Vikipedi:Topluluk yapısı

Vikipedi kullanıcıları tarafından yazıldığı ve idare edildiği için, kullanıcılar birinci derecede önemlidir. Vikipedi üzerindeki herkes Vikipedist olarak adlandırılır. Vikipedi üzerinde gördüğünüz herkes, sizin gibi evinden, okulundan ya da işyerinden bağlanan, tamamen gönüllü olarak katkıda bulunan kişilerdir ve hiçbirinin Vikipedi ile doğrudan ya da dolaylı olarak resmi bağı yoktur.

İnternet'te diğer sitelere baktığımızda, bu siteler sitenin sahibi bir kişi ya da grup bulunur. Kullanıcıların ortaklaşa katkıda bulundukları forum, sözlük gibi oluşumlarda bir yönetim kadrosu bulunur ve siteyi yönetirler. Site onların sitesi olduğundan, son söz onlarındır. Canları istediğinde fişi çekebilirler. Bu herkesin alışık olduğu düzendir. Fakat Vikipedi'de böyle bir yapı yoktur. Vikipedi'nin resmi sahibi olan Wikimedia Vakfı temel kuralları belirlemiştir, teknik destek sağlar ama yönetime karışmaz. Tek sayfa olarak hayata geçen Vikipedi'de, işin gerisi Türkçe konuşan gönüllü internet kullanıcılarına bırakıldı. Açıldığı andan itibaren, içerik yazma, düzeltme, denetleme, Vikipedi idaresi, kuralların belirlenmesi, Vikipedi yapısının belirlenmesi gibi işler tümüyle bu gönüllü internet kullanıcıları tarafından yapıldı ve yapılmaya devam etmektedir. Vikipedi'de şu anda vakıfla bağlantılı kimse bulunmamaktadır. Resmi görevli kimse bulunmamaktadır.

Bu tabloya bakıldığında, aslında Vikipedi'nin şu anki sahibi ya da Vikipedi'nin sorumlusu, üstünde değişiklik yapan herkestir. Ve herkes eşit derecede sorumludur. Biri diğerinden daha fazla sorumludur ya da birinin diğerine göre daha fazla hakkı vardır denemez. Patron yoktur. Ama öncelik sırasına göre, ilk Vakfın belirlediği temel ilkeler ardından toplumun belirlediği politika ile kurallar sonrasında da topluluğun genel görüşü, Vikipedi'nin yönünü belirler.

Eğer bir Vikipedist belirlenmiş bu sınırların dışında hareket ederse, herhangi bir Vikipedist'in kişiye kuralları hatırlatma ve sınırların içine davet etme hakkı vardır. Bunu yapmak patronluk değil, Vikipedi'ye karşı sorumlululuktur. İki taraf da bu şekilde algılamalıdır.

Vikipedi'nin yazılımının sunduğu kullanıcı grupları

Vikipedide, bazı durumlar için yazılımın izin verdiği özel fonksiyonlar vardır. Bu özel fonksiyonlar, toplumun belirlediği kural ve ilkelere uygun olarak kullanılabilir. Keyfi ya da art niyetli uygulanmasının önüne geçilebilmesi için, bu özel fonksiyonlar, göreve talip olan ve topluğun güvendiğini gösterdiği Vikipedist'lere verilir. Bir vikipedist aynı anda birden fazla gruba dahil olabilir.

Önce de belirtildiği gibi Vikipedi'de herkes Vikipedisttir. Vikipedi'deki herkes eşittir ve hiçbir rütbe, ast/üst sistemi yoktur. Hiçbir yönetim grubu da yoktur. Her Vikipedist her türlü idari işe girebilir, her türlü sayfada gerekli düzenlemeyi yapabilir. Elbetteki herkesi ilgilendiren önemli değişiklikler gerektiğinde toplum ile birlikte hareket ederler.

Bu nedenle bir vikipedistin toplum desteği ile aşağıdaki gruplardan birine girmesi, o kişiyi diğer herhangi bir vikipedistten üstün kılmaz. Ayrıca, hiçbir grup idari görev içermediği için, herhangi gruba girmesi idari (yönetimsel) bir ayrıcalık getirmez. Dahil olduğu gruptaki görevler haricinde, hiçbir ayrıcalığı olamaz. Elbette ki, o gruptaki görevleri yapmak için toplum desteğini alarak o görev için güvenilir olduğunu kanıtlamıştır ama bu grup dışı diğer işler ile ilişkilendirilmemelidir.

Vikipedi'de gruplar rütbe değil, yazılımın izin verdiği ek görevler demektir. Örneğin bir hata yapıldığında kurallar o kişinin engellenmesi gerektiğini belirtiyorsa, engelleme görevine sahip herhangi biri engellemeyi yapar. Kişinin değil, kuralın üstün olduğunu, engelleme işinin ise sadece görev olduğunu anlamak önemlidir. Bu bağlamda kurallar yap diyorsa yapan yapma diyorsa yapamayan bu gruplardaki kişiler, "görevli" olarak nitelendirilmelidir.

Y

Bu gruptaki vikipedistlere sistem 3 ek fonksiyon verir.

1. Silinmesi kurallara göre uygun olan sayfaların silinmesi, ya da hatalı silinmiş sayfanın geri getirilmesi hizmetini yerine getirirler. Silinmiş sayfaları gerektiğinde tüm geçmişi ile görebilirler.
2. Bir sayfaya sürekli yıkıcı türde değişiklik yapıldığı durumlarda, sayfanın geçici olarak kilitlenmesi ya da eskiden kilitlenmiş bir sayfanın kilidinin kaldırılması hizmetini yerine getirirler. Özel olarak kilitli sayfalarda (Ana Sayfa gibi) yapılması gereken değişikliği bu grup yerine getirir.
3. Engelleme kurallarında belirtilen durumlara göre, hatalı davranan Vikipedistin engellenmesi zorunluluğu doğdu takdirde, o kullanıcının erişiminin belirlene süreyle erişimini durdurma görevini yerine getirirler.

Herkesin yapabildiği sayfayı geriye alma işlemi için, Y grubundaki kullanıcılarda hızlandırıcı bir ek düğme vardır. Son zamanlarda, yardımcı bir yazılımla bu otomatikleştirici özellik isteyen herkese eklenebilmektedir.

B

Bu gruptaki vikipedistlere sistem 3 ek fonksiyon verir.

1. Toplumun yeterli desteğini alan bir vikipedistin Y grubuna atanma hizmetini yerine getirirler.
2. Bir vikipedist kullanıcı adını değiştirmek istediğinde, bu isteği yerine getirir.
3. Toplumun desteğini almış, otomatik program kullanarak değişiklik yapacak robot (bot) hesaplarına, botluk statüsü verme ve işi bittiğinde ya da istendiğinde bot statüsünü geri alma hizmetini yerine getirirler.

Denetçi

Bu gruptaki vikipedistlere sistem 1 ek fonksiyon verir.

1. Yönetmeliklerin izin verdiği durumlarda, her hangi bir kayıtlı ya da anonim kullanıcının kullandığı IP lere bakarak, aynı kullanıcı olup olmadığını kontol eder.

O

Bu gruptaki vikipedistlere sistem 1 ek fonksiyon verir.

1. Yönetmeliklerin izin verdiği durumlarda, herhangi bir değişikliği sistemden tamamen yok edebilir. Bu genelde, çok özel bilgilerin açık edildiği durumlarda gerekir.

Botlar

Bu grup diğerlerinden farklı bir gruptur. Robot programlarla (bot), otomatik değişiklik yapacak hesaplar bu gruba dahil edililir. Tamamen teknik amaçlıdır. Özel bir fonksiyon verilmez, sadece, bu gruptakilerin yaptığı değişiklikler "Son değişiklikler" sayfasında gözükmez. Bunu amacı, "Son değişiklikler" listesinin takibinin zorlaşmaması ve temiz kalması içindir.

Diğer gruplar

Vikipedi'den ziyade Wikimedi Vakfı'nın geneliyle ilgili teknik veya idari görevleri yerine getirmek için belirlenmiş 4 ayrı grup vardır. Bu gruptakiler her hangi bir dildeki herhangi bir Vikipedi'den ya da diğer projelerden biri olabilir. Görevleri lokal projelerden ziyade, tüm projelerle ilgilidir. Bunlar:

Kahyalar

Herhangi bir projede, ihtiyaç olduğunda, kendisini ya da bir başkasını herhangi bir gruba atama ya da o gruptan azletme hizmetini yapanlar.

Yazılım geliştiriciler

Sitenin üzerinde çalıştığı yazılım ile ilgili işler yapanlar.

Heyet seçim görevlileri

Wikimedia Vakfı Mütevelli Heyeti seçimi olduğunda, oylamayı yürütenler.

Aktarıcılar

Her hangi bir projeden, bir başka projeye içerik aktaranlar.

Vikipedi'de yazılımının sunduğu kullanıcı grupları ile ilgili yanlış anlamalar

Genelde kullanıcılar diğer sitelerden ya da normal hayatta alıştıkları düzenden olsa gerek, siteyi yöneten, idare eden, bir kadro var zannederler. Kendilerini sade bir kullanıcı, yönetici/idareci yerine koyduğu kişileri de buranın tek sorumlusu zannederler. Y grubundakilerin görevleri sebebiyle kullanadıkları fonksiyonlar sebebiyle en çok onların konumları yanlış anlaşılmaktadır. Bu yanlış anlaşılma sebebiyle, Vikipedistler bazı işleri onlardan beklerler ya da onların sözlerini, bir üst rütbelinin sözü gibi algılayabilirler. Ya da bir kural sebebiyle yapmak zorunda olduğu bir uygulamayı, güç gösterisi ya da kişisel algılayıp, tepki verebilirler. Sık karşılaşılan yanlışlara bazı örnekler:

• Bir Vikipedist kurallarda belirtilen bir duruma aykırı davrandığında bir Y uyarır. (YANLIŞ Kurallara göre hata yapan birini uyarmak herkesin görevidir. )
• Vikipedi'nin "A" konusunda kuralı yok ama kurala ihtiyaç var. Y grubu bir ara şu kuralı koysa. (YANLIŞ Kuralları toplum beraber koyar. Tüm Vikipedistler. )
• Şurda şöyle garip bir durum var. İşin içinden çıkamadık. Bir Y baksa? (YANLIŞ Bazen çok zor problemler olabilir ama bunun çözecek kişinin bir Y olmasını zannetmek doğru değildir. Herhangi bir tecrübeli Vikipedist bu işe uygundur. )
• Vikipedi köy çesmesinde biri önemli bir soru sordu. Bu soruyu Y'lerin cevaplaması doğru olur. (YANLIŞ Sorunun cevabı bilen herkes soruyu cevaplayabilir.)

Dikkat ederseniz yukarıda verilen örneklerin hiçbirisi daha üstte belirtilen 3 görevle alakalı değildir ama insanlar sitenin bir yetkilisi varsa, onlardır inancıyla onlardan beklerler. Ama bu kesinlikle yanlıştır.

Diğer yönden de bakıldığında da yanlışlıklar olabilir. Örneğin, bir Y üstteki durumlar oluştuğunda kendisini sorumlu hissedebilir. Sonuçta aslında bir Vikipedist, herkes gibi sorumlu hissetmesi en ideal durum. Ama Y görevi verilmeden önce bu tür konulara karşı kendini sorumlu hissetmiyorduysa eğer, bu durumda bunu bir Vikipedist görevi değil de Y görevi gibi düşünme hatasına düşmüş demektir.

Vikipedi'deki diğer görevler ve buna bağlı gruplar

Vikipedi'de teknik anlamda yazılımın sunduğu ve üstte bahsi geçmiş gruplar dışında, toplum kendi içinde de bazı projeler ve görevler belirleyip, grup olarak organize olup, gönüllü oldukları bu görevleri yerine getirebilirler. Bazı örnekler:

• Son değişiklikler devriyesi: Maddelerde yapılan son değişiklikleri kontrol etmek ve vandalizm yapılmış sayfalardaki değişiklikleri geri almak.
• Kategorisine göre madde geliştirme grupları: Tarih maddeleri geliştirme grubu, Yerleşim yerleri geliştirme grubu
• Acemi kullanıcılara yardım grubu: Yeni gelenlere Vikipedi'de yol göstermek. Alışmasını sağlamak.
• Kategori düzenleme grubu: Vikipedi kategori hiyerarşisini düzenleme gönüllüleri.

Örnekler çoğaltılabilir. Bu tür gruplar tamamiyle Vikipedist'lerin kendi kendilerine oluşturduğu gruplardır. Bazen bu gruplar bir proje sayfasında organize olup yardımlaşmaktadırlar. Bu grupların hiçbir resmiyeti yoktur. Herkesin bu gruplara dahil olma hakkı vardır. O grunun yaptığını, gruba dahil olmadan da yerine getirebilirsiniz. Olmayan ve Vikipedi için gerekli gördüğünüz bir projeyi siz başlatıp, grup kurabilirsiniz.

Bireysel katkı ve topluluk ilişkisi

Vikipedi bir topluluktur. Topluluğun fikirleri, ilke ve kurallardan sonra, Vikipedi'de davranışları belirleyen en önemli etkendir. Özellikle topluluğu genelini ilgilendiren konularda, topluluktan bağımsız karar alıp, uygulamak, ya da toplumun görüşlerine önemsememek Vikipedi'yi zedeler. Bireyler katkılarını, topluluğun görüşüne saygı göstererek yaparlar. Topluluğun görüşü yanlış ise, bu yanlış topluluk ikna edilerek giderilir.

Devam ediyor....

Kullanıcı gruplarının orijinal İngilizce isimleri

• Y: sysop
• B: bureaucrat
• denetçi: checkuser
• O: oversight
• bot: bot
• kahya: steward
• yazılım geliştirici: developer
• heyet seçim görevlisi: boardvote
• aktarıcı:import