğe girdi. İhracat odaklı kalkınma stratejisini sürdüren Şili, 2002 yılında Avrupa Birliği ve Güney Kore ile dönüm noktası niteliğindeki serbest ticaret anlaşmaları imzaladı. [[Asya-Pasifik Ekonomik İşbirliği]] (APEC) örgütünün bir üyesi olan Şili, Asya pazarlarıyla ticari bağlarını güçlendirmeye çalışıyor. Bu amaçla son yıllarda Yeni Zelanda, Singapur, Brunei, Hindistan, Çin ve son olarak Japonya ile ticaret anlaşmaları imzaladı. 2007'de Şili; Avustralya, Tayland, Malezya ve Çin ile ticaret görüşmeleri yaptı. 2008'de Şili, Avustralya ile bir serbest ticaret anlaşması imzalamayı ve Çin ile genişletilmiş bir anlaşma (hizmet ticareti ve yatırımı kapsayan) sonuçlandırmayı umuyor.{{Güncelle-satır}} P4 (Şili, Singapur, Yeni Zelanda ve Brunei) ayrıca mevcut P4 anlaşmasına bir finans ve yatırım faslı ekleyerek bağları genişletmeyi planlıyor. Şili'nin Malezya ve Tayland ile ticaret görüşmelerinin de 2008'de devam etmesi planlanıyor.<ref name="USDoS">{{Web kaynağı | url = https://2009-2017.state.gov/r/pa/ei/bgn/1981.htm | başlık = Background Note: Chile | çalışma = [[United States Department of State]], Bureau of Western Hemisphere Affairs, January 2008 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20170121153101/https://2009-2017.state.gov/r/pa/ei/bgn/1981.htm | arşivtarihi = 21 Ocak 2017}}</ref>{{Güncelle-satır}}

== Ekonomik ve toplumsal göstergelerde performans ==
[[Dosya:GDP_per_capita_LA-Chile-2.png|sağ|küçükresim| Şili ve Latin Amerika'da kişi başına düşen GSYİH (1950-2010)]]
[[Amartya Sen]], ''Hunger and Public Action'' (Açlık ve Toplumsal Eylem) adlı kitabında Şili'nin çeşitli ekonomik ve toplumsal göstergelerdeki performansını incelemektedir. Alanla ilgili bir kaynağın araştırmasından şunları bulmuştur:<blockquote>Saf hâlinde 1982'ye kadar uygulanmış sözde "parasalcı deneyi", çok anlaşmazlıklara neden olmuş, ancak çok az kişi onun bir başarı olduğunu iddia etmiştir... 1973 döneminin en göze çarpan özelliği dikkate değer dengesizliğidir...yükselen sağlam ve tutarlı bir eğilimin olmamasıdır (kısaca söylemek gerekirse).</blockquote>
[[Dosya:Unemployment_Chile.png|sol|küçükresim| Şili ve Güney Amerika'daki işsizlik oranları karşılaştırması (1980-1990).]]
Maaşlar %8 azaldı.<ref name="Petras and Vieux 1998 57-72">{{Akademik dergi kaynağı|başlık=The Chilean "economic miracle": an empirical critique|yazarlar=Petras|tarih=July 1990|sayı=2|sayfalar=57-72|çalışma=[[Critical Sociology (dergi)|Critical Sociology]]|cilt=17|doi=10.1177/089692059001700203}}</ref>{{Ne zaman|date=October 2019}} <sup class="noprint Inline-Template" style="white-space:nowrap;">&#x5D;</sup> 1989'daki aile ödenekleri 1970'teki değerinin %28'iydi ve eğitim, sağlık ve barınma bütçeleri ortalama %20'nin üzerinde düştü

Nobel ödüllü ekonomist [[Gary Becker]], "Şili'nin 1985'ten 1996'ya kadar kişi başına düşen reel gelirdeki yıllık büyümesinin, Latin Amerika'nın geri kalanının çok üzerinde, dikkate değer bir %5'lik bir ortalamaya ulaştığını" bildirmiştir<ref>{{Akademik dergi kaynağı|url=http://www.hoover.org/publications/hoover-digest/article/7743|başlık=What Latin America Owes to the "Chicago Boys"|erişimtarihi=3 Ekim 2010|arşivtarihi=24 Temmuz 2010|arşivurl=https://web.archive.org/web/20100724040917/http://www.hoover.org/publications/hoover-digest/article/7743|yazarlar=Becker|sayı=4|çalışma=Hoover Digest|yıl=1997|issn=1088-5161}}</ref> O zamandan beri ekonomide, GSYİH'de %3 yıllık ortalama büyüme kaydedilmiştir.<ref name="WDI">World Bank. (April 2010). Washington, DC: World Bank. Statistics retrieved 1 October 2010 from [http://data.worldbank.org World Development Indicators database] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20190727121731/https://data.worldbank.org/ |tarih=27 Temmuz 2019 }}.</ref>

[[Bebek ölümü|Bebek ölümleri]] ve [[Beklenen yaşam süresi|yaşam beklentisiyle]] ilgili gelişmeler de çok olumluydu. Bebek ölüm hızı o kadar düştü ki Şili, 1980'lerde Latin Amerika'daki en düşük bebek ölüm oranına ulaştı.<ref>{{Kitap kaynağı|başlık=Economic Reforms in Chile: From Dictatorship to Democracy|yıl=2002|url=https://archive.org/details/economicreformsi0000ffre|sayfa=[https://archive.org/details/economicreformsi0000ffre/page/188 188]|yer=Ann Arbor, MI|yayıncı=U Michigan P}}</ref> Şili'de bebek ölüm hızı 1970'ten 1985'e kadar 1000'de 76,1'den 1000'de 22,6'ya düştü.<ref name="WDI">World Bank. (April 2010). Washington, DC: World Bank. Statistics retrieved 1 October 2010 from [http://data.worldbank.org World Development Indicators database].</ref> 1988'de askeri hükûmet, tüm kürtajları yasa dışı hale getiren bir yasa çıkardı. 19 Temmuz 2017 tarihinden itibaren<ref>{{Web kaynağı | url = https://www.theguardian.com/world/2017/jul/19/chile-abortion-mother-rape-life-legalization | başlık = Chile passes bill to legalize abortion in certain cases | tarih = 19 Temmuz 2017 | ile = The Guardian | arşivurl = https://web.archive.org/web/20170719181408/https://www.theguardian.com/world/2017/jul/19/chile-abortion-mother-rape-life-legalization | arşivtarihi = 19 Temmuz 2017}}</ref> sınırlı koşullar altında (hamileliğin kadının yaşamını tehlikeye atması, fetüsün yaşayamaması veya hamileliğin tecavüz sonucu ortaya çıkmış olması durumunda) kürtajlara izin veren bir yasa çıkarılmıştır.<ref name="cnnchile">{{Web kaynağı | url = http://www.cnn.com/2017/08/03/americas/chile-vote-abortion-ban-eased/index.html | başlık = Chilean lawmakers vote to ease abortion ban | çalışma = CNN | arşivurl = https://web.archive.org/web/20170804044525/http://www.cnn.com/2017/08/03/americas/chile-vote-abortion-ban-eased/index.html | arşivtarihi = 4 Ağustos 2017}}</ref>

Ancak Amartya Sen, bu gelişmenin "serbest piyasa" politikalarından değil, aktif kamu ve devlet müdahalesinden kaynaklandığını iddia ediyor. Şili'de çocuk bakımının iyileştirilmesi için çok uzun bir kamu eylemi geleneği vardı{{Kime göre}} ve bu gelenek büyük ölçüde Pinochet darbesinden sonra sürdürüldü. Sen, konu hakkında böyle yazmıştır:<blockquote>... çocuk sağlığı ve beslenme alanında gözlemlenmiş gelişimin nedeni hakkında çok az düşünce ayrılığı vardır...Bebek ölümlerindeki istikrarlı etkileyici düşüşün nedenini ... (birçok büyük ekonomik gerilemenin aksine) ... geniş kamu desteği önlemlerinin sürdürülmesinden başka bir şeye atfetmek zor olacaktır</blockquote>Şili diğer cumhurbaşkanlıklarının ekonomik göstergelerdeki performans karşılaştırması:<ref>Ricardo Ffrench-Davis, ''Economic Reforms in Chile: From Dictatorship to Democracy'', University of Michigan Press, 2002, {{ISBN|978-0472112326}}, p. 7</ref>
{| class="wikitable"
! style="text-align:left;" |Cumhurbaşkanlığı
! style="width:4.5em;" | Alessandri (1959-64)
! style="width:4.5em;" | Frei-Montalva (1965-70)
! style="width:4.5em;" | Allende (1971-73)
! style="width:4.5em;" | Pinochet (1974-89)
! style="width:4.5em;" | Aylwin (1990-93)
! style="width:4.5em;" | Frei Ruiz-Tagle (1994-99)
! style="width:4.5em;" | Lagos (2000)
|-
| style="text-align:left;" | Ekonomik büyüme (GSYİH'nın yüzdesi)
| style="text-align: center;" | 3.7
| style="text-align: center;" | 4.0
| style="text-align: center;" | 1.2
| style="text-align: center;" | 2.9
| style="text-align: center;" | 7.7
| style="text-align: center;" | 5.6
| style="text-align: center;" | 5.4
|-
| style="text-align:left;" | İhracat büyüme oranı
| style="text-align: center;" | 6.2
| style="text-align: center;" | 2.3
| style="text-align: center;" | -4.2
| style="text-align: center;" | 10.6
| style="text-align: center;" | 9.6
| style="text-align: center;" | 9.4
| style="text-align: center;" | 7.5
|-
| style="text-align:left;" | İşsizlik oranı (İş yaratma programlarındaki işçiler işsiz sayılır)
| style="text-align: center;" | 5.2
| style="text-align: center;" | 5.9
| style="text-align: center;" | 4.7
| style="text-align: center;" | 18.1
| style="text-align: center;" | 7.3
| style="text-align: center;" | 7.4
| style="text-align: center;" | 10.0
|-
| style="text-align:left;" | Gerçek ücretler (1970 = 100)
| style="text-align: center;" | 62.2
| style="text-align: center;" | 84.2
| style="text-align: center;" | 89.7
| style="text-align: center;" | 81.9
| style="text-align: center;" | 99.8
| style="text-align: center;" | 123.4
| style="text-align: center;" | 134.4
|-
| style="text-align:left;" | Ürün ve hizmetlerin fiyatındaki yıllık artış oranı
| style="text-align: center;" | 26.6
| style="text-align: center;" | 26.3
| style="text-align: center;" | 293.8
| style="text-align: center;" | 79.9
| style="text-align: center;" | 17.7
| style="text-align: center;" | 6.1
| style="text-align: center;" | 4.5
|}

== Milton Friedman ==
[[Milton Friedman]], [[Şili Papa Katolik Üniversitesi|Universidad Católica de Chile'de]] serbest piyasa ekonomi politikalarını savunan bazı dersler verdi. Darbeden iki yıl sonra 1975'te, Pinochet ile 45 dakika görüştü; burada Pinochet "kendisinin veya hükûmetinin hisleri hakkında çok az şey belirtti" ve Cumhurbaşkanı, Friedman'dan kendisine Şili'nin ekonomik durumu hakkında ne düşündüğünü açıklayan bir mektup yazmasını istedi, Friedman bunu yaptı.<ref name="REASON">[http://www.reason.com/news/show/118494.html Doherty, Brian. ''The Life and Times of Milton Friedman: Remembering the 20th century’s most influential libertarian.'' Reason Magazine, March 2007 Print Edition] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20070224104917/http://www.reason.com/news/show/118494.html |tarih=24 Şubat 2007 }} Friedman's 21 April 1975 letter may be found in Milton and Rose Friedman's ''Two Lucky People'' and in an [http://www.cb.cl/newcbcl/Estudios/DetalleE.asp?Id=1297 online Chilean newspaper] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20071031071137/http://www.cb.cl/newcbcl/Estudios/DetalleE.asp?Id=1297 |tarih=31 Ekim 2007 }}</ref> Ürün ve hizmetlerin fiyatındaki artışı durdurmak için Friedman, geçmiş yıllarda artan hükûmet açıklarının azaltılmasını ve hükûmetin altı aydan sonra havadan para yaratarak hükûmet harcamalarını finanse etmeyeceğine dair sabit bir taahhüt ve en yoksul sınıflar arasındaki gerçekten sıkıntı içinde olan insanlara yardım önerdi. Ekim 1975'te [[New York Times]] köşe yazarı Anthony Lewis, "Şili cuntasının ekonomik politikasının Milton Friedman...ve onun Chicago Okulu'nun düşüncelerine dayandığını" ilan etti.<ref name="REASON" />

Friedman, Şili'de bir konferans verdiği için bazılarının kendisine neden saldırdığını merak ettiğini belirtti: <blockquote>Söylemeliyim ki bu, çifte standardın harika bir örneği çünkü komünist bir ülke olan Yugoslavya'da zaman geçirdim. Daha sonra Çin'de bir dizi konferans verdim. Komünist Çin'den döndüğümde Stanford Daily gazetesine bir mektup yazdım ve "İlginç" dedim, "Şili'de verdiğim derslerin tıpatıp aynısını Çin'de verdim. Şili'de söylediklerimden dolayı bana karşı birçok gösteri yapıldı. Çin'de söylediklerime ise kimse itiraz etmedi. Nasıl olur?" </blockquote>Friedman aynı zamanda, ziyaretinin rejimin politik tarafıyla ilgisi olmadığını ve Şili ziyareti sırasında ekonomik liberalleşme öğüdüne uyulmasının politik özgürlüğün getirilmesine ve rejimin çöküşüne yardımcı olacağını bile belirtti.<ref name="PBS">{{Haber kaynağı|url=https://www.pbs.org/wgbh/commandingheights/shared/minitextlo/ufd_reformliberty_full.html|başlık=Up for Debate: Reform Without Liberty: Chile's Ambiguous Legacy|erişimtarihi=29 Eylül 2009|yazarlar=Friedman|tarih=10 Ocak 2000|yayıncı=[[Public Broadcasting Service|PBS]]|arşivurl=https://web.archive.org/web/20080222001124/http://www.pbs.org/wgbh/commandingheights/shared/minitextlo/ufd_reformliberty_full.html|arşivtarihi=22 Şubat 2008|ölüurl=hayır}}</ref>

== Demokrasi ==
"Mucize" hakkındaki açıklaması hakkında yorum yapan Friedman, "bu konuşmanın ana düşüncesi, serbest piyasaların siyasi merkezileşmeyi ve siyasi kontrolü baltalayacağıydı" diyor.<ref name="PBS">{{Haber kaynağı|url=https://www.pbs.org/wgbh/commandingheights/shared/minitextlo/ufd_reformliberty_full.html|başlık=Up for Debate: Reform Without Liberty: Chile's Ambiguous Legacy|erişimtarihi=29 Eylül 2009|yazarlar=Friedman|tarih=10 Ocak 2000|yayıncı=[[Public Broadcasting Service|PBS]]}}<cite class="citation news cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFFriedman2000">Friedman, Milton (10 January 2000). [https://www.pbs.org/wgbh/commandingheights/shared/minitextlo/ufd_reformliberty_full.html "Up for Debate: Reform Without Liberty: Chile's Ambiguous Legacy"]. [[PBS]]<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">2009-09-29</span></span>.</cite></ref> Friedman, "Şili'deki gerçek mucize, bu ekonomik reformların çok iyi çalışması değil, [[Adam Smith|Adam Smith'in]] reformların ne yapacaklarını daha önceden öngörmesiydi. Şili, bugün Latin Amerika'daki en iyi ekonomik başarı öyküsüdür. Asıl mucize, askeri bir cuntanın bunu yapmalarına izin vermesidir."<ref>{{Akademik dergi kaynağı|url=http://www.druglibrary.org/special/friedman/socialist.htm|başlık=The Drug War as a Socialist Enterprise|erişimtarihi=3 Ekim 2010|yazarlar=Friedman|çalışma=Friedman & Szasz on Liberty and Drugs: Essays on the Free Market and Prohibition|yıl=1992|editör2-ad=Thomas Stephen|editör2-soyadı=Szasz|arşivurl=https://web.archive.org/web/20190808192343/http://www.druglibrary.org/special/friedman/socialist.htm|arşivtarihi=8 Ağustos 2019|ölüurl=hayır}}</ref> Friedman, "Şili ekonomisi çok iyi bir iş çıkardı ama daha da önemlisi, sonunda merkezî hükûmeti oluşturan askerî cunta yerini demokratik bir topluma bıraktı. Bu yüzden, Şili'de olanlar ile ilgili gerçekten önemli olan şey, serbest piyasaların özgür bir toplumu meydana getirme konusunda kendine özel yöntemleriyle çalışmasıdır." dedi

== Günümüzdeki Şili ekonomisi ==
2015 [[Ekonomik Özgürlük Endeksi|Ekonomik Özgürlük Endeksi'ne]] göre (Heritage Vakfı, Fraser Enstitüsü ve WSJ), Şili ekonomisi dünyada ekonomik olarak en özgür 7. ülkedir.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.heritage.org/index/country/Chile | başlık = Chile | erişimtarihi = 2 Ekim 2010 | çalışma = 2010 Index of Economic Freedom | yer = New York | yayıncı = The Wall Street Journal & The Heritage Foundation | yıl = 2010 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20090117021906/http://www.heritage.org/index/country/Chile | arşivtarihi = 17 Ocak 2009}}</ref> Şili, hem Kuzey hem Güney Amerika'daki 29 ülke arasında 1. sırada yer alıyor ve on yıldan fazla bir süredir bölgesel bir lider. Şili'nin yıllık GSYİH büyümesi 2008'de %3,2 ve 2004'ten 2008'e ortalama %4,8 idi.<ref name="WDI">World Bank. (April 2010). Washington, DC: World Bank. Statistics retrieved 1 October 2010 from [http://data.worldbank.org World Development Indicators database].</ref>

2006 yılında Şili nüfusunun en zengin %20'sinin toplam gelirin yüzde %56,8'ini; Şili nüfusunun en yoksul %20'si toplam gelirin yüzde %4,1'ini; nüfusun %60'ını oluşturan geri kalan ortadakiler ise toplam gelirin %39,1'ini kazanıyordu.<ref name="WDI">World Bank. (April 2010). Washington, DC: World Bank. Statistics retrieved 1 October 2010 from [http://data.worldbank.org World Development Indicators database].</ref> Şili'nin [[Gini katsayısı]] (gelir dağılımının ölçüsü) 2006'da 52,0 iken, Danimarka'da 24,7 (en eşit dağılımlı) ve Namibya'da (en eşitsiz dağılımlı) 74,3'tür. Şili, [[OECD|OECD'deki]] herhangi bir ulusun en geniş eşitsizlik açığına sahiptir.<ref>[http://www.cbsnews.com/news/oecd-says-chile-has-widest-inequality-gap/ OECD says Chile has widest inequality gap] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20180930115642/https://www.cbsnews.com/news/oecd-says-chile-has-widest-inequality-gap/ |tarih=30 Eylül 2018 }}. ''CBS News.'' March 18, 2014.</ref>

== Ayrıca bakınız ==

* [[2011-2012 Şili öğrenci protestoları|2011-12 Şilili öğrenci protestoları]]

== Kaynakça ==
{{Kaynakça}}

[[Kategori:1980'lerde ekonomi]]
[[Kategori:1970'lerde ekonomi]]
[[Kategori:Ekonomik mucizeler]]
[[Kategori:1970'lerde Şili]]