Öt Han

Öt Han - Türk ve Altay mitolojisinde Zaman Tanrısı. Öğöt Han da denir. Zamanın akışından sorumludur. Zamanın geçişini bazen hızlandırır, bazen yavaşlatır. Kültigin anıtlarında şu önemli ifade yer almaktadır:

“Öd tengri aysar, kişi oglı kop ölgeli törimiş.” (Anıt üzerinde Orhun alfabesi ile şu şekilde yazmaktadır: 𐰇𐰓:𐱅𐰭𐰼𐰃:𐰖𐰽𐰺:𐰚𐰃𐰾𐰃:𐰆𐰍𐰞𐰃:𐰸𐰆𐰯:𐰇𐰠𐰏𐰠𐰃:𐱅𐰇𐰼𐰇𐰢𐰾 )

Bu cümle, Talat Tekin’e göre “Zaman tanrısı öyle buyurunca insanoğlu hep ölümlü yaratılmış," anlamına gelmektedir. Talat Tekin, bu tümcedeki "𐰖𐰽𐰺" harf dizisinin "yasar" okunamayacağını fark eden ilk kişinin Gerard Clauson olduğunu ve Moğolca olan bu sözün XIII. ve XIV. yüzyıldan önceki Türkçe metinlerde görülmediğini belirtir. Aynı zamanda eğer sözcük "yasar" anlamındaysa "yasa-" sözünün iki seslemli (heceli) ve sonu ünlü sesli ile biten bir eylem olmasından dolayı bunun "yasar" değil "yasayur" (𐰖𐰽𐰖𐰆𐰺) biçiminde yazılmış olması gerektiğini söyler. (Örn: yaşa-yur, yorı-yur(yürür)...) Bu durumda bu eylem için "ay-" eyleminden başka bir okunuş seçeneği kalmamaktadır. Ancak "Ay-" eyleminin buradaki anlamı "söylemek" değil, "emretmek, hükmetmek, takdir etmek" olmalıdır. Koşul eki -sar da burada eylemin zamanını bildiren ulaç (zarf-fiil) eki görevindedir.

Muharrem Ergin ise, "Zamanı tanrı yaşar, insanoğlu hep ölümlü yaratılmış," şeklinde çevirmektedir. Gündüz ve gece, ak ve kara iki ip yumağıdır. Bu yumakların sarılmasından sorumlu yardımcıları vardır. Yumaklar hızlı sarılırsa zaman hızlı geçer. Yavaş sarılırsa, zaman da yavaşlar. Türklerde saate (zaman ölçmeye yarayan aygıta), güneş saati kavramıyla ve gün sözcüğüyle ilgili olarak "Güngen" denilmiştir. Yine zamanı ölçmek anlamına gelen Ötçek/Ödçek sözcüğü de saat (zaman ölçme aracı) demektir ve bu Tanrının adıyla bağlantılıdır.

Etimoloji

(Öt/Öd) kökünden türemiştir. Zaman demektir. Ödemek, ödünç kelimeleri bu kökle ilgilidir. Moğolca Ötlöh (Eski Moğolca, Ötel) yaşlanmak demektir ve bu fiil zamanın geçişiyle alakalıdır. "Öte" ise yaşlı adam demektir.

Kaynakça

• Türk Söylence Sözlüğü, Deniz Karakurt, Türkiye, 2011 (OTRS: CC BY-SA 3.0)27 Aralık 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.