Türkiye'de dış borç tarihi: Revizyonlar arasındaki fark
| [kontrol edilmiş revizyon] | [kontrol edilmiş revizyon] |
→Cumhuriyet sonrası: figürün yeri değişti |
|||
| 78. satır: | 78. satır: | ||
=== Cumhuriyet sonrası === |
=== Cumhuriyet sonrası === |
||
| ⚫ | |||
[[Türkiye Cumhuriyeti]] ilk dış borcunu [[1930]] yılında [[Amerika Birleşik Devletleri|ABD]]'den 10 milyon dolar olarak almıştı. Borcu [[6. Türkiye Cumhuriyeti Hükûmeti|İnönü hükümeti]] Türk Parasının Kıymetini koruma kanununu çıkardığı dönemde almıştı. Aynı yılın ağustos ayında muhalefet partisi [[Serbest Fırka]]'nın kurdurulmasındaki amaçlardan biri [[liberal]] gözükerek dış yardım almaktı<ref>NTV tarih dergisi sayı:2 sayfa:97</ref> |
[[Türkiye Cumhuriyeti]] ilk dış borcunu [[1930]] yılında [[Amerika Birleşik Devletleri|ABD]]'den 10 milyon dolar olarak almıştı. Borcu [[6. Türkiye Cumhuriyeti Hükûmeti|İnönü hükümeti]] Türk Parasının Kıymetini koruma kanununu çıkardığı dönemde almıştı. Aynı yılın ağustos ayında muhalefet partisi [[Serbest Fırka]]'nın kurdurulmasındaki amaçlardan biri [[liberal]] gözükerek dış yardım almaktı<ref>NTV tarih dergisi sayı:2 sayfa:97</ref> |
||
| 85. satır: | 84. satır: | ||
==== 2001-2014 Dönemi ==== |
==== 2001-2014 Dönemi ==== |
||
[[Dosya:TR-DIS-BORC-02-14.png|400px|küçükresim|Türkiye'nin 02-14 arası dış borç stoku]] |
[[Dosya:TR-DIS-BORC-02-14.png|400px|küçükresim|Türkiye'nin 02-14 arası dış borç stoku]] |
||
| ⚫ | |||
Türkiye'nin dış borcu bu dönem içinde (2001 4.Çeyrek) 129 Milyar dolardan 336 Milyar dolara (2012 4. Çeyrek) yükselmiştir.<ref>http://www.hazine.gov.tr/File/?path=ROOT%2fDocuments%2fKamu+Finansman%c4%b1+%c4%b0statisti%c4%9fi%2fT%c3%bcrkiye+Net+D%c4%b1%c5%9f+Bor%c3%a7+Stoku+(Ar%c5%9fiv).xls 6 Haziran 2013 tarihinde erişilmiştir</ref> 2013 yılının üçüncü çeyreğinde Türkiye'nin brüt borcu 372.7, net dış borcu ise 214.4 milyar dolar olarak belirlenmiştir. |
Türkiye'nin dış borcu bu dönem içinde (2001 4.Çeyrek) 129 Milyar dolardan 336 Milyar dolara (2012 4. Çeyrek) yükselmiştir.<ref>http://www.hazine.gov.tr/File/?path=ROOT%2fDocuments%2fKamu+Finansman%c4%b1+%c4%b0statisti%c4%9fi%2fT%c3%bcrkiye+Net+D%c4%b1%c5%9f+Bor%c3%a7+Stoku+(Ar%c5%9fiv).xls 6 Haziran 2013 tarihinde erişilmiştir</ref> 2013 yılının üçüncü çeyreğinde Türkiye'nin brüt borcu 372.7, net dış borcu ise 214.4 milyar dolar olarak belirlenmiştir. |
||
Sayfanın 07.02, 4 Nisan 2016 tarihindeki hâli
Türkiye'de dış borç tarihi
| Osmanlı İmparatorluğu'ndan Devreden Borçlar | |
|---|---|
| Ülkelere göre | Osmanlı Devleti Dış Borçları s.114[1] |
| Türkiye | 84,597,495 TL |
| Suriye,Lübnan | 11,108,858 TL |
| Yunanistan | 11,054,534 TL |
| Irak | 6,772,142 TL |
| Yugoslavya | 5,435,597 TL |
| Filistin | 3,284,429 TL |
| Bulgaristan | 1,776,354 TL |
| Arnavutluk | 1,633,233 TL |
| Filistin | 3,284,429-TL |
| Suudi Arabistan | 1,499,518 TL |
| Yemen | 1,182,104 TL |
| Ürdün | 733,610 TL |
| İtalya | 243,200 TL |
| Necit | 129,150 TL |
| Maan | 128,728 TL |
| Asir | 26,138 TL |
Cumhuriyet öncesi
1683 yılında Viyana Kuşatması'nın başarısızlıkla sonuçlanmasından sonra Osmanlı Devleti, Karlofça Antlaşması ile toprak kaybetmeye başlamıştır. Osmanlı Devleti kaybettiği toprakları geri kazanma siyaseti izlemiş; başlayan İran Savaşı, Rusya'nın denizlere serbest geçmeye çalışması Osmanlı'yı sürekli bir savaşın içinde tutmuştur. Bu esnada tüm tarım alanları ve madenler savaş bölgesi içerisinde kaldığından devlet geliri düşmüştür.
Devlet geliri düşünce vergiler artırılmıştır. Tarım ile uğraşan kesim vergiden kurtulmak için tarımı bırakarak İstanbul, Edirne, Bursa gibi büyük şehirlere göç başlamıştır.
Vergi gelirinin düşmesi, Osmanlı Devleti'nin maaş ödeme sıkıntısına düşmesine neden olmuş. Bir taraftan çalışanların tarımdan devlete kayması, bir taraftan kaybedilen topraklar nedeniyle vergi gelirlerinin düşmesi, sıkıntıları artırmıştır.
Sıkıntılar sonucunda 19. yüzyıl başlarında halktan altın ve gümüşler toplanarak, sikkeler yapılmış ve %20 değer fazlasıyla piyasaya sürülmüştür. 1839 yılında bu tedbirler yeterli gelmeyince kaime çıkarılmıştır. Kaime enflasyonist bir etki yaratmıştır.
1840 yılında mali bunalımın daha da artması ile tasarruf sahiplerininin belirli bir faiz karşılığı elindeki tahvilleri toplamak için esham kavaimi çıkarılmıştır.
İç borçlanma
ilk olarak 1788 yılında Cezayirli Hasan Paşa'dan 600.000 kuruşluk borç alınmış, arkasından sarraflardan ve zenginlerden borç istenmiştir. 1840 yılında, Galata bankerlerinden Alleon ve Baltacı’nın kurdukları İstanbul (Dersaadet) Bankası’ndan yapıldığına dair bilgiler mevcuttur. Bankanın kaynağının yabancı sermaye piyasalarından olmaması nedeniyle iç borç niteliği taşımaktadır.
Bütçe açıkları:
- 1841’de 4.163.000 kuruşa,
- 1847’de 15.263.404 kuruşa,
- 1848’de 38.586.642 kuruşa
- 1849’da da 88.998.000 kuruş
1854 yılında iç borç toplamı 15 Milyon Sterlin'e ulaşmıştır.
Dış borçlanma
1854 yılına kadar borç istemenin onur kırıcı olduğu düşünüldüğünden ve borç istenen ülkelerin Osmanlı yanlısı görünmek istememesinden borç alınamamıştır. Bu dönemde 1783'de Fas, 1788'de ise Cezayir ve Tunus borç vermeyi kabul etmemiştir.
- 1854 yılında Kırım Savaşı başlangıcı'nda İngiltere'den 200.000 Sterlin alınmıştır. Bu Osmanlı İmparatorluğu'nun bilinen ilk borcudur.[2]
- 1854-1875 döneminde 15 sözleşme ile 127 Milyon Lira borç almıştır. Toplam Borç 239 Milyon Lira olmuştur.
1876 yılına dek almış olduğu borçları ödemede sıkıntıya düşen Osmanlı İmparatorluğu borç ve faizlerinin ödemesine, 1876 Nisan ayında son vermiştir.
Muharrem Kararnamesi ile 20 Aralık 1881’de dış borçların miktarı indirilmiş, ödeme koşulları yeniden düzenlenmiştir. Muharrem Kararnamesi’nin 15. maddesine göre, Osmanlı İmparatorluğu’nun dış borçlarını ödeyememesi sonucu, borç ödemelerini güvence altına alacak olan vergi kaynaklarının toplanması ve denetimi işlevini yürütecek olan Düyun-u Umumiye’ye bırakılmıştır.
1914 yılında savaş patlak verdiğinde Osmanlı Devleti’nin dış borcu kısa vadeli borçlar hariç 156,4 milyon Osmanlı Lirası’dır. (142 milyon sterlin).
Dış borçlar, Osmanlı Devleti çöktükten sonra, Osmanlı topraklarında kurulan devletler arasında paylaştırılmış ve en büyük borç yükü Türkiye'ye verilmiştir. 1925 yılında Osmanlı borçlarının %67’sinin Türkiye tarafından ödenmesi kararlaştırılmıştır. Türkiye’nin payına düşen 107,5 milyon altın Osmanlı Lirası tutarındaki borcun ödenmesi için Düyun-u Umumiye İdaresi ile 13 Haziran 1928 tarihinde Paris’te bir anlaşma imzalanmıştır.
Türkiye Düyun-u Umumiye' ye olan borcunun son taksitini, ilk dış borcun alınmasından tam bir yüzyıl sonra, 25 Mayıs 1954' te ödemiştir.
Cumhuriyet sonrası
Türkiye Cumhuriyeti ilk dış borcunu 1930 yılında ABD'den 10 milyon dolar olarak almıştı. Borcu İnönü hükümeti Türk Parasının Kıymetini koruma kanununu çıkardığı dönemde almıştı. Aynı yılın ağustos ayında muhalefet partisi Serbest Fırka'nın kurdurulmasındaki amaçlardan biri liberal gözükerek dış yardım almaktı[3]
1980-1990 Dönemi
Türkiye, 24 Ocak 1980 tarihinde Ekonomik İstikrar Programı’nı uygulamaya koyarak, bu tarihe kadar izlediği temel ekonomi politikalarını tamamen değiştirmiş, daha liberal ve dışa açık politikaları yürürlüğe koymuştur. Bu politikalardan birisi, dış borçlanma ile genel olarak yatırımların arttırılmış olmasıdır.
2001-2014 Dönemi
Türkiye'nin dış borcu bu dönem içinde (2001 4.Çeyrek) 129 Milyar dolardan 336 Milyar dolara (2012 4. Çeyrek) yükselmiştir.[4] 2013 yılının üçüncü çeyreğinde Türkiye'nin brüt borcu 372.7, net dış borcu ise 214.4 milyar dolar olarak belirlenmiştir.
Notlar
- ^ "Ato Dış Borçlar" (PDF). Ankara Ticaret Odası. Erişim tarihi: Ocak 20, 2014.
- ^ http://www.mevzuatdergisi.com/2006/04a/03.htm
- ^ NTV tarih dergisi sayı:2 sayfa:97
- ^ http://www.hazine.gov.tr/File/?path=ROOT%2fDocuments%2fKamu+Finansman%c4%b1+%c4%b0statisti%c4%9fi%2fT%c3%bcrkiye+Net+D%c4%b1%c5%9f+Bor%c3%a7+Stoku+(Ar%c5%9fiv).xls 6 Haziran 2013 tarihinde erişilmiştir