Paul Morphy

Paul Charles Morphy (22 Haziran 1837 - 10 Temmuz 1884), Amerikalı satranç ustasıdır. Kendi döneminin en iyi satranç oyuncularından biri olarak kabul edilen Morphy, gayriresmi dünya şampiyonu olarak görülmüştür.^[1] Bir satranç dâhisi kabul edilen Morphy, "Satrancın Gururu ve Kederi" olarak anılır. Ancak, satrancı erken yaşta bırakmıştır.^[2] Pek çok satranç oyuncusu ve yorumcusu, Morphy'nin döneminin ötesinde bir satranç oyuncusu olduğu konusunda hemfikirdir. Ancak, modern satranç oyuncularıyla kıyaslandığında ne kadar iyi bir sıralamaya sahip olabileceği konusunda tartışmalar vardır.

Biyografisi

Paul Charles Morphy, Louisiana eyaletinin New Orleans kentinde doğmuştur. Satrancı babasının ve amcasının oyunlarını izlerken kendi kendine öğrenmiştir. Ailesi, Paul'un yeteneği kısa süre içinde fark etmiş ve onu önce aile toplantılarında, arından ise New Orleans'ın satranç severleriyle oynamaya teşvik etmiştir. Paul Morphy henüz dokuz yaşındayken şehrin en iyi oyuncularından biri olarak kabul edilmiş, On iki yaşındayken konuk olarak gelen Macar usta Johann Löwenthal'i üç oyunluk kısa bir maçta mağlup etmiştir.

Morphy 1857 yılında hukuk diplomasını almasına rağmen bu dönemde bir hukuk kariyerine atılamamıştır zira ABD'nin yaş sınırına takılmaktaydı. Bu durum kendisinin satranç üzerine yoğunlaşmasına imkan vermiştir. Amcasının ısrarı üzerine New York'taki Birinci Amerikan Satranç Kongresi'nde oynama davetini kabul etmiştir. Alexander Meek ve Louis Paulsen gibi güçlü oyuncuların yer aldığı turnuvayı kazandıktan sonra Morphy, Amerika Birleşik Devletleri'nin satranç şampiyonu olmuştur. 1857 yılı boyunca New York'ta kalan Morphy bu dönemde pek çok satranç oyunu oynamış oyunlarının büyük çoğunluğunu kazanmıştır. 1858 yılında Morphy, Avrupa Saranç Şampiyonu Howard Staunton ile oynamak için Avrupa'ya gitti. Her ne kadar Morphy-Staunton maçı hiçbir zaman gerçekleşemese de, Morphy Avrupa ziyareti esnasında Avrupa'daki neredeyse bütün güçlü oyuncularla oynadı ve çoğunu hiç zorlanmadan yendi, zafer üstüne zafer kazandı. Bunun sonucunda Avrupa'nın çoğunluğu tarafından dünyanın en iyi oyuncusu olarak kabul gördü.

Avrupa serüveninde rüştünü ispat ettikten sonra Amerika Birleşik Devletleri'ne dönen Morphy, New Orleans'a dönüş yolunda (önemli yerel oyuncularla satranç oynayarak) Amerika'nın büyük şehirleri gezdi. 1859 yılı sonlarında 22 yaşında New Orleans'a döndü ve hukuk kariyerine başlamak için aktif satranç müsabakasından emekli oldu.^[3]^[4] Morphy, hiçbir zaman iyi bir hukuk kariyerine sahip olamadı ve nihayetinde ailesinin servetiyle yaşamaya başladı. Hayranlarının ısrarlarına rağmen satranca geri dönmedi ve 1884 yılında, 47 yaşındayken felç geçirerek vefat etti.

Kariyerinin başlangıcı ve sonrası

Paul Morphy'nin dedesi, babası, ağabeyi satranç ile ilgilenmekte, amcası Ernest Morphy ise şehrin en iyi satranç oyuncularından biri kabul edilmekteydi. 10 yaşında satranç ile tanışan Paul Morphy, 12 yaşında geldiğinde yerli usta Russo'yu mağlup etti. (Bu maç Morphy'nin yayımlanmış ilk maçıdır) Çok geçmeden ise Birleşik Devletler'in güneyinde turneye çıkmış Lowenthal'e mağlubiyet yaşattı.

Londra Turnuvasının Avrupa'da olduğu kadar Birleşik Devletler'de de satrancın popülerliği artacaktı. 1857 sonbaharında New York'ta 1. Amerikan Kongresi, ülkenin en iyi 16 satranç oyuncusunu bir turnuva düzenlemek amacıyla bir araya getirir. Londra-1851'de olduğu gibi, bu turnuvada nakavt sistemi ile oynanacak; final harici maçlar üç galibiyete ilk ulaşan oyuncu tarafından, final ise beş galibiyete ilk ulaşan oyuncu tarafından kazanılacaktı. Morphy hiç güçlük çekmeden 9,5 (1 beraberlik, 9 zafer) skoru ile geldiği finalde o zaman Birleşik Devletler'de yaşayan ve sonradan ünlenecek Alman Louis Paulsen'i 6-1 (1 yenilgi, 2 beraberlik, 5 zafer) gibi bir skorla mağlup etti. Final karşılaşması boyunca Paul her zamanki gibi hızlı bir tempoyla, rakibi Paulsen ise hamlelerinden önce uzun süreler düşünerek oynuyordu ve bu durum (taraflar kısıtlı zaman ile oynamadığından ötürü) maçların 10-11 saat sürmesine sebep olmuştur. Oynanan en uzun maç 15 saat sürmüştür.

Amerikan Şampiyonu olduktan sonra Morphy bir süreliğine New York'a taşındı ve orada avans vererek 261 el satranç oynadı. Oynadığı rakipler arasında Paulsen, Stanley, Lichtenhein ve Schulten gibi son derece kuvvetli oyuncular vardı. Bu maçların sonucunda elde ettiği skor 207/261 (41 yenilgi, 26 beraberlik, 194 zafer) idi.

Morphy, İngiliz Şampiyonu Staunton ile oynamak istiyordu. Bu nedenle ona bir davetiye gönderdi. Fakat bu daveti reddedildi. Morphy bunun ardından Morphy Avrupa genelinde oynamaya gitti. İlk olarak 1858 Haziranında İngiltere'ye vardı. Burada çok sayıda zafer kazandı ve Avrupalı ustalara karşı üstünlük sağladı.(Bu dönemde Morphy'nin elde etttiği başarılar arasında, Lowenthal'e karşı parlak bir zafer kazanmakta vardır. Ayrıca Morphy bu maçtan kazandığı para ödülü ile maddi sıkıntılarla boğuşan rakibine yardım etmiş, onun evine mobilya alınmasını sağlamıştır) İngiltere turnesi boyunca Morphy'nin asıl amacı bir şekilde 48 yaşındaki Staunton ile maç yapmaktı. Bu amacı için pek çok görüşme düzenleyen Morphy bu isteğini asla gerçekleştiremedi. Konu ile ilgili 11. Dünya Satranç Şampiyonu Robert James Fischer: "Herhalde Staunton Morphy ile masada karşılaşmaktan korkuyordu ve fikrimce onun endişeleri yerindeydi. Morphy onu yenerdi, gerçi birçoğunun düşüncesinin aksine onların maçı tek kale oynanmaz ve çetin bir mücadeleye sahne olurdu." demiştir.

Morphy 1858 sonbaharının başlangıcında Morphy Fransa'nın başkenti Paris'e seyahat etmiş ve burada Fransa şampiyonu Daniel Harrwitz'le karşılaşmıştır. Morphy'nin yenilgisi ile başlayan bu karşılaşma, nihayetinde Morphy tarafından kazanılmıştır.

1 yılı aşkın bir süre boyunca Paris'te kalan Morphy, 1858 Aralık'ında Londra 1851'in de galibi olan, dönemin dünya şampiyonu kabul edilem Adolf Anderssen ile maç yaptı. Maçın, yedi galibiyete ilk ulaşan tarafından kazanılması konusunda anlaşmaya varıldı ve ardından 19. yüzyıl'ın ortasının en kuvvetli ve en parlak iki satranç oyuncusunun tarihi çarpışması başladı.

Harrwitz'le olan maçta olduğu gibi Morphy yine maça mağlubiyet ile başlayan Morphy, kısa süre içinde skoru eşitledi, üzerine üstlük peş peşe beş maç kazandı. Anderssen maçlar esnasında beyaz ile oynadığında açılışını1.e4 ile yapmanın ona zafer getireceği yönünde umutsuzdu ve şahsına münhasır 1.a3 hamlesini oynamaya başladı (sonradan bu hamle için "kaçık" diyecekti) , siyahlarla ise 1...e5, 1...d5, hem 1...e6, 1...c5 hamlelerini denemiş fakat hiçbirinde olumlu bir sonuç alamamıştır.

9. maça gelindiğinde Morphy, 5-1 skoru ile öndeydi (beraberliklerin sayıldığı durumda skor 6-2 idir). Morphy, 9. maçta Anderssen'ı ağır bir bozguna uğrattı. Bu maç toplam yarım saat sürmüş, Morphy yalnızca 17 hamlede kazanmıştır. 10. maçın 77. hamlesinde rövanşı alan Anderssen: "Morphy 17, ben ise 77 hamlede kazanıyorum. Buna rağmen bu durum daha katlanılabilir..." demiştir. 11. maçı kazanan ise Morphy olmuş ve karşılaşma 7-2 gibi radikal bir sonuçla Morphy tarafından kazanılmıştır (beraberliklerin sayılması durumunda skor 8-3 idir. Bu maçın ardından Morphy, Dünya Satranç Şampiyonu olarak kabul edilmiştir.

Adolf Anderssen, onun hakkında: "Morphy satrancı bir ressamın ciddiyeti ve büyük bir itinayla yaklaşıyor... Satranç maçı onun için kutsal bir vazife." demiştir.

Morphy Avrupa'dan ayrılmadan önce kendisinin onuruna bir ziyafet verilmiştir. Morphy Avrupa'dan yoğun bir coşku ile uğurlanmıştı, New York'ta kendisi adına düzenlenen kutlamalar ise eşi benzeri görülmemiş cinstendi. Morphy'den başka hiçbir satranç oyuncusunun zaferinin böyle bir coşkuyla kutlandığı görülmemiştir

Satranctan uzaklaşışı ve ölümü

Morphy Amerika'ya dönüşünden sonra profesyonel satrancı bıraktı, Dünya Şampiyonu ünvanı tekrardan Anderssen'e geçti. 1860'lı yılların başında, ABD İç Savaş'ının patlak verdiği dönemde Morphy'nin ilk ruhsal bozukluk belirtileri ortaya çıktı. İlerleyen yıllarda eski Dünya Şampiyonu'nun ruh sağlığı git gide kötüleşecekti.

1884 yazında, henüz 47 yaşında olan Morphy evinin banyosunda geçirdiği kalp krizi sonucu vefat etti.

Kaynakça

^ According to David Lawson, in Paul Morphy, The Pride and Sorrow of Chess, Mckay, 1976. Lawson says that Morphy was the first world champion to be so acclaimed at the time he was playing. Most chess historians, however, place the first official world chess championship in 1886, and so regard Morphy as having been the unofficial world champion when he soundly defeated Adolf Anderssen by 8 to 3 score with 2 draws. Morphy is considered the world's leading player between 1858 and 1860
^ Sunnucks, p. 310
^ Kurtz, Michael L. (1993). "Paul Morphy: Louisiana's Chess Champion". Louisiana History: The Journal of the Louisiana Historical Association. 43 (2): 175–199. JSTOR 4233011. (...) in 1858 and 1859, returning to America as the unofficial but universally acknowledged chess champion of the world. Then, just as suddenly, Morphy retired from active chess competition
^ Gobet, Fernand (2018). The Psychology of Chess. Routledge. p. [1]. After his return to Louisiana in 1859 at the age of 22, he totally stopped playing chess.

Benim Ustalarım (G. Kasparov)

[1] According to David Lawson, in Paul Morphy, The Pride and Sorrow of Chess, Mckay, 1976. Lawson says that Morphy was the first world champion to be so acclaimed at the time he was playing. Most chess historians, however, place the first official world chess championship in 1886, and so regard Morphy as having been the unofficial world champion when he soundly defeated Adolf Anderssen by 8 to 3 score with 2 draws. Morphy is considered the world's leading player between 1858 and 1860

[2] Sunnucks, p. 310

[3] Kurtz, Michael L. (1993). "Paul Morphy: Louisiana's Chess Champion". Louisiana History: The Journal of the Louisiana Historical Association. 43 (2): 175–199. JSTOR 4233011. (...) in 1858 and 1859, returning to America as the unofficial but universally acknowledged chess champion of the world. Then, just as suddenly, Morphy retired from active chess competition

[4] Gobet, Fernand (2018). The Psychology of Chess. Routledge. p. [1]. After his return to Louisiana in 1859 at the age of 22, he totally stopped playing chess.

[1]

[2]

[3]

[4]