Kullanıcı:Eminebirkan SAU20
Uzaklaşan levha sınırı[1], levha tekntoniğinde (aynı zamanda yapıcı bir sınır ya da ıraksak bir sınır olarak da bilinir.) farklı sınır ya da farklı plaka sınırları birbirinden uzaklaşmakta olan iki tektonik plaka arasında var olan bir alandır. Okyanus oluşrururlar.[2][değiştir | kaynağı değiştir]
kıtalar içindeki uzaklaşan kısımlar başlangıçta rift vadileri haline gelen uçurumlatı üretmeye çalışır. En aktif ayrılan levha sınırı, okyanus plakaları arasında meydana gelen ve orta okyanus sırtlarıdır. Ayrılan levhaların oluşturduğu boşlukları doldurmak üzere yükselen magma bazı durumlarda oluşturulur.
Iraksak sınırların çoğu okyanus sırtlarının tepeleri boyunca yer alır ve yeni okyanus tabanının üretildiği yerler olduğu için eklenir levhasınırları olarakta düşünüülür. Iraksak sınırlar, deniz tabanı yayılması bu sınırlarda oluştuğu için yayılma merkezleri olarak sa aslandırılır. Burada, iki komşu levha okyanusal kabukta uzun ve dar kırıklar üreterek birbirinden uzaklaşacak şekilde hareket eder. Sonuç olarak kabuğun çekilip ayrılmasıyla oluşan boşlukları doldurmak için alttaki mantodan sıcak kayalar yukarı doğru göç eder. Bu ergimiş malzeme yavaş yavaş soğuyup yani bir okyanus tabanı şeridi üretir. Yan yana duran levhalar yavaş fakat sürekli bir biçimde ayrılır ve aralarında yeni okyanusal litosfer oluşur[3]
Mevcut araştırmalar Dünya' nın manto içindeki karmaşık konveksiyonun malzemenin her bir farklı levha sınırının altındaki litosfer tabanına yükselmesine izin verdiği göstermektedir.[4] Bu bölgeye ısı ve yarık alanının altındaki astonesferden (üst mantodan) kayayı eriten ve büyük sel bazalt veya lav akışları oluşturan basınçta bir azalma sağlar. Her patlama herhangi bir zamanda plaka sınırının sadece bir bölümünde meydana gelir. ancak meydana geldiğinde, iki karşıt levha birbirinden uzaklaştıkça açılış boşluğunu doldurur.
Milyonlarca yıl boyuca, tektonik plakalar, levha sınırının her iki taraftan da yüzlerce kilometre uzağa taşınmış olabilir. Bu nedenle, levha sınırına yakın kayaçlar, uzaktaki kayalardan daha genç olur.
AÇIKLAMA[değiştir | kaynağı değiştir]
Farklı sınırlarda, iki levha birbirinden uzaklaşır ve bunun yaratığı alan, aşağıda oluşan erimiş magmadan kaynaklanan yani kabuk malzemesiyle doldurulur. Üçlü tektonik plakanın buluştuğu üçlü kavşaklardan yeni ıraksak sınırların kökeninin bazen sıcak noktalar olarak bilinen olaylar ile ilişkili olduğu düüşünülmektedir. Burada aşırı büyük konvektif hücrelerin yüzeye çok büyük miktarda sıcak astenosferik malzeme getirmesi ve kinetik enerjinin Litosferin parçalanması için yeterli olduğu düşünülmektedir. Orta Atlantik Sırtı sistemini başlatmış olabilecek sıcak nokta şu anda İzlanda ' nın temelini oluşturur ve buda yılda birkaç santimetre genişliyor.
ÖRNEKLER[değiştir | kaynağı değiştir]
- Orta Atlantik Sırtı
- Kızıl Deniz Yarık
- Baykal Yarık Bölgesi
- Doğu Pasifik Yükselişi
- Gakkel Sırtı
- Galapagos Yükselişi
- Explorer Ridge
- Pasifik-Antartika Sırtı
- Batı Antartika Rift sistemi
Diğer Plaka Sınır Tipleri[değiştir | kaynağı değiştir]
- Yakınsak sınır
- Dönüştürma Sınırı
KAYNAKÇA[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ Langmuir, Charles H.; Klein, Emily M.; Plank, Terry (2013). "Petrological Systematics of Mid-Ocean Ridge Basalts: Constraints on Melt Generation Beneath Ocean Ridges". Mantle Flow and Melt Generation at Mid-Ocean Ridges. Geophysical Monograph Series. pp. 183–280. doi:10.1029/GM071p0183. hdl:10161/8316. ISBN 9781118663875.
- ^ Sinton, John M.; Detrick, Robert S. (1992). "Mid-ocean ridge magma chambers". Journal of Geophysical Research. 97 (B1): 197. Bibcode:1992JGR....97..197S. doi:10.1029/91JB02508
- ^ ÇEVİRİ EDİTÖRÜ PROF. DR CAHİT HELVACI GENEL JEOLOJİ TEMEL KAVRAMLAR 11. BASIMDAN ÇEVİRİ 369
- ^ Toshiro Tanimoto, Thorne Lay (November 7, 2000). "Mantle dynamics and seismic tomography". Proc. Natl. Acad. Sci. U.S.A. 97 (23): 12409–10. Bibcode:2000PNAS...9712409T. doi:10.1073/pnas.210382197. PMC 34063. PMID 11035784.