Şili ekonomik mucizesi

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Şili (mavi) ve ortalama Latin Amerika (turuncu) kişi başı GSYİH karşılaştırması (1980-2017)
Şili (turuncu) ve ortalama Latin Amerika (mavi) GSYİH Büyüme Oranları karşılaştırması (1971-2007)

Şili ekonomik mucizesi veya Şili mucizesi, ekonomist Milton Friedman tarafından Şili ekonomisinin 1980'lerde yeniden yapılandırılması ve çoğu Friedman'ın ders vermekte olduğu Şikago Üniversitesinden mezun olmuş topluca Chicago Boys olarak bilinen sayıca büyük bir grup Şilili ekonomist tarafından uygulanmış ekonomik politikaların etkilerini tanımlamak için kullanılan bir terim.

Friedman, mucizeyi şöyle tanımlamıştır:

Şili ekonomisi çok iyi bir iş çıkardı ama daha da önemlisi, sonunda merkezî hükûmeti oluşturan askerî cunta yerini demokratik bir topluma bıraktı. Bu yüzden, Şili'de olanlar ile ilgili gerçekten önemli olan şey, serbest piyasaların özgür bir toplumu meydana getirme konusunda kendine özel yöntemlere sahip olmasıdır.[1]

Friedman'ın bahsetmiş olduğu cunta, 1973'te darbe ile iktidara gelmiş olan ve 1988'de demokratik bir referandumun Augusto Pinochet'yi başkanlıktan almasının ardından 1990'da sona ermiş askerî bir hükûmettir.

Chicago Boys tarafından uygulanmış ekonomik reformların üç ana hedefi vardı: ekonomik liberalizasyon, devlete ait şirketlerin özelleştirilmesi ve enflasyonun dengelenmesi. İlk reformlar üç turda uygulandı—1975–82, 1985–günümüz. Reformlar 1990'dan sonra Patricio Aylwin'in Pinochet sonrası Hristiyan Demokratlarının merkez hükûmeti tarafından sürdürülerek güçlendirildi.[2] Bununla birlikte, Eduardo Frei Ruiz-Tagle'ın merkez sol hükûmeti de yoksulluğun azaltılması sözlerinde bulundu. 1988'de Şilililerin %48'i yoksulluk sınırının altında yaşıyordu, 2000 yılına kadar bu oran %20'ye kadar düşürüldü. 2004 Dünya Bankası raporu, Şili'de 1990'daki yoksulluk oranının azalmasının %60'ını ekonomik büyümeye bağladı ve yoksulluğu azaltmayı amaçlayan hükûmet programlarının sadece geri kalan %40'tan sorumlu olduğunu iddia etti.[3]

Pinochet yönetimindeki Maliye Bakanı Hernán Büchi, görev süresi boyunca yapmış olduğu ekonomik reformların uygulanma sürecini detaylı bir şekilde açıklayan bir kitap yazmıştır. Birbirini seyreden başarılı hükûmetler, kitapta açıklanmış ekonomik politikaları sürdürmüştür. 2002'de Şili, Avrupa Birliği ile (serbest ticaret ile politik ve kültürel anlaşmalardan oluşan) bir ortaklık anlaşması imzalamış, 2003'te Amerika Birleşik Devletleri ve 2004'te Güney Kore ile kapsamlı bir serbest ticaret anlaşması imzalamış; bölgesel bir ticaret merkezi haline gelmeyi, yerel üretim ile ithalat ve ihracatta bir patlama gerçekleşmesini beklemekteydi. Koalisyonun serbest ticaret stratejisini sürdüren Cumhurbaşkanı Bachelet, Ağustos 2006'da bir Latin Amerika ülkesiyle Çin arasındaki ilk serbest ticaret antlaşması olan (Ricardo Lagos'un önceki hükûmeti sırasında imzalanan) bir serbest ticaret antlaşmasını resmiyete geçirmiş; Japonya ve Hindistan ile de benzer antlaşmalar Ağustos 2007'de imzalanmıştır. 2010 yılında Şili, dünyanın en zengin ülkeleriyle sınırlı bir organizasyon olan Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Örgütü'ne (OECD) Güney Amerika'da bulunup üye olan ilk ülke olmuştur.

Bazı ekonomistler (Örneğin Nobel ödüllü Amartya Sen), Şili'nin bu dönemdeki deneyiminin Friedman gibi düşünürler tarafından öne sürülen ekonomik liberalizmin başarısızlığını gösterdiğini ve 1975'ten 1982'ye kadar (sözde "tamamen Parasalcı deneyi" yıllarında) çok az net ekonomik büyüme gerçekleştiğini iddia etmektedirler.

1982'deki yıkıcı bankacılık krizinden sonra devlet, ekonominin kontrolünü bir önceki sosyalist rejimde olduğundan çok daha fazla elinde tutmuş ve bu kontrole karşın sosyal program vb. şeylerden uzak durup ekonomiyi özelleştiren reformlardan sonra ortaya çıkmış sürdürülebilir ekonomik büyümeyi devam ettirebilmiştir. Pinochet'nin diktatörlüğü, popüler olmayan ekonomik yeniden yapılanmayı ona karşı olan görüşleri bastırarak mümkün kılmıştır. OECD ekonomisti Javier Santiso, bu yeniden yapılanmayı serbest piyasanın bir zaferinden ziyade "neoliberal dikişleri ve müdahaleci tedavileri birleştirmek" olarak tanımlamıştır.[4]

Arka plan[değiştir | kaynağı değiştir]

1972'de Şili'nin ürün ve hizmetlerin fiyatındaki yıllık artış oranı %150'ydi.[5] Hernán Büchi'ye göre bu ekonomik sorunlara kamulaştırmalar, fiyat kontrolleri ve korumacılık gibi çeşitli etkenler neden olmuştu.[6] Aynı zamanda ABD, fiyat artışı krizini derinleştirmek için bir kampanya yürütmüş,[7] Şili Merkez Bankası bunun üzerine artan açığı kapatmak üzere para arzını daha da arttırmıştı. Büchi, para arzındaki bu enflasyonun ürün ve hizmetlerdeki fiyat artışının başlıca nedeni olduğunu belirtiyor.

ABD belgeleri, bu süre zarfında Allende hükûmetine karşı "en yüksek seviyelerde ifade edilen" düşmanca bir dış ekonomi politikasının varlığını doğrulamaktadır.[8] Salvador Allende'nin cumhurbaşkanı seçilip daha göreve gelmemesinden önce kısa bir süre sonra dönemin CIA Müdürü Richard Helms, o zamanın ABD Başkanı Richard Nixon ile bir araya gelmiş ve Şili'deki durumu tartışmıştır. Helms'in 15 Eylül 1970 toplantısının notları şu göstergeyi içermektedir:

"Ekonomiye çığlık attırın."

Bir hafta sonra Büyükelçi Edward Korry, görevinden ayrılacak olan Şili Cumhurbaşkanı Eduardo Frei Montalva'ya onun hükûmetinin savunma bakanı aracılığıyla "Allende yönetiminde Şili'ye bir somun veya cıvata bile ulaşamayacağını" söylediğini bildirmiştir. 1972'nin sonlarına doğru Şili Ekonomi Bakanlığı; Chuquicamata Bakır Madeni'ndeki dizel kamyonların neredeyse üçte birinin, özel sektöre ait şehir otobüslerinin yüzde 30'unun, tüm taksilerin yüzde 21'inin ve devlete ait otobüslerin yüzde 33'ünün yedek parça veya lastik eksikliği nedeniyle çalışamaz olduğunu tahmin etmiştir. Genel anlamda, ABD'li firmalar tarafından Şili'ye ihraç edilen ABD makine ve nakliye ekipmanının değeri 1970'te 153 milyon dolardan 1971'de 110 milyon dolara gerilemiştir. :33

1973 Şili Darbesi'nin hemen ardından Augusto Pinochet, El ladrillo[9] (Sözcüğün tam anlamıyla "tuğla" anlamına gelen rapor, "bir tuğla kadar kalın" olduğundan bu takma adı almıştır.) olarak bilinen gizli bir ekonomik planın varlığının farkına vardırıldı. Plan, Mayıs 1973'te[10] Salvador Allende hükûmetine karşı çıkan ekonomistler tarafından basının Chicago Boys adını verdiği bir grup ekonomistin yardımıyla sessizce hazırlanmıştı. Basının onlara "Şikago Oğlanları" demesinin nedeni, çoğunun Şikago Üniversitesi mezunları olmasıydı. Belge, Şili'nin daha sonraki ekonomi politikasının temelini oluşturuyordu. ABD Senatosu İstihbarat Komitesi soruşturmasının 1975 raporuna göre, bu ekonomik plan CIA ile işbirliği içinde hazırlanmıştı.[8]:40

Plan, deregülasyon ve özelleştirmeyi içeren bir dizi ekonomik reform önermişti. Diğer reformların yanı sıra merkez bankası bağımsız hale getirildi, gümrük vergileri düşürüldü, devlet kontrolündeki emeklilik maaşı sistemi[11] ile devlet sanayi ve bankaları özelleştirildi ve vergiler düşürüldü. Pinochet'nin reformlara başlarken belirttiği amaç, "Şili'yi proleterlerin bir ulusu değil ancak girişimcilerin bir ulusu yapmak." oldu.[5]

Reformlar[değiştir | kaynağı değiştir]

İlk reformlar üç turda uygulandı: 1974-1983, 1985 ve 1990.

Hükûmet yabancı yatırımı memnuniyetle karşıladı ve korumacı ticaret engellerini ortadan kaldırarak Şili işletmelerini ithalatla eşit düzeyde rekabet etme ya da batmaya zorladı. Ana bakır şirketi Codelco, Salvador Allende tarafından tamamlanan bakırın kamulaştırılması nedeniyle hükûmetin elinde kaldı ancak özel şirketlerin yeni madenleri keşfedip geliştirmesine izin verildi.

Maliye Bakanı Sergio de Castro, Friedman'ın serbest dalgalı döviz kurlarına verdiği destekten ayrılarak Şili'nin ürün ve hizmetlerin fiyatındaki aşırı artışını dibe vurma mantığı altında 1979'un Haziranı'nda dolar başına 39 pesoluk bir sabit döviz kuru kararı aldı. Bununla birlikte sonuç, ciddi bir ticaret dengesi sorununun ortaya çıkmasıydı,[12] bu da Milton Friedman'ın, 1998'de yayımlanmış Anılar kitabının Şili başlıklı 24. bölümünde De Castro ve sabit döviz kurunu eleştirmesine yol açtı.[13] Şili pesosunun değerindeki kayıp ABD dolarının değer kaybını geride bırakmaya devam ettiğinden, Şili'nin yabancı ürün alım gücü her yıl arttı. Oluşmuş ekonomik balon ise 1982 sonlarında nihayet patladığında, Şili iki yıldan fazla süren şiddetli bir ekonomik gerilemeye girdi.

1982-1983 arasındaki bu derin ekonomik gerileme, Şili'de sekiz yıl ardından ikinci gerilemeydi. (GSYİH'nın %13 düştüğü 1975'te; sanayi üretimi %27 düştü ve işsizlik %20'ye kadar yükseldi.) Ek olarak, ürün ve hizmetlerin fiyatındaki yıllık artış 1974'te %375'e ulaştı—dünyadaki en yüksek ve Allende döneminde mevcut olmuş oranın neredeyse iki katı.[14] 1982-1983 gerilemesi sırasında, reel ekonomik çıktı %19 azaldı, toparlanmanın ve arkadan gelmiş büyümenin çoğu, Pinochet'nin görevden ayrılmasının ardından piyasa odaklı ekonomik politikaların ek olarak güçlendirildiği zamandan sonra gerçekleşti.[2]

1985'te Finans Bakanı Hernán Büchi ile başlayarak, ekonomi politikalarının odak noktası finansal ödeme gücü ve ekonomik büyümeye kaydı. İhracat hızla arttı ve işsizlik azaldı ancak 1987'de Şili nüfusunun yüzde 45'inin yoksulluk sınırının altında olmasıyla yoksulluk hâlâ önemli bir sorun ortaya çıkarmaktaydı. Büchi, La transformación económica de Chile: el modelo del progreso (Şili Ekonomisinin Dönüşümü: İlerlemenin Modeli) adlı kitabında bu dönemdeki deneyimlerini yazdı. 1990 yılında, yeni seçilen Patricio Aylwin hükümeti, hem devam eden ekonomik liberalleşmeyi hem de yoksulluğun azaltılmasını vurgulayan bir "öz sermaye ile büyüme" programı başlattı. 1990 ile 2000 arasında yoksulluk nüfusun yüzde 40'ını kaplarken yüzde 20'ye kadar düşürüldü. Bu azalmanın yüzde 60'ı GSYİH büyümesine, geri kalan yüzde 40'ı atfedilebilir sosyal politikalara bağlanabilir.[15]

Serbest ticaret anlaşmaları[değiştir | kaynağı değiştir]

Birbirini seyreden Şili hükümetleri, ticareti liberalleştiren anlaşmaları etkin olarak takip ettiler. Süreç, Pinochet'nin ithalat vergilerini %10'a düşürdüğü 1970'lerde başladı. Bundan önce Şili, dünyanın en korumacı ekonomilerinden biriydi ve Cato Enstitüsü ve Fraser Enstitüsünün yıllık 1975 raporunda 72 ülkenin arasından 71. sırada yer alıyordu.[16] 1990'larda Şili; Kanada, Meksika ve Orta Amerika ülkeleri ile serbest ticaret anlaşmaları imzaladı. Şili ayrıca Venezuela, Kolombiya ve Ekvador ile tercihli ticaret anlaşmaları imzaladı. Mercosur—Arjantin, Brezilya, Paraguay ve Uruguay—ile bir ortaklık anlaşması 1996'nın Ekim ayında yürürlüğe girdi. İhracat odaklı kalkınma stratejisini sürdüren Şili, 2002 yılında Avrupa Birliği ve Güney Kore ile dönüm noktası niteliğindeki serbest ticaret anlaşmaları imzaladı. Asya-Pasifik Ekonomik İşbirliği (APEC) örgütünün bir üyesi olan Şili, Asya pazarlarıyla ticari bağlarını güçlendirmeye çalışıyor. Bu amaçla son yıllarda Yeni Zelanda, Singapur, Brunei, Hindistan, Çin ve son olarak Japonya ile ticaret anlaşmaları imzaladı. 2007'de Şili; Avustralya, Tayland, Malezya ve Çin ile ticaret görüşmeleri yaptı. 2008'de Şili, Avustralya ile bir serbest ticaret anlaşması imzalamayı ve Çin ile genişletilmiş bir anlaşma (hizmet ticareti ve yatırımı kapsayan) sonuçlandırmayı umuyor.[güncellenmeli] P4 (Şili, Singapur, Yeni Zelanda ve Brunei) ayrıca mevcut P4 anlaşmasına bir finans ve yatırım faslı ekleyerek bağları genişletmeyi planlıyor. Şili'nin Malezya ve Tayland ile ticaret görüşmelerinin de 2008'de devam etmesi planlanıyor.[17][güncellenmeli]

Ekonomik ve toplumsal göstergelerde performans[değiştir | kaynağı değiştir]

Şili ve Latin Amerika'da kişi başına düşen GSYİH (1950-2010)

Amartya Sen, Hunger and Public Action (Açlık ve Toplumsal Eylem) adlı kitabında Şili'nin çeşitli ekonomik ve toplumsal göstergelerdeki performansını incelemektedir. Alanla ilgili bir kaynağın araştırmasından şunları bulmuştur:

Saf hâlinde 1982'ye kadar uygulanmış sözde "parasalcı deneyi", çok anlaşmazlıklara neden olmuş, ancak çok az kişi onun bir başarı olduğunu iddia etmiştir... 1973 döneminin en göze çarpan özelliği dikkate değer dengesizliğidir...yükselen sağlam ve tutarlı bir eğilimin olmamasıdır (kısaca söylemek gerekirse).

Şili ve Güney Amerika'daki işsizlik oranları karşılaştırması (1980-1990).

Maaşlar %8 azaldı.[18][ne zaman?] ] 1989'daki aile ödenekleri 1970'teki değerinin %28'iydi ve eğitim, sağlık ve barınma bütçeleri ortalama %20'nin üzerinde düştü

Nobel ödüllü ekonomist Gary Becker, "Şili'nin 1985'ten 1996'ya kadar kişi başına düşen reel gelirdeki yıllık büyümesinin, Latin Amerika'nın geri kalanının çok üzerinde, dikkate değer bir %5'lik bir ortalamaya ulaştığını" bildirmiştir[19] O zamandan beri ekonomide, GSYİH'de %3 yıllık ortalama büyüme kaydedilmiştir.[20]

Bebek ölümleri ve yaşam beklentisiyle ilgili gelişmeler de çok olumluydu. Bebek ölüm hızı o kadar düştü ki Şili, 1980'lerde Latin Amerika'daki en düşük bebek ölüm oranına ulaştı.[21] Şili'de bebek ölüm hızı 1970'ten 1985'e kadar 1000'de 76,1'den 1000'de 22,6'ya düştü.[20] 1988'de askeri hükûmet, tüm kürtajları yasa dışı hale getiren bir yasa çıkardı. 19 Temmuz 2017 tarihinden itibaren[22] sınırlı koşullar altında (hamileliğin kadının yaşamını tehlikeye atması, fetüsün yaşayamaması veya hamileliğin tecavüz sonucu ortaya çıkmış olması durumunda) kürtajlara izin veren bir yasa çıkarılmıştır.[23]

Ancak Amartya Sen, bu gelişmenin "serbest piyasa" politikalarından değil, aktif kamu ve devlet müdahalesinden kaynaklandığını iddia ediyor. Şili'de çocuk bakımının iyileştirilmesi için çok uzun bir kamu eylemi geleneği vardı[kime göre?] ve bu gelenek büyük ölçüde Pinochet darbesinden sonra sürdürüldü. Sen, konu hakkında böyle yazmıştır:

... çocuk sağlığı ve beslenme alanında gözlemlenmiş gelişimin nedeni hakkında çok az düşünce ayrılığı vardır...Bebek ölümlerindeki istikrarlı etkileyici düşüşün nedenini ... (birçok büyük ekonomik gerilemenin aksine) ... geniş kamu desteği önlemlerinin sürdürülmesinden başka bir şeye atfetmek zor olacaktır

Şili diğer cumhurbaşkanlıklarının ekonomik göstergelerdeki performans karşılaştırması:[24]

Cumhurbaşkanlığı Alessandri (1959-64) Frei-Montalva (1965-70) Allende (1971-73) Pinochet (1974-89) Aylwin (1990-93) Frei Ruiz-Tagle (1994-99) Lagos (2000)
Ekonomik büyüme (GSYİH'nın yüzdesi) 3.7 4.0 1.2 2.9 7.7 5.6 5.4
İhracat büyüme oranı 6.2 2.3 -4.2 10.6 9.6 9.4 7.5
İşsizlik oranı (İş yaratma programlarındaki işçiler işsiz sayılır) 5.2 5.9 4.7 18.1 7.3 7.4 10.0
Gerçek ücretler (1970 = 100) 62.2 84.2 89.7 81.9 99.8 123.4 134.4
Ürün ve hizmetlerin fiyatındaki yıllık artış oranı 26.6 26.3 293.8 79.9 17.7 6.1 4.5

Milton Friedman[değiştir | kaynağı değiştir]

Milton Friedman, Universidad Católica de Chile'de serbest piyasa ekonomi politikalarını savunan bazı dersler verdi. Darbeden iki yıl sonra 1975'te, Pinochet ile 45 dakika görüştü; burada Pinochet "kendisinin veya hükûmetinin hisleri hakkında çok az şey belirtti" ve Cumhurbaşkanı, Friedman'dan kendisine Şili'nin ekonomik durumu hakkında ne düşündüğünü açıklayan bir mektup yazmasını istedi, Friedman bunu yaptı.[25] Ürün ve hizmetlerin fiyatındaki artışı durdurmak için Friedman, geçmiş yıllarda artan hükûmet açıklarının azaltılmasını ve hükûmetin altı aydan sonra havadan para yaratarak hükümet harcamalarını finanse etmeyeceğine dair sabit bir taahhüt ve en yoksul sınıflar arasındaki gerçekten sıkıntı içinde olan insanlara yardım önerdi. Ekim 1975'te New York Times köşe yazarı Anthony Lewis, "Şili cuntasının ekonomik politikasının Milton Friedman...ve onun Chicago Okulu'nun düşüncelerine dayandığını" ilan etti.[25]

Friedman, Şili'de bir konferans verdiği için bazılarının kendisine neden saldırdığını merak ettiğini belirtti:

Söylemeliyim ki bu, çifte standardın harika bir örneği çünkü komünist bir ülke olan Yugoslavya'da zaman geçirdim. Daha sonra Çin'de bir dizi konferans verdim. Komünist Çin'den döndüğümde Stanford Daily gazetesine bir mektup yazdım ve "İlginç" dedim, "Şili'de verdiğim derslerin tıpatıp aynısını Çin'de verdim. Şili'de söylediklerimden dolayı bana karşı birçok gösteri yapıldı. Çin'de söylediklerime ise kimse itiraz etmedi. Nasıl olur?"

Friedman aynı zamanda, ziyaretinin rejimin politik tarafıyla ilgisi olmadığını ve Şili ziyareti sırasında ekonomik liberalleşme öğüdüne uyulmasının politik özgürlüğün getirilmesine ve rejimin çöküşüne yardımcı olacağını bile belirtti.[26]

Demokrasi[değiştir | kaynağı değiştir]

"Mucize" hakkındaki açıklaması hakkında yorum yapan Friedman, "bu konuşmanın ana düşüncesi, serbest piyasaların siyasi merkezileşmeyi ve siyasi kontrolü baltalayacağıydı" diyor.[26] Friedman, "Şili'deki gerçek mucize, bu ekonomik reformların çok iyi çalışması değil, Adam Smith'in reformların ne yapacaklarını daha önceden öngörmesiydi. Şili, bugün Latin Amerika'daki en iyi ekonomik başarı öyküsüdür. Asıl mucize, askeri bir cuntanın bunu yapmalarına izin vermesidir."[27] Friedman, "Şili ekonomisi çok iyi bir iş çıkardı ama daha da önemlisi, sonunda merkezî hükûmeti oluşturan askerî cunta yerini demokratik bir topluma bıraktı. Bu yüzden, Şili'de olanlar ile ilgili gerçekten önemli olan şey, serbest piyasaların özgür bir toplumu meydana getirme konusunda kendine özel yöntemleriyle çalışmasıdır." dedi

Günümüzdeki Şili ekonomisi[değiştir | kaynağı değiştir]

2015 Ekonomik Özgürlük Endeksi'ne göre (Heritage Vakfı, Fraser Enstitüsü ve WSJ), Şili ekonomisi dünyada ekonomik olarak en özgür 7. ülkedir.[28] Şili, hem Kuzey hem Güney Amerika'daki 29 ülke arasında 1. sırada yer alıyor ve on yıldan fazla bir süredir bölgesel bir lider. Şili'nin yıllık GSYİH büyümesi 2008'de %3,2 ve 2004'ten 2008'e ortalama %4,8 idi.[20]

2006 yılında Şili nüfusunun en zengin %20'sinin toplam gelirin yüzde %56,8'ini; Şili nüfusunun en yoksul %20'si toplam gelirin yüzde %4,1'ini; nüfusun %60'ını oluşturan geri kalan ortadakiler ise toplam gelirin %39,1'ini kazanıyordu.[20] Şili'nin Gini katsayısı (gelir dağılımının ölçüsü) 2006'da 52,0 iken, Danimarka'da 24,7 (en eşit dağılımlı) ve Namibya'da (en eşitsiz dağılımlı) 74,3'tür. Şili, OECD'deki herhangi bir ulusun en geniş eşitsizlik açığına sahiptir.[29]

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

  1. ^ "Commanding Heights: Milton Friedman". PBS. 16 Ekim 2002 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Aralık 2008. 
  2. ^ a b Thomas M. Leonard. Encyclopedia Of The Developing World. Routledge. 1-57958-388-1 p. 322
  3. ^ "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 17 Ağustos 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 1 Nisan 2021. 
  4. ^ Latin America's Political Economy of the Possible: Beyond Good Revolutionaries and Free-Marketeers. 2007. ISBN 9780262693592. 24 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Nisan 2021. 
  5. ^ a b "Pinochet's rule: Repression and economic success". BBC News. 7 Ocak 2001. 13 Eylül 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Mayıs 2010.  Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi: "news.bbc.co.uk" adı farklı içerikte birden fazla tanımlanmış (Bkz: Kaynak gösterme)
  6. ^ Büchi (18 Eylül 2006). "How Chile successfully transformed its economy". Backgrounder. 1958: 1-10. 18 Ocak 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Ekim 2010. 
  7. ^ United States Senate Report (1975) "Covert Action in Chile, 1963–1973" 29 Nisan 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. U.S. Government Printing Office Washington. D.C.
  8. ^ a b Covert Action in Chile 1963–1973 (PDF). Washington, DC: U.S. Government Printing Office. 1975. 6 Temmuz 2013 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Temmuz 2013. Another goal, achieved in part through work done at the opposition research organization before the coup, was to help the new government organize and implement new policies. Project files record that CIA collaborators were involved in preparing an initial overall economic plan which has served as the basis for the Junta's most important economic decisions. 
  9. ^ (İspanyolca)El Ladrillo: Bases de la Política Económica del Gobierno Militar Chileno. Santiago de Chile: June 2002 7 Haziran 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. 9567015074
  10. ^ (İspanyolca) Villaroel, Gilberto. La herencia de los “Chicago boys”. Santiago do Chile: BBC Mundo.com – América Latina, 10/12/2006. 30 Kasım 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  11. ^ "RIX, Sara E., Ph.D. Chile's Experience With The Privatization Of Social Security. AARP Public Policy Institute, August 1995" (PDF). 27 Şubat 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 6 Haziran 2021. 
  12. ^ "The Political Economy of Unilateral Trade Liberalization" (PDF). UCLA. 1990. 30 Temmuz 2004 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Aralık 2010. 
  13. ^ Two Lucky People. University of Chicago Press. 1998. ISBN 9780226264158. 6 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Nisan 2011. 
  14. ^ Constable and Valenzuela, "A Nation of Enemies," p. 170
  15. ^ Chile: Successes and Failures in Poverty Eradication. World Bank
  16. ^ "Economic Freedom of the World 1970–1995" (PDF). Cato Institute and Fraser Institute, 1996. 14 Mart 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. 
  17. ^ "Background Note: Chile". United States Department of State, Bureau of Western Hemisphere Affairs, January 2008. 21 Ocak 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  18. ^ Petras (July 1990). "The Chilean "economic miracle": an empirical critique". Critical Sociology. 17 (2): 57-72. doi:10.1177/089692059001700203. 
  19. ^ Becker (1997). "What Latin America Owes to the "Chicago Boys"". Hoover Digest (4). ISSN 1088-5161. 24 Temmuz 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Ekim 2010. 
  20. ^ a b c d World Bank. (April 2010). Washington, DC: World Bank. Statistics retrieved 1 October 2010 from World Development Indicators database 27 Temmuz 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi: "WDI" adı farklı içerikte birden fazla tanımlanmış (Bkz: Kaynak gösterme)
  21. ^ Economic Reforms in Chile: From Dictatorship to Democracy. Ann Arbor, MI: U Michigan P. 2002. s. 188. 
  22. ^ "Chile passes bill to legalize abortion in certain cases". 19 Temmuz 2017. 19 Temmuz 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi – The Guardian vasıtasıyla. 
  23. ^ "Chilean lawmakers vote to ease abortion ban". CNN. 4 Ağustos 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  24. ^ Ricardo Ffrench-Davis, Economic Reforms in Chile: From Dictatorship to Democracy, University of Michigan Press, 2002, 978-0472112326, p. 7
  25. ^ a b Doherty, Brian. The Life and Times of Milton Friedman: Remembering the 20th century’s most influential libertarian. Reason Magazine, March 2007 Print Edition 24 Şubat 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Friedman's 21 April 1975 letter may be found in Milton and Rose Friedman's Two Lucky People and in an online Chilean newspaper 31 Ekim 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  26. ^ a b Friedman (10 Ocak 2000). "Up for Debate: Reform Without Liberty: Chile's Ambiguous Legacy". PBS. 22 Şubat 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Eylül 2009.  Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi: "PBS" adı farklı içerikte birden fazla tanımlanmış (Bkz: Kaynak gösterme)
  27. ^ Friedman (1992). Szasz, Thomas Stephen (Ed.). "The Drug War as a Socialist Enterprise". Friedman & Szasz on Liberty and Drugs: Essays on the Free Market and Prohibition. 8 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Ekim 2010.  r eksik |soyadı1= (yardım)
  28. ^ "Chile". 2010 Index of Economic Freedom. New York: The Wall Street Journal & The Heritage Foundation. 2010. 17 Ocak 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Ekim 2010. 
  29. ^ OECD says Chile has widest inequality gap 30 Eylül 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. CBS News. March 18, 2014.
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Şili_ekonomik_mucizesi&oldid=30748493" sayfasından alınmıştır