Terrijen çökeller

Terrijen çökeller

• Okyanus ve denizlerin genellikle 1000 m’yi geçmeyen derinliklerinde bulunan çökellere terrijen çökeller denir.
• Bu çökellerin büyük bir bölümü kıta kenarı üzerinde yer alır.
• Kıyı açığı veya kıta sahanlığı üzerindeki çökeller genellikle kırıntı ve döküntü malzemelerinden oluşur.

Terrijen çökeller; genellikle kıyı açığında çamur, kum, çakıl ve kaya parçaları ile mercan ve çeşitli hayvan kabuğu parçalarından meydana gelmektedir. Kıta sahanlığı çökelleri, o sahanın iklim şartlarını yakından yansıtmakta ve deniz seviyesi değişmelerini göstermektedir. Örneğin; soğuk bölgelerdeki kıyılarda çoğunlukla kum ve çakıllardan ibaret depolar yer alırken, tropikal bölgelerde çamur ve mercan döküntüleri baskın durumdadır.

Kıta sahanlığı çökel tipleri

Çamur

Çamur

Nemli tropikal bölgeler, yüksek sıcaklık ve fazla yağış alan kıyı açıklarında bol miktarda bulunur. Dünyadaki kıta sahanlığının % 37’si çamurlarla kaplıdır.

Kum

Kum

Orta derecede yağışlı ve sıcak kıyıların açıkları ve çok soğuk bölgeler hariç, kurak bölgelerin kıyı kesimlerinde bulunur; bu sahalar kıta sahanlığının % 47’sini kaplar.

Mercan

Mercan

Tropikal sıcak bölgelerin kıyı açıklarında çok yaygındır. Mercan örtüsü ile kaplı sahalar kıta sahanlığının % 6’sını oluşturur.

Çakıl

Çakıl

Düşük sıcaklıkta polar (kutup) ve subpolar (kutup altı) bölgelerin açıklarında çok yaygındır. Kıta sahanlığının % 3’ü çakıllarla örtülüdür.

Kaya

Genellikle soğuk bölgelerde çok yaygındır, özellikle kıta sahanlığının iç kesiminde bol miktardadır. Kayalarla kaplı kıta sahanlığı % 3 civarındadır.

Genel olarak kıta kenarındaki çökellerin % 80’den fazlasını kum ve çamurlar oluşturur. Kıta kenarındaki çökel tipleri yukarıda verilmiştir. İklim, kara üzerindeki ayrışma olaylarını etkilediği gibi, nehirlerin debisini ve taşınan çökellerin miktarını da tayin eder. Gerçekten, yağmurlu tropikal bölgelerden denize dökülen akarsular, denize bol miktarda mil ve kil boyutunda malzeme taşır. Ayrıca çöl bölgelerindeki kıyılara daha ziyade rüzgarlarla nakledilen ince unsurlu materyaller de bulunur.

Deniz seviyesindeki değişmeler de kıta çökelleri üzerinde son derece etkili olmuştur. Deniz seviyesinin alçaldığı buzul devirlerinde kara haline geçen kıta sahanlığı üzerinde deltalar oluşmuştur. Buna karşılık deniz seviyesinin yükseldiği buzullar arası devirlerde, akarsuların getirdiği malzemeler, koy ve körfezlerde birikmiş ve bu sahalar aynı zamanda boğulmaya uğramıştır. Özellikle yüksek enlemlerde glasyal devre esnasında kıta sahanlığı buzullar tarafından işgal edilmiştir. Buzullarla kaplı sahalar bir taraftan buzullarla şekillenirken diğer taraftan buzulların aşındırma ürünü moren depoları ile yer yer örtülmüştür.

Kaynakça

• ATALAY, İ. Genel Fiziki Coğrafya. S.303-304. 5.Baskı. 2001