Arabi Paşa

Arabi Paşa, Urabi ya da İrabi olarak da bilinir, tam adı Ahmed Arabi Paşa el-Mısri (1841-21 Eylül 1911), Mısırlı milliyetçi önder.Aydınların, subayların ve Mısır köylü halkının yabancı denetiminden duyduğu hoşnutsuzluğu dile getiren toplumsal ve siyasi hareketin başında yer almıştır.

Bir köylü ailesinden gelen Arabi, Kahire'de Ortadoğu'nun o dönemdeki öncü İslami bilim kurumu olan el-Ezher'de öğrenim gördü. Orduya girdikten sonra, 1875-1876 Mısır-Etiyopya Savaşı sırasında levazım subayı olarak görev yaptı ve albaylığa kadar yükseldi. 1879'da subayların Hıdiv İsmail Paşa'ya karşı düzenlediği ayaklanmaya katıldı. Daha ordudaki ilk yıllarında, üst kademeleri tekelinde tutan Osmanlı kökenli subayları tasfiye etmek amacıyla kurulan gizli bir derneğe katıldı; 1881'de bu amaçla bir ayaklanma başlattı. Ertesi yıl, Avrupalı devletlerin müdahalesi ve Mısır Meclisi'nin bütçe denetimiyle ilgili yetkileri konusunda çıkan anlaşmazlık üzerine Mahmud Sami el-Barudi başkanlığında kurulan milliyetçi hükümette savaş bakanı oldu. Mısır Mısırlılarındır (Mısr li'l-Mısriyin) sloganı, Arabi'yi ulusal bir kahraman haline getirdi. Arabi'nin saygınlığının artmasından endişelenen Hıdiv Tevfik Paşa'nın yardım isteği üzerine, Fransızlar ve İngilizler İskenderiye Körfezinde hemen bir deniz tatbikatına giriştiler. İskenderiye'de ayaklanmalar başgösterdi. İngiliz donanması kenti bombalayınca (Temmuz 1882), Arabi, Mısır ordusunun başkomutanı olarak direnişin başına geçti ve hıdivi hain ilan etti. Ama Sir Garnet Wolseley komutasında İsmailiye'de karaya çıkan İngiliz askerleri tarafından et-Tellü'l-Kebir'de bozguna uğratıldı (13 Eylül 1882). Tutuklanarak divanıharpte yargılandı ve ölüm cezasına mahkum edildi. İngilizlerin araya girmesiylke cezası Seylan'da sürgüne çevrildi. 1901'de Mısır'a geri dönmesine izin verildi.