Lefkoşa Surları sayfasının kaynağını görüntüle

{{Askerî yapı bilgi kutusu
|adı = Lefkoşa surları
|üst_yapı = 
|yer = [[Lefkoşa]], [[Kıbrıs]], [[Kuzey Lefkoşa]] ve [[Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti|KKTC]]
|resim = [[Dosya:Venetian walls and green parks Nicosia Republic of Cyprus Kypros.jpg|300px]]
|altyazı = Lefkoşa surlarının bir parçası
|harita_tipi =  
|latitude =
|longitude =
|harita_boyutu = 
|harita_altyazısı = 
|tipi = [[Sur (savunma)|Sur]] ve [[yıldız kale]]
|koordinatları = {{Koordinat|35|10|15.8|N|33|22|12.2|E|type:landmark|display=inline}}
|kod = 
|inşası = 1567–1570
|inşa_eden = [[Venedik Cumhuriyeti]]
|malzemeleri = 
|yüksekliği = 
|hizmeti = 
|yıkılışı = 
|durumu = 
|sahibi = Kıbrıs Hükümeti{{efn|name=divided|Surun yarısı Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti'ndeki Kuzey Lefkoşa'da bulunmaktadır. Surun bir kısmı Kıbrıs'taki Birleşmiş Milletler Tampon Bölgesi'nde de bulunmaktadır..}}
|halka_açık_mı = 
|idare = 
|garnizon = 
|bugünkü_komutanı = 
|komutanları = 
|işgal_edenler = 
|muharebeler = [[Osmanlı-Venedik Savaşı (1570-1573)]]
|olaylar = 
|resim2 = [[Dosya:Nicosia by Giacomo Franco.jpg|300px]]
|altyazı2 = 1597'de Lefkoşa'yı gösteren harita
}}
'''Lefkoşa surları''',&nbsp;[[Kıbrıs Cumhuriyeti|Kıbrıs]]'ın başkenti&nbsp;[[Lefkoşa]]'yı çevreleyen bir dizi savunma duvarıdır.{{efn|name=divided}}&nbsp;İlk şehir surları Orta Çağ'da inşa edilmiş ancak 16. yüzyıl ortalarında [[Venedik Cumhuriyeti]] tarafından tamamen yeniden inşa edilmiştir. Venedikli mühendis [[Guilio Savorgnan]]'nun bir sanat eseri olarak görülen surlar {{dönüştürme|4,8|km}} uzunluğunda olup on bir burç ile üç giriş kapısına sahiptir.<ref name="HA">{{Kaynak|kaynak=harv |soyadı1=Arslangazi |ad1=Havva |başlık=Lefkoşa Kent Dokusunda Mimari Üsluplar |tarih=2007 |yayıncı=[[Marmara Üniversitesi]] |yer=İstanbul |sayfa=87}}</ref> Günümüzde büyük ölçüde bozulmamış bir hâlde olan surlar, [[Doğu Akdeniz]]'deki en iyi korunmuş Rönesans surları arasındadır. Önemli&nbsp;bir turistik cazibe merkezidir.

Lefkoşa şehri, Malta'daki [[Valletta]] ve İtalya'daki [[Palmanova]] ile birlikte, ideal bir Rönesans kentinin kullanışlı bir örneği olarak kabul edilir ve bu durum, surlarının yanı sıra şehir içindeki kentsel yaşamdan da kaynaklanmaktadır.<ref name=fortifiedplaces>{{Web kaynağı|soyadı1=Cosmescu|ad1=Dragos|başlık=Nicosia|url=http://fortified-places.com/nicosia/|website=fortified-places.com|arşivurl=https://web.archive.org/web/20150712185027/http://fortified-places.com/nicosia/|arşivtarihi=12 Temmuz 2015|erişimtarihi=8 Şubat 2019|ölüurl=hayır}}</ref>

== Tarihi ==
Lefkoşa'daki ilk [[tahkimat]], 1211'de [[Kıbrıs Krallığı|Lusignan döneminde]] inşa edilmiş bir kale idi.&nbsp;Margarita Kulesi adında büyük bir kule, 1368 yılında Kral I. Peter tarafından yapılmıştır.&nbsp;II. Peter, bütün şehri çevreleyen ilk surları inşa etti ve ayrıca Margarita Kulesi'ni yıktı.<ref>{{Web kaynağı|başlık=The fortifications during the Lusignan period: 1192-1489 AD|url=http://www.nicosia.org.cy/en-GB/municipality/history/nicosia/fortress/|website=[[Nicosia Municipality]]|arşivurl=https://web.archive.org/web/20150715201639/http://www.nicosia.org.cy/en-GB/municipality/history/nicosia/fortress/|arşivtarihi=15 Temmuz 2015|erişimtarihi=8 Şubat 2019|ölüurl=evet}}</ref>

Kıbrıs, 1489'da [[Venedik Cumhuriyeti]]'nin bir parçası oldu. Venedikli valiler, kentin takviye edilmesinin gerekliliğini vurgulasa da ilkin tahkimatın iyileştirilmesi için hiçbir şey yapılmadı..<ref>{{Web kaynağı|başlık=The Venetian administration and the new fortifications|url=http://www.nicosia.org.cy/en-GB/municipality/history/nicosia/new-fortress/|website=[[Nicosia Municipality]]|arşivurl=https://web.archive.org/web/20150715224542/http://www.nicosia.org.cy/en-GB/municipality/history/nicosia/new-fortress/|arşivtarihi=15 Temmuz 2015|erişimtarihi=8 Şubat 2019|ölüurl=evet}}</ref> Bu durum,&nbsp;[[Osmanlı İmparatorluğu]]'nun genişlemesine dair olan korkuların arttığı ve&nbsp;Akdeniz'deki birçok Hristiyan devletin tahkimatlarını güçlendirmeye başladığı 1565'teki&nbsp;[[Malta Kuşatması]]'nın ardından değişti.<ref>{{Web kaynağı|başlık=Part four - Nicosia - Walls and Houses|url=http://romeartlover.tripod.com/Cipro3.html|website=romeartlover.tripod.com|arşivurl=https://web.archive.org/web/20141201210331/http://romeartlover.tripod.com/Cipro3.html|arşivtarihi=1 Aralık 2014|erişimtarihi=8 Şubat 2019|ölüurl=evet}}</ref>

Venedikliler, 1567'de şehri güçlendirmeye karar verdi ve yeni tahkimatların tasarlanması için İtalyan askeri mühendis Giulio Savorgnan ve Francesco Barbaro'yu görevlendirdi.<ref>{{Web kaynağı|başlık=The new fortifications by Julio Savorgnano|url=http://www.nicosia.org.cy/en-GB/municipality/history/nicosia/new-walls/|website=[[Nicosia Municipality]]|arşivurl=https://web.archive.org/web/20150715201337/http://www.nicosia.org.cy/en-GB/municipality/history/nicosia/new-walls/|arşivtarihi=15 Temmuz 2015|erişimtarihi=8 Şubat 2019|ölüurl=evet}}</ref>&nbsp;Yapımın başlamasından on ay sonra, Savorgnano Venedik'e çağrılmış ve çalışmaya asistanları devam etmiştir.{{kdş|Arslangazi|2007|s=88}} Mühendislerin şehri savunmak için yetersiz gördüğü Orta Çağ tahkimatı, yeni duvarlara yer açmak için yıkıldı.&nbsp;Venedikliler ayrıca hem yapı malzemelerinin satın alınması hem de kentin savunulması için daha net bir görüş alanı uğruna şehir içinde birçok evin, kilisenin ve sarayın yanı sıra yeni duvarların dışında kalan binaları da yıkmıştır.<ref>{{Web kaynağı|başlık=The construction of the new walls|url=http://www.nicosia.org.cy/en-GB/municipality/history/nicosia/construction-new-walls/|website=[[Nicosia Municipality]]|arşivurl=https://web.archive.org/web/20150715221130/http://www.nicosia.org.cy/en-GB/municipality/history/nicosia/construction-new-walls/|arşivtarihi=15 Temmuz 2015|erişimtarihi=8 Şubat 2019|ölüurl=evet}}</ref> Aynı zamanda&nbsp;[[Kanlıdere]],&nbsp;sakinleri su basmasına karşı korumak ve yeni duvarları çevreleyen hendekleri doldurmak için şehir dışına yönlendirilmiştir.

[[Osmanlı-Venedik Savaşı (1570-1573)|Dördüncü Osmanlı-Venedik Savaşı]],&nbsp;tahkimatların henüz tamamlanmadığı bir dönemde başladı.<ref name=fortifiedplaces/> [[Piyale Paşa]] komutasındaki Osmanlılar, 1 Temmuz 1570'te Kıbrıs'ı ele geçirdi ve 22 Temmuz'da Lefkoşa kuşatmasına başladı. Şehir, Osmanlılar'ın Podocattaro Kalesi'nin güvenliğini kırdığı 9 Eylül tarihine kadar direndi. Osmanlılar,&nbsp;müdafileri öldürüp geri kalan sakinleri ele geçirdi.<ref>{{Web kaynağı|başlık=The Siege of Nicosia|url=http://www.nicosia.org.cy/en-GB/municipality/history/nicosia/nicosia-siege/|website=[[Nicosia Municipality]]|arşivurl=https://web.archive.org/web/20150716005902/http://www.nicosia.org.cy/en-GB/municipality/history/nicosia/nicosia-siege/|arşivtarihi=16 Temmuz 2015|erişimtarihi=8 Şubat 2019|ölüurl=evet}}</ref>

Kuşatmanın sona ermesinden sonra [[Lala Mustafa Paşa]], şehirde 4000 asker ve 1000 süvari garnizonu bıraktı. Şehir bu zamandan sonra sürekli bir gerileme yaşadı.<ref>{{Web kaynağı|başlık=Nicosia during the Ottoman period|url=http://www.nicosia.org.cy/en-GB/municipality/history/nicosia/othomans/|website=[[Nicosia Municipality]]|arşivurl=https://web.archive.org/web/20150715230642/http://www.nicosia.org.cy/en-GB/municipality/history/nicosia/othomans/|arşivtarihi=15 Temmuz 2015|erişimtarihi=8 Şubat 2019|ölüurl=evet}}</ref> Kuşatmadan sonra tahkimat,&nbsp;Osmanlılar tarafından tamir edilmesine rağmen, 17. yüzyılın başlarında "bozuldu ya da aşınmaya başladı" ve şehir neredeyse savunmasız hâle geldi.<ref>{{Web kaynağı|başlık=Nicosia seen by travelers|url=http://www.nicosia.org.cy/en-GB/municipality/history/nicosia/foreigns/|website=[[Nicosia Municipality]]|arşivurl=https://web.archive.org/web/20150715235423/http://www.nicosia.org.cy/en-GB/municipality/history/nicosia/foreigns/|arşivtarihi=15 Temmuz 2015|erişimtarihi=8 Şubat 2019|ölüurl=evet}}</ref>

Şehir sonunda 19. yüzyılın ortalarında bir canlanma yaşamaya başladı.&nbsp;İngilizler 1878'de Kıbrıs'ı işgal ettiğinde şehir hâlâ duvarların içindeydi.&nbsp;Çevreye erişimi kolaylaştırmak için 1879'da Paphos Kapısı yakınında bir giriş yapıldı.&nbsp;20. yüzyıl boyunca surların içinde daha fazla kapı yapılmıştır.<ref>{{Web kaynağı|başlık=Urban development|url=http://www.nicosia.org.cy/en-GB/municipality/history/nicosia/urban-development/|website=[[Nicosia Municipality]]|arşivurl=https://web.archive.org/web/20150715223614/http://www.nicosia.org.cy/en-GB/municipality/history/nicosia/urban-development/|arşivtarihi=15 Temmuz 2015|erişimtarihi=8 Şubat 2019|ölüurl=evet}}</ref>

== Mimari ==
[[Dosya:Walled Old City, Nicosia, Cyprus.svg|küçükresim|Surları gösteren güncel harita. Savunma yapısı olarak yapılmış bir yapı olan Lefkoşa surlarının masif burçları yuvarlak surlardan ok şeklinde dışarıya taşmaktadır.]]
[[Dosya:Venetian_historic_walls_and_gardens_Nicosia_Republic_of_Cyprus.jpg|küçükresim|Venedik Surlarının bir kısmı ile yakınındaki bahçelerin manzaraları]]
Uzmanlar, surları 16. yüzyıl [[İstihkâm|askeri mimarisinin]] ana örneği olarak görmektedir. Tasarımı,&nbsp;sur yapımında [[Rönesans|Rönesans döneminin]] başlangıç işaretlerini taşıyan belirli yenilikçi teknikleri içermektedir. Bunlara, bitişik burçların yanlara açılan kapıların pozisyonları dahildir ve&nbsp;böylece kuşatma zamanlarında daha kolay korunabilmiştir.&nbsp;Top atışlarından gelen etkiyi azaltma gücünü artırmak için surun üstteki yarısı duvarla kaplanmıştır. Buna rağmen, tahkimatların bazı eksiklikleri vardı ve Osmanlılar tarafından ele geçirildiklerinde henüz tamamlanmamıştı.

Lefkoşa surları savunma yapısı olarak yapılmış bir yapı olması sebebiyle duvarları oldukça kalın ve masif yapılmış ve yine masif burçları yuvarlak surlardan ok şeklinde dışarıya taşmaktadır.{{kdş|Arslangazi|2007|s=88}} Bu sur ve burçların içleri toprakla doldurulmuş, dış cepheleri ve üstleri kesme taştan yapılmıştır ve kapılar arasında en masif görünen [[Mağusa Kapısı]]'dır.{{kdş|Arslangazi|2007|s=88}} Kapıların her birine bir kaldırma köprüsü yerleştirilmiştir.{{kdş|Arslangazi|2007|s=89}} Osmanlı döneminde bu kapıların üzerlerine eklemeler yapılmıştır.{{kdş|Arslangazi|2007|s=90}} Bu yapılan eklemelerle birlikte üç kapının duvarlarının üzerine yerleştirilen kitabe ve 1808-1839 yılları arasında saltanat süren [[II. Mahmud]]'un [[Hicrî takvim|H]]. 1236 (1820) tarihli birer [[tuğra]]sı{{kdş|Arslangazi|2007|s=90}} ve girişinin yanındaki plasterler üzerinde bazı belirsiz armalar vardır.{{kdş|Arslangazi|2007|s=93}} Girne Kapısı'nın güney duvarında II. Mahmud'un tuğrası, onun altındaki mermer bir panoda 1562 tarihli [[Latince]] bir kitabe ve bunların sol tarafında "GVRI" harfleri, sağ tarafında 1931 tarihi bulunmaktadır.{{kdş|Arslangazi|2007|s=92}} Kapının üstündeki oyma (GVRI 1931), her iki yanda yolun açıldığı ve kapının kapandığı tarihi işaret etmektedir.{{kdş|Arslangazi|2007|s=92}} Kuzey duvarındaki kemerli kapı üzerindeki mermer panoda [[Mevlevîlik|Mevlevî]] [[derviş]]lerinden Hattat Şeyh Feyzullah Dede'nin H. 1236 (1820/21) tarihli [[Kur'an]]'dan [[ayet]]lerin yer aldığı, iki satırlık [[yazıt]]ı yer almaktadır.{{kdş|Arslangazi|2007|s=92}} Baf Kapısı üzerindeki mermer bir levha üzerinde, bugün oldukça yıpranmış olan II. Mahmut'un tuğrası bulunmakta; kapıya yakın sur duvarına açılan yeni yolun tarihini gösteren, şehre girişin sol duvarının üstünde, küçük bir kumtaşının üstündeki kitabede "VR 1879" yazılıdır.{{kdş|Arslangazi|2007|s=92}} Burçlarda Osmanlı dönemi eklemeleri olan siperler bulunmaktadır.{{kdş|Arslangazi|2007|s=89}}

Oldukça masif görünen yaklaşık {{dönüştürme|12|m}} yüksekliğindeki Lefkoşa surlarının duvarları bir daire oluşturmaktadır.{{kdş|Arslangazi|2007|s=91}} [[Girne Kapısı]], yuvarlak kemerli kısa bir geçittir ve kapı geçidinin üst kısmına inşa edilen kare planlı bekçi odası kubbe örtülüdür.{{kdş|Arslangazi|2007|s=91}} [[Baf Kapısı]], sivri kemerli girişi olan bir geçit şeklindeyken kapılar arasında en sağlam olan Mağusa Kapısı [[deniz seviyesi]]nden en aşağıda olan kapıdır.{{kdş|Arslangazi|2007|s=92}} Bu nedenle halk arasında kapıya Porta di Sotto (Aşağı Kapı) diye söylenmekte ve kapının orijinal [[tonoz]]lu geçidi çok fazla değiştirilmemiştir.{{kdş|Arslangazi|2007|s=92}} Her kapı aralığının genişliği 3.12 m, iç kapının yüksekliği 5.34 m ve dış kapının yüksekliği 3.2 m'dir.{{kdş|Arslangazi|2007|s=92}}

== Düzen ==
[[Dosya:Nicosia_01-2017_img08_Famagusta_Gate.jpg|küçükresim|[[Mağusa Kapısı]]]]
Lefkoşa'daki Venedik surları, yaklaşık 5&nbsp;km çevresi bulunan dairesel bir şekle sahiptir.&nbsp;Duvarlar, [[Palmanova]]'nın burçlarına benzer şekilde yuvarlak orillonlarla çevrili on bir&nbsp;beşgen burç içermektedir.&nbsp;Bu burçlara, duvarların inşası için bağışta bulunan on ailenin adı verilmiştir.&nbsp;11 burç şöyledir:

{{Div sütunu|colwidth=20em}}
*[[Sazlı Burcu]] (Pedokataro)
*[[Bayraktar Burcu]] (Kostanza)
*[[Kara İsmail Burcu]] (D'Avilo)
*[[Değirmen Burcu]] (Tripoli)
*[[Kaytaz Burcu]] (Rokkas)
*[[Zahra Burcu]] (Mula)
*[[Cephane Burcu]] (Quirini)
*[[Musalla Burcu]] (Barbaro)
*[[Derviş Burcu]] (Loredano)
*[[Şevketli Burcu]] (Filatro)
*[[Altun Burcu]] (Giraffa/Caraffa)
{{Div sütunu bitiş}}

Şehrin günümüzde mevcut üç kapısı vardır:

{{Div sütunu|colwidth=20em}}
* [[Baf Kapısı]]&nbsp;(Porta San Domenico)
* [[Mağusa Kapısı]]&nbsp;(Porta Guiliana)
* [[Girne Kapısı]]&nbsp;(Porta del Proveditore)
{{Div sütunu bitiş}}

Surlar [[Venedik Cumhuriyeti|Venedikliler]] döneminde yeniden inşa edildiğiniden, [[Lüzinyanlar]] döneminde beş kapı yapılmış fakat bu kapılar günümüzde mevcut değildir<ref name=Kesh70>{{Kitap kaynağı|son=Keshishian |ilk=Kevork K. | başlık=Nicosia: Capital of Cyprus Then and Now |yıl=1978 |yayımcı=The Mouflon Book and Art Centre|sayfalar=sf. 69-70}}</ref> Mevcut olmayan kapılar şunlardır:

{{Div sütunu|colwidth=20em}}
* [[St. Dominic Kapısı]]
* [[Trakhonas Kapısı]]
* [[St. Paraskevi Kapısı]]
* [[St. Andrew Kapısı]]
* [[Çarşı Kapısı (Lefkoşa)|Çarşı Kapısı]]
{{Div sütunu bitiş}}

== Galeri ==
<gallery>
Dosya:Nicosia Venetian walls the Venetians ruled Cyprus from 1489 to 1571.JPG|küçükresim|Güney Kıbrıs tarafındaki Venedik surları
</gallery>

== Kaynakça ==
{{kaynakça}}

== Notlar ==
{{Commons kategori|City walls in Nicosia}}
{{Not listesi}}

{{Kuzey Lefkoşa'da görülecek yerler |durum=expanded}}

[[Kategori:Lefkoşa'daki yapılar]]
[[Kategori:Surlar]]