Swadesh listesi (/ˈswɑːdɛʃ/), leksikostatistik amacına yönelik evrensel kavramların derlemesidir. Swadesh listesinin bir dizi dile çevrilmesi, araştırmacıların bu dillerin birbiriyle olan ilişkisini ölçmesine olanak tanır. Swadesh listesi, dilbilimci Morris Swadesh'in adını almıştır. Leksikostatistikte (dillerin soyağacıyla ilgili akrabalığının nicel değerlendirmesi) ve glottokronolojide (dil farklılığının tarihlenmesi) kullanılır. Birkaç farklı liste olduğundan, bazı yazarlar "Swadesh listelerine" de atıfta bulunmaktadır.

Temel İlke[değiştir | kaynağı değiştir]

Köken olarak, Swadesh listelerindeki kelimeler, "kararlılık"larına bakılmaksızın, mümkün olduğu kadar çok dilde evrensel, kültürel olarak bağımsız kullanılabilirlikleri nedeniyle seçilmiştir. Bununla birlikte, dil değişikliği altında ortaya çıkan "evrensel" sözcük dağarcığı listesinin kararlılığı ve bu gerçeğin glottokronoloji amaçları için potansiyel kullanımı, aralarında Marisa Lohr 1999, 2000'in de bulunduğu çok sayıda yazar tarafından analiz edilmiştir.

Swadesh listesi, Morris Swadesh tarafından sezgilerine dayanarak bir araya getirilmiştir. Dolgopolsky listesi (1964) veya Leipzig-Jakarta listesi (2009) gibi daha yeni benzer listeler, birçok farklı dilden gelen sistematik verilere dayanmaktadır, ancak bunlar henüz Swadesh listesi kadar yaygın olarak bilinmemekte ve yaygın olarak kullanılmamaktadır.

Leksikostatistik ve Glottokronolojide Kullanım[değiştir | kaynağı değiştir]

Leksikostatistik listeleri, leksikostatistikte dillerin alt gruplarını tanımlamak için ve glottokronolojide "ağaçtaki dallanma noktaları için tarihler sağlamak" için kullanılır. Listedeki aynı kökenli sözcükleri tanımlama (ve sayısını sayma) görevi önemsiz olmaktan uzaktır ve çoğu zaman tartışmaya tabidir, çünkü aynı kökenli kelimelerin benzer görünmeleri gerekmez ve aynı kökenli sözcüklerin tanınması, ilgili dillerin ses yasalarının bilinmesini gerektirir.

Swadesh 100 sözcüklük liste[değiştir | kaynağı değiştir]

Swadesh'in nihai listesi 1971'de yayınlandığı şekliyle 100 kavram içermektedir. Kavramların açıklamaları Swadesh 1952'de veya bir hançerle belirtildiği şekliyle Swadesh 1955'te bulunabilir.

ben (1.tekil kişi zamiri)
sen (2. tekil kişi zamiri; 1952 thou & ye)
biz (1955: kapsayıcı(inclusive) )
bu
şu
kim? (“?” 1971'de yok)
ne? (“?” 1971'de yok)
değil, -ma
hepsi (bir sayıda)
çok
bir
iki
büyük
uzun (geniş anlamı yok)
küçük
kadın
adam (yetişkin erkek insan)
kişi (tek insan)
balık (isim)
kuş
köpek
pire
ağaç (kütük anlamı yok)
tohum (isim)
yaprak (botanik)
kök (botanik)
kabuk (bir ağacın)
deri (1952: insanın)
et (1952 et)
kan
kemik
yağ (1952: yağ, organik madde)
yumurta
boynuz (bir boğanın., 1952'de yok)^†
kuyruk
tüy
saç (insan kafasındaki)
kafa,baş (anatomik)
kulak
göz
burun
ağız
diş (azı dişi değil, öndeki diş)
dil (anatomik)
pençe (1952'de yok)^†
ayak (bacak anlamı yok)
diz (1952'de yok)^†
el
göbek (karın, bedenin aşağı kısmı)
boyun (ense anlamı yok)
göğüs (kadının; 1955 meme)^†
kalp
karaciğer
içmek (fiil)
yemek (fiil)
ısırmak (fiil)
görmek (fiil)
duymak (fiil)
bilmek (olgu)
uyumak (fiil)
ölmek (fiil)
öldürmek (fiil)
yüzmek (fiil)
uçmak (fiil)
yürümek (fiil)
gelmek (fiil)
uzanmak (kenara uzanmak, yaslanmak)
oturmak (fiil)
ayağa kalkmak (fiil)
vermek (fiil)
demek (fiil)^†
güneş
ay (1952'de yok)^†
yıldız
su (isim)
yağmur (isim, 1952'de fiil)
taş
kum
toprak (toprak)
bulut (sis anlamı yok)
duman (isim, bir ateşin dumanı)
ateş
kül (es)
yanmak (geçişsiz fiil)
yol (1952 yol, patika, cadde anlamı yok)
dağ(tepe anlamı yok)
kırmızı (renk)
yeşil (renk)
sarı (renk)
beyaz (renk)
siyah (renk)
gece
sıcak (sıfat; 1952 ılık, havaya ait nitelik)
soğuk (havanın soğukluğu)
dolu^†
yeni
iyi
yuvarlak (1952'de yok)^†
kuru (madde)
isim