Tampon bölge

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Güneyde Kıbrıs Cumhuriyeti ile kuzeyde Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti arasındaki Kıbrıs'taki mevcut tampon bölgenin haritası
Brest'teki Belarus-Polonya sınırında elektrikli güvenlik çiti, geçiş işaretlerini göstermek için sürülmüş bir iz kontrol şeridi ve bir korugan bulunan modern tampon bölge.

Tampon bölge, genellikle ülkelerle ilgili olan iki veya daha fazla arazi arasında yer alan nötr bir bölgesel alandır. Tampon bölgenin türüne bağlı olarak, bölgeleri ayırmak veya birleştirmek için kullanılabilir. Yaygın tampon bölge türleri arasında silahsızlandırılmış bölgeler, sınır bölgeleri ve belirli kısıtlayıcı izin bölgeleri ile yeşil kuşaklar bulunur. Bu tür bölgeler, bir egemen devlet tarafından oluşturulabilir veya bir tampon devlet tarafından da oluşturabilir.

Tampon bölgelerin politik veya başka amaçları vardır. Şiddeti önlemek, çevreyi korumak, yerleşim ve ticaret bölgelerini endüstriyel kazalardan veya doğal afetlerden korumak veya hatta hapishaneleri izole etmek gibi birçok nedenle kurulabilirler. Tampon bölgeler, genellikle gelişmekte olan veya kalabalıklaşan dünyanın birçok bölgesinde dikkate değer ölçüde boşalan büyük bölgelere neden olur.

Doğayı koruma[değiştir | kaynağı değiştir]

Minneapolis, Minnesota'daki Hiawatha Gölü'ndeki bir yaşam alanı restorasyon projesinin tampon bölgesini işaretleyen tabela.

Doğa koruma amacıyla, bir tampon bölge genellikle biyolojik çeşitlilik önemine sahip yönetilen alanların korumasını artırmak için oluşturulur. Bir korunan alanın tampon bölgesi, bölgenin çevresinde yer alabileceği gibi, iki veya daha fazla korunan alanı birbirine bağlayan içerisinde bulunan bir bağlantı bölgesi de olabilir, böylelikle dinamiklerini ve koruma verimliliklerini artırır. Bir tampon bölge, koruma amacına bağlı olarak bir korunan alan kategorisi (örneğin, IUCN Korunan Alanının V veya VI kategorisi) veya bir sınıflandırma planı (örneğin, NATURA 2000) olabilir. "Tampon bölge" terimi, başlangıçta UNESCO Dünya Mirası Sözleşmesi'nin kurulmasında kullanımıyla doğal ve kültürel mirasın korunmasında önem kazanmış ve terim şu şekilde kullanılması amaçlanmıştır:[1]

—Dünya Mirası[2]

Tampon bölge, En İyi Yönetim Uygulamaları (EYU) arasında yer almaktadır. Bir tampon bölge, doğal veya kültürel değer içerip içermemesine bakılmaksızın, olumsuz çevresel veya insan etkilerinin etkisini önlemeyi amaçlar. Tampon bölgenin önemi, işlevi ve bu alanda alınması gereken koruyucu önlemler, koruma biliminde görece yeni bir kavram olup her bir mekan için büyük ölçüde farklılık gösterebilir.[3][4]

Tampon bölgenin ekolojik işlevleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Su kalitesini iyileştirme[değiştir | kaynağı değiştir]

Birçok ülkede arazi yanlış kullanımı nedeniyle yüzey suyu kalitesi kötüleşmektedir. Tampon bölge küçük bir alanı kaplamasına rağmen, yer altı suyu ve yüzey suyundaki besin maddeleri üzerindeki filtreleme etkisi nedeniyle tarımsal havzadaki su kalitesini büyük ölçüde iyileştirir.

Tarım arazileri büyük miktarlarda pestisit ile ilaçlanır ve bunların bir kısmı yüzey suyuna sızabilir, bu da balıklar ve diğer sucul canlıların olumsuz etkilenmesine ve dolayısıyla çevre zararına yol açabilir. Bitki örtüsü tamponu, sediment özellikle sedimente bağlı pestisitler için etkili bir filtre olduğu kanıtlanmıştır. Pestisitler fazla miktarda püskürtüldüğünde, yüzey suyuna pestisit penetrasyonunu azaltmak için bir bitki tamponu oluşturulabilir. Tampon bölge ayrıca ağır metallerin veya toksinlerin korunan alanlara yayılmasını önler.[5][6][7]

Nehir kıyısı stabilizasyonu[değiştir | kaynağı değiştir]

Bitki köklerinin nehir kıyısına dikey olarak girmesiyle, nehir kıyısı sedimenti, söz konusu bitki köklerinin etkisiyle etkilenir ve erozyona karşı direnç yeteneği bitki kökleri olmadan olanlardan daha yüksektir. Ancak nehir kıyıları daha yüksek olduğunda, bitki kökleri toprağa derinlemesine nüfuz etmez ve göl kıyısı toprağı çok güçlü değildir. Otlar belirli bir ölçüde rol oynayabilir, ancak uzun vadede, bitki örtüsü tampon bölgesi su seviyesi yükselmesi ve su erozyonu sorununu etkili bir şekilde çözebilir.

Tampon bölgenin emilim kapasitesi yüzey akış hızını azaltabilir ve toprakların etkili su içeriğini artırabilir. Toprak organik madde içeriğini artırarak ve toprak yapısını iyileştirerek, tampon bölge toprak su depolama performansı üzerinde olumlu bir etkiye sahip olabilir. Ayrıca, bitki kökleri toprağı daha güçlü hale getirir, dalgaları ve sağanak yağışları karşılar, sel sularının nehir kıyılarını erozyona uğratmasını hafifletir ve sahil erozyonunu etkili bir şekilde kontrol eder.

Yaban hayatı[değiştir | kaynağı değiştir]

Bir dereyi koruyan bir nehir kenarı tampon bölgesi

Riparian tampon bölgeleri, artan insan faaliyetleri tarafından tahrip edilen birçok hayvanın habitatlarını korumak için birçok alanda kullanılmıştır. Tampon bölge çevresi, birçok hayvanın yaşam alanını oluşturabilir ve bitkiler küçük sucul hayvanlar için besin kaynağı haline gelebilir. Tampon bölge, kendisi de çeşitli amfibiler ve kuşların yaşam faaliyetlerini destekleyebilir. Bitki ve hayvanlar, bu tampon bölgelere tepki olarak göç edebilir veya yayılabilir, böylece alanın biyolojik çeşitliliği artar.

1998 yılında yapılan bir çalışma, su kenarı bölgelerindeki türlerin ve hayvanların sayısının diğer ekosistemlere göre daha yüksek olduğunu göstermektedir. Myotis ve Martes gibi küçük hayvanlar, bol su, yumuşak toprak ve kararlı iklim sağlama yetenekleri nedeniyle tepeler yerine nehir kenarlarında yaşamayı tercih eder. Tampon bölge aynı zamanda tatlı su kaplumbağalarının yaşam koşullarına uygun olan yüksek arazi habitatı için iyi bir ortam sağlayabilir, bu da onları sulak alan ortamına daha bağımlı hale getirir. Tampon bölgelerin koruma düzeyi, amfibiler ve sürüngenlerin habitat aralığını etkiler ve tampon bölge çevresindeki sulak alan habitatının çevresel yönetimi son derece önemlidir.[8][9][10]

Estetik[değiştir | kaynağı değiştir]

Vegetasyon tampon bölgeleri, nehir havzası peyzajının estetik değerini artıran çeşitli manzaralar oluşturan su kenarı bölgelerinin önemli bir parçasıdır. Su ve karayı birleştiren manzara deseni, nehir havzası peyzajının estetik değerini artırır. Su kenarı tampon bölgesi, bitki kaynakları bakımından zengindir ve sulak alanlar, çayırlık ve orman ekosistemi manzarayı daha da güzelleştirir. Ek olarak, tampon bölgede bazı rekreasyonel tesisler inşa edilebilir, bu da yerel halk veya turistlere daha iyi yaşam koşulları sunar ve insanların yaşam kalitesini iyileştirir.

Tampon bölgede, 6 metreye kadar uzanan ağaçlar peyzajın estetik değerini büyük ölçüde artırır.[11] Bu uzun ağaçlar, özellikle dik duruşlarıyla birlikte, lüks dallara ve yapraklara sahip olup, daha yüksek süsleme değerine sahiptir. Turizm ve gezi değeri olan nehirlerin her iki tarafına renkli peyzaj ağaç türleri dikilebilir, böylece yerin estetik değeri artırılabilir. Tampon bölgedeki bitki örtüsünün oluşturulması, yeşil alanı artırabilir, orman örtüsünü geliştirebilir, çevreyi ve görsel etkiyi güzelleştirebilir, insanların yaşam ortamını iyileştirebilir, insanî manzarayı zenginleştirebilir ve estetik değeri artırabilir. Tampon bölgenin önemini vurgulayarak, yerel sakinler tampon bölgenin korunması ve yönetimine katılım konusunda teşvik edilebilir ve tampon bölge etrafında kontrol noktaları kurularak daha güvenli ve etkili hale getirilebilir.

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

  1. ^ "A–Z of Areas of Biodiversity Importance: Buffer Zones". 3 Aralık 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Haziran 2023. 
  2. ^ "International Expert meeting on World Heritage and buffer zones". UNESCO World Heritage Convention. 27 Ocak 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Kasım 2010. Background and contents 
  3. ^ Ebregt, Arthur and de Greve, Pol, Buffer Zones and their Management: Policy and Best Practices for Terrestrial Ecosystems in Developing Countries (Wageningen: Netherlands Ministry of Foreign Affairs, 2000)
  4. ^ Martin, Oliver, and Piatti, Giovanna (ed.) World Heritage and Buffer Zones, International Expert Meeting on World Heritage and Buffer Zones Davos, Switzerland 11 – 14 March 2008 (Paris: UNESCO, 2009)
  5. ^ Deroanne-Bauvin, J; Delcarte, E; Impens, R (January 1987). "Monitoring of lead deposition near highway: A ten years study". Science of the Total Environment. 59: 257-266. Bibcode:1987ScTEn..59..257D. doi:10.1016/0048-9697(87)90447-5. ISSN 0048-9697. 
  6. ^ Syversen, Nina; Bechmann, Marianne (May 2004). "Vegetative buffer zones as pesticide filters for simulated surface runoff". Ecological Engineering. 22 (3): 175-184. doi:10.1016/j.ecoleng.2004.05.002. ISSN 0925-8574. 
  7. ^ Carpenter, S. R .; Caraco, N. F.; Correll, D. L.; Howarth, R. W.; Sharpley, A. N.; Smith, V. H. (August 1998). "Nonpoint Pollution of Surface Waters with Phosphorus and Nitrogen" (PDF). Ecological Applications. 8 (3): 559. doi:10.2307/2641247. hdl:1813/60811 Özgürce erişilebilir. ISSN 1051-0761. JSTOR 2641247. 
  8. ^ Sturtevant, Brian R (October 1998). "A model of wetland vegetation dynamics in simulated beaver impoundments". Ecological Modelling. 112 (2–3): 195-225. doi:10.1016/s0304-3800(98)00079-9. ISSN 0304-3800. 
  9. ^ Doyle, A. T. (20 Şubat 1990). "Use of Riparian and Upland Habitats by Small Mammals". Journal of Mammalogy. 71 (1): 14-23. doi:10.2307/1381312. ISSN 1545-1542. JSTOR 1381312. 
  10. ^ Burke, Vincent J.; Gibbons, J. Whitfield (December 1995). "Terrestrial Buffer Zones and Wetland Conservation: A Case Study of Freshwater Turtles in a Carolina Bay". Conservation Biology. 9 (6): 1365-1369. doi:10.1046/j.1523-1739.1995.09061365.x. ISSN 0888-8892. 
  11. ^ Borin, Maurizio; Passoni, Matteo; Thiene, Mara; Tempesta, Tiziano (January 2010). "Multiple functions of buffer strips in farming areas". European Journal of Agronomy. 32 (1): 103-111. doi:10.1016/j.eja.2009.05.003. ISSN 1161-0301. 

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

  • "The World Heritage Convention and the Buffer Zone". ICOMOS Symposium. Kyushu University Graduate School of Law - Programs in English. Kasım 28–29, 2006. 3 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Nisan 2012. 
  • "World Heritage and Buffer Zones Patrimoine mondial et zones tampons" (PDF/Adobe Acrobat 3.76 MB). International Expert Meeting on World Heritage and Buffer Zones, Davos, Switzerland 11–14 March 2008. World Heritage Centre. 20 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 18 Nisan 2012. Tampon bölgeler, Dünya Mirası Listesi'ne kaydedilen alanların korunması için önemli bir araçtır. Dünya Mirası Sözleşmesi'nin uygulanma tarihinden bu yana, kaydedilen alanların "çevrelerinin" korunması, hem kültürel hem de doğal alanlar için koruma stratejisinin önemli bir bileşeni olarak kabul edilmiştir. 
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Tampon_bölge&oldid=31044709" sayfasından alınmıştır