İbn Sina sayfasının kaynağını görüntüle

{{Bilim insanı bilgi kutusu
| isim = İbn Sînâ<br />{{Metin/Arapça|ابن سینا}}
| resim_adı = 1950 "Avicenna" stamp of Iran.jpg
| resim_boyutu = 225px
| resim_başlığı = 1950 yılında, [[Pehlevî İranı]] döneminde basılmış posta pulunda İbn Sînâ portresi.
| doğum_adı = Ebu Ali el-Hüseyin bin Abdullah bin Ali bin Sînâ
| doğum_tarihi = {{yaklaşık}} 980
| doğum_yeri = Efşene Köyü, [[Buhara]], [[Sâmânîler]]<br>(günümüzde [[Özbekistan]])
| ölüm_tarihi = Haziran 1037 (56–57&nbsp;yaşında)
| ölüm_yeri = [[Hemedan]], [[Kâkûyîler]]<br>(günümüzde [[İran]])
| ölüm_sebebi = 
| milliyeti = 
| dini = [[İslam]]
| dalı = {{yatay liste|[[Felsefe]]|[[Tıp]]|[[Astronomi]]|[[Simya]]}}
| çalıştığı_yerler = 
| öğrenim = 
| doktora_hocası = 
| doktora_öğrencileri = 
| etkilendikleri = {{yatay liste|[[Hipokrat]]|[[Aristoteles]]|[[Galen]]|[[Yeni Platonculuk]]|[[Kindi]]|[[Fârâbî]]|[[Râzî]]|[[Birûni]]}}
| etkiledikleri = {{yatay liste|[[Birûni]]| [[Ömer Hayyam]]| [[İbn Rüşd]]|[[Nasîrüddin Tûsî]]| [[Şihabeddin Sühreverdî]]| [[İbn Nefis]]| [[İbn-i Tufeyl]]| [[Albertus Magnus]]| [[Musa ibn Meymun]]| [[Thomas Aquinas]]| [[Ockhamlı William]]| [[Aydınlanma Çağı|Aydınlanma filozofları]]}}
| evlilikleri = 
| çocukları = 
| önemli_başarıları = [[El-Kanun fi't-Tıb]]
| ödüller = 
| imza = 
| ek_bilgi = 
| etnik_kökeni = [[Fars]]
}}
'''İbn Sînâ''' ({{dil|fa|ابن سینا}}) veya '''Ebu Ali Sînâ'''<ref>''A brief history of medicine: from Hippocrates to gene therapy''</ref> ([[Farsça]]: {{dil|fa|ابوعلی سینا|dil_adı=hayır}}) ya da [[Batı medeniyeti|Batı]]lıların söyleyişiyle '''Avicenna'''<ref>{{Kitap kaynağı |url=https://press.princeton.edu/titles/2761.html |başlık=Avicenna and the Visionary Recital |website=Princeton University Press |dil=İngilizce|erişimtarihi=12 Ağustos 2018 |alıntı=In this work a distinguished scholar of Islamic religion examines the mysticism and psychological thought of the great eleventh-century Persian philosopher and physician Avicenna (Ibn Sina), author of over a hundred works on theology, logic, medicine, and mathematics. |isbn=9780691630540 |tarih=19 Nisan 2016 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20190524093639/https://press.princeton.edu/titles/2761.html |arşivtarihi=24 Mayıs 2019 |ölüurl=evet }}</ref> ({{IPAc-en|ˌ|æ|v|ɪ|ˈ|s|ɛ|n|ə|,_|ˌ|ɑː|v|ɪ|-}}; {{Yaklaşık}} 980 &ndash; Haziran 1037),<ref>''Medieval Philosophy''. The Rosen Publishing Group. p.&nbsp;۸۹.ISBN ۹۷۸–۱–۶۱۵۳۰–۲۴۴–۴</ref> [[İslam Altın Çağı|İslam'ın Altın Çağı]] döneminin en önemli [[Doktor (tıp)|doktor]]larından,<ref>Ibn Sina ("Avicenna") Encyclopedia of Islam. 2nd edition. Edited by P. Berman, Th. Bianquis, C.E. Bosworth, E. van Donzel and W.P. Henrichs. Brill 2009. Accessed through Brill online: www.encislam.brill.nl (2009) Quote: "He was born in 370/980 in Afshana, his mother's home, near Bukhara. His native language was Persian."</ref> [[astronom]]larından,<ref>A.J. Arberry, "Avicenna on Theology", KAZI PUBN INC, 1995. excerpt: "Avicenna was the greatest of all Persian thinkers; as physician and metaphysician"</ref> [[Filozof|düşünürlerinden]],<ref>Henry Corbin, "The Voyage and the messenger: Iran and Philosophy", North Atlantic Books, 1998. pg 74:"Whereas the name of Avicenna (Ibn sinda, died 1037) is generally listed as chronologically first among noteworthy Iranian philosophers, recent evidence has revealed previous existence of Ismaili philosophical systems with a structure no less complete than of Avicenna"</ref> yazarlarından<ref>Michael Kort (2004). ''Central Asian republics''. Infobase Publishing. p.&nbsp;24.</ref> ve bilginlerinden biri olarak kabul edilen [[Farslar|Fars]]<ref>{{Kitap kaynağı |başlık=A brief history of medicine: from Hippocrates to gene therapy |yazar=Paul Strathern |yayıncı=Running Press |yıl=2005 |sayfa=58 |url=https://books.google.com/?id=0rGwOkqIqKkC&pg=PA58&dq=Avicenna's+ethnicity#v=onepage&q&f=false |isbn=978-0-7867-1525-1 }}{{Ölü bağlantı|date=Ocak 2023 }}.</ref><ref>Kusky, Timothy M.; Cullen, Katherine E. (2010). ''Encyclopedia of Earth and Space Science,'' Infobase Publishing. p.&nbsp;817. <nowiki>ISBN 978-1-4381-2859-7</nowiki>.</ref> [[polimat]] ve "[[Polimerizasyon|polimerik]] erken [[tıp|tıbbın]] babası" olarak bilinen tabiptir.<ref>{{Kitap kaynağı |url=https://books.google.com/?id=9aZPAQAAQBAJ&pg=PA18&lpg=PA18&dq=Ibn+Sina+Persian+polymath#v=onepage&q=Ibn%20Sina%20Persian%20polymath&f=false |başlık=The Rise of Western Power: A Comparative History of Western Civilization |soyadı=Daly |ad=Jonathan |tarih=19 Aralık 2013|yayıncı=A&C Black |isbn=978-1-4411-1851-6 |sayfa=18 |dil=İngilizce}}</ref><ref>{{Kaynak |başlık=Avicenna Persian philosopher and scientist |url=https://www.britannica.com/biography/Avicenna |ansiklopedi=Encyclopedia Britannica |dil=İngilizce|erişimtarihi=4 Ağustos 2018|arşivurl=https://web.archive.org/web/20150504224831/http://www.britannica.com/EBchecked/topic/45755/Avicenna |arşivtarihi=4 Mayıs 2015 |ölüurl=hayır }}</ref>

[[Buhara]] yakınlarındaki Efşene köyünde ([[Özbekistan]]) 980 civarında dünyaya gelmiş ve 1037 yılında [[Hemedan]] şehrinde ([[İran]]) ölmüştür. [[Tıp]] ve [[felsefe]] alanına ağırlık verdiği değişik alanlarda 200 kadar kitap yazmıştır. Batılılarca modern [[Orta Çağ İslam dünyasında bilim|Orta Çağ biliminin]] kurucusu ve tabiplerin önderi olarak bilinen İbn-i Sina, "Büyük Üstat" ismiyle de tanınır. [[Tıp]] alanında yedi yüzyıl boyunca temel kaynak eser olarak süregelen ''"[[El-Kanun fi't-Tıb|El-Kanun fi't-Tıb"]]'' (Tıbbın Kanunu) adlı kitabı ile ünlenmiş ve bu kitap, değişik Avrupa üniversitelerinde 17. yüzyıl ortalarına kadar tıp biliminde temel eser olarak okutulmuştur.<ref>''"Avicenna"'' [[Encyclopaedia Britannica]] da, Çevrimiçi Sürüm, 2006 (http://www.britannica.com/eb/article-9011433/Avicenna {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20071031092920/http://www.britannica.com/eb/article-9011433/Avicenna|tarih=31 Ekim 2007}}); D. Gutas, '' "Avicenna"''in [[Encyclopaedia Iranica]], Çevrimiçi Sürüm 2006, (http://www.iranica.com/newsite/articles/v3f1/v3f1a046.html {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20090420150111/http://www.iranica.com/newsite/articles/v3f1/v3f1a046.html|tarih=20 Nisan 2009}}); Avicenna (Encyclopedia of İslam: © 1999 Koninklijke Brill NV, Leiden, Hollanda)</ref><ref>[http://www.britannica.com/eb/article-9011433 Avicenna] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20080116223455/http://www.britannica.com/eb/article-9011433 |tarih=16 Ocak 2008 }}, [[Encyclopaedia Britannica]]</ref><ref>[http://thenewmedicine.org/timeline/persian_medicine Avicenna: Persian Muslaim physician, scientist and philosopher] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20080512144526/http://thenewmedicine.org/timeline/persian_medicine|tarih=12 Mayıs 2008}}, [[The New Medicine]]</ref><ref>[http://www.ibnsinaavicenna.com/Ibn Sina (Avicenna) of Persia] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20150922094601/http://www.ibnsinaavicenna.com/Ibn|tarih=22 Eylül 2015}}, [[ibnsinaavicenna.com]]</ref><ref>Cyril Glassé,Huston Smith, The New Encyclopedia of Islam, Rowman Altamira, 1 Şub 2003, p.&nbsp;200. "Persian father and Turkic mother"</ref><ref>Ibn Sina ("Avicenna") Encyclopedia of Islam. 2nd edition. Edited by P. Berman, Th. Bianquis, C.E. Bosworth, E. van Donzel and W.P. Henrichs. Brill 2009. Accessed through Brill online: www.encislam.brill.nl (2009) Quote: "He was born in 370/980 in Afshana, his mother's home, near Bukhara. His native language was Persian."
A.J. Arberry, "Avicenna on Theology", KAZI PUBN INC, 1995. excerpt: "Avicenna was the greatest of all Persian thinkers; as physician and metaphysician"[1]
Henry Corbin, "The Voyage and the messenger: Iran and Philosophy", North Atlantic Books, 1998. pg 74:"Whereas the name of Avicenna (Ibn sinda, died 1037) is generally listed as chronologically first among noteworthy Iranian philosophers, recent evidence has revealed previous existence of Ismaili philosophical systems with a structure no less complete than of Avicenna"</ref>

İbn Sînâ, Kuşyar isimli bir tabibin yanında tıp eğitimi almıştır. Değişik konular üzerine, 240'ı günümüze kadar gelen 450 kadar [[makale]] yazdı. Elimizdeki yazılarının 150 tanesi [[felsefe]], 40 tanesi de tıp üzerinedir. Eserlerinin en ünlüleri, felsefe ve [[fen]] konularını içeren çok geniş bir çalışma olan ''[[Kitabü'ş-Şifa]]'' (İyileşme Kitabı) ile ''[[El-Kanun fi't-Tıb]]'''dır (Tıbbın Kanunu). Bu iki eser, [[Orta Çağ]] üniversitelerinde okutulmasıyla birlikte, [[Montpellier]] ve [[Louvain]]'de 1650 yılına kadar ders kitabı olmuştur.

[[Sâmânîler|Sâmânî]] sarayı kâtiplerinden Abdullah bin Sina'nın oğlu olan İbn Sînâ; babasından, ardından ünlü bilgin Nâtilî'den ve [[Hanefilik|Hanefi]] [[Fakîh|fakihi]] İsmâil ez-Zâhid'den dersler aldı. [[Geometri]] (özellikle Öklid geometrisi), [[mantık]], [[fıkıh]], [[:wikt:sarf|sarf]], [[:wikt:nahiv|nahiv]], [[tıp]] ve [[Fizik|doğabilim]] üstüne çalışmalar yaptı. [[Farabi]]'nin el-İbane'si<ref>[http://www.anadoluaydinlanma.org/kitaplar/burhan-oguz/Islamda-Felsefe-ve-Farabi-2.pdf]{{Ölü bağlantı|tarih=Nisan 2020}} Prof.Dr. Cavit SUNAR''İslam'da Felsefe ve Farabi'' PDF</ref> aracılığıyla [[Aristoteles]] felsefesini ve [[:wikt:metafizik|metafiziği]]ni öğrenip, hastalanan [[Buhara]] prensini iyileştirince (997), saray kütüphanesinden yararlanma olanağına kavuştu. Babası ölünce, [[Gürgan]]'da [[Şiraz]]lı Ebu Muhammed'den destek gördü. ''Tıp Kanunu'' kitabını da [[Gürgan]]'da yazdı. Çağında tanınan bütün [[Antik Yunanistan|Antik Yunan]] filozoflarının ve [[Anadolu]] doğacılarının yapıtlarını incelemiştir.

== Yaşadığı dönem ==

İbn Sina, [[Bizans İmparatorluğu|Bizans]] [[Greko-Romen]], Fars ve Hint metinlerinin çevirilerinin yoğun bir şekilde incelendiği ve genellikle [[İslam'ın Altın Çağı|İslam Altın Çağı]] olarak bilinen dönemde geniş bir eser külliyatı oluşturmuştur. [[Kindî|Kindi]] okulu tarafından tercüme edilen Greko-Romen (Orta ve [[Yeni Platonculuk|Yeni Platoncu]] ve [[Aristotelesçilik|Aristotelesçi]]) metinler, Fars ve Hint matematik sistemleri, [[astronomi]], [[cebir]], [[trigonometri]] ve [[tıp]] üzerine de çalışan İslam entelektüelleri tarafından yorumlanmış, yeniden düzenlenmiş ve önemli ölçüde geliştirilmiştir.<ref>{{Ansiklopedi kaynağı|url=https://www.britannica.com/eb/article-47496/education|başlık=Major periods of Muslim education and learning|erişimtarihi=16 Aralık 2007|arşivtarihi=12 Aralık 2007|arşivurl=https://web.archive.org/web/20071212112030/https://www.britannica.com/eb/article-47496/education|ansiklopedi=Encyclopædia Britannica Online|yıl=2007|ölüurl=hayır}}</ref>

[[İran]], [[Büyük Horasan]] ve [[Orta Asya]]'nın doğu kesimindeki [[Sâmânîler|Samani hanedanlığı]] ile İran ve [[Irak]]'ın batı kesimindeki [[Büveyhîler]], ilmi ve kültürel gelişim için gelişen bir atmosfer sağladı. Samaniler döneminde [[Buhara]], İslam dünyasının kültürel başkenti olarak Bağdat'a rakip oldu.<ref>{{Ansiklopedi kaynağı|url=http://p2.www.britannica.com/oscar/print?articleId=106324&fullArticle=true&tocId=9106324|başlık=Iran|erişimtarihi=16 Aralık 2007|arşivtarihi=13 Ağustos 2013|arşivurl=https://web.archive.org/web/20130813184232/http://p2.www.britannica.com/oscar/print?articleId=106324&fullArticle=true&tocId=9106324|ansiklopedi=Encyclopædia Britannica Online|yıl=2007|ad=Janet|soyadı=Afary|yazarbağı=Janet Afary|ölüurl=hayır}}</ref> İbn-i Sina burada [[Belh]], [[Harezm]], [[Gorgan]], [[Rey]], [[İsfahan]] ve [[Hemedan]]'ın büyük kütüphanelerine erişebiliyordu.

Çeşitli metinler (Behmenyar ile Ahd gibi) İbn Sina'nın zamanın en büyük âlimleriyle felsefi konuları tartıştığını göstermektedir. [[Aruzi Samarqandi]], İbn Sina'nın Harezm'den ayrılmadan önce [[Bîrûnî|Biruni]] (ünlü bir bilim adamı ve astronom), [[İbn Irâk|Ebu Nasr Iraki]] (ünlü bir matematikçi), [[Ebu Sehl Masihi]] (saygın bir filozof) ve [[Ebu el-Hayr Hammar]] (büyük bir hekim) ile nasıl tanıştığını anlatır. Kuran ve Hadis çalışmaları da gelişti ve [[İslam felsefesi]], [[fıkıh]] ve teoloji ([[Kelâm|kelam]]) bu dönemde İbn Sina ve muhalifleri tarafından daha da geliştirildi.

== Hayatı ==
=== İlk yılları ve eğitimi ===
İbn-i Sina, yaklaşık 980 yılında günümüz [[Özbekistan]]'ında yer alan [[Buhara]] yakınlarındaki [https://www.google.com/maps/@39.994082,64.3803196,2854m/data=!3m1!1e3 Efşene]<ref>{{Web kaynağı |url=https://www.google.com/maps/@39.994082,64.3803196,2854m/data=!3m1!1e3 |başlık=Arşivlenmiş kopya |erişimtarihi=11 Eylül 2015 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20211002164958/https://www.google.com/maps/@39.994082,64.3803196,2854m/data=!3m1!1e3 |arşivtarihi=2 Ekim 2021 |ölüurl= }}</ref> kentinde doğdu (Öğrencisi el-Cuzcanî'nin yazdığı kitaba göre doğum tarihi 979 olabilir). Babası Abdullah, [[Samani İmparatorluğu]]'nun önemli şehri [[Belh]]'ten gelen saygın bir bilim insanıydı ve [[İsmaililik|Şii İsmailî]] mezhebindendi.<ref name="Corbin1993">{{Kitap kaynağı|soyadı=Corbin|ad=Henry|yazarbağı=Henry Corbin|başlık=History of Islamic Philosophy, Translated by Liadain Sherrard, Philip Sherrard |url=https://archive.org/details/historyislamicph00corb|yer= Londra|yayıncı= Kegan Paul International in association with Islamic Publications for The Institute of Ismaili Studies |yıl=1993|özgünyıl=First published French 1964)|isbn=978-0710304162|sayfalar=[https://archive.org/details/historyislamicph00corb/page/n91 167]-175|oclc=22109949 }}</ref> Babası, İsmailî [[dâî]]lerle sürekli iletişim halindeydi ve bu sebepten ötürü evi geometri, felsefe ve Hint matematiği gibi mevzuların konuşulduğu bir yere dönüşmüştü. Bu ortamda yetişmeye başlayan İbn-i Sînâ, ilk önce 10 yaşında [[Kur'an]]'ı ezberledi<ref name=Britannica2008>{{Web kaynağı|url=http://www.britannica.com/eb/topic-92902/The-Canon-of-Medicine|başlık=The Canon of Medicine (work by Avicenna)|yayıncı=[[Encyclopædia Britannica]]|yıl=2008|erişimtarihi=11 Haziran 2008| arşivurl= https://web.archive.org/web/20080528230506/http://www.britannica.com/eb/topic-92902/The-Canon-of-Medicine| arşivtarihi= 28 Mayıs 2008 <!--DASHBot-->|ölüurl=hayır}}</ref> ve ardından edebiyat, dil, [[fıkıh]] ve [[akaid]] eğitimleri aldı. Mahmud el-Messâh'tan Hint aritmetiği, [[Hanefilik|Hanefî]] [[fıkıh]] bilgini Ebû Muhammed İsmâil ez-Zâhid'den<ref name="Gracia">Jorge J.E. Gracia and Timothy B. Noone (2003), ''A Companion to Philosophy in the Middle Ages'', p.&nbsp;196, [[Blackwell Publishing]], {{ISBN|0631216731}}.</ref> fıkıh, Ebu Abdullah en-Nâtilî'den [[Porfirios]]'un ''İsagucî'' kitabını, [[Öklid]]'in ''Elementler'' kitabını ve [[Batlamyus]]'un ''[[Almagest]]'' eserini okudu.<ref>Sharaf Khorasani, Islamic Great encyclopedia, vol. 1. p.&nbsp;1 1367 solar</ref>

=== Yetişkinliği ===
[[Dosya:Transoxiana 8th century.svg|küçükresim|sağ|300px|alt=Güney Orta Asya'nın (Horasan ve Mâverâünnehir) başlıca yerleşim yerleri ve bölgeleri içeren jeofizik haritası|[[Horasan]] ve [[Mâverâünnehir]] haritası]]

[[Dosya:Avicenna.jpg|küçükresim|İbn-i Sina'nın 1271 yılında yapılmış bir tasviri]]
997 yılında İbn-i Sînâ, on yedi yaşındayken tehlikeli bir hastalıktan kurtardığı Emir II. Nuh'un hekimi yapıldı. Bu hizmetinin karşılığında aldığı en önemli ödül Samanilerin resmi kütüphanesinden dilediğince yararlanmak oldu. Kütüphanede kısa süre sonra meydana gelen yangında düşmanları onu bilerek kundaklama yapmakla suçladı.

İbn Sina 22 yaşında babasını kaybetti. Daha sonra kendisine idari bir görev verildi, muhtemelen babasının yerine Harmaytan valisi olarak atandı.

1004 yılının Aralık ayında Samani Hanedanı sona erdi. İbn-i Sînâ, [[Gazneli Mahmud]]'un teklifini geri çevirdi ve batıya, [[Ürgenç]]'e gitti. Buradaki vezir, bilim dostuydu ve ona küçük de olsa bir maaş bağladı. Yetenekleri için kullanma sahası arayan İbn-i Sînâ, [[Merv]]'den [[Nişabur]]'a ve Horasan sınırlarına kadar bölgeyi adım adım dolaştı. Harezm'in hükümdarı [[Harzemşah]]'a, Memuni hükümdarı Ebu'l-Hasan Ali'ye hizmet ettiğini bildirmektedir. İkincisi 997'den 1009'a kadar hüküm sürmüştür, bu da İbn Sina'nın o dönemde bir ara taşındığını göstermektedir.

[[Karahanlılar|Kara Hanlı Hanlığı]]'nın Buhara'yı ele geçirip [[Sâmânîler|Sâmânî]] emiri [[Abdülmelik bin Nûh bin Mansûr|II. Abdülmelik]]'i hapsetmesinin ardından Samanid İmparatorluğu'nun düştüğü yıl olan 999'da taşınmış olabilir. Yüksek konumu ve Samanidlerle güçlü bağlantısı nedeniyle ibn Sina, hükümdarının düşüşünden sonra kendisini elverişsiz bir konumda bulmuş olabilir.{{sfn|Gutas|1987|pp=67–70}}

Kendisi de şair ve bilim insanı olan ve İbn-i Sînâ'ya sığınak sağlayan hükümdar [[Kabûs bin Vuşmgîr|Kâbus]], bu sırada çıkan ayaklanmada öldü. İbn-i Sînâ'nın kendisi de şiddetli bir hastalığa yakalanmıştı.

Sonunda [[Hazar Denizi]] kıyısındaki [[Gürgan]]'da eski bir arkadaşına rastladı. Onun yanına yerleşti ve bu kentte mantık ve astronomi dersleri vermeye başladı. ''Kanun'' kitabının başlangıcı da bu döneme rastlar. Yunan bilimlerinin hamisi olan Gürgan bakanı Ebu'l-Hüseyin es-Sahi aracılığıyla İbn-i Sina, Ebu'l-Hasan Ali'nin hizmetine girdi.{{sfn|Gutas|2014|p=19}}

Memuniler döneminde Gürgan, İbn Sina ve eski hocası Ebu Sahl el-Mesihi, matematikçi Ebu Nasr Mansur, hekim İbn el-Hammar ve [[Filoloji|filolog]] el-Tha'alibi gibi birçok önemli şahsiyeti kendine çeken bir öğrenim merkezi oldu.{{sfn|Bosworth|1978|p=1066}}{{sfn|Bosworth|1984a|pp=762–764}}

Daha sonra [[Rey]] ve [[Kazvin]]'de çalıştı. Yeni eserler yazmaya da devam etti. [[İsfahan]] valisinin yanına yerleşti. Bunu öğrenen Hamedan emîri İbn-i Sînâ'yı yakalattı ve hapsetti. Savaş sona erdikten sonra Hamedan emîrinin yanında çalıştı. Kısa süre sonra İbn-i Sînâ; kardeşi, iyi bir öğrencisi ve iki köleyle kılık değiştirip şehirden kaçtı ve korku dolu bir yolculuktan sonra çok iyi karşılandıkları [[İsfahan]]'a ulaştı.

=== Sonraki yılları ve ölümü ===
İbn-i Sînâ'nın kalan 10-12 yılı Ebû Câfer'in hizmetinde geçti. Burada doktor, bilim danışmanı olarak çalıştı ve hatta savaşlara bile katıldı. Bu yıllarda edebiyat ve filoloji çalışmaya başladı. Bir [[Hamedan]] seferi sırasında şiddetli bir [[kolit]] atağına yakalandı. Hamedan'a vardığında önerilen tedavileri uygulamadı ve kendisini kadere teslim etti. Ölüm yatağında mallarını yoksullara bağışladı, kölelerini azat etti ve son gününe dek üç günde bir Kuran okudu.{{Kaynak belirt}} Haziran 1037'de 56-57 yaşında öldü. Kabri [[Hamedan]]'dadır.

== Felsefe ==
İbni Sina, [[İslam felsefesinin ilk dönemleri|erken İslam felsefesi]] üzerine, özellikle [[mantık]], [[etik]] ve [[metafizik]] konularında geniş çapta eserler yazmıştır. Bu eserler arasında ''Mantık'' ve ''Metafizik'' adlı incelemeler bulunmaktadır. Eserlerinin çoğu, Orta Doğu'daki bilim dili olan [[Arapça]]da—ve bazıları [[Farsça]] olarak yazılmıştır. Özellikle Farsça yazdığı bazı kitapları (özellikle Danişname-yi 'Ala', Ala'ad-Devle için Felsefe'')'' bugüne kadar dil açısından önemini korumaktadır. İbni Sina'nın Aristoteles üzerine yaptığı yorumlar, sık sık bu filozofu eleştiren yorumlar içerir,<ref>{{Akademik dergi kaynağı|url=https://www.jstor.org/stable/4057059|başlık=Avicenna's Philosophical Stories: Aristotle's Poetics Reinterpreted|erişimtarihi=13 Ekim 2022|arşivtarihi=13 Ekim 2022|arşivurl=https://web.archive.org/web/20221013112327/https://www.jstor.org/stable/4057059|tarih=1992|sayı=2|sayfalar=183-206|dergi=Arabica|cilt=39|ad=Sarah|soyadı=Stroumsa|issn=0570-5398|doi=10.1163/157005892X00166|jstor=4057059|ölüurl=hayır}}</ref> ve bu da ictihad ruhu içinde canlı tartışmaları teşvik etmiştir.

İbni Sina'nın [[Neoplatonik]] fikirlerinden esinlenen "[[emanasyon]]" (varlıkların ilk nedeninden yayılıp çoğalması) düşüncesi, 12. yüzyılda İslam dünyasındaki [[Kelâm|Kelam]] okullarında (İslami ilahiyat ve felsefi teoloji ile uğraşan okullar) çok önemli bir yer edinmiştir. Bu düşünce, İslam dünyasında tanrı ve evrenin ilişkisini anlamaya çalışan teologlar tarafından yoğun bir şekilde tartışılmış ve ele alınmıştır.<ref>Nahyan A.G. Fancy (2006), ss.&nbsp;80–81, "Pulmonary Transit and Bodily Resurrection: The Interaction of Medicine, Philosophy and Religion in the Works of Ibn al-Nafīs (d. 1288)", ''Electronic Theses and Dissertations'', [http://etd.nd.edu/ETD-db/theses/available/etd-11292006-152615 University of Notre Dame] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20150404020329/http://etd.nd.edu/ETD-db/theses/available/etd-11292006-152615/|tarih=4 Nisan 2015}} {{page needed|date=February 2015}}</ref>

İbni Sina'nın "Şifa Kitabı", yazılışından yaklaşık elli yıl sonra "Sufficientia" adı altında Latincenin kısmi çevirisiyle Avrupa'da erişilebilir hale geldi. Bu eser, bir dönem Avrupa'da büyük etki yaratan Latin [[İbn Rüşdcülük|Averroizm]]i'ne paralel bir şekilde, "Latin İbn Sina felsefesi" olarak adlandırılan ve bir süre boyunca gelişme gösteren bir felsefi akımın kaynağı olarak görüldü. Ancak bu akım, 1210 ve 1215 yıllarında Paris'te çıkarılan kararnamelerle bastırıldı ve etkisini yitirdi. Bu kararnameler, dönemin kilise otoriteleri tarafından bazı düşünce ve öğretilerin yasaklanmasıyla sonuçlanmıştır.<ref><!--there is apparently a whole body of scholarly controversy behind this, and you shouldn't just drop this stuff in passing as if it were factual. Google "Latin Avicennism" and you get material for a giant and involved article in its own right--> bkz. örn. Henry Corbin, ''History of Islamic Philosophy'', Routledge, 2014, [https://books.google.com/books?id=l9bgAwAAQBAJ&pg=PA174 s. 174]. Henry Corbin, ''Avicenna and the Visionary Recital'', Princeton University Press, 2014, [https://books.google.com/books?id=1P3_AwAAQBAJ&pg=PA103 s. 103].</ref>

İbni Sina'nın psikoloji ve bilgi teorisi [[William of Auvergne, Paris Piskoposu|William of Auvergne]],<ref name="IEP">{{Web kaynağı|url=http://www.iep.utm.edu/a/avicenna.htm#H5|başlık=The Internet Encyclopedia of Philosophy, Avicenna (Ibn Sina) (c. 980–1037)|erişimtarihi=19 Ocak 2010|arşivtarihi=6 Nisan 2009|arşivurl=https://web.archive.org/web/20090406100921/http://iep.utm.edu/a/avicenna.htm#H5|tarih=6 Ocak 2006|yayıncı=Iep.utm.edu|ölüurl=hayır}}</ref> ve [[Albertus Magnus]] üzerinde etkili olmuş,<ref name="IEP" /> aynı zamanda onun metafiziği [[Thomas Aquinas]]'ın düşüncelerini etkilemiştir.<ref name="IEP" />

=== Metafizik doktrin ===
Erken dönem İslam felsefesi ve İslam metafiziğinin önde gelen isimlerinden İbn Sina'nın metafizik doktrini, mahiyet ve varlık kavramlarına yönelik farklı yaklaşımıyla karakterize edilir ve [[Aristotelesçilik]]ten ayrılır. Aristoteles felsefesinin aksine, İslam kelamından etkilenen İslam metafiziği, mahiyet ve varlık arasında net bir ayrım yapar. Bu durumda 'varlık', hem olası hem de geçici şeylerle ilgili iken, 'mahiyet' ise geçici olanın ötesine geçip, bir varlığın sürekli ve değişmeyen özünü ifade eder.

İbn Sina'nın metafizik fikirleri, selefi [[Farabi]]'den büyük ölçüde etkilenmiştir. İbn Sina, özellikle mahiyet (Mahiat) ve varlık (Vücud) arasında ayrım yaparak varlığın doğasına dair kapsamlı bir araştırmaya girişmiştir. Var olan şeylerin salt özlerinin onların gerçek varlıklarını açıklayamayacağını ya da gösteremeyeceğini savunmuştur. Ayrıca, İbn Sina, form (şekil) ile madde (cevher) arasındaki ilişkinin, kendi başına evrenin dinamiklerini veya varlıkların gerçekleşmesini açıklamaya yetmediğini öne sürmüştür. Onun görüşüne göre, bir varlığın mevcut olması için, sadece varlığı zorunlu kılan değil, aynı zamanda ona özgü bir mahiyet (yani tanımlayıcı bir nitelik) veren bir ilk nedenin varlığı şarttır. Bu ilk neden, kendisi de var olmalı ve varlık kazandıran etkisiyle birlikte varlığını sürdürmelidir. Bu şekilde İbn Sina, varlıkların ve evrenin meydana gelmesinde bir ilk nedenin rolünü vurgulamıştır.<ref name="Islam in Britannica">{{Ansiklopedi kaynağı|url=https://www.britannica.com/eb/article-69190/Islam|başlık=Islam|erişimtarihi=27 Kasım 2007|arşivtarihi=22 Aralık 2007|arşivurl=https://web.archive.org/web/20071222082832/https://www.britannica.com/eb/article-69190/Islam|ansiklopedi=Encyclopædia Britannica Online|yıl=2007|ölüurl=hayır}}</ref>

İbn Sina'nın mahiyet-sıfat sorusuna ilişkin sorgulaması, onun imkânsızlık, mümkünlük ve zorunluluk gibi farklı varlık modalitelerine ilişkin ontolojik analizini inceleyerek açıklığa kavuşturulabilir.İmkânsız varlık var olamaz, çünkü çelişkiler içerir. Mümkün varlık bazen var olur, bazen olmaz; varlığı başka bir şeyin etkisine bağlıdır. Gerçekten var olduğunda bir nedeni vardır ve varlığı zorunlu hale gelir. Zorunlu varlık ise her zaman var olur ve varlığı başka bir şeye bağlı değildir; kendi varlığını kendi içinden sürdürür.<ref>Avicenna, ''Kitab al-shifa', Metaphysics II'', (eds.) G.C. Anawati, Ibrahim Madkour, Sa'id Zayed (Cairo, 1975), p.&nbsp;36</ref><ref>[[Nader El-Bizri]], "Avicenna and Essentialism," ''Review of Metaphysics'', Vol. 54 (2001), pp.&nbsp;753–778</ref>

İbn Sina'nın felsefesinde "Kendiliğinden Var Olan" (Zorunlu Varlık), var oluşunun hiçbir dışsal öze, mahiyete veya nedenlere bağlı olmadığı bir kavramdır. Bu varlık, herhangi bir şeyin var olmasını gerektiren en temel öğedir ve var oluşunun nedeni kendi içindedir; yani kendi varlığını başka bir şeye borçlu değildir. İbn Sina bu varlığı "Bir" (vâhid ahad) olarak tanımlar, çünkü eğer aynı türden başka "Kendiliğinden Var Olanlar" da olsaydı, onları birbirinden ayırt edebilmemiz için aralarında farklılaştırıcı özellikler bulunması gerekirdi. Ancak, bu tür ayrımlar mantıksal bir çelişki yaratır; çünkü kendiliğinden var olan bir varlık, tanımı gereği benzersiz ve tek olmalıdır. Eğer bu ayırt edici özellikler yoksa, o zaman bahsedilen var olanlar aslında aynı şey olacaktır.<ref>Nader El-Bizri, "Being and Necessity: A Phenomenological Investigation of Avicenna's Metaphysics and Cosmology," in ''Islamic Philosophy and Occidental Phenomenology on the Perennial Issue of Microcosm and Macrocosm'', ed. Anna-Teresa Tymieniecka (Dordrecht: Kluwer Academic Publishers, 2006), pp.&nbsp;243–261</ref><ref>Salem Mashran, ''al-Janib al-ilahi 'ind Ibn Sina'' (Damascus, 1992), p.&nbsp;99</ref>

İbn Sina ayrıca "Kendinde Zorunlu Varlığın" cinsi (jins), tanımı (hadd), karşıtı (nadd) ya da zıddı (did) olmadığını açıklar. Maddeden (madda), nitelikten (kayf), nicelikten (kam), yerden (ayn), durumdan (vaz) ve zamandan (vakt) bağımsızdır. Bu sayede, Zorunlu Varlık saf varlık halinde, herhangi bir sınırlama olmaksızın ve mutlak bir şekilde var olur. Bu kavram, Batı felsefesindeki "ilk hareket ettirici" veya "ilk neden" gibi fikirlerle karşılaştırılabilir, ancak İbn Sina'nın vurgusu, bu Varlığın kendiliğinden ve sınırsız olarak var olduğu yönündedir.<ref>Avicenna, ''Kitab al-Hidaya'', ed. Muhammad 'Abdu (Cairo, 1874), pp.&nbsp;262–263</ref>

Bazı İslam âlimleri İbn Sînâ'nın metafizik çalışmalarının bir parçası olan Tanrı'nın doğası ve varlık hakkındaki fikirlerini eleştirmişlerdir. Bu eleştirmenler arasında [[Gazzâlî|Gazali]], [[İbn Teymiyye]] ve [[İbn Kayyim el-Cevziyye|İbn Kayyim]] gibi önemli isimler yer almıştır.<ref>Ibn al-Qayyim, ''Eghaathat al-Lahfaan'', Published: Al Ashqar University (2003) Printed by International Islamic Publishing House: Riyadh.</ref> Özellikle Gazali, [[Sokrates]], [[Platon]] ve [[Aristoteles]] gibi antik Yunan düşünürlerinin felsefelerinin İslam ile bağdaşmayan inançlar içerdiğini savunduğu "''Al-Munqidh min ad-Dala''l" adlı eserinde bu görüşe katılmadığını ifade etmiştir. Bu eleştirisini, özellikle İbn Sina ve Farabi'nin isimlerini vererek, bu Yunan düşünürlerinden etkilenen Müslüman filozoflara kadar genişletir. Gazali'ye göre, bu Müslüman filozoflarla ilgili sorun, kendilerini Aristoteles'in öğretilerine çok fazla adamış olmalarıdır ve yorumları üç kategoriye ayrılabilir. İlk kategori, İslam'ın öğretilerine tamamen karşı olan ve bu nedenle küfür olarak kabul edilmesi gereken fikirleri içerir. İkinci kategorideki fikirler daha önce İslam geleneğinde yer almayan yeni kavramlar getirmektedir ki Gazali bunları sapkın yenilikler olarak nitelendirmektedir. Ancak üçüncü kategori, İslami öğretilerle çelişmediği için kabul edilebilecek ve reddedilmesi gerekmeyen fikirleri içerir.<ref>{{Kitap kaynağı|url=https://www.aub.edu.lb/fas/cvsp/Documents/reading_selections/CVSP%20202/Al-ghazali.pdf|başlık=al-Munqidh min al-Dalal|arşivtarihi=4 Mart 2016|arşivurl=https://web.archive.org/web/20160304095350/https://www.aub.edu.lb/fas/cvsp/Documents/reading_selections/CVSP%20202/Al-ghazali.pdf|sayfa=10|yer=Boston|yayıncı=American University of Beirut|yıl=1980|ad=Abū Ḥāmid Muḥammad|soyadı=Ibn Muḥammad al-Ghazālī|ölüurl=evet}}</ref>

=== Tanrı'nın Varlığına İlişkin Argüman ===

İbn Sina, döneminin önde gelen düşünürlerinden biri olarak Tanrı'nın varlığına dair "Doğruların Kanıtı" (Arapça: ''burhan al-siddiqin'') olarak bilinen bir argüman formüle etmiştir. Bu argümanda, İbn Sina, var olmaması mümkün olmayan bir varlık olan "zorunlu bir varlık" (Arapça: ''vacibü'l-vücud'') gerektiğini iddia etmiştir. Bir dizi mantıksal akıl yürütme yoluyla, bu zorunlu varlığı [[İslam]]'ın Tanrı anlayışıyla ilişkilendirmiştir. Modern felsefe tarihçisi [[Peter Adamson]]'a göre, bu argüman, Tanrı'nın varlığına dair Orta Çağ'ın en etkili argümanlarından biri olarak kabul edilir ve İbn Sina'nın felsefe tarihine önemli bir katkı sağlamıştır.<ref>{{Kitap kaynağı|url=https://books.google.com/books?id=OeVribsJbgUC|başlık=Interpreting Avicenna: Critical Essays|tarih=4 Temmuz 2013|dil=İngilizce|yayıncı=Cambridge University Press|ad=Peter|soyadı=Adamson|isbn=978-0-521-19073-2}}</ref>

===  El-Biruni Yazışmaları ===

İbn Sina, [[El-Bîrûnî]] ile Aristotelesçi doğa felsefesi ve [[Meşşâî]] okulu üzerine tartıştıkları yazışmalar yapmıştır.<ref>Rafik Berjak and Muzaffar Iqbal, "Ibn Sina—Al-Biruni correspondence", ''Islam & Science'', June 2003.</ref>

===  Teoloji ===

Dindar bir [[Müslüman]] olan İbn Sina, rasyonel felsefeyi İslam teolojisi ile uyumlu hale getirmeyi amaçlamıştır. Öncelikli amacı, [[Tanrı]]'nın varlığını ve dünyayı yaratmadaki rolünü akıl ve mantık yoluyla bilimsel olarak ortaya koymaktı. İbn Sina'nın İslam teolojisi ve felsefesi hakkındaki düşünceleri derin bir etki yaratmış ve yüzyıllar boyunca İslam dini okullarının müfredatının ayrılmaz bir parçası olmuştur. İslam teolojisi üzerine peygamberler ve [[Kur'an]] kozmolojisi ile kendi felsefi sistemi arasındaki ilişki gibi konuları kapsayan birkaç kısa risale yazmıştır.<ref name="Goodman-8-9">Lenn Evan Goodman (2003), ''Islamic Humanism'', pp.&nbsp;8–9, [[Oxford University Press]], {{ISBN|0-19-513580-6}}.</ref>

İbn Sina zaman zaman felsefenin gerçek peygamberliği yanılsamadan ayırt etmenin bir aracı olduğunu ima etse de, potansiyel siyasi sonuçları nedeniyle bunu açıkça ifade etmekten kaçınmıştır. Kısa eserlerindeki odak noktası, diğer filozoflar tarafından daha iyi keşfedilen epistemolojik meselelere girmeden felsefi ve teolojik fikirlerini açık bir şekilde açıklamak olmuştur.<ref>James W. Morris (1992), "The Philosopher-Prophet in Avicenna's Political Philosophy", in C. Butterworth (ed.), ''The Political Aspects of Islamic Philosophy'', Chapter 4, Cambridge [[Harvard University Press]], pp.&nbsp;152–198 [pp. &nbsp;160–161].</ref>

İbn Sina'nın felsefesinin daha sonraki yorumları üç farklı ekole ayrılmıştır: (Tusi gibi) onun felsefesini daha sonraki siyasi olayları ve bilimsel gelişmeleri yorumlamak için bir sistem olarak uygulamaya devam edenler; ([[Râzî|Razi]] gibi) İbn Sina'nın kelam eserlerini onun daha geniş felsefi kaygılarından ayrı olarak ele alanlar; ve (Gazali gibi) onun felsefesinin bazı kısımlarını çeşitli mistik yollarla daha büyük manevi içgörüler elde etme girişimlerini desteklemek için seçerek kullananlar. Razi gibi kişiler tarafından savunulan teolojik yorum, nihayetinde medreselerde baskın hale gelmiştir.<ref>James W. Morris (1992), "The Philosopher-Prophet in Avicenna's Political Philosophy", in C. Butterworth (ed.), ''The Political Aspects of Islamic Philosophy'', Chapter 4, Cambridge [[Harvard University Press]], pp.&nbsp;152–198 [pp.&nbsp;156–158].</ref>

İbn-i Sina Kur'an hakkında derin bir bilgiye sahipti ve Kur'an ayetlerini yorumlayan ve İslam peygamberlerinin önemini vurgulayan beş risale yazdı. Peygamberlerin filozoflardan daha üstün görülmesi gerektiğini savunmuştur.<ref>Jules Janssens (2004), "Avicenna and the Qur'an: A Survey of his Qur'anic commentaries", ''MIDEO'' '''25''', p.&nbsp;177–192.</ref>

İbn Sina genellikle [[Hanefilik|Sünni Hanefi]] düşünce ekolü ile ilişkilendirilir. Hanefi hukuku eğitimi almış, önemli Hanefi hukukçuları hocası olarak kabul etmiş ve [[Ali ibn Memun]]'un Hanefi mahkemesinde görev yapmıştır.<ref>{{Kaynak|başlık=Avicenna's "maḏhab" with an Appendix on the Question of His Date of Birth|sayfalar=323-336|dergi=Quaderni di Studi Arabi|yayıncı=Istituto per l'Oriente C. A. Nallino|yıl=1987|cilt=5/6|soyadı=DIMITRI GUTAS|jstor=25802612}}</ref> İbn-i Sina erken yaşlarda, [[İsmaililik|İsmaili]] misyonerlerin kendisini din değiştirmeye yönelik girişimlerine "ikna olmadığını" söylemiştir ve Orta Çağ tarihçisi [[Şehîrüddîn Beyhakî]] onun [[Saflık Kardeşleri]]'nin bir takipçisi olduğuna inanmıştır.<ref name="Aisha Khan">{{Kitap kaynağı|url=https://books.google.com/books?id=B8k3fsvGRyEC&pg=PA38|başlık=Avicenna (Ibn Sina): Muslim physician and philosopher of the eleventh century|sayfa=38|yayıncı=The Rosen Publishing Group|yıl=2006|soyadı=Aisha Khan|isbn=978-1-4042-0509-3}}</ref><ref name="Janssens91" />

===  Düşünce Deneyleri===

Hamadhan yakınlarındaki Fardajan kalesinde hapsedildiği sırada İbn Sina "Yüzen Adam" olarak bilinen ünlü bir düşünce deneyi tasarladı. Bu deney insanın öz farkındalığını ve ruhun maddesizliğini göstermeyi amaçlıyordu. İbn Sina okuyuculardan anlık olarak yaratılmış, havada asılı duran, duyusal girdiden yoksun ve kendi bedeninden izole edilmiş bir insan hayal etmelerini istemiştir. Bu senaryoda bile kişinin yine de özbilince sahip olacağını ve bunun da ruhun bedenden ayrı bir cevher olduğunu gösterdiğini savunmuştur. Ayrıca, İbn Sina insan zekâsı ve onun işleyişi hakkında da düşüncelerini paylaşır. Faal akıl kavramını işler ve bunu, Tanrı'nın insan zihnine ve dünyaya gerçekliği ve düzeni aktardığı bir araç olarak tanımlar.<ref>See a discussion of this in connection with an analytic take on the philosophy of mind in: [[Nader El-Bizri]], 'Avicenna and the Problem of Consciousness', in ''Consciousness and the Great Philosophers'', eds. S. Leach and [[James Tartaglia|J. Tartaglia]] (London: Routledge, 2016), 45–53</ref>

== Diğer Katkıları ==

=== Astronomi ve Astroloji ===
[[Dosya:Skulls_of_Avicenna.jpg|küçükresim|1950 yılında yeni türbenin inşası sırasında bulunan İbn Sina'nın kafatası]]
İbn Sina, ''Resāla fī ebṭāl aḥkām al-nojūm'' adlı eserinde, astrolojinin geleceği öngörebilme gücünü sorgulayan Kuran ayetlerini aktararak astrolojiye saldırıda bulunmuştur.<ref>[[George Saliba]] (1994), ''A History of Arabic Astronomy: Planetary Theories During the Golden Age of Islam'', ss. 60, 67–69. [[New York University Press]], {{ISBN|0-8147-8023-7}}.</ref> Her gezegenin Dünya üzerinde bazı etkileri olduğuna inanmasına rağmen, astrologların bu etkileri kesin olarak belirleyebileceklerine karşı çıkmıştır.<ref>{{Web kaynağı|url=http://www.iranicaonline.org/articles/avicenna-viii|başlık=Avicenna|erişim-tarihi=18 Ocak 2012|arşiv-tarihi=20 Şubat 2020|arşiv-url=https://web.archive.org/web/20200220161012/http://www.iranicaonline.org/articles/avicenna-viii|website=Encyclopædia Iranica, Online Edition|yıl=2011|son=Saliba|ilk=George|yazar-bağlantı=George Saliba|ölüurl=hayır}}</ref>

İbn Sina'nın astronomi üzerine yazdığı metinler daha sonra gelen yazarlar üzerinde bazı etkilerde bulunmuş olsa da, genel olarak onun çalışmaları [[Alhazen]] veya [[Bîrûnî|El-Biruni]]'ininkilerden daha az gelişmiş olarak kabul edilebilir. Onun yazılarının önemli bir özelliği, matematiksel astronomiyi astrolojiden ayrı bir disiplin olarak ele almasıdır.<ref name="Ragep">{{Ansiklopedi kaynağı|url=http://islamsci.mcgill.ca/RASI/BEA/Ibn_Sina_BEA.htm|başlık=İbn Sīnā: Abū ʿAlī al‐Ḥusayn ibn ʿAbdallāh ibn Sīnā|erişim-tarihi=15 Ekim 2011|arşiv-tarihi=21 Eylül 2020|arşiv-url=https://web.archive.org/web/20200921050851/https://islamsci.mcgill.ca/RASI/BEA/Ibn_Sina_BEA.htm|ansiklopedi=Astronomların Biyografik Ansiklopedisi|sayfalar=570-572|yayıncı=[[Springer Science+Business Media]]|yıl=2007|son=Sally P. Ragep|editör-son=Thomas Hockey|ölüurl=hayır}}</ref> Aristoteles'in yıldızların ışığını Güneş'ten aldığı görüşünü eleştiren İbn Sina, yıldızların kendiliğinden ışık saçtığını ve gezegenlerin de kendiliğinden ışık saçtığına inanmıştır.<ref>{{Dergi kaynağı|başlık=Venus'un fazları 1610'dan önce|tarih=Mart 1987|sayı=1|sayfalar=81-92|dergi=Science Part A Tarihinde ve Felsefesinde Çalışmalar|cilt=18|son=Ariew|ilk=Roger|doi=10.1016/0039-3681(87)90012-4|bibcode=1987SHPSA..18...81A}}</ref> Venüs'ün Güneş üzerinde bir leke olarak gözlemlediğini iddia etmiştir. Bu mümkündür, çünkü 24 Mayıs 1032'de bir Venüs geçişi olmuştur, ancak İbn Sina gözlem tarihini vermemiştir ve modern alimler, o zaman ve yerde geçişi gözlemleyip gözlemleyemediğini sorgulamıştır; Venüs yerine bir güneş lekesini gözlemiş olabilir. Geçiş gözlemi, Batlamyus kozmolojisinde Venüs'ün en azından bazen Güneş'in altında olduğunu, yani Dünya'dan uzaklaşırken Venüs küresinin Güneş küresinden önce geldiğini kanıtlamak için kullanmıştır.<ref name="Ragep" /><ref>{{Dergi kaynağı|başlık=Venüs ve Merkür Geçişlerine Dair Bazı Ortaçağ Raporları|sayı=1|sayfalar=49-59|dergi=Centaurus|yıl=1969|cilt=14|son=Goldstein|ilk=Bernard R.|bibcode=1969Cent...14...49G|doi=10.1111/j.1600-0498.1969.tb00135.x}}</ref><ref name="Goldstein">{{Dergi kaynağı|başlık=Ortaçağ Astronomisinde Teori ve Gözlem|tarih=Mart 1972|sayı=1|sayfalar=39-47|dergi=[[Isis (dergi)|Isis]]|cilt=63|son=Goldstein|ilk=Bernard R.|bibcode=1972Isis...63...39G|doi=10.1086/350839}}</ref>

=== Fizik ===
İbn Sina fizikte, özellikle hareket mekaniğinde [[Aristoteles]]'in fikirlerine bir dizi önemli düzeltme yapmıştır. ''[[El-İşarat ve't-Tenbihat]]'' adlı eserinde yerçekiminin (kendi tabiriyle "çekme") hem maddi nesneler hem de ışık için geçerli olduğunu yazmıştır.<ref name="Ragep" /> Bu, yerçekiminin sadece [[Dünya]] ve ağır cisimler arasındaki bir ilişki olduğu Aristoteles'in görüşünün ötesine geçen bir düşüncedir. İbn Sina ayrıca, hareketli bir nesnenin hareketini sürdürmesi için sürekli bir kuvvetin gerekli olmadığına, yani hareketin devamlılığının bir dış kuvvete ihtiyaç duymadan devam edebileceğine inanmıştır, bu da onu ataletin ([[eylemsizlik]]) kavramına yaklaştırmıştır.<ref name="Ragep" />

=== Kimya ===
İbn Sina, deneysel yöntemin öncüsü olarak kabul edilir. Kimya alanındaki çalışmaları, deneysel bilim ve tıp alanlarına önemli katkılarda bulunmuştur. İbn Sina'nın kimyada başlıca ilgi alanı, ilaçların hazırlanması ve bitkilerin kimyasal analiziydi. Ancak, aynı zamanda, deneysel kimya biliminin temellerini de atmıştır.

=== Ruhbilim ===
İbn-i Sina, ruhbilimin, [[metafizik]] ile [[fizik]] arasında bağlantı kuran ve bu iki bilimden de yararlanan bir bilgi alanı olduğunu savunmuş, ruhbilimini üç ana bölüme ayırmıştır: Akıl ruhbilimi; deneysel [[ruhbilim]]; [[tasavvuf]] ya da gizemci ruhbilim. İnsanların ruhlarının müzikle tedavi edilebileceğini öne sürmüş ve bu yöntemi geliştirmiştir.

=== Akıl ===
Bu konudaki görüşleri Aristoteles ve [[Farabi|Fârâbî]]'den farklı olan İbn-i Sînâ'ya göre, akıl 5 çeşittir; ''bilmeleke'' (ya da 'olası akıl' açık-seçik ve zorunlu olanları bilebilir); ''he-yulâni'' akıl (Bilmeyi ve anlamayı sağlar.); ''kutsi akıl'' (Aklın en yüksek aşamasıdır ve her insanda bulunmaz.); ''mustefat akıl'' (Kendisinde bulunanı, kendisine verilen "makul"lerin suretlerini algılar.); ''bilfiil akıl'' ("Makul"leri yani kazanılmış verileri kavrar.). İbn-i Sînâ, akıl konusunda, [[Platon|Eflatun]]'un idealizmi ile [[Aristoteles]]'in deneyciliğini uzlaştırmaya, birleştirici bir akıl görüşü ortaya koymaya çalışmıştır.

== Bilimlerin sınıflandırılması ==
İbn-i Sina'ya göre bilimler madde ve biçim ilişkisi bakımından üçe ayrılır: ''El-ilm ül-esfel'' (doğa bilimleri veya aşağı bilimler), maddesinden ayrılmamış biçimlerin bilimidir{{Kaynak belirt}}; ''mabad-üt-tabia'' (metafizik), ''el-ilm'üll-âli'' (mantık veya yüksek bilimler) maddesinden ayrılan biçimlerin bilimleridir; ''el-ilm ül-evsat'' (matematik veya orta bilimler) ancak insanın zihninde maddesinden ayrılabilen, bazen maddesiyle birlikte, bazen ayrı olan biçimlerin bilimidir.{{Kaynak belirt}}

Kendisinden sonraki Doğu ve Batı filozoflarının çoğunu etkileyen İbn-i Sina, müzikle de ilgilenmiştir. 250'yi aşkın yapıtının başlıcası olan ''[[Kitabü'ş-Şifa|Şifâ]]'' ve ''[[El-Kanun fi't-Tıb|Kanun]]'', felsefenin temel yapıtı sayılarak uzun yıllar boyunca pek çok üniversitede okutulmuştur.

== Mirası ==
=== Klasik İslam Medeniyeti ===
[[McGill Üniversitesi]]'nden İbn-i Sina uzmanı [[Robert Wisnovsky]], "İbn-i Sina, özellikle metafizik, mantık ve tıp alanlarında İslam'da [[Rasyonellik|rasyonel]] bilimlerin uzun tarihinde merkezi bir figürdü" diyor. Ancak onun eserleri yalnızca bu "[[Sekülerite|seküler]]" bilgi alanlarında etkili olmadı; "bu eserler veya onların bölümleri, post-Avicennian (İbn-i Sina sonrası) binlerce bilgin tarafından okundu, öğretildi, kopyalandı, üzerine yorum yapıldı, alıntılandı, yeniden ifade edildi ve alıntılandı. Bu bilginler yalnızca filozoflar, mantıkçılar, doktorlar ve matematik veya kesin bilimlerde uzmanlar değildi; aynı zamanda, [[Kalam|ʿilm al-kalām]] (doğa felsefesi, bilgi teorisi ve zihin felsefesini de içeren rasyonel [[teoloji]]) ve [[Principles of Islamic jurisprudence|usūl al-fiqh]] (hukuk felsefesini, diyalektiği ve dil felsefesini de içeren yasalar teorisine) alanlarında uzmanlaşmış olanlar da vardı."<ref>Robert Wisnovsky, "Shifā'nın Metnini Belirlemek için Dolaylı Kanıtlar" in ''Oriens'', cilt 40, sayı 2 (2012), ss. 257–258</ref>

=== Orta Çağ ve Rönesans ===
[[Dosya:Avicenna Mausoleum interior.jpg|küçükresim|sağ|[[Hooshang Seyhoun]] tarafından 1945-1950 yılları arasında tasarlanan İbn-i Sina Türbesi'nin iç görünümü]]

14. yüzyılda [[Dante Alighieri]], ''[[İlahi Komedya]]'' adlı eserinde [[Virgil]], [[Averroes]], [[Homer]], [[Horace]], [[Ovid]], [[Lucan]], [[Socrates]], [[Plato]] ve [[Saladin]] gibi erdemli Hristiyan olmayan düşünürler arasında ona Limbo'da yer verdiğinde bile İbn-i Sina, hem Doğu hem de Batı tarafından entelektüel tarihte büyük bir figür olarak tanındı. [[Johannes Kepler]], ''[[Astronomia Nova]]''nın 2. Bölümünde gezegen hareketlerinin sebeplerini tartışırken İbn-i Sina'nın görüşlerine atıfta bulunmuştur.<ref name=Kepler>Johannes Kepler, ''Yeni Astronomi'', William H. Donahue tarafından çevrildi, Cambridge: Cambridge Üniv. Yay., 1992. {{ISBN|0-521-30131-9}}</ref>

Bilim Tarihi'nin yazarı [[George Sarton]], İbn-i Sina'yı "tarihin en büyük düşünürleri ve tıp alimleri arasında" olarak tanımladı<ref name="Zahoor">[[George Sarton]], ''Bilim Tarihine Giriş''.<br />([[cf.]] A. Zahoor ve Z. Haq (1997). [http://www.cyberistan.org/islamic/Introl1.html Bilim Tarihçilerinden Alıntılar] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20080203140704/http://www.cyberistan.org/islamic/Introl1.html|tarih=3 Şubat 2008}}, Cyberistan.)</ref> ve onu "İslam biliminin en ünlü bilim insanı ve tüm ırkların, yerlerin ve zamanların en ünlülerinden biri" olarak nitelendirdi. O, [[Muhammad ibn Zakariya al-Razi|Rhazes]], [[Abu al-Qasim al-Zahrawi|Abulcasis]], [[Ibn al-Nafis]] ve [[Hunayn ibn Ishaq|al-Ibadi]] ile birlikte, erken Müslüman tıbbına önemli katkılarda bulunan önemli bir derleyici olarak kabul edilir. Batı [[tıp tarihi]]nde, tıp ve Avrupa [[Rönesans]]'ına önemli katkılarda bulunan büyük bir tarihi figür olarak anılmaktadır. Onun tıbbi metinleri olağandışıydı çünkü Galen ile Aristoteles'in tıbbi meseleler (anatomi gibi) üzerine görüş ayrılıkları olduğu yerlerde, gerekli görülen yerlerde Aristoteles'i tercih etti ve Aristoteles'in pozisyonunu, anatomi bilgisindeki Aristoteles sonrası gelişmeleri hesaba katarak güncelledi.<ref>{{Ansiklopedi kaynağı |yıl=2011 |başlık=Avicenna Tıp ve Biyoloji |ansiklopedi=Encyclopædia Iranica |url=http://www.iranicaonline.org/articles/avicenna-x |erişim-tarihi=9 Kasım 2011 |son=Musallam |ilk=B. |arşiv-tarihi=1 Aralık 2019 |arşiv-url=https://web.archive.org/web/20191201044959/http://www.iranicaonline.org/articles/avicenna-x |ölüurl=hayır }}</ref> Orta Çağ Avrupa alimleri arasında Aristoteles'in baskın entelektüel etkisi göz önüne alındığında, İbn-i Sina'nın ''Tıp Kanunu''nda (bilginin kapsamlı ve mantıklı bir organizasyonu ile birlikte) Galen'in tıbbi yazılarını Aristoteles'in felsefi yazılarıyla bağdaştırması, Avrupa'da diğer İslami tıp yazarlarına kıyasla onun önemini artırdı.<ref>David W. Tschanz, MSPH, PhD (August 2003). [http://www.saudiaramcoworld.com/issue/200304/the.islamic.roots.of.the.modern.hospital.htm "Modern Hastanenin İslami Kökleri"]{{Ölü bağlantı|date=Aralık 2023 }}. Saudi Aramco World.</ref> Bu nedenle İbn-i Sina'nın tıbbi yazıları, özellikle ''[[El-Kanun fi't-Tıb]]'', Avrupa'nın birçok üniversitesinde ders kitabı olarak kullanıldı.

=== Günümüzde İbn Sina ===
[[Dosya:Monument Avicenna in Qakh.JPG|küçükresim|left|Qakh (şehir), Azerbaycan'da İbn-i Sina için bir anıt]]
[[Dosya:TajikistanP17-20Somoni-1999(2000)-donatedsb f.jpg|küçükresim|left|Tacikistan somonisi üzerinde İbn-i Sina'nın resmi]]
İbn Sina'nın bilimsel başarılarının onuruna çeşitli ülkelerdeki [[İbn Sina Türbesi ve Müzesi]], [[Bu-Ali Sina Üniversitesi]], [[İbn Sina Araştırma Enstitüsü]] ve [[İbn Sina Ortaçağ Tıp ve Bilimler Akademisi]] gibi kurumlara onun adı verilmiştir.<ref>{{Web kaynağı |url=http://www.amch.edu.pk |başlık=Home Page |tarih=28 Mart 2014 |website=amch.edu.pk |ölüurl=evet|arşivurl=https://web.archive.org/web/20131108132952/http://www.amch.edu.pk/ |arşivtarihi=8 Kasım 2013}}</ref> Ayrıca [[Ay]] üzerinde [[Avicenna (crater)|Avicenna]] adında bir krater bulunmaktadır.

2003'te kurulan [[Avicenna Prize]], [[UNESCO]] tarafından her iki yılda bir verilmekte ve bilimde etik alanındaki başarılarından dolayı bireyleri ve grupları ödüllendirmektedir.<ref>{{Web kaynağı|url=http://www.unesco.org/new/en/social-and-human-sciences/events/prizes-and-celebrations/unesco-prizes/avicenna-prize/|başlık=UNESCO: The Avicenna Prize for Ethics in Science|tarih=4 Eylül 2019|erişimtarihi=27 Mayıs 2016|arşivtarihi=1 Haziran 2016|arşivurl=https://web.archive.org/web/20160601004148/http://www.unesco.org/new/en/social-and-human-sciences/events/prizes-and-celebrations/unesco-prizes/avicenna-prize/|ölüurl=hayır}}</ref>
[[Dosya:Persian Scholar pavilion in Viena UN (Avicenna).jpg|küçükresim|İran tarafından bağışlanan [[Persian Scholars Pavilion]]'un bir parçası olarak [[Birleşmiş Milletler Viyana Ofisi]]'nde bulunan İbn-i Sina heykeli]]
Avicenna Dizinleri (2008-15; şimdi Dünya Tıp Okulları Dizini) doktorların, halk sağlığı pratisyenlerinin, eczacıların ve diğerlerinin eğitim gördüğü üniversiteleri ve okulları listelemektedir. Orijinal proje ekibi şunları belirtmiştir: 
{{blockquote|"Neden İbn-i Sina? İbn-i Sina&nbsp;... hem doğudan hem de batıdan gelen bilgileri sentezlemesiyle dikkat çekmiştir. Tıp ve sağlık bilimlerinin gelişimi üzerinde kalıcı bir etkisi olmuştur. İbn-i Sina'nın adının kullanılması, yüksek kalitede sağlık hizmetlerinin geliştirilmesi için ihtiyaç duyulan dünya çapındaki ortaklığı simgelemektedir."<ref>"Sağlık profesyonellerinin eğitimi: İbn-i Sina projesi" ''The Lancet'', Mart 2008. Cilt 371 s. 966-967.</ref>}}

Haziran 2009'da İran, [[Birleşmiş Milletler Viyana Ofisi|Viyana'daki Birleşmiş Milletler Ofisi]]'ne bir "İranlı Âlimler Heykeli" bağışladı. Heykel şu anda [[Viyana Uluslararası Merkezi]]'nde yer almaktadır.<ref>{{Web kaynağı |url=http://www.unis.unvienna.org/unis/pressrels/2009/unisvic167.html |başlık=Viyana Uluslararası Merkezi'nde Açılışı Yapılacak Anıt, İran Tarafından Viyana'daki Uluslararası Kuruluşlara Bağışlanan 'Âlimler Köşkü' |website=unvienna.org |erişimtarihi=6 Ocak 2015 |arşivtarihi=26 Aralık 2018 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20181226190250/http://www.unis.unvienna.org/unis/pressrels/2009/unisvic167.html |ölüurl=hayır}}</ref>

== Eserleri ==
* [[El-Kanun fi't-Tıb]], (ö.s), 1593, "Tıpta Kanun" (Tıp ile ilgili zamanının bilgilerini ihtiva eder. Orta Çağ'da dört yüz yıl Batı'da ders kitabı olarak okutulmuştur. Latinceye on çevirisi yapılmıştır.)
* [[Kitabü'l-Necat]], (ö.s), 1593, ("Kurtuluş Kitabı"Metafizik konularda{{Kaynak belirt}} yazılmış özet bir eserdir.)
* [[Risale fi-İlmi'l-Ahlak]], (ö.s), 1880, ("Ahlak Konusunda Kitapçık")
* [[İşarat ve'l-Tembihat]], (ö.s), 1892, ("Mantık, Fizik ve Metafizik bölümlerini içerir. 20 bölümden oluşur.)
* [[Kitabü'ş-Şifa|Kitabü'ş-Şifâ]], (ö.s), 1927, ("Mantık, Matematik, Fizik ve Metafizik konularında yazılmış on bir cilt hacimli bir eserdir. Birçok kere Latinceye çevrilmiş ve ders kitabı olarak okutulmuştur."). Mantık bölümü, ''Giriş, Kategoriler, Yorum Üzerine, Birinci Analitikler, İkinci Analitikler, Topikler, Sofistik Deliller, Retorik ''ve'' Poetika'' kitaplarından oluşur. Tabiat Bilimleri bölümü,'' Fizik, Gökyüzü ve Âlem, Oluş ve Bozuluş, Etkiler ve Edilgiler, Mineroloji ''ve'' Meteoroloji, Psikoloji, Botanik ve Biyoloji'' kitaplarından oluşur. Matematik Bilimleri bölümü, ''Geometri, Aritmetik, Musiki'' ve ''Astronomi ''kitaplarından oluşur. Yirmi ikinci ve son kitap ise ''Metafizik''<nowiki/><nowiki>'tir.</nowiki><ref>İbn-i Sina, ''Metafizik'' (çev. Ömer Türker-Ekrem Demirli), İstanbul: Litera Yayıncılık, 2013, ss. XI.</ref>

== Kaynakça ==
{{kaynakça|2}}

== Galeri ==
<gallery>
Dosya:Avicenna princeps.jpg|Commentary. Frontpage, Venice 1520
Dosya:Cizelge.JPG|İbn-i Sina'nın yazmış olduğu El Kanun-i fit-Tıb adlı eserinde bulunan ve sindirim sistemini gösteren bir çizim
</gallery>

== Dış bağlantılar ==
{{Kardeş proje bağlantıları|
  commons= Category:Avicenna |
  wikispecies=  |
  wikt=  |
  b=  |
  s=  |
  q=İbn-i Sina  |
  n=  |
  m=  |
}}
* [http://www.izlesene.com/video/ders-980-1037-ibn-i-sina-el-belhi/7022293 İbn-i Sina'nın Hayatı, Belgesel Video]{{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20150210042559/http://www.izlesene.com/video/ders-980-1037-ibn-i-sina-el-belhi/7022293 |tarih=10 Şubat 2015 }}
* [http://ibnisinaarastirmalari.blogspot.com/ İbn-i Sina Araştırmaları]{{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20110708042408/http://ibnisinaarastirmalari.blogspot.com/ |tarih=8 Temmuz 2011 }}
* [https://web.archive.org/web/20091202063632/http://www.ruzname.net/ibn-sina-ve-mevlana-felsefesinde-ask İbni Sina ile Mevlana'da Aşk Felsefesinin Karşılaştırması]
* [http://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/40/509/6199.pdf İbn-i Sina'nın Türk ve Dünya Eğitim Tarihindeki Yeri]{{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20111125011335/http://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/40/509/6199.pdf |tarih=25 Kasım 2011 }}
* https://islamansiklopedisi.org.tr/ibn-sina {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20210226032614/https://islamansiklopedisi.org.tr/ibn-sina |tarih=26 Şubat 2021 }}
{{İslam astronomları}}
{{İslâm'da simya ve kimya}}
{{İslam matematikçileri}}

{{Otorite kontrolü}}

{{DEFAULTSORT:İbn-i Sina}}
[[Kategori:İbn-i Sina| ]]
[[Kategori:980 doğumlular]]
[[Kategori:1037 yılında ölenler]]
[[Kategori:11. yüzyıl filozofları]]
[[Kategori:11. yüzyıl hekimleri]]
[[Kategori:Geleneksel İran tıbbı]]
[[Kategori:11. yüzyıl astronomları]]
[[Kategori:Büveyhoğulları'nda kişiler]]
[[Kategori:Samanîler'de kişiler]]
[[Kategori:İslam filozofları]]
[[Kategori:İslam tıbbı]]
[[Kategori:Orta Çağ Müslüman astronomları]]
[[Kategori:Orta Çağ Müslüman hekimleri]]
[[Kategori:Aristotelesçilik]]
[[Kategori:Mantık felsefecileri]]
[[Kategori:11. yüzyıl simyacıları]]
[[Kategori:980'lerde doğanlar]]
[[Kategori:Orta Çağ Müslüman simyacıları]]
[[Kategori:Aristotelesçi filozoflar]]
[[Kategori:İran'da defnedilenler]]
[[Kategori:Saray hekimleri]]
[[Kategori:Ateizm eleştirmenleri]]
[[Kategori:Epistemologlar]]
[[Kategori:Mantıkçılar]]
[[Kategori:Ontologlar]]
[[Kategori:Matematik filozofları]]
[[Kategori:Zihin felsefecileri]]
[[Kategori:Psikoloji felsefecileri]]
[[Kategori:Din filozofları]]
[[Kategori:Bilim felsefecileri]]