Kuzey Kıbrıs'ta su
Kuzey Kıbrıs'ta su, sorunlu bir konudur. Ülkenin su kaynaklarında en büyük payı yeraltı suları almakta, bunu yerüstü ve pınar suları izlemektedir. Ülkenin su kaynakları az yağış ve aşırı kullanım nedeniyle her yıl giderek azalmaktadır. Ülkenin su sorununu çözmek amacıyla Türkiye'den deniz altından borular geçirme yoluyla su getirmek yönünde planlar yapılmıştır.
Ülkede su, Su İşleri Dairesi'nin kontrolü altındadır. Ülkede yağmur suyunu tutmak amaçlı pek çok gölet bulunur.
Son 50 yılda yağış miktarı azalıp, buharlaşma artmıştır. Nüfus artmış, sulama suyu kullanımı çoğalmıştır. Akdeniz ikliminin etkili olduğu adada kışın düşen yağış, arazi şartları sebebiyle hızla akışa geçip, denize karışmaktadır. Dereler üzerine yapılan göletlerde biriken suyun çoğu aşırı yaz sıcaklarında buharlaşmaktadır. Özelikle 1960'lı yıllardan sonra adada su sıkıntısı oluşmaya başlamıştır. Var olan suların kalitesinde de düşme olmuştur.[1]
Su kaynakları[değiştir | kaynağı değiştir]
20. yüzyıl başlarında ortalama 440–450 mm olan ortalama yağış miktarı, 1941-1972 arasında ortalama 402 mm/yıl'a, 1975-1993 arasında 382 mm/yıl'a düşmüştür. Adaya düşen yağışın %80'i bitkilerin terlemesi ve buharlaşma ile kaybedilmektedir. KKTC'nin, 27 milyon m3/yıl akarsu, 1,4 milyon m3/yıl kaynak, 89,1 milyon m3/yıl yeraltı suyu olmak üzere yıllık 117,5 milyon m3/yıl miktarında su potansiyeli bulunmaktadır. Ülke sularının kaynağı genelde Trodos Dağları'dır, 38 derenin 10 tanesi bu dağdan kaynaklanır. Kıbrıs Cumhuriyeti'nin burada yaptığı barajlar su miktarını azaltmaktadır. Ülkede Girne Akiferi ve Güzelyurt Akiferileri su temini açısından önemlidir. Su sıkıntısı yeraltı suyunun fazla kullanılmasına neden olmaktadır. Güzelyurt Akiferi 1989'da 28 milyon m3 açık vermiş ve deniz seviyesinden 50 m aşağı düşmüştür.[1]
Akiferlerden 74,1 milyon m3/yıl su çekilmesi gerekirken, 103 milyon m3/yıl çekilmekte, her yıl 28,9 milyon m3/yıl fazla su yeraltı suyundan çekilmektedir. Adanın yıllık su varlığı; akarsulardan 13 milyon m3/yıl, barajlardan 7 milyon m3/yıl, akiferlerden 74,1 milyon m3/yıl, toplamda (13+7+74,1) 94,1 milyon m3/yıl'dır. KKTC'nin yıllık su ihtiyacının (106,6 milyon m3/yıl) eksik kalan kısmı (12,5 milyon m3/yıl) yeraltı sularından fazla su çekilerek temin edilmektedir.[1]
Su kullanımı[değiştir | kaynağı değiştir]
Ülkenin yıllık su potansiyeli olan 117,5 milyon m3 su, nüfusa bölündüğünde kişi başı yıllık 391 m3 su düşmektedir. KKTC bu rakamlarla uluslararası ölçeklere göre mutlak su kıtlığı çeken ülke konumundadır. Ülkede suyunun; %49'u sulama, %13'ü evsel kullanım, %38'i sanayide kullanılmaktadır.
Ülkenin su sorununu çözmek için çeşitli çalışmalar yapılmıştır. Atık suların arıtılıp sulamada kullanılması. Barajların yapılması, tarımsal sulamanın iyileştirilmesi, deniz suyunu arıtılması ve Türkiye'den su getirilmesi projelendirilmiştir. Deniz suyunu arıtmak pahalı bir yöntem olduğundan uygulanmamıştır.
Türkiye'den su getirme[değiştir | kaynağı değiştir]
Türkiye'den üç yöntemle su taşınması gündeme gelmiştir; medusa balonlarla, tankerler ile, boru hattı ile. Tanker yöntemi ile bir yılda yapılabilecek 152 sefer ile, 165 bin ton su taşınabileceği hesaplanmış, fakat uygulanmamıştır. Medusa balonları ile ilk defa 28 Nisan 1998'de su taşıma gerçekleşmiştir. 10 bin m3 taşıma kapasiteli balonlar, Anamur'un Soğuksu kaynağından doldurularak adaya ulaşmıştır. balonlarda yırtılma ve ödeme sorunları nedeniyle taşıma işi 2002'de bırakılmıştır. Dört yılda balon ile (1998-2002) adaya 2 milyon ton su ulaştırılmıştır.
Boru hattı ile su taşına MTA tarafından 1996'da projelendirilmiştir. Deniz tabanında 1002 m'de boru hattı döşenerek, Göksu'dan alınan 0,8 m3/sn su adaya ulaştırılacaktır. Suyun mevsiminde sulamada kullanılması, diğer zamanlarda yeraltına enjekte edilmesi planlanmıştır. Başka bir projede ise; deniz yüzeyinin 60 m altına döşenecek, 1600 mm çaplı borular ile yılda 75 milyon m3 su taşınması teklif edilmiştir.
KKTC Su Temin Projesi[değiştir | kaynağı değiştir]
Mersin ili Anamur ilçesinde yer alan Dragon Çayından alınan suyun adaya ulaştırılması işidir. Büyük oranda bitirilen projenin 28 Ekim 2015 tarihinde resmi açılışı yapılmıştır.. KKTC'nin 50 yıllık kullanma ve içme su ihtiyacını karşılayacak, sulu tarım alanları genişleyecektir.
Proje ile Dragon Çayı üzerine yapılan Alaköprü Barajı'ndan alınan su deniz kenarına borularla taşınmaktadır. Dünyada ilk defa uygulanan bir yöntemle su, deniz yüzeyinin 250 m altında askıda boru hattı ile adaya ulaşmaktadır. Girne yakınlarında yapılan Geçitköy Barajı'na biriktirilen su, buradan sulama alanlarına ve isale hattına verilmektedir. 1,2 milyar ₺ mal olan sistem, ülkenin %97'sine su ulaştıracaktır.[2]
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- KKTC Devlet Planlama Örgütü. 2008 Yılı Makroekonomik ve Sektörel Gelişmeler (Haziran 2010 bas.). s. 77.
- ^ a b c MADEN, Tuğba Evrim (Şubat 2013). "KKTC'ye İçmesuyu Temin Projesi" (PDF). Havzalararası Su Transferinde Büyük Adım: KKTC İçme Suyu Temin Projesi. orsam.org.tr. 4 Ekim 2015 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Ekim 2015.
- ^ "Türkiye'den su projesinin yarısı tamam". yeniduzen.com. 31 Mart 2013. 18 Temmuz 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Ekim 2015.