Vipeholm deneyleri
 | Bu madde, öksüz maddedir; zira herhangi bir maddeden bu maddeye verilmiş bir bağlantı yoktur. (Şubat 2024) |
Vipeholm deneyleri veya Vipeholm Çalışmaları ( İsveççe : Vipeholmsexperimenten ), İsveç'in Lund kentindeki zeka geriliğine sahip olanlara yönelik Vipeholm Hastanesi'ndeki hastaların, dişinin çürümesini tetiklemek için "ekstra yapışkan şekerleme" de dahil olmak üzere büyük miktarlarda tatlılarla beslendiği bir dizi insan deneyiydi. Deneyler, karbonhidratların çürük oluşumunu etkileyip etkilemediğini belirlemek amacıyla hem şeker endüstrisi hem de diş hekimleri topluluğu tarafından desteklenmekteydi.
Deneyler diş sağlığı hakkında kapsamlı bilgi sağlamış ve şeker alımını diş çürükleriyle ilişkilendirmek için yeterli deneysel veriyle sonuçlanmıştır.[1] Ancak günümüzde, bu yapılan deneyde engelli insanlara yönelik tıp etiğinin birçok ilkesini bilinçli olarak ihlal edildiği bilinmektedir.[2][3]
Tarihi[değiştir | kaynağı değiştir]
İsveç Ulusal Dişhekimliği Servisi 1938 yılında kuruldu.[4] Diş sağlığının durumu o zamanlar iyi araştırılmamıştı ve çürükler yaygındı. Yüksek şekerli diyetlerin diş çürümesine neden olduğundan kuşkulanılıyordu, ama bilimsel bir kanıt yoktu. 1945 yılında Sağlık Kurulu konuyla ilgili bir çalışma başlattı ve bu çalışma daha sonra Vipeholm deneylerine dönüşecekti.[5]
Vipeholm, İsveç'in "ciddi zihinsel ve gelişimsel engelleri" olan insanlara yönelik en büyük tesisiydi [6] ve İsveç'te insanlar üzerinde yapılan en büyük deneyin yeri olacak şekilde seçilmişti.[7] Başlangıçta Vipeholm çalışanları da deneyin bir parçası oldu.[8]
1945 yılında hükümet onaylı vitamin denemeleri olarak başlayan süreç, 1947 yılında hükümetin bilgisi dışında değiştirildi. Tıp Kurulu'na danışan araştırmacılar, vitaminlerin yerine şeker koymaya kanaat getirdiler.[8]
1947'den 1949'a kadar bir grup hasta, diş çürümesine yol açmak üzere tasarlanmış tam ölçekli bir deneyde denek olarak kullanıldı. Bu kişilere şekerleme ve çikolata da dahil olmak üzere bol miktarda tatlı yedirildi.[9]
Şeker deneyi iki yıl boyunca sürmüştür. 1949'da deneyler yeniden gözden geçirilerek karbonhidrat açısından daha "normal" bir diyet test edildi. O zamana kadar, deneydeki 660 kişiden yaklaşık ellisinin dişleri tamamen deney sonucu zarar görmüştü.[8] Bununla birlikte, araştırmacılar bilimsel açıdan bakıldığında deneyin başarılı olduğunu düşünüyorlardı.[2]
Çalışmanın uygulamalı sonuçlarından biri, çocukların dişleri için haftada bir kez tatlı yemelerinin, haftanın büyük bir bölümüne yayılmış daha az miktarda tatlı yemelerine kıyasla daha iyi olduğu tavsiyesiydi. Bu uygulama İsveç toplumuna yerleşti ve bugün hala birçok ebeveyn çocuklarının sadece Cumartesi günleri tatlı yemesine izin vermektedir.[10]
Gecikmeli sonuçlar[değiştir | kaynağı değiştir]
Şekerleme sektörü deneyleri para ve şekerleme bağışlarıyla finanse etti.[11][12] Deneyler şeker alımı ile diş çürükleri arasında açık bir bağlantı olduğunu gösterdiği için endüstri sonuçlardan memnun olmadı ve araştırmacılar çalışmanın yayımlanmasını engellediler. Çalışma nihayet 1953 yılında kamuoyuna açıklandığında, sonuçların neden daha önce yayınlanmadığı konusunda kamuoyunda büyük tartışmalar yaşanmıştır.[12]
Bilim insanları endüstri tarafından satın alınmakla suçlandı. Bununla birlikte, o dönemde deneylerin etik olup olmadığı konusunda kamuoyunda herhangi bir tartışma yaşanmamıştır. Dişhekimliği mesleğindeki modern tutumlar çok farklıdır: Vipeholm çalışmasının bir katılımcısı olan Bo Krasse, "Bugün bir araştırma etik kurulunun Vipeholm Çalışması gibi bir projeyi kabul etmeyeceği açıktır" diye yazmıştır. "Çalışmanın gerekliliği biz dişhekimleri için açıktı" diye açıklayan Krasse, İsveç Parlamentosu'nun ve ardından haber medyasının 1953 gibi erken bir tarihte çalışmanın etiğini tartışmaya açtığını belirtmektedir.[2]
Açıklamalar[değiştir | kaynağı değiştir]
1990'lara kadar Vipeholm deneylerinin etik yönleriyle ilgili çalışmalar ortaya çıkmamıştır.[13] 2000 yılında İsveç engelliler kamu denetçisi, çalışmanın "aşırılıklarının" sonuçlarla gerekçelendirilmediğini bildirmiştir.[14]
Linköping Üniversitesi'nde tarihçi ve doktora öğrencisi olan Elin Bommenel, 2006 yılında yayınlanan tezinde Vipeholm deneyleri üzerine kapsamlı bir çalışma yapmıştır.[15] Vipeholm'daki deneysel döneme ait orijinal belgelere erişim sağlayan ilk araştırmacı olmuştur. Araştırması, bilim insanlarının kendilerini araştırma ve hasta bakımı gibi farklı hedefler arasında nasıl sıkışmış bulduklarını ve hem siyasi hem de ekonomik çıkarların muazzam baskısı altında olduklarını anlatmaktadır.[16]
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ Gustafsson, BE; Quensel, CE; Lanke, LS; Lundqvist, C; Grahnen, H; Bonow, BE; Krasse, B (1954). "The Vipeholm dental caries study; the effect of different levels of carbohydrate intake on caries activity in 436 individuals observed for five years". Acta Odontologica Scandinavica. 11 (3–4): 232-64. doi:10.3109/00016355308993925. PMID 13196991.
- ^ a b c Krasse, Bo (September 2009). "The Vipeholm Dental Caries Study: Recollections and Reflections 50 Years Later". Journal of Dental Research. 80 (9): 1785-1788. doi:10.1177/00220345010800090201. ISSN 0022-0345. PMID 11926233.
- ^ Ismail, Amid I.; Hasson, Hana; Sohn, Woosung (October 2001). "Dental Caries in the Second Millennium". Journal of Dental Education. 65 (10): 953-959. doi:10.1002/j.0022-0337.2001.65.10.tb03469.x. ISSN 0022-0337. PMID 11699996.
- ^ Nordenram, Ake; Astrand, Per; Nord, Per-Gunnar; Paulin, Gunnar; Feldmann, Hartmut (1 Ocak 2005). "[Surgical treatment of diseases in the oral cavity and jaws]". Svensk Medicinhistorisk Tidskrift. 9 (1): 155-162. ISSN 1402-9871. PMID 17153182. 23 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Şubat 2024.
- ^ Manley, Maxwell Christopher Graham; Lane, H. L.; Doshi, M. (9 Ağustos 2021). "Dental disadvantage for people with disability: a potential solution for a problematic area of care". Disability & Society. 36 (7): 1197-1202. doi:10.1080/09687599.2021.1927672. ISSN 0968-7599.
- ^ "The Swedish cavity experiments: How dentists rotted the teeth of the mentally handicapped to study candy's effect". 19 Aralık 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Şubat 2024.
- ^ Höjer, J. Axel; Maunsrach, Arvid Bernhard (1 Ocak 1953). "Purposes and Organisation". Acta Odontologica Scandinavica. 11 (3–4): 195-206. doi:10.3109/00016355308993923. ISSN 0001-6357.
- ^ a b c Seeman, Mary V. (1 Aralık 2006). "Starvation in Psychiatric Institutions in Sweden". International Journal of Mental Health. 35 (4): 81-87. doi:10.2753/IMH0020-7411350409. ISSN 0020-7411.
- ^ Sockerförsöket. Kariesexperimenten 1943–1960 på Vipeholms sjukhus för sinnesslöa (Doktorsavhandling (monografi) tez). Arkiv. 2006. 12 Ağustos 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Şubat 2024.
- ^ Lundqvist, Ida. "Vipeholmsexperimenten - P3 Dokumentär". sverigesradio.se (İsveççe). 7 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ağustos 2021.
- ^ Krasse, Bo (April 1989). "Why was the Vipeholm Study done and why have this symposium?". European Journal of Oral Sciences. 97 (2): 99-102. doi:10.1111/j.1600-0722.1989.tb01436.x. ISSN 0909-8836. PMID 2704980.
- ^ a b Bommenel, Elin (31 Mart 2006). "Sugar experiments at Vipeholm". Expertsvar (İngilizce). 23 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Mart 2023.
- ^ Petersson B (1993). The mentally retarded as research subjects. A research ethics study of the Vipeholm investigations of 1945-1955. In: Studies in Research Ethics. No. 3. Hallberg M, editor. Göteborg: Centre for Research Ethics, pp. 1-32.[doğrulama gerekli]
- ^ Lööw, L (2000). "Ombudsman of the disabled: The excesses in Vipeholm are not worthy the result". Läkartidningen. 97 (6): 616, 619. PMID 10707490.
- ^ Sugar experiments of mental patients 17 Eylül 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Innovations Report 2006-03-31
- ^ Three short lectures on Vipeholm Hospital in Lund 14 Mart 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Dr. Elin Bommenel talks about her research