Refik Gür

Refik Gür
Doğum	1907 Konya
Ölüm	1986
Milliyet	Türk
Eğitim	Ankara Adliye Hukuk Mektebi
Meslek	Hâkim

Refik Gür (1907, Konya - 1986) Türk emekli hâkim. 5 Kasım 1925’te Atatürk tarafından Ankara Adliye Hukuk Mektebi olarak kurulan sonradan Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesine dönüştürülen Ankara Adliye Hukuk Mektebinin ilk mezunlarındandır.

Kariyeri

Göreve ilk olarak 1928’de Gelibolu aza mülazımı olarak başladı. Sonrasında Lapseki’de müddeiumumilik, Adliye Vekâleti Hukuk İşleri’nde 1. sınıf mümeyyizlik, Samsun aza mülazımlığı, Konya ve Amasya müddeiumumiliği, Uşak hâkimliği, Akşehir Asliye Hukuk hâkimliği görevlerinde bulundu. 1959'da emekli olduktan sonra 1969'da İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesine doktora öğrencisi olarak kaydoldu ve "Osmanlı İmparatorluğu'nda Kadılık Müessesesi" teziyle doktor unvanını aldı. 1986'da vefat etti. Refik Gür, Asliye Hukuk Mahkemesi hâkimliği yaptığı dönemde 1946 yılında önüne gelen bir davada, davaya uygulanacak kanunun anayasaya aykırı olduğunu tespit etmiş ve o zamanlarda kanunların anayasaya uygunluğunun mahkemelerce res'en denetimi olmamasına rağmen ihmal yoluyla res'en anayasaya uygunluk denetimi yapmıştır. Söz konusu kanun 1943 tarihli, 4486 sayılı Teknik Ziraat ve Teknik Bahçıvanlık Okulları Kanunu’dur. Ali Osman Kurt isimli bir çocuk, bu kanunun 3. maddesi gereğince velisinin rızası bulunmaksızın Teknik Ziraat okuluna kaydedilmiştir. Bir süre sonra uygunsuz hareketleri sebebiyle okulla ilişiği kesilen çocuğa yapılan masraflar, velisinden, kanunun 7. maddesi gereğince talep edilmiştir. Velisi ise çocuğunun rızası dışında, zorla okula alındığını öne sürerek, davanın reddini istemiştir. Akşehir Asliye Hukuk Mahkemesi davalıyı haklı bularak 15 Nisan 1949 tarihinde davayı reddetmiştir. Kararın temyiz edilmesi sonucunda Yargıtay, kanunların anayasaya uygunluk denetiminin yapılmasında meclisin söz sahibi olduğu gerekçesiyle kararı bozmuştur. Bozma kararına direnen Refik Gür'ün direnme kararını, Yargıtay Hukuk Genel Kurulu 3 Aralık 1952’de, mahkemelerin böyle bir denetim yapma yetkisinin bulunmadığı gerekçesiyle bozmuş, özel dairenin kararını onamıştır. Bu olaydan sonra söz konusu kanun Türkiye Büyük Millet Meclisinde tartışmalara sebep olmuş ve sonra söz konusu kanun maddesini Türkiye Büyük Millet Meclisi iptal etmiştir. Refik Gür, bu olayla Türk anayasacılık tarihinde iz bırakmış, verdiği karar da sonradan Anayasa Mahkemesinin kuruluşuna dayanak teşkil etmiştir.

Türkiye'de anayasa yargısının tarihsel serüvenine bakıldığında da Anayasa yargısı 1961'de Anayasa Mahkemesinin kurulmasıyla ortaya çıkmıştır. 1961 öncesinde ise anayasaya uygunluk denetimi siyasi yönden mümkün iken yargısal denetim yolu bulunmamaktaydı. İlk Türk anayasası olan 1876 tarihli Kanun-i Esasi'ye aykırılık hâlinde siyasi denetim yetkisi Heyet-i Âyan'a verilmişti. Tek yumuşak ve çerçeve anayasa olan 1921 Teşkilat-ı Esasiye Kanunu'nda ise anayasaya uygunluk denetimiyle ilgili herhangi bir hükme yer verilmemiştir. 20 Nisan 1924 Teşkilat-ı Esasiye Kanunu'nda ise kanunların anayasaya aykırı olamayacağı hükmüne yer verilmekle beraber denetim şekli siyasi yönden mümkün olup yargısal denetim yoktur. Marbury-Madison davası dayanak gösterilerek yargısal denetimin de mümkün olduğunu savunanlar olmasına rağmen bu girişimler başarısız olmuştur.