Suvar (şehir)
Suvar veya Suar,(Karahanlıca: صُڤَر suvar[1], İdil Bulgarcası: سُوار suvar[2]), İdil Bulgar Hanlığına bağlı[3] bir boy[1] ve şehir.[4]
Suvar Emiri Nasr ibn Ahmed H. 319 yılında kendi parasını basmıştı. Bu da o dönemde İdil Bulgar Hanlığına bağlı olmadığını gösterir. Daha sonra Suvar İdil Bulgar Devletine bağlandı. İdil Bulgar Hanı Emir Ahmed öldükten sonra ise oğulları devleti aralarında paylaştı. Ahmed'in oğulları Talib ve Mümin Suvar'da kendi parasını bastı. Böylece Nümismatik veriler ışığında İdil Bulgar Hanlığı bölünmüş, Suvar'ın başkent olduğu Suvar Beyliği (Suar bäklege) kurulmuş ve Suvar Bulgar idaresinden çıkmıştır. Bu dönemde Bulgar ve Suvar şehri ayrı ayrı vergi almaktaydı. Ancak Ahmed'in yeğeni Mümin bin Hasan döneminde Bulgar Hanı Mümin, Suvar'ı zaptetmiş ve 976 yılından sonra Suvar yenilerek tekrar İdil Bulgar Hanlığına bağlanmıştır.[5] Suvar Beyliği, 11. yüzyıldan sonra, 13. yüzyıla kadar bir yarı-özerk eyalet olarak İdil Bulgarlarına bağlı kalmıştır.
Konumu[değiştir | kaynağı değiştir]
Şehir Utka ve Mayna nehirleri arasında bugünkü Tataristan'da konumlandırılmaktadır[3] ve 11.yy.da Divân-ı Lügati't-Türk'te "سخسين Saxsın" olarak da kaydedilmiştir.[6] Kaşgarlı Mahmud'un çizdiği haritada Aral Gölü'nün batısında "مأسكأن قيپثهَق" "Mesken-i Qypchaq" yani Kıpçak ilinin kuzeyinde ve Etil Nehri'nin[7] sol tarafında konumlanan bir şehirdir. Buna göre İdil Nehri'nin sol kolu (kaynağı) Ütek nehrinin yukarısında kuruludur. Ancak Kaşgarlı'nın haritasındaki konumu hatalıdır çünkü Suvar şehri İdil nehrinin sağ tarafında kuruludur.[8] 1236 yılındaki Moğol işgalindan sonra Volga Bulgar şehri önemini yitirmiştir. Günümüz Tataristan Cumhuriyetinde Spassky (Спасский) bölgesinde, denizden 149 metre yükseklikteki Kuzneçixa[9] (Kuznechikha) köyünde bulunan yıkılmış saray ve şehir duvarlarının tarihi Suvar şehrine ait olduğu tahmin edilir.
Suar keza Suvar olarak da yazılır, fakat Suvar ayrıca Dağıstan şehri'dir ki, 8. yüzyıldan önce Sabirler tarafından kurulmuştur. Suar (su-ar 'su ir[10] leri, keşeleri) aynı zamanda sabir şeklinde de kullanılmıştı.[11]
Notlar[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ a b Atalay, Besim (2006). Divanü Lügati't - Türk. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi. ISBN 975-16-0405-2, Cilt I, sayfa 30, 31, 32, 78, 437.
- ^ Tekin, Talât (1988). Volga Bulgar kitabeleri ve Volga Bulgarcası. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi. ss. 190-191. ISBN 978-9-751600-660. 2 Ekim 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Ekim 2022.
- ^ a b Koç, Dinçer. İdil Bulgarları. Selenge Yayınları. ss. 113-120. 6 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2023.
- ^ Atalay, Besim (2006). Divanü Lügati't - Türk. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi. ISBN 975-16-0405-2, Cilt III, sayfa 139, 157, 314.
- ^ Koç, Dinçer (2021), ss. 124-128
- ^ Atalay, Besim (2006). Divanü Lügati't - Türk. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi. ISBN 975-16-0405-2, Cilt I, sayfa 437.
- ^ Etil اتل Kıpçak illerinde akan bir ırmağın adıdır. Bulgar denizine dökülür; bir kolu Rus diyarına gider.TDK Divanü Lugati't-Türk Veri Tabanı[ölü/kırık bağlantı]
- ^ Koç, Dinçer. (2021), ss. 132-133.
- ^ "Kuznechikha, Russia Page (Respublika Tatarstan)". 8 Aralık 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ağustos 2009.
- ^ ir = yerin güneye bakan güneşli tarafı. TDK Büyük Türkçe Sözlük 19 Mayıs 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ^ Osmanlı von Halil İnalcık