Urumçi sayfasının kaynağını görüntüle

{{İlknot|Aynı adlı ilçe için [[Urumçi İlçesi]] maddesine bakınız.}}
{{Yerleşim bilgi kutusu
| ad         = Urumçi<br />ئۈرۈمچی, Ürümchi, 乌鲁木齐
| resmi_ad   = 
| diğer_ad   = 
| yerli_ad   = 
| takma_ad   = 
| slogan =
| yerleşim_türü   = 
| kent_türü       = 
| görüntü         = Urumqi.jpg
| görüntü_boyutu  = 300px
| görüntü_açıklaması = Urumçi
| bayrak          = 
| bayrak_boyutu   = 
| damga          = 
| damga_boyutu   = 
| damga_link     = 
| arma           = 
| arma_boyutu    = 
| city_logo      = 
| harita         = Location of Ürümqi Prefecture within Xinjiang (China).png
| harita_boyutu     = 300px
| harita_açıklaması = Urumçi'nin [[Sincan Uygur Özerk Bölgesi]]deki konumu
| altbölüm_türü   = [[Ülkeler listesi|Ülke]]
| altbölüm_adı    = {{bayraksimge|Çin}} [[Çin]]
| altbölüm_türü2  = [[Özerk bölge]]
| altbölüm_adı2   = [[Sincan Uygur Özerk Bölgesi]]
| kuruluş_sıfatı  = 
| kuruluş_tarihi  = 
| kurucu      = 
| named_for   = 
| seat        = 
| seat_type   = 
| parts       = 
| parts_türü  = 
| parts_style = 
| yönetim_türü= 
| yönetim_dipnotlar = 
| önder_türü   = 
| önder_adı    = 
| önder_parti  = 
| önder_türü1  = 
| önder_adı1   = 
| önder_parti1 = 
| önder_türü2  = 
| önder_adı2   = 
| önder_parti2 = 
|latd=43 |latm=48 |lats=0 |latNS=N
|longd=87 |longm=35 |longs=0 |longEW=E
| toplam_türü  = 
| yüz_ölçümü_magnitude    = 
| yüz_ölçümü_toplam_dunam =
| km2_yüzölçümü    = 10,989  
| km2_kara_yüzölçümü     = 
| km2_su_yüzölçümü       = 
| yüz_ölçümü_urban_km2    = 
| nüfus_yılı      = 2010
| nüfus_not        = 
| nüfus_urban      = 
| nüfus_toplam     = 3,112,559<ref name="2010NS"/>
| km2_nüfus_yoğunluğu     = oto
| nüfus_yoğunluğu_urban_km2    = 
| nüfus_yoğunluğu_metro_km2    = 
| nüfus_metro     = 
| nüfus_blank1    = 
| nüfus_blank1_title = 
| nüfus_yoğunluğu_blank1_km2   = 
| nüfus_blank2       = 
| nüfus_blank2_title = 
| nüfus_yoğunluğu_blank2_km2   = 
| unit_pref        = 
| blank2_info      = 
| zaman_dilimi     = +8
| utc_offset       = 
| zaman_dilimi_DST = UTC
| utc_offset_DST   = 
| rakım_m      = 866
| rakım_max_m  = 
| rakım_min_m  = 
| rakım_dipnotlar   = 
| posta_kodu_türü   = [[Posta kodu Çin|Posta kodu]]
| posta_kodu = 830000<ref>[http://www.cpi.com.cn/cpi-eng/code/xinjiang.asp Area Code and Postal Code in Xinjiang Uygur Autonomous Region] {{Webarşiv|url=https://archive.today/20120728124105/http://www.cpi.com.cn/cpi-eng/code/xinjiang.asp |tarih=28 Temmuz 2012 }} {{İng}}</ref>
| alan_kodu    = 0991
| website      = 
| dipnotlar    = 
}}
'''Urumçi''' ya da '''Ürümçi''' ({{Çince|s=乌鲁木齐|t=烏魯木齊|p=Wūlǔmùqí}}; [[Uygur Arap yazısı]]: {{ug-textonly|ئۈرۈمچی}}; [[Uygur Latin yazısı]]: ''Ürümchi''), [[Çin]]'in kuzeybatısında yer alan, [[Doğu Türkistan]] adıyla da bilinen [[Sincan Uygur Özerk Bölgesi]]'nin [[başkent]]idir. 2,5 milyon nüfuslu bir şehir olup 10.989&nbsp;km²lik bir alan kaplar. [[Mançu İmparatorluğu]] 1884 yılında, [[Doğu Türkistan]] istilasını gerçekleştirdiğinde şehre [[Çince]] ''迪化'' (Dihua) adını vermişlerdi. 1955 yılında, daha öncelerden eyalet statüsündeki [[Doğu Türkistan]]'ın, Sincan Uygur Özerk Bölgesi olması ile birlikte, başkentin adı da tekrar Urumçi olmuştur. [[Çin]]'in batıya açılan en önemli güzergâhlarındandır. [[Demiryolu ulaşımı|Demiryolu]] taşımacılığında önemli bir geçittir.

== Etimoloji ve adlandırma ==
Urumçi isminin kökeni [[Moğol dilleri|Moğol dil ailesine]] bağlı [[Oyratça]]da yer alan Үрмч (''Ürmç'', {{IPA|xal|yrəmˈt͡ʃə}}) kelimesine dayanmakta olup bu dilde "güzel otlak" anlamına gelmektedir. Bu isim başlangıçta Oyratça konuşmuş bir [[Moğol halkları|Moğol halkı]] olan [[Çungarlar]] tarafından kurulmuş küçük bir kasaba için kullanılmıştır.{{sfn|Wiens|1963|p=447}}

Şehre verilen diğer isimler şöyledir: Wu-lu-mu-ch'i, Dikhua, Urumtsi, Urumutsi, Urumptsi, Ti-hua-shih, Tihwafu, Wu-lu-mu-ch'i-shih, Tikhua, Urumtschi, Tikhva, Ouroumtchi, Urumqi Shi, Wurumch'ih, Ürümqi, Ti-hua-hsien, Ti-hua-ch'eng, Ti-hua, Ürümqi Shi, Tihwa, Urunchi ve Urumchi.<ref>[http://www.fallingrain.com/world/CH/13/Urumqi.html Urumqi, China Page] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20081208104232/http://www.fallingrain.com/world/CH/13/Urumqi.html |tarih=8 Aralık 2008 }} {{İng}}</ref>

== Tarih ==
Urumçi'den [[İpek Yolu]] geçmiştir. İlk Türk medeniyetlerinin yaşadığı bir şehir olan Urumçi, geçmişten günümüze çok köklü bir tarih taşımaktadır. Özellikle Urumçi'den çok fazla düşünür ve evliya çıkmıştır. Bu düşünürlerin müellif eserleri günümüzde çevirileri ile hâlen okunmaktadır. Kentte yaşayan halkın büyük çoğunluğu geçmişten bu yana devam eden Türk-Müslüman nüfusun devamıdır.

== Coğrafya ==
[[Guinness Dünya Rekorları]] kitabına göre Urumçi dünyadaki denizden en uzak şehir olma özelliğini taşımaktadır. En yakın kıyı bölgesine yaklaşık 2.500&nbsp;km uzaklıkta yer alan şehir aynı zamanda Avrasya'nın [[erişilmezlik kutbu]]na da en yakın büyük yerleşim yeridir. Buna karşın yine Sincan'da yer alan [[Karamay]] ve [[Altay (şehir)|Altay]] şehirleri bu kutba daha yakındır. Şehrin ortalama rakımı 800 metredir.

Şehrin kuzeyinde [[Kurbantongut Çölü]], güneyinde [[Taklamakan Çölü]] yer alır. Bölgede yer alan [[Tanrı Dağları|Tanrı]] ve [[Bogda Dağı|Bogda Dağları]] şehrin çevresinin su ihtiyacını karşılayan pek çok akarsuyun kaynağıdır.<ref name=":0">{{Haber kaynağı|url=https://www.npr.org/sections/parallels/2017/10/21/554271726/impossible-to-save-scientists-are-watching-chinas-glaciers-disappear|başlık='Impossible To Save': Scientists Are Watching China's Glaciers Disappear|erişimtarihi=21 Ekim 2017|arşivtarihi=21 Ekim 2017|arşivurl=https://web.archive.org/web/20171021131148/http://www.npr.org/sections/parallels/2017/10/21/554271726/impossible-to-save-scientists-are-watching-chinas-glaciers-disappear|dil=İngilizce|iş=NPR.org|ölüurl=hayır}}</ref> [[İrtiş|İrtiş Nehri]]'nden Sincan'ın kuzeyine su taşıyan [[İrtiş-Karamay-Urumçi Kanalı]] projesinin ana kolu Urumçi'nin kuzeydoğu sınırında bitmekte olup burada "Rezervuar 500" adlı bir rezervuar oluşturmaktadır.<ref>{{Web kaynağı|url=http://www.xjass.com/jj/content/2009-01/13/content_53392_11.htm|erişimtarihi=13 Ocak 2009|arşivtarihi=22 Ekim 2013|arşivurl=https://web.archive.org/web/20131022010738/http://www.xjass.com/jj/content/2009-01/13/content_53392_11.htm|dil=zh-Hans|farklıalfabebaşlık=zh:解决米东新区建设项目供水紧缺问题的方向}}</ref><ref>{{Web kaynağı|url=http://www.wxsq.gov.cn/structure/zjxq/tzhjnr_1360_1.htm|erişimtarihi=21 Mayıs 2012|arşivtarihi=21 Ekim 2013|arşivurl=https://web.archive.org/web/20131021233710/http://www.wxsq.gov.cn/structure/zjxq/tzhjnr_1360_1.htm|dil=zh-cn|farklıalfabebaşlık=zh:高新区（新市区）甘泉堡工业园基本概况--乌鲁木齐高新技术产业开发区(新市区)}}</ref>{{Geniş resim|Tian Shan Panorama.jpg|1200px|<center>Urumçi Tiyenşan yöresinden Kazakistan'a doğru bir bakış</center>}}

=== İklim ===
Karasal iklim kuşağında bulunan Urumçi'de yazlar sıcak ve kuru, kışlar ise çok yağmurludur. Urumçi'de Temmuz ayında ortalama sıcaklık 24&nbsp;°C olmakta, kışları soğuk ve nemli bir hava hakim olup Ocak ayında ortalama sıcaklık -16&nbsp;°C 'dir. Yıllık ortalama sıcaklık 5.4&nbsp;°C, yağış ise 273&nbsp;mm olmaktadır. [[Köppen iklim sınıflandırması]]na göre Urumçi'de yağışlı karasal iklim (''Dfa'') ile soğuk step iklimi (''BSk'') arasında yer alan bir geçiş iklimi görülmektedir.
== İdari yapılanma ==
Urumçi 7 belde ve 1 ilçe olmak üzere 8 idari bölüme ayrılmıştır:
{| class="wikitable" style="font-size:90%; margin:auto;"
|-
!Harita
!İsim
!Basitleştirilmiş Çince
!Pinyin
!Uygurca ([[Uygur Arap yazısı|Arap]])
!Uygurca ([[Uygur Latin yazısı|Latin]])
!Nüfus (2010)<ref>{{web kaynağı|url=http://www.citypopulation.de/php/china-township-urumqi.php|başlık=CHINA: Ürümqi / 乌鲁木齐市|erişimtarihi=28 Eylül 2016|arşivtarihi=2 Ekim 2016|arşivurl=https://web.archive.org/web/20161002132605/http://www.citypopulation.de/php/china-township-urumqi.php|çalışma=City Population|ölüurl=hayır}}</ref>
!Yüzölçüm (km<sup>2</sup>)
!Yoğunluk (/km<sup>2</sup>)
|-
| rowspan="11" |{{Image label begin|image=Administrative division Urumqi.png|width=450|link=}} 
{{Image label|x=900|y=1840|scale=450/2320|text=[[Tanrı Dağı Bucağı|'''Tanrı Dağı''']]}}
{{Image label|x=620|y=1860|scale=450/2320|text=[[Saybağ Bucağı|'''Saybağ''']]}}
{{Image label|x=790|y=1530|scale=450/2320|text=[[Yenişehir Bucağı|'''Yenişehir''']]}}
{{Image label|x=900|y=1710|scale=450/2320|text=[[Şuymogu Bucağı|'''Şuymogu''']]}}
{{Image label|x=500|y=1550|scale=450/2320|text=[[Tudun Haba Bucağı|'''Todun Haba''']]}}
{{Image label|x=1560|y=2110|scale=450/2320|text=[[Tapançeng Bucağı|'''Tapançeng<br/>※''']]}}
{{Image label|x=1010|y=1500|scale=450/2320|text=[[Mitung Bucağı|'''Mitung''']]}}
{{Image label|x=550|y=2290|scale=450/2320|text=[[Urumçi İlçesi|'''Urumçi<br/>İlçesi''']]}}
{{Image label|x=630|y=2880|scale=450/2320|text=[[Tapançeng Bucağı|'''※''']]}}
{{Image label end}}
| colspan="8" align="center" bgcolor="#D3D3D3" |'''Şehir'''
|-
|<big><font color="#FE4C10">■</font></big> [[Tanrı Dağı Bucağı|Tanrı Dağı]]
|天山区
|Tiānshān Qū
|{{metin/Arapça|تەڭرىتاغ رايونى}}
|''Tengritagh Rayoni''
|696,277
|171
|4071.79
|-
|<big><font color="#67B3D3">■</font></big> [[Saybağ Bucağı|Saybağ]]
|沙依巴克区
|Shāyībākè Qū
|{{metin/Arapça|سايباغ رايونى}}
|''Saybagh Rayoni''
|664,716
|422
|1575.15
|-
|<big><font color="#FBB4CE">■</font></big> [[Yenişehir Bucağı|Yenişehir]] 
|新市区
|Xīnshì Qū
|{{metin/Arapça|يېڭىشەھەر رايونى}}
|''Yëngisheher Rayoni''
|730,307
|143
|5107.04
|-
|<big><font color="#33A34D">■</font></big> [[Şuymogu Bucağı|Şuymogu]] 
|水磨沟区
|Shuǐmògōu Qū
|{{metin/Arapça|بۇلاقتاغ رايونى}}
|''Bulaqtagh Rayoni''
|390,943
|92
|4249.38
|-
| colspan="8" align="center" bgcolor="#D3D3D3" |'''Banliyö'''
|-
|<big><font color="#006342">■</font></big>  [[Tudun Haba Bucağı|Tudun Haba]]
|头屯河区
|''Tóutúnhé Qū''
|{{metin/Arapça|تۇدۇڭخابا رايونى}}
|''Tudungxaba Rayoni''
|172,796
|276
|626.07
|-
|<big><font color="#979FEA">■</font></big> [[Tapançeng Bucağı|Tapançeng]]
|达坂城区
|''Dábǎnchéng Qū''
|{{metin/Arapça|داۋانچىڭ رايونى}}
|''Dawanching Rayoni''
|40,657
|5,188
|7.83
|-
|<big><font color="#FF9900">■</font></big> [[Mitung Bucağı|Mitung]] 
|米东区
|''Mǐdōng Qū''
|{{metin/Arapça|مىدوڭ رايونى}}
|''Midong Rayoni''
|333,676
|3,594
|92.84
|-
| colspan="8" align="center" bgcolor="#D3D3D3" |'''Kır'''
|-
|<big><font color="#FFE600">■</font></big> [[Urumçi İlçesi]] 
|乌鲁木齐县
|''Wūlǔmùqí Xiàn''
|{{metin/Arapça|ئۈرۈمچى ناھىيىسى}}
|''Ürümchi Nahiyisi''
|83,187
|4,332
|19.20
|}

== Demografi ==
2021 tahminlerine göre Urumçi'nin nüfusu yaklaşık 4,5 milyon kişidir.<ref>{{Web kaynağı|url=https://populationstat.com/china/urumqi|başlık=Urumqi, China Population (2022) – Population Stat|erişimtarihi=12 Şubat 2022|arşivtarihi=12 Şubat 2022|arşivurl=https://web.archive.org/web/20220212174745/https://populationstat.com/china/urumqi|ölüurl=hayır}}</ref>

=== Etnik yapısı ===
[[Dosya:Squarechess.jpg|sağ|küçükresim|Urumçi'de [[fangqi]] oyununu oynayan [[Uygurlar]]]]
[[Dosya:Urumqi-d01.jpg|küçükresim|upright=1.41|sağ|Urumçi]]

Urumçi, [[Çing Hanedanı|Çing]] hâkimiyeti altındaki tarihi boyunca çok uluslu bir şehir olarak varlığını sürdürmüştür. 1908 yılında Louis Richard tarafından yayımlanmış bir esere göre Urumçi'de Han Çinlisi nüfusu baskın olup nüfusun yaklaşık 4'te birini Uygurlar oluşturmaktaydı.<ref>Louis Richard; M. Kennelly (1908). ''L. Richard's Comprehensive Geography of the Chinese Empire and Dependencies''. p. 532. Archived from the original on 3 October 2021. Retrieved 18 October 2020.</ref> Günümüzde Urumçi'nin etnik yapısı aşağıdaki gibidir;

{| class = "wikitable"
|- style="background:#eee;"
! rowspan="2" | [[Çin'deki etnik gruplar listesi|Etnik grup]]
! colspan="2" | 2000<ref name="2000 census">{{Kitap kaynağı |farklıalfabebaşlık=zh:2000年人口普查中国民族人口资料 |yayıncı={{dil|zh|民族出版社}} |yıl=2003 |isbn=978-7-105-05425-1}}</ref>
! colspan="2" | 2010<ref name="2010NS">{{Kitap kaynağı |yazar=Xinjiang Uygur otonomous Region People's Government Census Leaders' Office |farklıalfabebaşlık=zh:《新疆维吾尔自治区2010年人口普查资料》|tarih=Ağustos 2012 |yayıncı=[[:zh:中国统计出版社|China Statistics Print]] |dil=zh-hans |isbn=978-7-5037-6516-2}}</ref><ref>{{Kitap kaynağı |url=https://books.google.com/?id=OkAVAgAAQBAJ&pg=PA65|sayfalar=65-66|başlık=Eurasian Corridors of Interconnection: From the South China to the Caspian Sea|editörler= Susan M. Walcott, Corey Johnson|tarih=Ağustos 2012 |yayıncı=Routledge |isbn=978-1135078751|yazar=Stanley W. Toops}}</ref>
|- style="background:#eee;"
! Nüfus
! style="width:4em;"|%
! Nüfus
! style="width:4em;"|%
|-
| style="text-align:left;" |[[Han Çinlisi]]
| 1.567.562
| 75,30
| 2.331.654
| 74,91
|-
| style="text-align:left;" |[[Uygurlar|Uygur]]
| 266.342
| 12,79
| 387.878
| 12,46
|-
| style="text-align:left;" |[[Huiler|Hui]]
| 167.148
| 8,03
| 280.186
| 9,00
|-
| style="text-align:left;" |[[Çin Kazakları|Kazak]]
| 48.772
| 2,34
| 68.076
| 2,19
|-
| style="text-align:left;" |[[Mançular|Mançu]]
| 7.682
| 0,37
| 8.541
| 0,27
|-
| style="text-align:left;" |[[Çin'deki Moğollar|Moğol]]
| 7.252
| 0,35
| 10.454
| 0,34
|-
| style="text-align:left;" |[[Sibolar|Sibo]]
| 3.674
| 0,18
| 4.820
| 0,15
|-
| style="text-align:left;" |[[Çin Rusları|Rus]]
| 2.603
| 0,13
| 3.010
| 0,10
|-
| style="text-align:left;" |{{Diller arası bağlantı|Monguorlar|lt=Tu|en|Monguor people}}
| 1.613
| 0,08
| 2.869	
| 0,09
|-
| style="text-align:left;" |[[Çin Kırgızları|Kırgız]]
| 1.436
| 0,07
| 2.207
| 0,07
|-
| style="text-align:left;" |[[Çin Özbekleri|Özbek]]
| 1.406
| 0,07
| 1.581
| 0,05
|-
| style="text-align:left;" |[[Zhuanglar|Zhuang]]
| 878
| 0,04
|
|
|-
| style="text-align:left;" |[[Çin Tatarları|Tatar]]
| 767
| 0,04
|
|
|-
| style="text-align:left;" |[[Tibetliler|Tibetli]]
| 665
| 0,03
|
|
|-
| style="text-align:left;" |[[Donşianlar|Donşian]]
| 621
| 0,03
| 2.333
| 0,07
|-
| style="text-align:left;" |[[Miaolar|Miao]]
| 620
| 0,03
|
|
|-
| style="text-align:left;" |{{Diller arası bağlantı|Çin'deki Koreliler|lt=Koreli|en|Koreans in China}}
| 588
| 0,03
|
|
|-
| style="text-align:left;" |Diğer
| 2.205
| 0,09
| 8.950
| 0,29
|- style="background:#EEF"
|Toplam 
|2.081.834
|
|3.112.559
|
|}

== Ulaşım ==

[[Urumçi Diwopu Uluslararası Havalimanı]] ([[Uluslararası Hava Taşımacılığı Birliği|IATA]]: URC, [[ICAO kodu|ICAO]]: ZWWW), Urumçi'nin 17&nbsp;km kuzeybatısında yer alır. Şehrin Çin'e Hızlı tren bağlantıları vardır. ''Urumçi'' ve ''Urumçi Güney'' şehirde yer alan ana tren istasyonlarıdır. [[Lanzhou-Sincan Hızlı Treni]] de Urumçi'de son bulmaktadır.

== Ekonomi ==
1982 yılında [[Sincan Üretim ve İnşaat Kolordusu]] ('''XPCC''' [[Çince]]: basit 新疆生产建设兵团; geleneksel  新疆生產建設兵團; [[Pinyin]]: ''Xīnjiāng Shēngchǎn Jiànshè Bīngtuán''), denilen  onikinci tarımsal bölümü Urumçi'de kurulmuştur ve buradan yönetilir.

== Eğitim ==
Urumçi'de, birçok eğitimle ilgili kampüs vardır.
   
=== Üniversiteler ===
* [[Sincan Üniversitesi]] (新疆大学)
* [[Sincan Tıp Üniversitesi]] (新疆医科大学)
* Sincan Normal Üniversitesi (新疆师范大学)
* Sincan Ziraat Üniversitesi (新疆农业大学)
* Sincan Sanat Enstitüsü (新疆艺术学院)
* Sincan Maliye & İktisat Üniversitesi (新疆财经大学)
=== Yüksek okullar ===
* Urumçi No.1 Yüksek Okulu (乌鲁木齐市第一中学)
* Sincan Deneysel Yüksek Okulu  (新疆实验中学)
* Sincan Üretim ve İnşaat kolordu No.2 Yüksek Okulu  (新疆生产建设兵团第二中学)
* Urumçi Yüksek Okulu (乌鲁木齐市高级中学)

== Notlar ==
{{kaynakça}}

== Dış bağlantılar ==
* [https://web.archive.org/web/20080915171357/http://urumqi.customs.gov.cn/ Urumçi Gümrük] {{zn}}
* [http://www.urumqitour.com/ Urumçi Turizm Bürosu] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20081013135646/http://www.urumqitour.com/ |tarih=13 Ekim 2008 }}  {{zn}}
* [https://web.archive.org/web/20080808134306/http://www.urumqitour.gov.cn/ Urumçi Turizm Bürosu] {{zn}}

{{Çin'deki eyalet başkentleri}}
{{Urumçi}}
{{Sincan Uygur Özerk Bölgesi YB}}

{{Otorite kontrolü}}

[[Kategori:Urumçi| ]]