Kullanıcı:Smgwikip/deneme tahtası

Maslow Teorisi

Maslow teorisi veya Maslow'un ihtiyaçlar hiyerarşisi, Amerikalı psikolog Abraham Maslow tarafından 1943 yılında ortaya atılmış ve sonrasında geliştirilmiş bir insan psikolojisi teorisidir. Abraham H. Maslow, klinik gözlemlerinden yararlanarak insanların temel gereksinimlerin neler olduğunu çalışmalarında açıklamıştır. Onun ihtiyaçlar hiyerarşisi kuramı, belki de motivasyon ve ihtiyaçlarla ilişkili olarak dünyada en yaygın şekilde bilinen motivasyon kuramıdır. Maslow insan doğasını açıklarken her birimizin biyolojik ve temele dayanan ve belirli ölçülerde temel, değişmez ve değiştirilemez bir doğamız olduğunu söylemiştir. Bu içsel doğalarımızın bir bölümü ortak olsa da diğer bölümünün bireye özgü olduğunu belirtmiştir.

Maslow Teorisi İlk Hali (1943)

Maslow, insan güdülerinin karmaşık olduğınu düşündüğünden ihtiyaçların listesini yapmak yerine ihtiyaçları beş kategoride toplamıştır. İhtiyaçlar hiyerarşisi genellikle bir piramit olarak tasvir edilen psikolojide motivasyonel bir teoridir. Katmanların en altından üstüne doğru sıralama şu şekildedir (1943); fizyolojik, güvenlik, sevgi ve ait olma, saygı ve kendini gerçekleştirmedir. Beş katmanlı hiyerarşi eksiklik ve gelişme güdüleri olarak ikiye ayrılmıştır. Eksiklik gereksinimleri yoksunluktan kaynaklanır ve karşılandıklarında motivasyonu arttırır. Büyüme, yoksunluktan kaynaklanmaz gelişme arzusundan kaynaklanır , ayrıca karşılandıkça da kişi kendini gerçekleştirme adı verilen en üst katmana ulaşabilir. Maslow ilerleyen tarihlerde (1954) eski beş aşamalı hiyerearişi modelini bilişsel, estetik ve aşkınlık ihtiyaçlarını da ekleyerek genişletmiştir.

İhtiyaçlar hiyerarşisine göre uygun olarak bazı ihtiyaçların diğer ihtiyaçlardan önce doyurulması gerekmektedir. Bazı istisnalar olsa da Maslow’un teorisindeki önemli bir nokta da üst düzeydeki ihtiyaçlara geçebilmek için alt düzeydeki ihtiyaçlar belli bir düzeyde karşılanmalıdır, ihtiyaçların tamamen karşılanması gerekmez. İnsanlar kendini gerçekleştirirken zorluklara rastgelebilir ve katmanlarda dalgalanmalar yaşayabilir bu yüzden tek yönlü bir hiyerarşide hareket etmezler , farklı ihtiyaçlar arasında gidip gelirler. Ayrıca çoğu davranışın aynı anda birden fazla ihtiyaç tarafından belirlendiğini işaret etmiştir.  

Aşamalar

1. Biyolojik ve fizyolojik ihtiyaçlar - hava, yiyecek, içecek, barınak, sıcaklık, seks, uyku vb.

Maslow'un İhtiyaçlar Hiyerarşisi

2. Güvenlik ihtiyaçları - unsurlardan, güvenlikten, düzenden, yasadan korunma,istikrar vb.

3. Sevgi ve ait olma ihtiyaçları - dostluk, yakınlık, güven ve kabul etmek, sevgi almak ve sevgi vermek. Üye olmak, bir grubun parçası

olmak (aile, arkadaşlar, iş).

4. Saygınlık ihtiyaçları - Maslow bunu iki kategoriye ayırmıştır: (i) kendine saygı (onur, başarı, ustalık, bağımsızlık) ve (ii) itibar veya başkalarından saygı görme arzusu (örneğin, statü,prestij)

5. Bilişsel ihtiyaçlar - bilgi ve anlayış, merak, keşif, anlam ihtiyacı ve öngörülebilirlik.

6. Estetik ihtiyaçlar - güzelliği, dengeyi, formu takdir etmek ve aramak, vb.

7. Kendini gerçekleştirme ihtiyaçları - kişisel potansiyelin farkına varma, benlik yerine getirme, kişisel gelişim arayışı ve doruk deneyimler.

8. Aşkınlık ihtiyaçları - Bir kişi, kişisel benliğinin ötesine geçen değerler tarafından motive edilir (örneğin, mistik deneyimler ve doğayla ilgili belirli deneyimler, estetik deneyimler, cinsel deneyimler, başkalarına hizmet, bilim arayışı, dini inanç,vb.)

Fizyolojik ihtiyaçlar

Hiyerarşinin en alt basamağında hava , yiyecek, içecek, barınak, sıcaklık, seks , uyku, dışkılama vb.fizyolojik ihtiyaçlar vardır. Çoğu insan geçmiş ve günümüzde bile hala bu temel ihtiyaçlarını karşılamaya çalışmaktadır. Bu ihtiyaçlar çoğu insan için saygı kazanma ve güvenlik ihtiyacından önce gelmektedir. Maslow bir bireyin büyüme ve eksiklik ihtiyaçlarını karşıladığında onun yüksek bir işlevsellik düzeyine ulaştığını öne sürer, yani öncelik olarak temel olan fiziksel ihtiyaçların karşılanması gerektiğini söylemiştir.

Güvenlik İhtiyaçları

Kişinin fizyolojik ihtiyaçları karşılandığında ikinci düzey olan güvenlik ihtiyacı baskın hale gelir. Bu ihtiyaçlar: korku , endişe, karmaşadan uzak durma, emniyet, istikrar, koruma ve düzendir. Güvenliği tehlike altında olduğunu düşünen kişiler hayatlarında para kazanabilecekleri riskli işler yerine güvencesi yüksek işi tercih ederler. Güvenlik ihtiyaçları kişilik gelişiminde bazı durumlarda engel teşkil edebilir. Maslow'a göre gelişim ve ilerleme güvenli bir yerden bilinmeze doğru adım atmayla mümkün olur. Güven ihtiyacı doyurulunca üst düzeye geçirildiği gibi güvenliğin tehlikede olmasıyla gerileme de olabilir. Güvenlik ve gelişim arasında yapılacak seçimde güvenlik gereksinimleri daha ağır basacaktır. Maslow bu gereksinim ne kadar çok doyurulursa o kadar az ayak bağı olacağından bahsetmiştir.

Sevgi ve Aidiyet İhtiyacı

Güvenlik ihtiyacı ve fizyolojik ihtiyaçlar yani bireyin alt düzeyindeki ihtiaçları karşılandığında birey bir eş, sevgili hatta çocukların yani sevginin ihtiyacını hissetmeye başlar. Alt düzeydeki ihtiyaçlar karşılandıkça birey sosyalleşmek ve diğer insanlarla ilişkiler kurmak ihtiyacını hissetmeye başlayacaktır. Maslow’a göre iki tür sevgi vardır : eksiklik sevgisi ve varlık sevgisi. Eksiklik sevgisinin yokluğu patolojiye sebep olur. Bencilce ve vermekten çok almaya odaklı bir sevgi türüdür. Doğru zamanda ve yeterli miktarda bu ihtiyaç giderildiğinde ise patoloji oluşumu engellenir. Eksiklik sevgisi , varlık sevgisinin ortaya çıkması için gerekli olan bir ön koşul gibidir. Varlık sevgisi ise bencilce olmayan ve diğer kişinin varlığından haz duyulan gereksinimsiz bir sevgidir. Eksiklik sevgisinin tamamen doyurulması mümkün olduğu halde aynı şey varlık sevgisi için mümkün değildir. Bu sebepten dolayı varlık sevgisinden alınan zevk sonsuzdur ve uzun sürelidir, genellikle yok olmaz aksine büyür ve gelişir. Araç olmaktan ziyade amaçtır. Eksiklik sevgisinin yokluğuyla patoloji ilişkisinden çok varlık sevgisi daha ziyade patolojiyi engellemten çok ruh sağlığını iyileştirici etkiye sahiptir.

Saygınlık İhtiyacı

Türkçe'de “değeri, üstünlüğü, yaşlılığı, yararlılığı, kutsallığı dolayısıyla bir kimseye, bir şeye karşı dikkatli, özenli, ölçülü davranmaya sebep olan sevgi duygusu"'na saygı denir. Adler, Rogers, Erikson gibi Maslow da üstünlük ve saygıya duyulan ihtiyaç konusuna önem vermiştir. İnsanlar kendilerine ve çevrelerine güvenmeye, diğerleri tarafından tanınmaya başladıklarında saygı ihtiyaçları ortaya çıkar ancak bu ihtiyacın güdüleyici olabilmesi için alt basamaktaki ihtiyaçların giderilmesi gerekmektedir. Aile içinde ve dışında saygı görmek kişinin çevresiyle olan ilişkilerini,iş-okul ortamındaki başarılarını ve kendine olan öz saygısında arttırır. Maslow'a göre saygı ihtiyacının bileşenleri vardır : kendini yeterli ve başarılı görme, beğenilme ve saygı duyulma. Maslow benlik saygısının övgüden çok gerçek yeterlilik üzerine kurulmasını ve hakedilmiş bir saygı olması gerektiğini vurgulamıştır. Eğer yalnızca dışsal ölçütlere ve kişinin mevkisine bakılırsa Maslow'un sözünü ettiği saygı ihtiyacı karşılanmaz.

Bilişsel İhtiyaçlar

Hem kendi içinde hem toplumda hem de çevresinde olup biten olayları daha iyi bilme ve anlama ihtiyacıdır. Merak, keşfetme ve bilgiye ulaşma ihtiyaçları bilme ve anlama ihtiyaçları içindedir. İnsanı diğer türlerden ayıran özelliklerinden biri de merak duygusudur.Doğası gereği olup bitenleri bilmek istemek,merak etmek onun bilişsel yetiye sahip olduğunu gösterir. Bu yüzden insan arayış içine girer ve evrenin-tanrının varlığı,doğa olaylarının nasıl gerçekleştiği,bunların ilk nedeninin ne olduğunu araştırır. Bu tarz olayların ilk nedenini bulma arayışına girerken aynı anda kendi var olma amacını da araştırır.Kendi varoluş gayesine ulaşma isteğide aslında hayatın anlamını oluşturma isteğinden kaynaklanıyor .Bu yüzden ilk insanlardan filozoflara kadar kişiler evreni ve kendi varoluş gayesini bulma amacıyla doğaya yönelir.

Estetik İhtiyaçlar

Estetiğe karşı yönelme ve takdir ihtiyacı olarak ifade edilen bu ihtiyaç bazı kişilerin doğaya yönelmeleri ve orada estetiği bulmaları, bazılarının ise sanatın farklı şekilleri ile bu ihtiyaçlarını karşılamalarına bir yol bulması ile tatmin edilir.

Kendini Gerçekleştirme

Maslow teorisinin en üst katmanını oluştururken olumsuzluğa ve patalojiye odaklanmak yerine insanın olumlu yönüne vurgu yapmıştır. Maslow daha çok insanın kendini gerçekleştirebilecek potansiyeli olduğunu ve bu potansiyeli nasıl tam anlamıyla kullanılabileceği konusuna odaklanmıştır. Maslow, kişi bundan önceki tüm basamakları tamamen gerçekleştirmiş ve doyurmuş olsa bile yine de bir hoşnutsuzluk yaşayacağını ve bu hoşnutsuzluğunun sebebinin de kişinin ben olma ihtiyacı olduğunu dile getirmiştir. Oluşturduğu teoride insanda bu potansiyelin mevcut olduğununu , insanın bu potansiyeli kullanmayı öğrenmesi gerektiğini , gelişim için bunun gerekli olduğunu öne sürmüştür. Gelişimsel Maslow'un Katkılar psikoloji onaylanmamış Maslow’a göre kendini gerçekleştirme sağlıklı kişilik gelişiminin bir sonucudur ve sağlıklı insan sevgiye ihtiyaç duymaktan çok sevgi vermeye yatkındır, sosyal ilişkilerinde esnek ve yeniliğe açıktır kendini yeniden yaratma cesaretini gösterirler. Maslow hiyerarşinin altındaki insanların diğerlerine göre daha dışsallaştırılmış ve ben merkezli olduklarını üst basamaktakilerin ise daha içsel ve kendine özgül ihtiyaçlar tarafından yönlendirildiğini dolayısıyla kendini gerçekleştirmeye daha yakın olduklarını belirtmiştir. Maslow’a göre kendini gerçekleştiren insan , bu potansiyeli fark eden ve tüm eforunu gelişimi için kullanan kişidir. Maslow’a göre kişisel gelişim ve kendini gerçekleştirme durağan değildir ,sürekli devam eden dinamik bir süreçtir. Alt basamaklardaki ihtiyaçlar kişinin kendisine özgü değildir çünkü fizyolojik ihtiyaçlar vb. Ihtiyaçlar herkes de hemen hemen ortaktır oysa kendini gerçekleştirme ihtiyacı her insanda farklıdır. Her insan suya , güneşe ve sevgiye ihtiyaç duyar ama her insanın kendini gerçekleştirme şekli, yöntemi ve amacı farklıdır.Kendini gerçekleştirme süreci kişinin kendi hayatına bir anlam aradığı süreçtir. Kendini gerçekleştirme sürecinde bireyden bireye farklılıklar görülür , bunun sebebi bireylerin farklı yönelimlere sahip olmasıdır. Maslow, teorisinde kendini gerçekleştirmenin ölçülebilecek olduğunu belirtir ve buna doruk deneyimler kavramı adını verir. Kendini gerçekleştirme, hayatımız boyunca çabaladığımız ve içinde bulunduğumuz bir süreçtir.

Maslow, kendini gerçekleştirmiş insanların bazı özelliklerine dikkat çekmektedir.

• Özel alan ihtiyacı duyarlar.

• Demokratik bir tutuma eğilimlidirler.

• Belirli standartlar ve kurallara sahiptirler.

• Sıradışı mizah anlayışları vardır.

• Çevrelerinde yaratıcı olmalarıyla tanınırlar.

• Çevrelerindekilerin sorunlarını önemsemede daha duyarlıdırlar.

• Herkesi ,kendileri dahil, oldukları gibi kabul ederler.

Maslow, bu ve benzeri 15 özellikten bahsetmektedir fakat bu özelliklere sahip olduğu halde kendini gerçekleştirememiş bireylerin varlığını kabul etmenin yanı sıra bu özelliklerden bazılarını sergilemedikleri halde kendini gerçekleştirmiş insanların varlığını yani istisnaları kabul etmektedir. Maslow’a göre genel nüfusun sadece yüzde ikisi kendini gerçekleştirebilmiş bireylerden oluşmaktadır.

Aşkınlık İhtiyacı

Kişisel motivasyon dürtüleri kişinin kararlarını ve davranışlarını düzenlemede etkilidir. Kendini gerçekleştirme dürtüleri kişinin öğrenme ve yaratıcılığa olan eğiliminin bir prototipidir. Bu süreç insanı araştırmaya,yeni şeyler keşfetmeye ve öğrenmeye olan merakını yaşam boyu sürdürmesini sağlar. Kendini gerçekleştirme kişinin gizli yeteneklerinin ortaya çıkmasıyla ilgilenir ve bir şeyi yaparken en doğru şekilde yapması ihtiyacını temsil eder. Kişi kendini gerçekleştirme sürecinde ilk olarak kendi benliğinin farkında olması ve benliğin ötesine geçmesi vardır ve kişinin geleceğe dair hedefleri ,bir şeye olan ilgisi kişiden kişiye değişir .İhtiyaçlar hiyerarşisindeki kendini aşmışlık kavramı kişinin özgürlüğünü ,benlik ve kimlik kazanmasını temsil ederek en son ortaya çıkar . Kendini aşmışlık ihtiyacında kişi farklı tecrübeler edinir ,etrafına karşı saygılı ,duyarlı olur ve etrafıyla güçlü sosyal olumlu ilişkiler geliştirir ve son olarak bağımsız bir şekilde hareket etmek bu ihtiyacın temel taşıdır. Her ikisinde de kimlik kazanma ortak bir ihtiyaçtır.Son olarak kendini gerçekleştirmede kişinin içindeki gizil yetenekler kendini gerçekleştirme ihtiyacında yer alır.

Eleştiri

Maslow'a göre insan zayıf ve hassastır. Baskı ve alışkanlıklara boyun eğer. Bu durumda nefret,kin gibi duygulara neden olabilir. Maslow Freud'un insan doğasını açıklarken kullandığı kavramlar tavır yerine, neşeli bir tavır sergilemiştir bu yüzden Maslow, insan doğasına yönelik iyimser bakış açısından dolayı eleştirilmiştir. Maslow genellikle çalışmalarının orneklerine genelleme yapmaya elverişli olmadığı gerekçesiyle telli almıştır. Üzerinde çalıştığı bireyleri kendi beğenilerine göre seçmesi ve kullandığı terimlerin açıklamalarının net ve tutarlı olmamasından dolayı da eleştirilmiştir. Çalışmanın yöntemsel yetersizliğini kendisi de kabul eden Maslow, eleştirilere kendini gerçekleştirilme çalışmasında başka türlü araştırma yapmanın mümkün olmadığını, bu çalışmanın da zaten bu konuda başlangıç olduğunu belirterek cevap vermiştir. Fakat bu kuram az sayıda ampirik çalışma tarafından desteklenmiş ve araştırmaların çoğu bu kuramı destekleyecek sonuçlar vermemiştir. Maslow'un hiyerarşisini psikologlar sınanabilir olarak kabul etmez ama iç tutarlılık açısından olumlu şekilde değerlendirilir. Şu nedenlerden dolayı da takdir edilmiştir; basit, yaygın ve kolay anlaşılabilirdir. Yöneticilerin/işverenlerin, çalışanlarını nasıl motive edeceklerini anlamalarına yardımcıdır. Bu teori dinamiktir çünkü motivasyonu değişen bir güç olarak sunar: bir ihtiyaç seviyesinden diğerine geçerkenki değişim.