Kullanıcı:Shewalbby163/deneme tahtası

KÜTÜPHANELERARASI İŞBİRLİĞİ

İşbirliği; Amaç ve çıkarları bir olanların oluşturdukları çalışma ortaklığıdır.

Tarih boyunca işbirliği hep yapılmıştır. Kütüphaneler ise işbirliğine tarih boyunca hep katkı sağlamıştır. Kütüphane kataloglarının yayınlanmasıyla kütüphaneler arasında tek başlarına yeterli olamayacakları algısı yayıldı. Bu farkındalığın yayılmasıyla işbirliğine gidilmeye başlandı. Resmi olarak ilk ne zaman işbirliğine gidildiği bilinmiyor fakat resmiyette en eski bilinen 1916'da Albert Mansbridge tarafından kurulan ve Londra'da bulunan Merkez Öğrenci Kütüphanesidir. Kütüphanelerarasında ödünç vermeyi kolaylaştırmak ve halka daha iyi bir hizmet vermek amacıyla kurulmuştur.

Günümüzün değişen koşulları, gelişen teknoloji ve içinde bulunduğumuz bilgi çağı nedeniyle işbirliği bir zorunluluk haline gelmiştir. Bu bilgi çağının önemli bir yerinde bulunan kütüphaneler de işbirliği ve birbirleriyle kaynak paylaşımına mecburdular. Çünkü kullanıcılara daha iyi bir hizmet vermek ve kurumsallaşmanın birinci şartı işbirliğinin sağlanmasıdır. Eldeki kaynakları birleştirerek israf etmeme, planlı ve düzgün kullanım kütüphaneler arası işbirliğinde oldukça önemlidir. İşbirliği sürecinde sabırlı ve kararlı olunmalıdır. Ortak bilgi sistematik bir şekilde akla ve mantığa uygun kullanılmalıdır. Ancak bu şekilde kütüphaneler arası işbirliğinde başarıya gidilir.

İşbirliği yapılırken amaç her zaman kullanıcılara daha kaliteli, hızlı ve iyi hizmet sağlamaktır. Bunun yanı sıra ekonomik ve diğer sebepler yüzünden hayata geçirelemeyen bazı plan ve projelerin ortak anlayış ile hayata geçirilmesidir.

Kütüphanelerarası İşbirliği Türleri

Kütüphanelerarası işbirlikleri türleri toplu katalog oluşturma, belge sağlama, derme geliştirme, konsorsiyum çalışmaları yürütme, karşılıklı eğitim, kaynak sağlama gibi türlerdir.

Her meslek dalında işbirliği oldukça önemlidir. Çünkü bu sayede çok zor işler çok daha kısa sürede, çok daha kaliteli ortaya çıkar. Gelişen teknoloji dünyasında her kurum işbirliğine kendi alanında ihtiyaç duyar. Kütüphaneler ise bu işbirliğine konsorsiyumlar aracılığıyla dahil olur. Birden fazla kütüphane bir araya gelerek yardımlaştığında çok daha iyi bir hizmet ortaya çıkar. Bu nedenle bu alanda işbirliği önemi artar.

İşbirliği tanımsal olarak açıklanmak istendiğinde kütüphanelerin çeşitli nedenlerle kendi başlarına yapamadıkları projeleri yapmak, sağlayamadıkları kaynakları ortaklaşa satın almak amacıyla yapılır. Kütüphanelerarası işbirliği ise "iki ya da daha fazla kütüphanenin kendi kullanıcılarına daha gelişmiş hizmet vermek için birlikte çalışmaları" olarak tanımlanmaktadır (Boisse, 1995: 89).

KÜTÜPHANELERARASI İŞBİRLİĞİ ALANLARI

a) Toplu Katalog Oluşturma İşbirliği

İki veya daha fazla kütüphane ve bilgi merkezinin koleksiyonlarının tamamının ya da bir kısmının kayıtlarını bir araya getirilerek oluşturulan kataloga “toplu katalog” denir. Genellikle toplu kataloglar süreli yayınları kapsamaktadır.

b) Belge Sağlamada İşbirliği

Belge sağlama kütüphane koleksiyonunda yer almayan makalelerin diğer kütüphanelerle işbirliği yapılarak sağlanmasıdır. Kütüphane ve bilgi merkezlerinde oluşturulacak olan toplu kataloglar sayesinde hangi kütüphanenin hangi kaynaklara üye olduğu görülmektedir. Böylece yurt içinde bulunan bir kaynağın yurt dışından sağlanması engellenmiş olacaktır. Bu sayede ekonomik avantaj sağlanacaktır. Belgenin yurt içinden sağlanması ise kütüphanelerarası işbirliğine gidilmesiyle olanaklıdır.

c) Derme Geliştirme İşbirliği

Bilgi kaynaklarının fiyatlarının sürekli artış göstermesi kütüphanelerin tüm kaynaklara sahip olmasını engellemektedir. Ortak derme geliştirmede izlenecek yaklaşımlardan biri; herkesin kendisi için “vazgeçilmez” olarak tanımladığı kaynaklar dışında kalan kaynakları, katkıda bulunulan ortak bir bütçe tarafından ortak bir derme içinde tutmak ve buradan kullanıcıların erişimine açmaktır. Ülkemizde her ne kadar mevzuat, ortak derme geliştirme faaliyetlerinin önünde bir engel olarak yer almaktaysa da, bütçe ve personel sorunları bu konuda çalışmalar yapılması gereğini gözler önüne sermektedir. Bu nedenle kütüphaneler kendi gereksinim duydukları koleksiyon dışındaki kaynakları diğer kütüphanelerle ortaklaşa çalışarak elde etmektedirler. Bu çalışma fiyatı pahalı olan kaynakların alınmasını ve herhangi bir kütüphanede kopyasının bulunmasını içerir. İşbirliğine giden kütüphaneler önce hangi kaynakların alınacağını ortaklaşa belirleyip, daha sonra bir abonelik politikası izleyeceklerine karar verirler. Kitaplar, süreli yayınlar, CDROM, tam metin ve bibliyografik veri tabanlarının ortaklaşa kullanımının sağlanması bu işbirliğinde görülmektedir.

d) Elektronik Kaynakların Kullanımında İşbirliği

Elektronik kaynaklarda işbirliği kütüphanelerin elektronik kaynakların kullanım iznini alırken maliyeti düşürmek amacıyla yapılmaktadır. Kütüphaneler, konsorsiyum’a üye olarak elektronik kaynakları satın almak yerine onlara erişimi tercih etmektedir. Aynı zamanda yayıncılar bir derginin basılı kopyasına abone olduğunda derginin elektronik kopyasını internet aracılığıyla erişim olanağı sunmaktadır. Bu tür işbirliği için öncelikli olarak kütüphane ve bilgi merkezlerinin sahip olması gereken alt yapı, hizmetlerin sunulması için ağlar, donanım ve yazılım, kütüphane ve bilgi merkezlerinin elektronik kaynakların kullanımı için başlangıçta ve sonrasında ödeyeceği lisans ücretleri temin edilmelidir. Konsorsiyum çalışmaları ülkemizde ULAKBİM tarafından başlatılmıştır. Ağlar vasıtasıyla tüm üniversite kütüphanelerinin belirli elektronik kaynaklara erişimi amaçlanmıştır. Daha sonra ANKOS (Anadolu Üniversite Kütüphaneleri Konsorsiyumu) sayesinde birçok kütüphane elektronik kaynaklara erişim sağlamıştır.

İşbirliğinin Avantajları:

1- Ortak bilincin oluşturulması, ulusal yararın sağlanması

2- Eldeki bütçenin en yararlı bir şekilde kullanılması

3- Abone olunmadığı halde diğer kuruluşların sahip oldukları bilgi kaynaklarına ulaşılması

4- Ulusal standartların sağlanması

5- Yayıncılara karşı materyal sağlamada bir güç oluşturmak ve bu sayede bilgi kaynaklarının daha ucuza temin edilmesi

6- Dublikasyonların engellenmesini sağlama

7- Branşlaşmanın sağlanması ve uzmanlaşmış kütüphanelerin daha çok bilgiyi elde edebilmesi.

İşbirliğinin Kurulmasını Engelleyen Bazı Faktörler:

1- Birlikte çalışmaya ve ortak projeler üretmeye yeterince yatkın olmamak

2-Bibliyografik kontrolün tam olarak sağlanmaması

3-Sağlanacak bilgi kaynaklarındaki gecikme kullanıcılar açısından sıkıntı yaratabilir

4-Kütüphanelerin işbirliğinde yeterli alt yapı ve donanıma sahip olmaması sorun yaratır

5-İşbirliğinin gerektiği çalışmaların belli bir standarda uygun ve aynı kaliteyle yapılmaması sorun oluşturur.

Kütüphanelerarası işbirliği sorunlarına genel anlamıyla baktığımızda personele ilişkin sorunlar çözümlendiğinde ve belirli standartlar sağlandığında çözümlenemeyecek sorun kalmayacaktır. Aksi takdirde kütüphanelerin konsorsiyum içerisinde işbirliğine güvenerek kendi gereksinimlerini sağlayacak çekirdek koleksiyonları oluşturmamaları, kaynakları ortak kullanmayı değil sahip olmayı düşündüklerinde, gerekli alt yapısı oluşturulmaması vb. gibi nedenler işbirliğinin oluşmasını ortadan kaldıracaktır.

İşbirliği çabalarının ortak yönü; ortaya çıkan hizmetten ya da üründen işbirliği yapan kütüphanelerin ortaklaşa yararlanmalarıdır. (Tonta 1999:493).Bu işbirliğine konsorsiyum denmektedir.Konsorsiyum, iki ya da daha fazla kişi, kurum, organizasyon yada devletin ortak bir hedefe ulaşmak ve ortak bir faaliyete katılmaları için kendi öz kaynaklarını bir araya getirerek kurdukları organizasyonlardır.(Şirketler Birliği , 2013)

Amaç ve İşlevlerine Göre Konsorsiyumlar:

1- Açık Konsorsiyumlar:

Bu tipteki konsorsiyumlar çok esnek olup, üyelerin istedikleri zaman katılmalarında ya da ayrılmalarında bir bağlayıcı unsur bulunmamaktadır.

2- Kapalı Konsorsiyumlar:

Aralarında belli kurallar ve yönetmeliklerle oluşmuş konsorsiyumlardır. Aralarındaki kurallar genellikle kolay kurallardır.

3- Merkezi Finans Modelli Konsorsiyumlar:

Bu modelde kaynak ve diğer unsurların tümü merkezden yürütülmektedir.

4-Paylaşılan Bütçe Modelli Konsorsiyumlar:

Katılım bütçelerine göre paylaşım elde edebilmektedirler. Ayrıca ulusal konsorsiyumlar ise ulusal lisans ürünlü olan malzemeleri sağlamaktadırlar (Yernagula ve Kelkar, 2013).

Kütüphaneler, kullanıcılarının artan bilgi ihtiyaçlarını karşılamak için sahip oldukları bilgi kaynaklarının yeterli olmadığını anlayarak, derme geliştirme, kataloglama ve sınıflama, bilgi kaynaklarına erişim sağlama ve yararlanma, bilgi kaynağı üreten firmalarla pazarlık vb. konularda kendi aralarında işbirliğine gidilmesinin gerektiği kanaatine varmıştır. Gelişmekte olan ülkelerin kütüphanelerinin büyük bir kısmında bütçe yetersizliğinden dolayı zorluklar yaşanmıştır. Bu durum hem kullanıcılara sunulan bilgi hizmetini, hem de hizmet sağlayan personelin kalitesini etkilemiştir. Giderek bilgi merkezleri zor duruma düşmekte çok az kütüphane dayanabilmekte idi. Bu zorluklardan kısmen kurtulmak amacıyla bilgi merkezleri aralarında işbirliği ve konsorsiyumlar oluşturdular. Kütüphanelerin kendi başlarına başaramadıkları birçok işi bu sayede başarabildikleri bir gerçektir: ancak konsorsiyumların avantajları olduğu gibi dezavantajları da vardır.

Avantajlar;

1- Düşük maliyetle çok fazla elektronik kaynağa erişim sağlama,

2- Fonların en iyi bir şekilde kullanılması,

3- Dijital kütüphanelerin kullanılmasında kolaylık sağlama,

4- Teknoloji ve eğitim alanında maliyet paylaşımı,

5- Elektronik dergilerde depolama, raf problemlerini ortadan kaldırdığı gibi çalınmalarını da engellemektedir ,

Dezavantajlar;

1- Elektronik dergilerin bir kopyalarının olamaması,

2- Elektronik kaynakların alımı ve hizmetinin verilmesinde personel eğitimi gerektirmesi,

3- Telif hakkı sorunları,

4- Arşivleme ve eski dosyalara ulaşma güçlüğü,

5- İnternet erişim zorlukları

Konsorsiyum çalışmaları ülkemizde ULAKBİM tarafından başlatılmıştır.

Türkiye'de Konsorsiyum Çalışmaları:

1- OCLC (Online Computer Library Center)

2-ANKOS (Anadolu Üniversite Kütüphaneleri Konsorsiyumu)

3- OBES (Ortak Belge Sağlama Projesi)

4- ÜNAK-OCLC Konsorsiyumu

Yurt Dışında Kurulmuş Olan Konsorsiyum Örnekleri:

1-TBLC (Tampa Bay Library Consortium)

2-Neflin

3- Nelinet

4-Search Ohio

5-Texshare

6-Research Library Group

7-Washington Research Library Consortium

KAYNAKÇA

1-Alar, H. (2013). KÜTÜPHANELERARASI İŞBİRLİĞİ VE KONSORSİYUMLAR.Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi.50, 1-10. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/

2-https://www.nedir.com/i%C5%9Fbirli%C4%9Fi

3-Kütüphaneler Arası İşbirliği Alanları. (2007). Ankara Üniversitesi Açık Ders Malzemeleri. Erişim adresi: https://acikders.ankara.edu.tr/

4-Özel, N. ve Bayraktır, A. (2003). Kütüphaneler Arası İşbirliği ve Konsorsiyumlar.Erişim adresi: http://yunus.hacettepe.edu.tr/

5-Tonta, Y. (1999). Kütüphanelerarası İşbirliğinin Neresindeyiz? Erişim adresi: http://yunus.hacettepe.edu.tr/~tonta/yayinlar/isbirligi-50.pdf

6-Toplu, M. (2009). Belge Sağlama Hizmetlerinin Gelişimi ve Türkiye Perspektifi. Türk Kütüphaneciliği 23,1,83-118 Erişim adresi :http://www.tk.org.tr/index.php/TK/article/view/458/449

7-Yılmaz, E. (2013). Kütüphanelerarası İşbirliği.Erişim adresi: http://ataturkkitapligi.ibb.gov.tr/ataturkkitapligi/dosyalar/File/Erol_Yilmaz.pdf

8-Yörü, H.A. (2012). Türkiye'de Kütüphanelerarası İşbirliğinin Kısa Tarihçesi ve Günümüz Uygulamaları.Erişim adresi: http://tk.org.tr/index.php/TK/article/viewFile/327/319