Upstream (petrol endüstrisi)
Upstream veya memba, petrol sektöründe yaygın bir şekilde arama ve üretim (E&P) olarak bilinir. Petrol ve doğal gaz endüstrisi genellikle upstream (yukarı akış veya kaynak), midstream (orta akış) ve downstream (aşağı akış) şeklinde üç ana bileşene ayrılmaktadır.[1][2]
Upstream sektörü çoğunlukla yeraltındaki veya su altındaki ham petrol ve doğal gaz keşif ile sondaj kuyuları, sonradan yapılan sondaj işlemleri, geri kazanma ve kuyu faaliyetlerini içerir.[3] Upstream sektörü günümüzde sıvılaştırılmış doğal gaz (LNG) işlemleri ve taşıma gelişmeleri doğrultusunda çeşitli gelişmeler yaşamış ve doğal gaza doğru önemli derece kayma olmuştur.
Upstream endüstrisi ayrıca birleşmeler, devralmalar ve çok sayıda tasfiyelerin en çok yaşandığı bileşen olmuştur.
Büyük petrol şirketleri satışları bakımından "supermajör" (BP, Chevron, ExxonMobil, ConocoPhillips, Shell, Eni ve Total S.A.), "majör" ve "independents" (bağımsız) ya da "jobbers" (aracı) şeklinde sınıflandırılırlar. Son yıllarda ise ulusal petrol şirketleri en büyük petrol rezervleri üzerinde hak sahibi konumuna yükselmişlerdir. Aşağıdaki tabloda 2012 yılı rezerv miktarına göre ve üretime göre sıralanmış en büyük on ulusal petrol şirketi gösterilmiştir.[4][5]
| Sıra | Şirket (Rezervler) | Dünya genelindeki sıvı rezervleri (109 varil) | Dünye genelindeki doğal gaz rezervleri (1012 fit3) | Toplam petrol eşdeğerindeki varil rezervleri (109 varil) | Şirket (Üretim) | Üretim (Milyon varil/günlük)[1] | |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1 |  Saudi Aramco
|
260 | 254 | 303 | Saudi Aramco
|
12.5 | |
| 2 |  İran Ulusal Petrol Şirketi (NIOC)
|
138 | 948 | 300 | İran Ulusal Petrol Şirketi (NIOC)
|
6.4 | |
| 3 |  Qatar Petroleum
|
15 | 905 | 170 |  ExxonMobil
|
5.3 | |
| 4 |  Irak Ulusal Petrol Şirketi (INOC)
|
116 | 120 | 134 |  PetroChina
|
4.4 | |
| 5 |  PDVSA
|
99 | 171 | 129 |  BP
|
4.1 | |
| 6 |  Abu Dabi Ulusal Petrol Şirketi (ADNOC)
|
92 | 199 | 126 |  Royal Dutch Shell
|
3.9 | |
| 7 |  Pemex
|
102 | 56 | 111 | Pemex
|
3.6 | |
| 8 |  Nijerya Ulusal Petrol Şirketi (NNPC)
|
36 | 184 | 68 | Chevron Corporation
|
3.5 | |
| 9 |  Ulusal Petrol Şirketi (NOC)
|
41 | 50 | 50 |  Kuveyt Petrol Şirketi
|
3.2 | |
| 10 |  Sonatrach
|
12 | 159 | 39 | Abu Dabi Ulusal Petrol Şirketi (ADNOC)
|
2.9 | |
| ^1: Doğal gazda dahil olmak üzere her iki ürünü de üreten şirketlerin toplam üretim gücü (petrol varile dünüştürülmüştür) baz alınmıştır. | |||||||
Bunların dışında sektöre hakim konumda olan ve uluslararası pazar payı bulunan pek çok şirket bulunmaktadır. Bunlara örnek olarak şu şirketler verelebilir:[6]
- BG Group
- BHP Billiton
- ConocoPhillips
- Chevron
- Eni
- ExxonMobil
- OMV
- Hess Ltd
- Marathon Oil
- Total
- Tullow Oil
- First Texas Energy Corp
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- Özel;
- ^ "Upstream, midstream & downstream". 7 Ocak 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Mart 2016.
- ^ Industry Overview 6 Ağustos 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Kanada Petrol Hizmetler Derneği (PSAC)
- ^ "Coalbed Methane Basic Information". 5 Aralık 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Mart 2016.
- ^ The Role of National Oil Companies in the International Oil Market 16 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Bölüm: The Market Position of National Oil Companies, Yayıncı: Congressional Research Service, Tarih: Ağustos 2007, PDF, Erişim tarihi: 17 Eylül 2009, Petrol rezervlerinin ve üretiminin 2006 yılına göre sıralanması.
- ^ "The World's 25 Biggest Oil Companies" 3 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (2012). Forbes
- ^ "International Association of oil and Gas Producers". 22 Kasım 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Mart 2016.
- Genel;
- Wikipedia'daki Upstream (petroleum industry) makalesinin 19 Şubat 2016 tarihli sürümü.