Şeyh Ahmed Medani isyanı
| Şeyh Ahmed Medani isyanı | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Nadir'in seferleri ve Muhammed Han Beluç İsyanı | |||||||
| |||||||
| Taraflar | |||||||
 Safevi İmparatorluğu  Nadir Han'ın kişisel kuvvetleri Destekçiler: .svg){kind=small} Doğu Hindistan Şirketi Hollanda Doğu Hindistan Şirketi |
Şeyh Ahmed Madani'nin kuvvetleri Şeyh Cabbara'nın kuvvetleri Şeyh Rashid ibn Said'in kuvvetleri Diğer Arap kabileleri | ||||||
| Komutanlar ve liderler | |||||||
|
|
Şeyh Ahmed Medani | ||||||
| Çatışan birlikler | |||||||
| 1731 yılına kadar 5 bin 1732'den sonra 12 bin |
1730'da 6 bin 1732'den sonra 30 bin | ||||||
Şeyh Ahmed Medani isyanı, İran'ın Gamsırat bölgesinde Ocak 1730'da başlayan ve Mayıs 1734'e kadar süren bir isyandır. Safevi imparatorluğuna karşı isyan, Afganların imparatorluk topraklarından sürülmesiyle aynı zamanda başladı ve Şeyh Ahmed Medani'nin yakalanmasıyla sona erdi.[1] Şeyh Ahmed Medani'nin yakalanmasından sonra isyan zayıflasa bile, ancak bir süre devam etti ve Haziran ortasında tamamen bastırıldı.[2]
İsyanın arka planı
[değiştir | kaynağı değiştir]İsfahan'ın alınmasından sonra Safevi hanedanı devrildi ve Hotakilerin komutanı Mir Mahmud kendini Şah ilan etti.[3] Ancak, tüm imparatorluğu kontrol etmediler. Önce İsfahan çevresindeki bölgeler bastırıldı ve ardından Irak-ı Acem'daki bazı alanlar ele geçirildi. Ancak o zamandan sonra güneye gitmeye başladılar.[3][4] Önce Arap hükümdarlarından Hacı Bağır'a boyun eğdirdiler. Hacı Bağır Şahrıza bölgesinden sorumluydu.[3][4][5] Bundan sonra Şiraz 28 Temmuz'da kuşatıldı ve Nisan 1724'te ele geçirildi.[5] Şiraz'ın boyun eğdirilmesi, Afganlara yönetimlerini güneydeki daha geniş alanlara yayma fırsatı verdi.[5] Haziran 1724'te Lar, Afganlar tarafından ele geçirildi[5] ve 3 Kasım'da Bender Abbas da Lar'dan gelen Afgan güçlerinin eline geçti.[3][5] Bu istilalar sırasında Afganlar sadece büyük şehirleri kontrol ettiler. Villem Floor, "The Rise and Fall of Nader Shah: Dutch East India Company Reports, 1730-1747" adlı kitabında şöyle yazıyor:
| “ | 1726-1730'da Afganlar, Laristan ve Garmsirat'ın mutlak efendileri değildi. Aslında bu bölgelerdeki insanlar ya şehirde güçlü bir garnizon olduğunda ya da belirli bir köyü boyun eğdirmek için bir ordu gönderildiğinde boyun eğdirildi. Ekim 1729'da Lar'ın Afgan hükümdarı Neda han Sulgari'yi yakalama görevi, topçu eksikliği nedeniyle başarısız oldu. Ayrıca Gheyst köyünde de ona karşı direniş vardı. Neda han, mali ve teknik destek için yerel Sünni feodal yöneticilere güveniyordu.[1] | ” |
Haziran 1725'te 3, Safevi yanlısı güçler Lar'ı geri aldı (Afganlar hala bölgede varlığını sürdürmelerine rağmen) ve 10 Haziran'da Bandar Abbas Afganlardan kurtarıldı.[5] 1726'da Safevi prensi Şah Ahmed Maraşi'nin seferi Afganlar için büyük bir tehdit oluşturmaya başladı. Ancak, 1727'nin sonlarında Afganlar karşı saldırıya geçti ve 20 Aralık'ta Bender Abbas'a girdi.[5] Bu bölge Ekim 1727'den itibaren Şah Ahmed tarafından yönetildi.[1][3] Böylece, 1728'de Şah Ahmed Maraşi'nin faaliyetleri askıya alındı ve bir süre sonra idam edildi. 16 Aralık 1729'da Bender Abbas Safevi güçleri tarafından geri alındı. Birkaç gün sonra Afganlar şehri geri almayı başardılar. 9 Ocak 1730'da Bender Abbas'ın Afgan valisi Şiraz'a kaçtı ve 15 Ocak 1730'da Afgan ordusu Zargan Muharebesi'nde Safevi ordusuna yenildi. Çeşitli Afgan grupları Lara'ya kaçtı ve kaçamayanlar çevre köylerde idam edildi.[6] Bir grup Afgan savaşçı kıyıdaki Araplara sığındı.
İsyan
[değiştir | kaynağı değiştir]İsyan, Safevi tahtının 1729'da kurtarılması sonucu olarak ortaya çıktı. Yenilen Afgan Hotaki savaşçılarının çoğu, uzaktaki Kirman'a gitmek yerine Kamsırat bölgesine geldi[2] ve bundan yararlanan yerel Arap aşiret reisleri, bağımsız olabilmeleri için onlara barınak sağladı.[7] Yüksek vergi tahsilatı da sebeplerden biriydi.[8] Birçok yerli Arap kabilesi de isyana katıldı ve isyanı bastırmak için gönderilen Safevi orduları deniz gücünden yoksun oldukları için isyanı bastıramadılar.[2]
Hollanda Doğu Hindistan Şirketi'nin mektuplarından Şeyh Ahmed Medani'nin Lar ve Şiraz arasındaki bölgeden gelir elde ettiği açıkça görülmektedir. 1730 sonbaharında, Muhammedali Han isyancıları birkaç kez yenmeyi başardı. Muhammedali Han, isyanı tamamen bastırmak istediği için tüm barış tekliflerini reddetti. Ama bunda başarısız oldu. Bundan sonra, Şeyh Ahmed tekrar Lar'ı ele geçirdi ve kaleyi kuşattı. Ancak kaleyi ele geçiremeyince yenildi.[1][9] Ama yine de bölgedeki Safevi güçleri için bir tehdit olarak kaldı.
1732'de Muhammed Han Beluc, isyanı bastırmak için 12 bin kişilik bir kuvvetle gönderildi.[1] Ancak isyancılarla savaşa girmedi ve Cahrom valisi ile kişisel düşmanlığıyla meşguldü.[1][10] 1733 sonbaharında Muhammed Han Beluc, Şeyh Ahmed Medani'nin kışkırtmasıyla Nadir'in kendisine karşı bir isyan başlattı. Bu bölge için endişelenen Nadir Han için bardağı taşıran son damla oldu ve bölgeye yürüyüşe bizzat komuta etti. Nadir Han, isyancılara karşı yürüttüğü kampanyada Hollanda ve İngiliz güçlerinden yardım aldı. Mayıs 1734'te Şeyh Ahmed'in kalesi Marag ele geçirildi ve kendisi de yakalandı. Haziran 1734'ün ortalarında, isyana karşı kampanya başarıyla tamamlandı.[2] Muhammed Han Beluc ve Şeyh Ahmed Medani taraftarlarının bir kısmı Kiş'e giderek isyanlarını orada sürdürdüler. Ancak onların direnişleri de kırıldı.
Sonuç
[değiştir | kaynağı değiştir]İsyan tamamen bastırıldı, isyancıların liderleri idam edildi. Safeviler yeniden güney İran'da yönetimi devraldı.
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b c d e f Floor, Willem M. (2009). The Rise and Fall of Nader Shah: Dutch East India Company Reports, 1730-1747 (İngilizce). Mage Publishers. ISBN 978-1-933823-32-4. 21 Eylül 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Temmuz 2022.
- ^ a b c d Floor, Willem M. (2007). The Persian Gulf: The Rise of the Gulf Arabs : the Politics of Trade on the Persian Littoral, 1747-1792 (İngilizce). Mage Publishers. ss. 7-8. ISBN 978-1-933823-18-8. 21 Eylül 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Temmuz 2022.
- ^ a b c d e Lockhart, Laurence (1958). The Fall of the Safavī Dynasty and the Afghan Occupation of Persia, by Laurence Lockhart ... (İngilizce). University Press. 21 Eylül 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Temmuz 2022.
- ^ a b Petros di Sarkis Gilanentz. The Chronicle of Petros di Sarkis Gilanentz (İngilizce).
- ^ a b c d e f g Floor, Willem M. (1998). The Afghan Occupation of Safavid Persia, 1721-1729 (İngilizce). Peeters Publishers & Booksellers. ISBN 978-2-910640-05-7. 21 Eylül 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Temmuz 2022.
- ^ Hanway, Jonas (1762). An Historical Account of the British Trade Over the Caspian Sea: With the Author's Journal of Travels from England Through Russia Into Persia, and Back Through Russia, Germany and Holland : to which are Added, The Revolutions of Persia During the Present Century, with the Particular History of the Great Usurper Nadir Kouli : Illustrated with Maps and Copper-plates (İngilizce). T. Osborne [and 9 others]. 21 Eylül 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Temmuz 2022.
- ^ AXWORTHY, MICHAEL (2011). "Nader Shah and Persian Naval Expansion in the Persian Gulf, 1700—1747". Journal of the Royal Asiatic Society. 21 (1): 31-39. ISSN 1356-1863. JSTOR 23011520. 21 Eylül 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Temmuz 2022.
- ^ Axworthy, Michael (28 Şubat 2009). The Sword of Persia: Nader Shah, from Tribal Warrior to Conquering Tyrant (İngilizce). Bloomsbury Academic. ss. 139-143. ISBN 978-1-84511-982-9. 22 Eylül 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Temmuz 2022.
- ^ Floor, Willem M. (2014). The Hula Arabs of the Shibkuh Coast of Iran (İngilizce). Mage Publishers. ISBN 978-1-933823-66-9. 22 Eylül 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Temmuz 2022.
- ^ Muḥammad ʻAlī Ḥazīn, 1692?-1766? (1830). The life of Sheikh Mohammed Ali Hazin (İngilizce). F. C. Belfour. London, Printed for the Oriental translation fund, sold by J. Murray [etc.]