Quetzalcoatlus sayfasının kaynağını görüntüle

{{otomatik taksonkutu
| ad = Quetzalcoatlus
| en_eski_fosil = 68
| en_genç_fosil = 66
| fosil_kaynak = 
| resim = Gfp-quetzalcaotlus.jpg
| resim_bilgi = Kurulmuş ''Quetzalcoatlus'' iskeleti, [[Houston Museum of Natural Science]]
| italik_başlık = evet 
| takson = Quetzalcoatlus
| sıralama = [[Douglas A. Lawson|Lawson]], 1975
| tip_tür = {{tükenmiş}}''Quetzalcoatlus northropi''
| tip_tür_sıra = Lawson, 1975
| altbölüm_sıra = Diğer türler
| altbölüm =
* {{tükenmiş}}'''''Q. lawsoni''''' <small>Andres ve Langston Jr., 2021</small><ref name="andres2021"/>
}}
[[Dosya:Life restoration of a group of giant azhdarchids, Quetzalcoatlus northropi, foraging on a Cretaceous fern prairie.png|sağ|upright=1.14|küçükresim|Bir ''Quetzalcoatlus'' grubu, [[sauropod]] yavrularıyla beslenirken]]

'''''Quetzalcoatlus''''' (bir [[Aztek]] tanrısından esinlenilerek), bugünkü [[Kuzey Amerika]]'da Geç [[Kretase]] döneminin son aşamasında ([[Maastrihtiyen]]) yaşamış, [[Azhdarchidae]] familyasından soyu tükenmiş bir [[teruzor]] cinsidir.<ref name="q5">{{Web kaynağı | soyadı1 = Hurrell | ad1 = Stephen W. | başlık = The flying ability of the pterosaur Quetzalcoatlus northropi in a reduced gravity. | url = https://www.researchgate.net/publication/347712809_The_flying_ability_of_the_pterosaur_Quetzalcoatlus_northropi_in_a_reduced_gravity | website = www.researchgate.com | yayıncı = Researchgate | arşivurl = https://web.archive.org/web/20210306170741/https://www.researchgate.net/publication/347712809_The_flying_ability_of_the_pterosaur_Quetzalcoatlus_northropi_in_a_reduced_gravity | arşivtarihi = 6 Mart 2021}}</ref>

== Kökenbilim ==
İlgili canlının cins adı ''Quetzalcoatlus,'' Azteklerin ünlü tanrısı tüylü yılan şeklinde betimlenen [[Quetzalcoatl]]'a dayanılarak konulmuşken, tür adı olan ''northropi'' de bir uçak kanadı üreticisi olan [[Northrop]] Corporation şirketinden yola çıkılarak verilmiştir.<ref name="q4">{{Web kaynağı | soyadı1 = MacCready | ad1 = Paul | başlık = The Great Pterodacty 1 Project | url = http://calteches.library.caltech.edu/596/2/MacCready.pdf | website =calteches.library.caltech.edu/ | yayıncı = Caltech | arşivurl = https://web.archive.org/web/20100806081657/http://calteches.library.caltech.edu/596/2/MacCready.pdf | arşivtarihi = 6 Ağustos 2010}}</ref>

== Keşif ==
1971'de Douglas A. Lawson adlı [[Teksas]] Üniversitesi'nden bir yüksek lisans öğrencisi, yüksek lisans tezi kapsamında Big Bend National Park'ta yaptığı arazi çalışması sırasında kuru ırmak yatağında, aşınmış bir fosil kemik bulmuştur. İlgili buluntuyu, fikrini almak için götürdüğü hocası Dr. Langston  uzun, boşluklu ve ince duvarlı olmasından ötürü bir [[teruzor]]a ait olabilir diye değerlendirmiştir. Devamında yoğunlaştırılan kazı çalışmaları sonucu daha fazla kanat fosili bulunsa da kanat parçalarının vücuttan ayrı konumda fosilleştiği anlaşılmıştı çünkü vücut kemikleri bulunamamıştır.<ref name="q3">{{Web kaynağı | soyadı1 = Editors | ad1 = Editors | başlık = Pterosaurs in Big Bend | url = https://www.nps.gov/bibe/learn/nature/pterosaur.htm | website = www.nps.gov | yayıncı = National Park Service | arşivurl = https://web.archive.org/web/20150227203528/https://www.nps.gov/bibe/learn/nature/pterosaur.htm | arşivtarihi = 27 Şubat 2015}}</ref> Uzun süre adlandırılmadan kalan<ref name="q1"/> daha küçük buluntalara 2021 yılında, ilk cinsin tanımlayıcısı A. Lawson'a atıfta bulunularak ''Quatzelcoatlus lawsoni'' adı verilmiştir.<ref name="andres2021">{{Akademik dergi kaynağı |ad1=B. |soyadı1=Andres |ad2=W. Jr. |soyadı2=Langston |başlık=Morphology and taxonomy of ''Quetzalcoatlus'' Lawson 1975 (Pterodactyloidea: Azhdarchoidea) |dergi=Journal of Vertebrate Paleontology |yıl=2021 |cilt=41 |sayı=sup1 |sayfa=142 |doi=10.1080/02724634.2021.1907587 |s2cid=245125409 |url=https://www.tandfonline.com/doi/full/10.1080/02724634.2021.1907587?scroll=top&needAccess=true |erişimtarihi=8 Aralık 2021 |issn=0272-4634 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20211208065610/https://www.tandfonline.com/doi/full/10.1080/02724634.2021.1907587?scroll=top&needAccess=true |arşivtarihi=8 Aralık 2021 |ölüurl=hayır }}</ref>

== Fiziksel Özellikler ==
[[Dosya:Cast of Quetzalcoatlus northropi humerus 01 - Pterosaurs Flight in the Age of Dinosaurs.jpg|küçükresim|sağ|''Quetzalcoatlus''<nowiki/>''<nowiki/>'un'' [[humerus]]u]]
[[Dosya:Quetzscale1.png|sağ|küçükresim|''Quetzalcoatlus''ların boyut karşılaştırması: ''Quetzalcoatlus northropi'' (yeşil) ve ''Quetzalcoatlus lawsoni'' (mavi)]]
''Quetzalcoatlus northropi'', oldukça büyük boyutlara sahip bir teruzordur ve gelmiş geçmiş en büyük uçan canlılardan biri olduğu genel kabul görmektedir. Bu devin kanat açıklığı 11 metreye varmaktadır ve vücut ağırlığının 200–250&nbsp;kg olduğu tahmin edilmektedir. Kanatlarının desteğiyle birlikte iki ayak üzerinde dururken omuzlarının yerden en az 3 metre yüksekte bulunacağı tahmin edilmiştir.<ref>{{Akademik dergi kaynağı|url=https://journals.plos.org/plosone/article?id=10.1371/journal.pone.0002271|başlık=A Reappraisal of Azhdarchid Pterosaur Functional Morphology and Paleoecology|tarih=28 Mayıs 2008|sayı=5|dil=İngilizce|sayfalar=e2271|çalışma=PLOS ONE|cilt=3|ad=Mark P.|soyadı=Witton|issn=1932-6203|pmc=PMC2386974|pmid=18509539|doi=10.1371/journal.pone.0002271|ad2=Darren|soyadı2=Naish|erişimtarihi=27 Haziran 2022|arşivurl=https://web.archive.org/web/20141217215315/http://www.plosone.org/article/info:doi/10.1371/journal.pone.0002271|arşivtarihi=17 Aralık 2014|ölüurl=hayır}}</ref> Bu büyük boyutlar da bu hayvanın uçup uçamadığı yönünde bir soruyu gündeme getirmektedir.<ref name="q5"/>
Görece yeni bir çalışma da D. Henderson'ın teruzorların ağırlık tahmini makalesidir ve matematiksel modellemeler ile ''Quetzalcoatlus''<nowiki/>'un 544&nbsp;kg'a varan bir ağırlığa ulaşabileceği iddia edilmektedir ve bu değer de ilgili makalede bu canlının uçamadığı yönünde bir yorum yapılmasına neden olmuştur.<ref name="q2">{{Web kaynağı | soyadı1 = Henderson | ad1 = Donald M. | başlık = PTEROSAUR BODY MASS ESTIMATES FROM THREE-DIMENSIONAL MATHEMATICAL SLICING | url = http://doc.rero.ch/record/32754/files/PAL_E3629.pdf | website =doc.rero.ch/ | yayıncı = The Society of Vertebrate Paleontology | arşivurl = https://web.archive.org/web/20180724062324/http://doc.rero.ch/record/32754/files/PAL_E3629.pdf | arşivtarihi = 24 Temmuz 2018}}</ref>
Bulunmuş daha küçük fosilleri barındıran ''Quetzalcoatlus lawsoni'' türünün kanat açıklığı ise 4.5 metre olarak hesaplanmıştır.<ref name="andres2021"/>

''Quetzalcoatlus northropi''<nowiki/>'nin oldukça büyük ve çarpıcı özellikte bir [[humerus]]u (pazu kemiği) vardır. Kemik 544&nbsp;mm uzunluğundadır.<ref name="q1">{{Web kaynağı | soyadı1 = Witton and Habib | ad1 = Marc and Michael | başlık = On the Size and Flight Diversity of Giant Pterosaurs, the Use of Birds as Pterosaur Analogues and Comments on Pterosaur Flightlessness | url = https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC2981443/ | website = www.ncbi.nlm.nih.gov/ | yayıncı = NCBI | arşivurl = https://web.archive.org/web/20170910171334/https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC2981443/ | arşivtarihi = 10 Eylül 2017}}</ref>
Bu denli büyük bir hayvanın hava akımları üzerinden veya bir eğimli araziden kendisini bırakarak uçabildiği düşünülmektedir.<ref name="q5"/><ref name="q">{{Web kaynağı | soyadı1 = Davies | ad1 = Ella | başlık = Today the biggest flying animals are birds, but in the distant past other flying creatures were far larger | url = http://www.bbc.com/earth/story/20160506-the-biggest-animals-that-ever-flew-are-long-extinct | website = www.bbc.com | yayıncı = BBC | arşivurl = https://web.archive.org/web/20160510150049/http://www.bbc.com/earth/story/20160506-the-biggest-animals-that-ever-flew-are-long-extinct | arşivtarihi = 10 Mayıs 2016}}</ref>

== Paleobiyoloji ==

=== Beslenme ===
Azhdarchidae familyasından olan teruzorların beslenme biçimi önemli iddialara konu olmuştur. Bazı bilim insanları ''Quetzalcoatlus''<nowiki/>'un "su süpürücüsü" olarak beslendiği iddiasını ortaya atmıştır. Uzun boyunları sayesinde su yüzeyinde veya sığ derinliklerdeki canlıları avlayabileceği düşünülmektedir, bunun yanı sıra uzun boynu su yüzeyini tararken kanatların rahatlıkla suya temas etmeden çırpılabilmesi ve kanat uçlarının suya temas etmemesini sağlamaktadır. Sonraki bazı araştırmalar da su süpürerek balık avlama yöntemini mantıklı bulmuşlardır çünkü
ağız içi genişlikleri bu avlanma tekniğine uygundur; ancak bu noktada karşıt görüşler de ortaya konmuştur ve bu büyük uçan sürüngenlerin balıkçıl beslenme biçimine sahip olmaları varsayımına karşı çıkmaktadır. Bu itirazlar da balık tutmaya uygun olmayan gaga şekli, sert bir boyun yapısı ve narin [[ramus]] kemikleri üzerine yoğunlaşmaktadır.<ref name="q6">{{Web kaynağı | soyadı1 = Humphries et al | ad1 = Stuart | başlık = Did Pterosaurs Feed by Skimming? Physical Modelling and Anatomical Evaluation of an Unusual Feeding Method | url = https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC1925135/ | website = www.ncbi.nlm.nih.gov/ | yayıncı = NCBI | arşivurl = https://web.archive.org/web/20191026224338/https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC1925135/ | arşivtarihi = 26 Ekim 2019}}</ref>
1975'te canlının kalıntılarını bulan D. Lawson'a göre beslenme biçimi; yetersiz fosil buluntusu, boyun omurlarının yapısı ve [[sauropod]] fosillerine yakın konumları gibi gözlemler nedeniyle balıkçıl değil de leşçil bir beslenme biçimine sahiptir. Akbaba benzeri bir beslenme tipi uygun görülmektedir, çünkü uzun boynuyla leşin içine dek uzanabileceği savunulmaktadır.<ref name="q7">{{Web kaynağı | soyadı1 = Lawson | ad1 = Douglas A. | başlık = Pterosaur from the Latest Cretaceous of West Texas: Discovery of the Largest Flying Creature | url = https://science.sciencemag.org/content/187/4180/947 | website = www.sciencemag.org | yayıncı = Sciencemag | arşivurl = https://web.archive.org/web/20160222224608/https://science.sciencemag.org/content/187/4180/947 | arşivtarihi = 22 Şubat 2016}}</ref>

=== Davranış ===
[[Dosya:Azhdarchwingshapewittonnaish2008.png|küçükresim|sol|A) ''Quetzalcoatlus,'' B) ''[[Pelagornis]]'' ve C) ''[[Argentavis]]''<nowiki/>'in kanat gösterimi]]
Soyu tükenmiş [[Neognathae|uçan kuşların]] veya teruzorların nasıl uçtuğu konusunda önemli bilimsel görüşler ve tartışmalar yaşanmaktadır. Fosil canlıların davranışlarının belirlenebilmesi kalıntılarla sınırlı bir çalışma kapsamına sahip olduğu için yaşayan türler ve benzer fosil türlere bakılarak kıyas yoluyla yapılabilmektedir. ''Quetzalcoatlus'' gibi büyük azhdarchidlerin uçuş yöntemleri önemli oranda merak edilen bir bilimsel bir sorundur ve temelde bu denli büyük canlıların ancak ve ancak süzülerek uçabileceği iddiası sık sık ileri sürülmektedir. ''Quetzalcoatlus''<nowiki/>'un uçuş mekanizmasının açıklanmasında yükselme ve ardından yüksekten süzülme ilkesi iki temelde incelenir. Bunlar dinamik yükselme ve termal yükselme teknikleridir. Dinamik yükselme rüzgarların kesme kuvvetlerinden yararlanarak uçan canlıların düşey olarak hareket etmesi prensibine dayanmaktadır ve genelde [[deniz kuşları]]nca kullanılmaktadır. Termal yükselme de yükselici sıcak hava akımına tutunarak düşeyde hareket etmek ve gereken yüksekliğe çıktıktan sonra süzülmek prensibine dayanır, yükselme için kuşların veya uçan diğer canlıların yükselme dairesine (yükselirken çizdikleri yarım daire) ihtiyaçları vardır. Görece daha ağır canlılar oldukça yüksek yarıçaplı bir daire çizerek tırmanabilirler. Yusuki Goto ve meslektaşlarının yaptığı bir çalışmaya göre ''Quetzalcoatlus'' dinamik yükselme yöntemiyle uçması için fazla ağırdı, yine termal yükselim tekniği için de çok büyük bir hayvandı. Bu noktada ''Quetzalcoatlus''<nowiki/>'un uçup uçamayacağı ciddi bir tartışma konusu olmuştur. Kimi doğa bilimcilere göre bu hayvanın kalkış yapmak için bile çok ağır olduğu ciddi bir olasılıkken, bir kısım bilim insanı da dört ayak üzerinde hızlanarak havalanabileceğini ileri sürmüşlerdir. Görüşlerden biri de bu hayvanın uçarken kanat çırpıp çırpamayacağı yönündeydi. Örneğin kanat çırpmanın bu boyutta bir hayvan için oldukça fazla enerji gerektireceği hesaplanmıştır, diğer görüş de kanat çırpma mekanizmasının deneysel olarak bu canlıya uyarlanabilir olmasıydı ve bu yorumun kaynak noktası da ''Quetzalcoatlus''<nowiki/>'un humerusundaki detopectoral çıkıntının kanat çırpma kaslarını bağladığının (tutması) saptanmasıdır.<ref name="q9">{{Web kaynağı | soyadı1 = Goto et al | ad1 = Yusuko | başlık = Pterosaur from the Latest Cretaceous of West Texas: Discovery of the Largest Flying Creature | url = https://www.biorxiv.org/content/10.1101/2020.10.31.354605v2.full | website =www.biorxiv.org/ | yayıncı = bioRxiv | arşivurl = https://web.archive.org/web/20201129033430/https://www.biorxiv.org/content/10.1101/2020.10.31.354605v2.full | arşivtarihi = 29 Kasım 2020}}</ref>

== Kaynakça ==
{{Kaynakça}}

{{taksonçubuğu|from=Q131205}}

[[Kategori:Azhdarchidae]]
[[Kategori:Kretase devri teruzorları]]