Konstantin Beyliği
Konstantin Beyliği | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1528-1837 | |||||||||
 Son Konstantin beyinin kişisel sancağı | |||||||||
 Cezayir-i Garp eyaleti vilayetlerinin Haritası. Konstantin Beyliği en doğuda, Titteri ve Tunus arasındadır. | |||||||||
| Tür | Yerel Valilik | ||||||||
| Başkent | Konstantin, Cezayir | ||||||||
| Resmî dil(ler) | Arapça Berberice Osmanlı Türkçesi | ||||||||
| Resmî din | Resmi: Maliki Sünni İslam Azınlıklar: İbadi Islam Yahudilik Katoliklik | ||||||||
| Hükûmet | Beylik; Cezayir Dayısının hükümdarlığı altında seçimli monarşi | ||||||||
| Bey | |||||||||
| |||||||||
| Tarihçe | |||||||||
| |||||||||
| |||||||||
| Günümüzdeki durumu | Cezayir | ||||||||
.jpg)
Konstantin Beyliği (Arapça: ), Gündoğumu Beyliği veya Doğu Beyliği (Arapça: بيليك الشرق veya Bâylik Al-sharq) resmi adıdır, Cezayir-i Garp eyaletinin'nin üç beyliğinden biriydi (diğer ikisi Médéa Beyliği olarak da bilinen Titteri Beyliği ve Gün Batımı Beyliği olarak da bilinen Batı Beyliği). Bölge Hafsiler'den alınmıştır. 1514'ten 1648'e kadar olan dönemde Konstantin'in Tunus Hafsîlerine olan bağımlılığı sona ermiş ve 1530'larda Cezayir'in merkezi gücüne kesin olarak bağlanmıştır. Ancak tüm eyaletin kontrolü ancak güçlü aşiret konfederasyonlarıyla yaşanan çatışmalardan sonra sağlanabilmiştir. Beylik, Fransa'nın Cezayir'i İşgali sırasında 1837 Konstantin kuşatması sırasında yıkıldı. Beyliğin temelleri üzerine 1848 yılında Fransızlarca Konstantin departmanı kuruldu.
Coğrafya[değiştir | kaynağı değiştir]
Konstantin vilayeti, kuzeyde Akdeniz, güneyde sahra çöl-, doğuda Tunus vilayeti ve batıda Titteri Beyliği ile sınırlanan ve kuzey kesiminde Babür dağları ile ayrılan geniş bir alanı[1] kapsamaktadır.[2].
En uzun noktasında yaklaşık 430 km uzunluğunda ve ortalama 330 km genişliğindedir. Vilayetin sahili, Bicâye'den Annâbe'ye kadar olan Sahel, dağlıktır.[2]
Beyliğin merkezi olan Konstantin en önemli şehirdi, onu Annaba[3] takip ediyordu, diğer şehirler ise Cicel, Collo, Bicaye, Mila, Msila, Tébessa ve Biskra.[4] idi.
Tarih[değiştir | kaynağı değiştir]
Doğu Beyliği, Cezayir-i Garp eyaleti'nin üç beyliğinden en önemlisi ve en zenginiydi. Bey genellikle Konstantin'de ikamet ederdi. Şehir bir plato üzerine kurulmuştur ve üç tarafı, dibinden Rummel Nehrinin aktığı derin bir vadiyle çevrilidir.
1514'ten 1648'e uzanan dönem, Konstantin'in Tunus Hafsileri'ne olan bağımlılığının sona ermesine ve 1530'larda Cezayir'in merkezi gücüne kesin olarak bağlanmasına tanık oldu. Eyaletin tamamının kontrolü ancak bölgenin güçlü aşiret konfederasyonlarıyla yaşanan çatışmalardan sonra elde edilmiştir.[5] 18. yüzyılda Konstantin, özellikle birkaç enerjik vali ve yetkin idarecinin birbirini takip etmesi sayesinde büyük bir siyasi istikrar dönemi yaşadı: Hasan Bey "Bou Kemia" (1713-1736), Hasan Bey Bou-Hanek (1736-1754), Hüseyin Bey Zereg-Aïnou (1754-1756), Ahmed Bey el Kolli (1756-1771) ve özellikle de eyaletin en dikkate değer valisi olarak kabul edilen Salah Bey (1771-1792).[6] Bu dönem, hükûmetin sağlamlaştırılması, kentsel gelişim çalışmaları, düzeni sağlamak için yapılan iç seferler ve Tunus-Cezayir Savaşları sırasında Tunus'a karşı yapılan birkaç başarılı seferin damgasını vurduğu bir dönemdi.[6]
Beyliğin servetinin çoğu tarımsal üretimden alınan vergilerden geliyordu. Yönetimin temsilcileri, yerel kentsel ve kırsal elitlere verilen ayrıcalıkların bedelini ödemeye devam ediyorlardı. Şehrin ulemaları kendi çıkarlarına göre yasa yapmakta tereddüt etmediler ve büyük aileler arasında ortak evlilik uygulamaları stratejileri aracılığıyla yeni ittifaklar da kuruldu. Böylece Ahmed Bey el Kolli, Bengana kızlarından biriyle ve ikinci evliliğinde de Mokrani ailesinin bir kızıyla evlenmişti. Ali Bey üç kızını Mokraniler ile evlendirdi. Son Bey'in annesi bir Bengana'ydı ve o da Mokrani'nin kızlarından biriyle evlenmişti.[5]
İktidarla bağlantılı entrikalara ek olarak, çeşitli hükûmet mevkileri için yarışanların rekabetleri ve hırsları tarafından körüklendi. Beylik, sosyo-ekonomik zorlukların arka planında vergi baskısının sertliği nedeniyle çok sayıda halk isyanı yaşadı.[5] Gerçekten de bu istikrarsızlık ekonomik durum, tarımsal üretim, kuraklık, kıtlık ve hastalık dönemleriyle ilişkiliydi.[5]
XVIII. yüzyılın sonunda beylik tarihindeki en kötü krizi yaşadı. Her taraftan saldırı altında olan ve iktidar mücadeleleri ve beyliklerin özerklik arzusuyla içeriden zayıflatılan, düşüşte olan bir güçtü. Konstantin'de 1792 ve 1814 yılları arasında on bir bey birbirinin yerine geçti.[7] Siyasi krizin yanı sıra, esas olarak rekabetten elde edilen gelirin azalması nedeniyle ekonomik kriz de Cezayir'i daha büyük bir katkı talep etmek için vilayetlere yönelmeye zorladı. XIX. yüzyılın başında Doğu Kabiliyeler'in büyük Derkaoua isyanı beyliği sarstı. Olay o kadar önemliydi ki bir bey öldürüldü.[7]
1830'da Cezayir'in Fransızlar tarafından ele geçirilmesinden sonra, Konstantiniler Ahmed Bey bin Muhammed Şerif'i iktidara getirdiler.[8] Bey, Fransız birliklerine karşı mücadeleyi örgütledi. Şehrin sakinlerinin direnişinin üstesinden gelmek için iki kuşatma gerekti ve 1837'de şehir düştü. Daha sonra Ahmed Bey Aurès Dağları'na sığındı ve 1848'de teslim olana kadar mücadeleye devam etti.[5]
Beylik Teşkilatı[değiştir | kaynağı değiştir]
Eyalet yönetimi[değiştir | kaynağı değiştir]
Beylikteki en yüksek makam Cezayir dayısı tarafından atanan Konstantin beyidir, özellikle Osmanlı ve Kuloğlu çevrelerinde beyler kendilerine emanet edilen eyaletlerde özerk güçlere sahipti.[1]
Bey'e (askeri bir rolü de olabilen)[9] bir dizi yönetici yardımcı olurdu:[10]
- Halife: Beyin vekiliydi ve görevleri; vergilerin toplanmasını sağlamak ve kazaları kontrol etmekti. Kendisine bağlı 9 aşiret vardı ve milislere sahip olabilirdi;[9]
- Ağa es Sbaihia: Eyalet birliklerine komuta ederdi ve Konstantin çevresindeki duarlardan oluşan bir süvarisi vardı;
- Başkatip: Cezayir paşası ve Babıali ile önemli yazışmaları yürüten bir tür genel sekreterdi;
- Baş mekaheli: Bey'in özel muhafızlarının başıydı;
- Başserradçı: Beyin ahırlarının başıydı;
- Başalam: sancaktarların şefiydi;
- Baş hazbadci: para taşıma konvoylarının amiriydi;
- Hoca el-hil at ve katırlardan sorumluydu.
Konstantin'in Yönetimi[değiştir | kaynağı değiştir]
Konstantin gerçek anlamda kentsel yönetim otoritelerine sahipti.[11];
Şehrin idaresinden ve polisinden sorumlu "belediye" sıfatlı Qaid ed-dar (Kaid ed-dar) adında bir görevli vardı, çok sayıda belediye görevlisi vardı:[9]
- "Kaid el-Bab" (Qaid el-Bab/Kapı lideri), hibe ve gümrük vergilerini toplardı;
- " Kaid es-souk" (Qaid es-souk/Market lideri), pazarları kontrol ederdi;
- " Kaid ez-zebel", temizlikten sorumluydu;
- "Kaid el-Casba", özellikle geceleri şehir polisinden sorumluydu;
- "Eminler" ya da ticaret şirketlerinin mütevellileri, işçileri denetlemekten ve anlaşmazlıkları çözmekten sorumluydu;
- "Oukil bit el-mal", yoksulların yararına boş arazileri yönetirdi;
- " Mukkadem", Yahudilerin başıydı;
- Bir "Berrah", resmi kararları duyururdu.
Yerel aileler, Osmanlı dönemi boyunca aktif bir rol oynadılar ve şehri paylaşan partileri canlandırdılar.[8] Sivil adalet, biri Maliki ve diğeri Hanefi olmak üzere iki Kadı'nın gözetiminde uygulanırdı. İki Kadı, Müftüler, "Aduller", "Medjelés (Meclis) "i oluşturuyordu. Bu mahkeme her Cuma toplanır ve en ciddi davalara bakardı. Mahkemeye Bey ya da "Kaid ed-dar" başkanlık ederdi.[10]
Konstantiniyye'de aralarında çok sayıda caminin de bulunduğu yaklaşık yüz dini kurum vardı. Her camiye bir İmam, birkaç Talip, bir Müezzin, bir Şeyh an-nadher (Habus mülkünün yöneticisi) ve ukiller veya tarikatın yönetiminden sorumlu temsilciler bağlıydı. Dinin lideri olarak kabul edilen ve aynı zamanda "Amir rakib el-hac" (hac kervanının sancaktarı) unvanını taşıyan "Şeyh el-İslam", yerel yaşamda çok fazla evrim geçirmiş önemli bir siyasi ve dini kurumdur.[10] Osmanlı döneminden önce Abdal-Muman ailesinin rolü iken, 1572'de Lefgoun ailesine geçmiş ve kolonyal fetih'e kadar burada kalmıştır.[12]
Kamu gücü[değiştir | kaynağı değiştir]
Beyin Türklerden ve Kuloğlu Türkleri'nden oluşan bir milisi vardı. Bu ordu "nouba" (garnizon) ve "mahalla" (sefer kolu) olarak ikiye ayrılmıştı. "Nouba "lar Konstantin, Annâbe, Biskra, Bicâye, Tébessa, Cicel ve Hamza şehirlerinde toplam 333 kişiden oluşan 22 "sefra "ya bölünmüştü. Hükümet bu düşük gücü telafi etmek için tribus makhzen.[13]
Eyalette Makhzen'in en eski ve en zorlu süvarilerini oluşturan "zmala", Ayn Malīlah ovasında kurulmuş savaşçı bir kabile oluşturuyordu. Reisleri "caïd ez-zmala" unvanını taşıyordu.[13] Diğer tüm kabile savaşçıları "Daïra" olarak adlandırılırdı ve askeri ve idari şefleri Konstantin'de bulunan "ağa ed-Daïra" idi, ancak şeyhler kabilelerin gerçek yöneticileriydi. Bu aşiretlere ek olarak, her büyük şeyh veya qaid'in belirli sayıda süvarisi vardı.[13] Kabiliye aşiretleri 15 ila 20.000 arasında piyadeyi silah altına alabiliyordu.[13]
Ayrıca Bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
Atıflar[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ a b Fatima Zohra Guechi, « Constantine au XIXe siècle : du beylik ottoman à la province coloniale 11 Haziran 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. », colloque Pour une histoire critique et citoyenne. Le cas de l'histoire franco-algérienne, 20-22 juin 2006, Lyon, ENS LSH, 2007.
- ^ a b Kaddache 1992, s. 149.
- ^ Kamel Kateb (2001), INED (Ed.), Européens, "indigènes" et juifs en Algérie (1830-1962), s. 69
- ^ Kaddache 1992, s. 191
- ^ a b c d e Siari-Tengour Ouarda, « Présentation », dans : , Histoire de Constantine sous la domination turque 1514-1837. sous la direction de Vayssettes Eugène. Saint-Denis, Editions Bouchène, « Histoire du Maghreb », 2002, p. 7-18. URL : https://www.cairn.info/histoire-de-constantine-sous-la-domination-turque--9782912946492-page-7.htm 31 Aralık 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ^ a b André 1987, s. 137.
- ^ a b La Kabylie orientale dans l'histoire: pays des Kutama et guerre coloniale, Şablon:Op. cit. Şablon:P..
- ^ a b André 1987, s. 145.
- ^ a b c Kaddache 1992, s. 151.
- ^ a b c Kaddache 1992, s. 152
- ^ G. Camps, J. Gascou, A. Raymond and L. Golvin, « Cité », Encyclopédie berbère [Online], 13 | 1994, document C74, Online since 01 March 2012, connection on 31 March 2020. URL: http://journals.openedition.org/encyclopedieberbere/2293 4 Nisan 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ^ André 1987, s. 143.
- ^ a b c d Kaddache 1992, s. 153'e güveniyordu.
Bibliografya[değiştir | kaynağı değiştir]
- Kaddache, Mahfoud (1992). Algeria during the Ottoman period – L'Algérie durant la période Ottomane. Alger: Alger: O.P.U. ISBN 9961000994.
- Raymond, André (1987). ""The characteristics of an "average" Arab city in the 18th century. The instance of Constantine." - " Les caractéristiques d'une ville arabe "moyenne" au XVIIIe siècle. Le cas de Constantine. "". Revue de l'Occident musulman et de la Méditerranée (44): 134-147. doi:10.3406/remmm.1987.2163.
- Temimi, Abdeljelil (1973). ""The Constantine flag at the time of Hadj Ahmed, last Bey of Constantine" - " Le drapeau constantinois à l'époque de Hadj Ahmed, dernier Bey de Constantine "". Revue de l'Occident musulman et de la Méditerranée (15–16): 323-326. doi:10.3406/remmm.1973.1252.
- Juchereau de Saint-Denis, Antoine (1831). Statistical, historical, military and political considerations about the regency of Algiers - Considérations statistiques, historiques, militaires et politiques sur la régence d'Alger.
- Julien, Charles-André (1994). History of North Africa, from its origins to 1830 – Histoire de l'Afrique du Nord, des origines à 1830. s. 677-677. ISBN 978-2-228-88789-2.