Kullanıcı:Ato/Karanlık enerji
Kozmolojide karanlık enerji evrendeki madde-enerji dağılımını oluşturduğu düşünülen unsurlardan biridir. Karanlık enerji evrenin ivmelenerek genişlemesine yolaçar. Genel görelilikte bu etki Einstein alan denklemlerine kozmolojik sabit teriminin eklenmesi ile elde edilir. Bu bağlamda, kozmolojik sabit ve karanlık enerji birbirlerine denk kavramlardır.
Yapılan ölçümler ve kuramsal hesaplamalara göre, karanlık enerji evrenin yaklaşık %74'ünü oluşturmaktadır. Karanlık enerji büyük patlama ve karanlık madde ile beraber kozmolojide çok yaygın olarak kullanılan ΛCDM (Λ: kozmolojik sabit; CDM: Cold Dark Matter, Soğuk Karanlık Madde) paradigmasının temel öğelerinden biridir. Karanlık enerjinin varlığını destekleyen pek çok gözlemsel veri sayılabilir: (1) En yaşlı yıldızlarla evrenin yaşlarının karşılaştırılması, (2) Tip Ia süpernova patlamaları gözlemleri, (3) Kozmik arkaplan ışıması gözlemleri, (4) Akustik baryon salınımları, (5) Evrenin büyük ölçekteki yapısı.
Karanlık enerjiye ismi, Michael Turner tarafından, karanlık madde ile uyumlu olması için koyulmuştur.[1] Tıpkı karanlık madde gibi, karanlık enerji de ışıkla etkileşime girmez. Etkisi ancak çok büyük ölçekte gözlenebilir.
Gözlemsel Belirtiler[değiştir | kaynağı değiştir]
Yıldızların ve Evrenin Yaşlarının Karşılaştırması[değiştir | kaynağı değiştir]
Tip Ia Süpernova Patlamaları[değiştir | kaynağı değiştir]
Kozmik Arkaplan Işıması[değiştir | kaynağı değiştir]
Akustik Baryon Salınımları[değiştir | kaynağı değiştir]
Evrenin Büyük Ölçekte Yapısı[değiştir | kaynağı değiştir]
Kuramsal Açıklamalar[değiştir | kaynağı değiştir]
Kozmolojik Sabit ve Vakum Enerjisi[değiştir | kaynağı değiştir]
Karanlık enerjinin en basit açıklaması, genel görelilikte Einstein alan denklemlerine eklenebilecek, vakum enerjisine karşılık gelen, bir kozmolojik sabit terimidir. Einstein bu terimi 1917 yılında, statik bir evren modeli kurabilmek için kullanmıştı. Edwin Hubble'ın evrenin genişlediğini gösteren gözlemlerinden sonra, bu terimi denklemlerinden çıkardı. Parçacık fiziği açısından, kozmolojik sabit vakumun enerji yoğunluğuna karşılık gelir. Ancak parçacık fiziği yöntemleriyle elde edilen enerji yoğunluğu değeri (1074 GeV4), gözlenen değerden (10-47 GeV4) çok farklıdır. Vakum enerji yoğunluğunun değeri gerçekten 1074 GeV4 olsaydı, evrenin çok erken dönemlerden beri ivmelenerek genişlemesi gerekirdi.[2]
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ "Karanlık enerji" teriminin literatürde ilk görünüşü Turner'ın öğrencisi Dragan Huterer ile beraber yazdığı "Prospects for Probing the Dark Energy via Supernova Distance Measurements" makalesindedir. Bu makale Ağustos 1998'de arXiv.org sitesine yollandı, 1999'da da Physical Review D dergisinde yayınlandı (Huterer and Turner, Phys. Rev. D 60, 081301 (1999). Terimin bu makaledeki kullanılış biçimi, daha önce de yaygın olarak kullanıldığı izlenimi veriyordu. Cosmolog Saul Perlmutter, Illinois Üniversitesi'nden Martin White ile yazdığı Physical Review Letters'da yayınlanan bir makalede bu terimi Turner'a atfetti[1].(Bu not, İngilizce Wikipedia'nın 10 Ağustos 2013 tarihli Dark Energy maddesinden çevrilmiştir.)
- ^ Amendola, Luca; Tsujikawa, Shinji (2010). Dark Energy: Theory and Observations (İngilizce). Cambridge University Press. ISBN 9780521516006.