Türkiye'nin Kıbrıs çıkarması

Pentemili Çıkarması
	Kıbrıs Barış Harekâtı
Tarih	20–22 Temmuz 1974
Bölge	Pentemili, Kıbrıs
Sonuç	Kesin Türk zaferi
Taraflar
Türkiye	Kıbrıs Cumhuriyeti; Yunanistan

20 Temmuz 1974 sabahında Kıbrıs Harekâtı'nda Türk Silahlı Kuvvetlerine bağlı birlikler adaya 5 Mil plajından (günümüzde Çıkarma Plajı) çıkarma yaptı. Adından da anlaşıldığı üzere Girne'nin 5 mil(8 km) batısındadır.^[1] 3 gün boyunca (20–22 Temmuz 1974), Türk ve Rum kuvvetleri 5 Mil plajında çarpıştılar.

Harekât hazırlıkları

Türk Silahlı Kuvvetlerinde çıkarma harekâtını gerçekleştirecek olan Çakmak Özel Görev Kuvvet Komutanlığı, 18 Temmuz tarihinde tugay seviyesinde bir birlik olarak oluşturuldu ve Tuğgeneral Süleyman Tuncer'in emrine verildi. Bu kuvvet, üç piyade taburundan oluşan 50. Piyade Alayı, bir tank bölüğü, bir obüs taburu, bir Kobra bölüğü, Muhabere, Ordudonatım ve Sıhhiye müfrezelerinden tesis edilmişti.^[2]

20 Temmuz

Çıkarma

19 Temmuz, saat 11.30'da Türk Kuvvetleri Mersin Liman'ından hareket etti.^[1] 20 Temmuz, saat sabah 5'te filo Kıbrıs'ın kuzey kıyısına vardı. Filo, çıkarma için belirlenen Pentemili sahilini kaçırdı ve çıkarmaya uygun olmayan, Girne'nin 3 km batısındaki kayalık Glykiotissa sahiline yaklaştı.^[1] Bu sebepten dolayı saat 05.30 olan çıkarma 07.15'te başladı.^[1] Çıkarma saat 13.00'de tamamlandı.

Sahile çıkan "Çakmak" tugayı; 3500 kişilik 4 tabur, 12 M101 obüs (105 mm) ve 20 adet M113 zırhlı personel taşıyıcıdan oluşuyordu. Görev gücünün buna ek olarak 15 adet M47 Patton tankı Ertuğrul (L401) çıkarma gemisinde bulunuyordu, ama sahilin küçüklüğünden dolayı gemi yanaşamamıştı. Bir birlikte yolun güneyindeki tepelere helikopterler ile çıkartıldı. O gün, yaklaşık 3000 asker Pentemili sahiline çıkarma yaptı.

İki Rum torpido botu Türk gemi filosunu durdurmak için gönderildiyse de, Türk Hava Desteği tarafından batırılmıştır. Çıkarma sırasında Kıbrıs Ulusal Muhafızları bölgede olmadığı için ateş edilmemiştir. Çıkarma yapan Türk birlikleri Girne'ye doğru güvenli bölge derinliğini artırarak sahilin 8 km doğusuna doğru harekete geçtiler.^{[kaynak belirtilmeli]}

Çıkarma esnasında Rum direnişi

Çıkarma, "Aphroditi 1973" planına göre Kıbrıs Ulusal Muhafızları tarafından öngörülmüştü. Saat 07.00 itibarıyla Ulusal Muhafız Üst Komutası tarafından plan harekete geçirildi. Sahile en yakın Yarbay Pavlos Kouropis emrindeki 251. piyade taburu harekete geçti. 1. birlik ve yarıdımcı birlik saat 09.30'da mevzilendi,^[3] bu sırada 2. ve 3.birlikler Templos'ta ki Türk köyüne karşı mevzilendiler. 251. tabura 5 adet T-34/85 ve 23. tank taburu eşlik ediyordu. 1. birlik Pentemili sahiline karşı mevzilenirken, yardımcı birlikte Pikro Nero'ya doğru mevzilenmişti.^[4]

Saat 10.00'da tabur sahile doğru ateş etmeye başladı. Başlarda Türk birlikleri, Rum birliklerinin bu sürprizinden dolayı zayiat verse de, durumu hemen toparlayıp ateşle karşılık verdi ve Yunanların ilerleyişini durdurdu. Bu sırada, Ulusal muhafız topçu birlikleri tek tük ve isabetsiz top ateşinde bulundular, birçok birlik emir olmadığı için ateş etmedi, geriye kalanlar kumandanlarının sorumluluğu altında ateş açmıştır.^[1]

Saat 12.00 sıralarında, Türk birlikleri 251. tabura karşı M113 zırhlı araçlarıyla ilerlemeye başladılar. Bu sırada, 2 adet M113 Rum T-34/85'i tarafından vuruldu ve hareket durdu. Sahilin batı kesiminde Türk birlikleri 1 km boyunca direniş olmadan ilerlemiş ve doğudaki birlikleri bekledikleri için durmuştur.

Ulusal Muhafız Harekatı

İki yedek Rum taburu, 326. tabur Girne'de, 306.tabur ise Ayyorgi'de konuşlanmıştı. 326.tabur silahları Karavas'ın kuzeyinde depolandığı için hareket edemiyordu, ama 306.tabur çok yavaş da olsa ilerleyebiliyordu.^[4] Ulusal Muhafız Üst Komutası Lefkoşa'dan 2 taburu; bir birliği eksik 281. taburu Panagra geçidini korumak için, 3 T-34 ile güçlendirilmiş 286. Mekanize taburu Karavas köyüne, sahilin batı kanadına, yardım için göndermişti. Çünkü, Lefkoşa'dan Girne'ye kadar yol Gönyeli'de bulunan Türk Mücahitleri tarafından kontrol ediliyordu.

Her iki tabur da Kontemenos köyünü geçerken Türk Hava Kuvveti tarafından vuruldu ve 6 BTR-152V1 zırhlı araç ve 286.taburun kumandanı hayatını kaybetti. Öğlen, 286. taburdan 3 tank, 1 piyade birliği ilerlemeye devam ettiler. 286. taburdan geriye kalanlar planlı gece saldırısı için hazırlandılar.^[4]

Morphou'daki 316. tabur Girne'ye gönderilmek üzere ilk iki bölüğü Türk birliklerinin çıkarma yaptıklarından habersiz şekilde gönderdiler. Sonuçta, saat 13.00'de 1. bölük pusuya düştü, kumandanıyla birlikte kayıp verdi. Girne'ye giden yolun kesildiğini anlayan Rum birlikleri defansif konuma geçtiler. Saat 16.30'da 286.taburdan birlikler 316. tabur ile buluştu ve birleştiler; çarpışmalarda 1 adet Rumlara ait T-34/85 Türk bataryası tarafından vuruldu.

Saat 20.00'de Yarbay Konstantinos Boufas, batı sektöre geldi.

Saat 21.00'de 281. tabur sahilin batısına gönderildi ve 23.00 gibi hedefe vardılar.

281. tabur, 316. taburun iki birliği, 286. taburun bir bölüğü, top ve tank takımı "Boufas muharebe grubu" olarak adlandırılıp gece saldırısı için plan hazırlandı.

Gece Saldırısı

Gece saldırısının topçu desteği olmadan saat 02.30'da başlaması planlandı. Saat 02.15'te 316. tabur komutanı ciddi biçimde Türk havan mermisi ile yaralandı.

Batı sektöründeki Rum saldırısı havan topu ile başladı, 286. tabur yayan saldırıda bulunurken BTR-152'lerden açılan makinalı tüfek ateşi ile desteklendi.^[4] Türk hattı 500 metre aşıldıktan sonra, ağır ateş saldırısından dolayı durup, mevzilendiler. 281. tabur, sağ cenahtaki saldırıda başarısız oldu, 316. tabur yedekte kaldı. Şafaktan sonra düzenlenebilecek Türk Hava Kuvveti saldırısından sakınmak için başlangıç noktalarına geri döndüler.

Doğu cenahında, Rum 306. taburu bölgeye varamadı. 251. taburun 1. bölüğüne saldırma emri verildiyse de, yoğun ateşten dolayı başlangıç noktalarına kaçtılar. 306. tabur bölgeye vardıysa da başarılı olamadı.

Güney cenahında ise, "Pantazis Taburu" adıyla yedek bir tabur oluşturuldu. Bu tabur 7-10 kişi, komutanı dahil, kayıp vermiş ve yaralanmıştır. Gecenin geri kalanında tabur Lefkoşa'ya geri döndü ve sonunda tabur dağıtıldı.^[1]^[4]

Albay Halil İbrahim Karaoğlanoğlu'nun ölümü

50. Piyade Alay Komutanı, Albay Karaoğlanoğlu saat sabah 03.00'te Yunan Topçu Birliğinden ateşlenen havan mermisi ile ağır yaralanarak hayatını kaybetmiştir. General Bedrettin Demirel'in hatıralarına göre, ateşlenen 3.5 inç roketler M20 Super Bazuka'dan ateşlenmiş gözüküyordu. Yunan kaynaklarında 300 metre olan silahın dost ateşi açılmasıyla olarak Albay'ı öldürmüş olasılığı da belirtilmektedir.^[1]

21 Temmuz

21 Temmuz'da Türk kuvvetleri Beşparmak Dağları'na (Pentadaktylos) doğru yaklaşmaya devam etti ve bölge Türk hava kuvvetleri tarafından bombalandı.

Bu sırada, Mersin'de 2. dalga Türk savaş kuvvetleri "Bora Görev Gücü" limandan 39.tümene ait tank taburu ve 49. mekanize piyade alayı ile saat 13.30'da ayrıldı.

22 Temmuz

2.Dalga Türk Kuvvetlerinin adaya varışı

Saat 09.00'da Bora Özel Görev Gücü 17 adet M-47 tankı ile birlikte Pentemili sahiline vardı. 39. Piyade Tümeni Komutanı General Bedrettin Demirel, Bora Özel Görev Gücü komutanı olarak Tuğgeneral Hakkı Borataş'ı atadı.

2. dalganın varışı ile Tümgeneral Demirel'in emrine giren çıkarma birlikleri, 22 Temmuz akşamı öngörülen ateşkesten önce havadan inen birliklerle birleşmek için hızlıca Girne'ye doğru harekete geçme emri aldı.

Bora Tugayı'nın saldırısı, 50. Alay ile birlikte saat 11.00'de başladı.

Rum tarafındaki değişiklikler

Girne'den sorumlu, 3. Taktik Grubu'nun başarısızlığından dolayı, Ulusal Muhafız Üst Komutası, bütün Yunan kuvvetlerinin komutasını Albay Kobokis'e verdi. Kobokis 33.komando taburu, ATS-712 ve 4 adet AT-1 Snapper ile kuvvetlendirilmiş 346. piyade taburunu takviye kuvvet olarak oluşturdu.

20-21 Temmuz arasındaki gece saldırısında ve 22 Temmuz sabahında 306. taburun askerleri Girne'ye ricat etti. Saat 09.00'da 33. komando taburu, 306. taburun olması gereken Agios Georgios köyüne vardı.

Girne Kuşatması

Saat 11.00'de, Türk kuvvetlerinin Girne'ye doğudan hücumu başladı. 2 M47 tankı kayıp verilse de saat 11.00'e doğru Yunan hattı kırıldı. 33. komando taburu çözüldü ve Girne'ye doğru çekildi. Bununla birlikte, 251. ve 306. tabur da Girne'ye çekilmek zorunda kaldı. 241. taburun bir kısmı Girne'de savunma hattı oluşturmak için kalırken, geriye kalanları ve 306. taburun yedekleri futbol sahasında toplandılar. Ek olarak, 3 adet Türk M-47 tankı vurulsa bile 241. taburun konumu aşıldı ve 306. tabur komutanı esir düştü.^[4] Kentin Yunan kuvvetlerinden arındırılması 23 Temmuz'un sabahına kadar sürdü.^[4] Hücum sırasında Bora Özel Görev Kuvveti Komutanı Tuğgeneral Hakkı Borataş bacağından ciddi biçimde yaralandı ancak görevine devam etti.

General Demirel, Türk Kuvvetlerinin yarısını Girne'de Rum kuvvetlerini temizlemek için bıraktı; diğer yarısını Boğaz'da, sahilde ve Gönyeli'dekiler ile birleştirmek için gönderdi. Saat 17.30'da Bora Tugayı, Kıbrıslı Mücahitler ve Paraşüt Birliği ile Boğaz bölgesinde birleşti. Saat 18.00'da General Demirel, Korgeneral Nurettin Ersin ile Gönyeli'de buluştu.^[1]

Ateşkesten sonra da çarpışma hem Girne'de hem de sahilde devam etti.^[1]

Ayrıca bakınız

Kaynakça

Genel

Sadrazam, Halil (2013), Kıbrıs'ın Savaş Tarihi III: Birinci Harekât, Lefkoşa: Söylem Yayınları

Özel

^ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ Savvas D. Vlassis, O Aporritos Attilas, Athens 2004 ISBN 960-630-211-3
^ Sadrazam 2013, s. 1128.
^ Kostas Hatziantoniou, Kypros 1954-1974, Athens 2007 ISBN 978-960-426-451-3
^ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Georgios Sergis, The battle of Cyprus: July–August 1974, Second Edition (improved), Athens 1999, ISBN 960-302-049-4

[ReferenceA-1] ^ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ Savvas D. Vlassis, O Aporritos Attilas, Athens 2004 ISBN 960-630-211-3

[FOOTNOTESadrazam20131128-2] Sadrazam 2013, s. 1128.

[3] Kostas Hatziantoniou, Kypros 1954-1974, Athens 2007 ISBN 978-960-426-451-3

[Georgios_Sergis_1974-4] ^ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Georgios Sergis, The battle of Cyprus: July–August 1974, Second Edition (improved), Athens 1999, ISBN 960-302-049-4

[1]

[2]

[3]

[4]