İçeriğe atla

Toplumsal cinsiyet kalıp yargısı

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Toplumsal kalıp yargılarına uymayan meslekler icra eden kadın ve erkeler (sol üstten sağa veya -mobil cihazlarda -yukarıdan aşağıya):Oslo'da bir erkek ebe; Afgan Polis Teşkilatı mensubu kadınlar; Solomon Adaları'nda inşaatçı kadın; ABD'de ukulele çalan bir erkek anaokulu öğretmeni

Toplumsal cinsiyet kalıp yargısı, farklı cinsiyetlere mensup bireylerin özellikleri ve davranışlarının neler olduğu ve toplumda bu cinsiyetler için uygun veya arzu edilir olarak kabul edilen tutum ve davranışların neler olduğu hakkında o cinsiyetin tüm bireylerine genelleştirilen fikirlerdir.

Kadınların tipik olarak duygusal ve kırılgan olarak tarif edilmesi ve ev ile ilişkilendirilmesi; erkeklerin rekabetçi ve agresif olduğuna dair yaygın olarak paylaşılan kültürel inançlar, toplumsal cinsiyet kalıp yargılarının tipik örneklerindendir.

Kalıp yargılar, kişiler arasında akıcı bir iletişimin sağlanmasında kimi zaman olumlu bir işlev görmektedir ve kalıp yargılara başvurmak, bir kişinin nasıl değerlendirileceği ya da ona nasıl bir tepki verileceği konusunda hızlı karar verilmenin şart olduğu koşullarda bazen işlevseldir.[1] Ancak toplumsal cinsiyet kalıp yargıların, toplumsal eşitsizliğin makul görülmesi, cinslere yönelik korku, olumsuz hisler ve ayrımcı davranışların pekiştirilmesinde de rol oynadığı görülür. Toplumsal cinsiyet kalıp yargıları, genellikle bir cinsin diğerinden üstün olduğunu empoze ederek cinsiyetler arasındaki eşitsizliğin kaynağını oluşturur.[2]

Kadın ve erkek kalıp yargıları

[değiştir | kaynağı değiştir]
Matematik problemi çözen Masai kız çocuğu

İnsanlar genellikle kadın ve erkekleri birbirinden çok farklı – birbirine ters veya birbirini tamamlayıcı nitelikle özelliklere sahip olarak – algılama eğilimindedirler. "Erkeklerin Mars’tan, kadınların ise Venüs`ten geldiği" gibi popüler söylemler, bu eğilimi ifade eder.[3] Kadın ve erkeklere yönelik toplumsal cinsiyet kalıp yargıları UNDP'nin Toplumsal Cinsiyete Duyarlı İletişim Rehberi'nde (2019) dört başlık altında incelenmiştir:[4]

  • Karakter özellikleri: Birçok toplumda kadınlar tipik olarak duygusal ve kırılgan, erkekler ise "iddialı" "hırslı" ve "rekabetçi" olarak betimlenir. Kadınların dırdırcı ve dedikoducu; erkeklerin ise kaba saba olduğu şeklinde toplumsal kalıp yargıları mevcuttur.[2]
  • Fiziksel özellikler: Kadın ve erkek kalıp yargıları gereği birçok toplumda kadınlardan ince, bakımlı, zarif olması beklenirken erkeklerin güçlü, bakımsız, kaba saba olması doğal karşılanır.[2]
  • Roller: Kadınların, ev işlerinden ve ailenin bakımından sorumlu olan cinsiyet olarak kabul edilmesi ve her tür ortamda "destekçi" veya "besleyici" rolünün kadınlara uygun görülmesi kadınlara yönelik toplumsal cinsiyet kalıp yargılara örnektir. Erkekler ise, genellikle kamusal dış mekanda veya işyerinde ailesinin geçimini sağlayan kişi olarak kabul edilir.[2]
  • Meslekler: Toplumsal cinsiyet kalıp yargıları belirli bir işe bir erkeğin mi yoksa bir kadının mı daha uygun olduğuna karar verme sürecinde kişilerin düşüncelerini şekillendirmektedir. Birçok toplumda itfaiyecilik, pilotluk, mühendislik erkek işi olarak düşünülürken; öğretmenlik, hemşirelik veya sekreterlik kadın işi olarak görülür. Kadınlara bakım vermeye yakın olduğu varsayıldığından bakım vermeyi ilişkin mesleklerin kadınlara uygun görülmektedir. Erkeklerin daha rasyonel oldukları varsayıldığıından yöneticilik görevine daha uygun görülürler. Mesleklerin cinsiyetlendirilmesi; bir erkeğin veya kadının belirli işlere başvurma ve bu işlere alınma ihtimallerini, alacakları ücreti ve hatta terfilerini belirleyen performans değerlendirmelerini etkiler. İşverenlerin işe alma süreçlerinde kadınlara karşı ayrımcılık yaptığını gösteren deneysel araştırmalar mevcuttur.[5]

Kadın ve erkekler arasında büyük farklılıklar olduğuna dair yaygın görüşü sorgulayan araştırmalar, pek çok alanda cinsiyetler arası farklılıkların yaygın kanının aksine çok yüksek olmadığına işaret eder.[6] Örneğin matematikte erkeklerin, sözel becerilerde kadınların daha iyi olduğuna, erkeklerin ilişkilerde daha saldırgan olduklarına, özgüvenlerinin ve etkili liderlik yetilerinin erkeklerde daha yüksek olduğuna dair yaygın kanıların aksine bu alanlarda kadın-erkek farklılıklarının ya çok küçük ya da anlamsız düzeyde olduğu gösterilmiştir.[6] Çeşitli alanlardaki cinsiyet farklılıklarına dair ölçümlerde geçmiş araştırmalarda daha yüksek sonuçlar elde edilmiş olsa da bu farkların zamanla azaldığı gözlemlenmiştir: Örneğin 1930-1970 yılları arasında çalışmalarda kadınların sözel becerilerinin, erkeklerinse matematik becerilerinin daha üstün olduğuna dair kalıp yargıları doğrulayıcı bulgular elde edilmiştir ancak daha sonraki tarihlerde yapılan çalışmalarda böyle bir fark elde edilmemektedir; yer-yön becerisinde erkek üstünlüğüne dair kanıtlar da yakın tarihlerde, geçmişe kıyasla daha sınırlı düzeyde bulgulanmıştır.[7] Cinsiyet kalıp yargıların benimsenmesi, aslında küçük olan farkların daha büyük algılanmasına ve kadınların toplumdaki düşük konumunu meşru görülmesine hizmet ederek özellikle kadınlar için olumsuz sonuçlar doğurur.[6]

Toplumsal cinsiyet kalıp yargılarının yansıdığı alanlara örnekler

[değiştir | kaynağı değiştir]

Atasözleri

Bir kültürdeki toplumsal cinsiyet kalıp yargıları, o kültürün atasözlerine ve deyimlerine yansır. Türkçedeki, “Oğlan atadan (babadan) öğrenir sofra açmayı, kız anadan öğrenir biçki biçmeyi", “Erkek getirmeyi, kadın yetirmeyi bilmeli" şeklinde atasözleri, kadın ve erkeklere biçilen rollerin dile yansıdığı örneklerdir.[8] Bu alandaki araştırmalar, dünyada genellikle atasözlerinde kadınlara ilişkin olumsuz kalıp yargıların yansıdığını göstermiştir.[9][10] Japon atasözlerine dair bir araştırmada incelenen 817 atasözünden 331'inin kadınları doğası gereği olumsuz özellikler (istenmeyen özellikler taşıyan ve pasif) taşıyor olarak, 29'unun olumlu, geri kalanın nötr betimlendiği gösterilmiştir.[11] Gana'daki Akan ve Tanzanya'daki Svahili toplumlarının atasözleri üzerine bir araştırmada, kadınların atasözlerinde çoğunlukla olumsuz yansıdığı ancak bazı Akan atasözlerinde kadınların çalışma ve bereket ile ilişkilendirerek betimlendiği görülmüş, Svahili'de böyle bir örneğe rastlanmamıştır.[12] İngilizce ve Lehçede atasözleri ile ilgili bir çalışmada kadınların büyük ölçüde olumsuz resmedildiği belirtilmiş ancak aralarından olumlu resmeden atasözlerinin incelenerek, sadece anne ve büyükannelikten bahseden atasözlerinde kadınların olumlu resmedildiği ve "kadını olmayan erkek, yarım bir ruhtur" gibi kadınla erkeği denk gören az sayıda atasözünün varlığı tespit edilmiştir.[13]

Reklamlar

Reklamlar, cinsiyet rolleri ile ilgili mevcut toplumsal kalıp yargılarını yansıtır.

Toplumsal cinsiyet kalıp yargıları ile reklamlar arasındaki ilişki, akademik bir tartışma konusudur: bir görüşe göre reklamlarda farklı cinslere verilen roller, toplumsal cinsiyet yargılarının yansımasıdır; bir başka görüşe ise insanlar medya aracılığıyla her yerde kendilerine sunulan kalıp yargılara uygun davranma eğilimindedir ve reklamlar toplumsal cinsiyet algısını yansıtma değil, şekillendirme aracıdır[14] Reklamlardaki cinsiyet kalıp yargılarının bir örneği, 1970lerde Amerikan reklamlarında kadınların önemli kararlarda söz hakkı olmayan ve tamamen erkeklere bağımlı bir obje olarak gösterilmesidir.[15] Benzer şekilde Türkiye'de de 1970'lere kadar televizyon reklamlarında erkekler ürün hakkında bilgi veren uzmanlar ve bir güç simgesi olarak gösterilirken kadınlar daha çok evde yemek yapan, çocuk bakımıyla ilgilenen, kendisini ailesine ya da bir erkeğe beğendirmeye çalışan kimse olarak betimlenmiştir.[16] Öte yandan zamanla kadınların cinselliğin ön planda olmadığı, özgür bir ortamda resmedildiği, erkeklerin ev içi rolleri ve babalıklarının ön plana çıkarıldığı reklamlar da üretilmiştir.[14][16] İngiltere'de bu konu, reklam standartlarını belirleyen ve düzenleyen en yetkili kurum olan ASA tarafından ele alınmış; reklamlarda kadınların ve erkeklerin toplumdaki rollerinin klişeler kullanılarak yansıtılması yasaklanmıştır.[17]

Çocuklara Anlatılan Masallar

[değiştir | kaynağı değiştir]

Çocuk masallarında[hangileri?] da yer verilen kadın karakterler daha narin kırılgan iken, erkek karakterler daha güçlü ve zorlukların üstesinden gelen bir yapıya sahiptir. Kadın karakter her zaman ezilmiş durumdayken yoksul olmak, şiddete maruz kalmak ve kimi kimsesi olmayan gibi tipik özelliklere sahipken; erkek kahramanlar kadın kahramanları kurtarmak için düşmanlarla savaşır, kadın kahramanların etkilendikleri büyüleri bozar yani neticede günü kurtaran yine erkek kahraman olur.[Örnek gerek] Ve genel olarak yaşlı kadın karakterleri hep belli başlı karakter yüklemeleri yaparlar çoğunlukla kötü huylara sahip ve olumsuz davranışlar gösteren tipler olur. Çocuklara gönderilen bu mesajlar onların algı ve tutumlarını etkilediği; toplumsal cinsiyet eşitsizliği bu şekilde yeniden üretildiği düşünülmektedir.[18]

Toplumsal cinsiyet kalıp yargılarının oluşumu

[değiştir | kaynağı değiştir]

Okul öncesi dönem

Toplumsal cinsiyet kalıp yargıları okul öncesi dönemde şekillenmeye başlar. İnsanlar yetiştikleri toplumun cinsiyetlerine özgü beklediği roller kapsamında kız veya erkek çocuk olmayı öğrenerek büyürler. Sınırlı deneyimleri ile kalıp yargılar geliştirirken ilk rol modelleri anne ve babaları olur.[19] Cinsiyete uygun davranışlar ve oyunlar çevreleri tarafından ödüllendirilir.[20]

Toplumsal cinsiyet kalıp yargısının sonuçları

[değiştir | kaynağı değiştir]

Toplumsal cinsiyet kalıp yargıları tehdidi

[değiştir | kaynağı değiştir]

Kalıp yargı tehdidi, bir grubun bir alandaki başarısızlığına ya da yetersizliğine dair kalıp yargıların var olduğu bir ortamda, söz konusu grubun üyelerinin, o alanda kendi kişisel yeterliklerinin, başkaları tarafından sırf bu kalıp yargıdan ötürü olumsuz değerlendirleceği kaygısını taşımalarıdır. İnsanın olumsuz kalıplara göre yargılanacağını düşünmesi, buna inanması ve bundan etkilenmesi sonucu doğan olumsuz sonuçlar bu tehdit vesilesiyle kendi performansını sabote etmesine (self-sabotage) sebep olur.[21]


Ayrıca bakınız

[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ "Stereotypes: Definition, Nature and Causes |Psychology". Psychology Discussion - Discuss Anything About Psychology (İngilizce). 4 Mart 2016. 19 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Kasım 2021. 
  2. ^ a b c d Bayrakçeken Tüzel, Gökçe; Soyseçkin Ceylan, İdil Safiye; Şilliler Tapan, Deniz; Özvardar, Kıvanç (2019). Toplumsal Cinsiyete Duyarlı İletişim Rehberi. Ankara: Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı (UNDP) Türkiye. 21 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Mayıs 2021. 
  3. ^ Ellemers, Naomi (4 Ocak 2018). "Gender Stereotypes". Annual Review of Psychology. 69 (1): 275-298. doi:10.1146/annurev-psych-122216-011719. ISSN 0066-4308. 9 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Kasım 2021. 
  4. ^ TÜSİAD (2017). İletişimde Toplumsal Cinsiyet Eşitliği Rehberi. İstanbul: TÜSİAD. ISBN 978-605-165-035-7. 
  5. ^ González G., M José; Cortina, Clara; Rodríguez, Jorge (2019). "The Role of Gender Stereotypes in Hiring: A Field Experiment". 35 (2). ss. 187-204. doi:10.1093/esr/jcy055. 
  6. ^ a b c Hyde, Janet Shibley (3 Ocak 2014). "Gender Similarities and Differences". Annual Review of Psychology. 65 (1): 373-398. doi:10.1146/annurev-psych-010213-115057. ISSN 0066-4308. 20 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Kasım 2021. 
  7. ^ Hyde, Janet S (1 Haziran 2016). "Sex and cognition: gender and cognitive functions". Current Opinion in Neurobiology. Neurobiology of sex (İngilizce). 38: 53-56. doi:10.1016/j.conb.2016.02.007. ISSN 0959-4388. 
  8. ^ "TOPLUMSAL CİNSİYET BAĞLAMINDA TÜRKÇEDE ATASÖZLERİ VE DEYİMLER" (PDF). 30 Ekim 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 24 Mayıs 2021. 
  9. ^ Akbar Ghilzai, Shazia; Sultana, Aneela; Zeeshan, Mahwish (30 Haziran 2020). "Proverbial Rhetoric in Sustenance of Gender Stereotypes: An Ethnological Account of Proverbs from Pakistani Languages". Global Language Review (İngilizce). V (II): 1-9. doi:10.31703/glr.2020(V-II).01. 19 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Kasım 2021. 
  10. ^ "10.17583/generos.2015.1246". CrossRef Listing of Deleted DOIs (İngilizce). 1. 2000. doi:10.17583/generos.2015.1246. ISSN 0849-6757. 28 Ocak 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Kasım 2021. 
  11. ^ Storm, Hiroko (1992). "Women in Japanese Proverbs". Asian Folklore Studies. 51 (2): 167-182. doi:10.2307/1178330. ISSN 0385-2342. 20 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Kasım 2021. 
  12. ^ Dzahene-Quarshie, J.; Omari, S. (2021). "Viewing gender through the eyes of proverbs: Reflections of gender ideology in the Akan and Swahili societies" (PDF) (İngilizce). 19 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 19 Kasım 2021. 
  13. ^ Kochman-Haładyj, Bożena. "On positively-tinted women proverbs (and quotations) in English and Polish language material". 19 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Kasım 2021. 
  14. ^ a b Tsichla, Eirini (2020). "The Changing Roles of Gender in Advertising: Past, Present, and Future". doi:10.25364/02.7:2020.2.3. 20 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Kasım 2021. 
  15. ^ Yilmaz, R. Ayhan (19 Kasım 2013). "Reklamlarda Toplumsal Cinsiyet Kavramı: 1960-1990 Yılları Arası Milliyet Gazetesi Reklamlarına Yönelik Bir İçerik Analizi". Selçuk İletişim. 4 (4): 143-155. doi:10.18094/si.44290. 
  16. ^ a b Dokuz Eylul University; Cik, Asli (28 Şubat 2017). "Televizyon Reklamlarında Toplumsal Cinsiyet Rollerinin Yeniden Üretilmesi Üzerine Bir İnceleme (1970'lerden 2000'li Yıllara)" (PDF). Ulakbilge Dergisi. 5 (9): 87-101. doi:10.7816/ulakbilge-05-09-05. 7 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 19 Kasım 2021. 
  17. ^ "İngiltere'de cinsiyetçi reklamlara yasak". SKD Türkiye. 2 Temmuz 2019. 20 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Kasım 2021. 
  18. ^ "TOPLUMSAL CİNSİYET KALIP YARGILARININ ÇOCUK OYUNLARINA YANSIMASI (GENDER STEREOTYPES IN CHILDREN'S PLAYS)". 25 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  19. ^ DOĞAN, Selda ATA; Atış-Akyol, Nevra; KARAMAN, Neslihan GÜNEY (2018). "Beş Yaş Çocuklarının Cinsiyet Kalıp Yargı Düzeyleri ve Evdeki Cinsiyet Rollerine İlişkin Görüşleri". Gazi Journal of Education Sciences. doi:10.30855/GJES.2018.04.03.004. 19 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Kasım 2021. 
  20. ^ "3-6 Yaş Arası Okul Öncesi Çocukların Oyuncak Tercihleri ve Cinsiyet Kalıp Yargıları ile Ebeveynlerinin Toplumsal Cinsiyet Altıları Arasındaki İlişkiler" (PDF). 23 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 24 Mayıs 2021. 
  21. ^ Social Psychology (İngilizce). 14 Eylül 2018. ISBN 978-1-260-39711-6. 24 Kasım 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Kasım 2022. 
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Toplumsal_cinsiyet_kalıp_yargısı&oldid=33521882" sayfasından alınmıştır