Kip sayfasının kaynağını görüntüle

{{Örnekler|20%|
* geldi
* gidecekti
* yazmışsa
* okuyor
* bakmalı}}
'''Kip''', [[dilbilgisi]]nde bir [[fiil]]in kök veya gövdesinin zaman, yargı veya niyete göre girdiği geçici kalıptır. Kip, bir fiilin [[haber kipi|haber]] veya [[dilek kipi]] eklerinden birini almış hâlidir.

Kip halindeki bir fiilde [[şahıs eki]] olmak zorunda değildir. Şahıs eki almamış kipler genellikle ilgili fiilin 3. tekil şahıs çekimi ile aynıdır:

* geldi, gitmiş, çalışır, duyacak, koş, yapmalı, alışsa vs.

[[Fiil çekimi]]nde kipe şahıs ekleri de eklenir:

* geldim, geldin, geldi, geldik, geldiniz, geldiler

== Haber kipleri ==
{{Ana|Haber kipi}}
Haber kipleri bir fiilin (eylemin) hangi zaman aralığında (geçmişte, şu anda, gelecekte veya geniş zamanda) gerçekleştiğini bildirir. Haber kiplerinin ekleri fiil köklerine zaman kavramı kazandırır. Bu nedenle haber kiplerine ''zaman kipleri'' de denir. Ekleri: -ecek, -r, -di, -miş, -yor olan zaman kipleri beşe ayrılır:

=== Geniş Zaman ===
'''-ar/-er/-ır/-ir/-ur/-ür/-r''' ekleriyle oluşturulur:
* bak'''ar'''sın, öde'''r'''ler, sev'''er''', gel'''ir'''iz, oku'''r'''um, başla"'r"'lar

=== Gelecek Zaman ===
'''-ecek/-acak''' eki ile oluşturulur:
* Yaz'''acak'''

=== Şimdiki Zaman=== 
'''-(i)yor''' ve '''-mekte''' ekleri ile oluşturulur:
* gel'''iyor''', yüz'''mekte'''

=== Görülen (Bilinen) Geçmiş Zaman ===
'''-dı/-di/-du/-dü/-tı/-ti/-tu/-tü/''' ekleri ile oluşturulur:
* bak'''tı''', doy'''du'''m

=== Duyulan (Öğrenilen) Geçmiş Zaman ===
'''-mış/-miş/-muş/-müş''' ''ekleri ile oluşturulur''
* Öğren'''miş'''ler

== Dilek Kipleri ==
{{Ana|Dilek kipi}}
İstenilen veya tasarlanan bir hareketi anlatan kiplerdir. Bu kiplerde açıkça bir zaman ifadesi bulunmaz. Dilek kipleri dörde ayrılır:

=== Emir Kipi ===
Emir kipinin eki yoktur ancak şahıs eki alabilir. Emir kipinde çekilen bir fiilde yalnızca fiil kökü ve şahıs eki bulunur. Bütün dillerde bu kip, acil durumlarda da kullanıldığından fiilin en kısa şeklidir. 1. tekil (ben) ve çoğul (biz) için çekimi yoktur:
* gel, gel-sin, gel-in(iz), gel-sinler
* git, git-sin, gid-in(iz), git-sinler
* yap, yap-sın, yap-ın(ız),yap-sınlar

=== Gereklilik Kipi ===
Türkçede '''-meli/-malı''' ekleriyle oluşturulur.
* düş-meli, git-meli, al-malı, yap-malı

=== İstek Kipi ===
Türkçede '''-a/-e''' ekleriyle oluşturulur.
* gel-e-y-im, gel-e-sin, gel-e (3. tekil), gel-e-l-im, gel-e-siniz, gel-e (3. çoğul)

=== Dilek-Şart (Koşul) Kipi ===
Türkçede '''-se/-sa''' ekiyle oluşturulur.
* O gelir'''se''' ben de gelirim.

== Çekimli Fiiller ==
Çekimli fiil, kip halindeki bir fiilin herhangi bir [[şahıs eki]]yle ifade edilmiş halidir:
* Gör+dü+m (bilinen geçmiş zaman, 1. tekil şahıs)

Çekimli bir fiilde sırayla şu üç bölüm bulunur:
# Fiil kök veya gövdesi
# Kip eki
# [[Şahıs eki]]

Kip ekleri, fiil kökünden sonra gelerek ona zaman manası veya tasarlanan, istenen bir hareketle ilgili mana kazandırır. Sadece kip eki almış olan bir fiil, o fiilin üçüncü tekil şahıs için çekilmiş haliyle aynıdır:
* Gitti (gitmek fiilinin bilinen geçmiş zaman kipi)
* Gitti (gitmek fiilinin bilinen geçmiş zamanda 3. tekil şahıs çekimi

Bu kuralın bir tek istisnası vardır. [[Emir kipi]]nin kip eki olmadığı için yalın haldeki kök, emir kipinin 2. tekil şahıs çekimi ile aynıdır:
* Dinle (dinlemek fiilinin emir kipi)
* Dinle (dinlemek fiilinin emir kipinde 2. tekil şahıs çekimi)

Çekim örneği:
{| class="prettytable" 
|- bgcolor='#C0F0F0'
!Şahıs
!Çekimi
|-
| 1. tekil || çalış-ı-yor-''um'' 
|-
| 2. tekil || çalış-ı-yor-''sun''
|-
| 3. tekil || çalış-ı-yor 
|-
| 1. çoğul || çalış-ı-yor-''uz'' 
|-
| 2. çoğul || çalış-ı-yor-''sunuz''
|-
| 3. çoğul || çalış-ı-yor-''lar'' 
|}

Bir çekimli fiilde iki kip eki de bulunabilir. Bu tür fiillere bileşik zamanlı fiiller denir.

== Birleşik zamanlı fiiller ==
[[Birleşik zamanlı fiiller]] bir kip eki ve bir ek fiil almış fiillerdir.

=== Hikâye Birleşik Zamanı ===
Ana kipin sonuna '''-di''' ek fiili eklenerek oluşturulur:
* Giderdi (geniş zamanın hikâyesi)
* Okuyordu (şimdiki zamanın hikâyesi)
* Gelecekti (gelecek zamanın hikâyesi)
* Duymuştu (geçmiş zamanın hikâyesi)
* Öğrenmeliydim (gereklilik kipinin hikâyesi)

=== Rivâyet Birleşik Zamanı ===
Ana kipin sonuna '''-miş''' ek fiili eklenerek oluşturulur:
* Bakarmış (geniş zamanın rivayeti)
* Yazacakmışsın (gelecek zamanın rivayeti)
* Boyuyormuş (şimdiki zamanın rivayeti)
* Bulsaymış (istek kipinin rivayeti)

=== Şart Birleşik Zamanı ===
Ana kipin sonuna '''-se''' ek fiili eklenerek oluşturulur:
* Atıyorsa (şimdiki zamanın şartı)
* Alacaksan (gelecek zamanın şartı)

Emir kipinin bileşik zamanı yoktur. İstek ve dilek-şart kiplerinin şartı yoktur. Görülen geçmiş zamanın ise rivayeti yoktur.

== Diğer Dillerde Kipler ==
[[Altay dilleri|Altay]] ve [[Ural dilleri]]ne dâhil olmayan dillerde kipler genellikle kelimenin sonlarına gelen eklerle oluşturulmazlar. Türkçedeki bazı kipler, mesela [[Hint-Avrupa dil ailesi|Hint-Avrupa dilleri]]nde yoktur. [[Hint-Avrupa dil ailesi|Hint-Avrupa dilleri]]nden [[Almanca]]da [[istek kipi]] (Almanca: optativ) incelenecek olursa, Türkçede tek başına bir cümleyi oluşturan ''geleyim'' kelimesi, Almancaya şu şekillerde tercüme edilebilir:
* ''Ich soll (mal) kommen.''
* ''Ich komme (mal).''
* ''Ich möchte (mal) kommen.''
* ''Ich darf (mal) kommen.'' …
Başka bir örnek:<br />
{{Eski Yunanca|εἰ γὰρ πορεύοισθε|d=ei gar poreuoisthe|t=Seyahat etseydiniz ya!}}.

[[Sümerce]] gibi bazı dillerde dilek-şart kipi, birinci tekil şahıs için başka şekilde oluşturulmaktadır:

{| class="prettytable" 
|- bgcolor='#C0F0F0'
!Kişi
!Örnek(Sümerce)
!Tercümesi
|-
| 1. || '''''ga'''-na-b-dug'' || Ona söyleyeceğim.
|-
| 2./3. || '''''ḫe'''-mu-ù-zu'' || Öğreneceksin.
|-
|}

== Kaynakça ==
{{kaynakça}}

{{Türkçede zamanlar}}

<!-- Kategoriler -->

[[Kategori:Kipler| ]]
[[Kategori:Türkçede kipler| ]]