Kızıl-ool Sançı
 | Bu madde, öksüz maddedir; zira herhangi bir maddeden bu maddeye verilmiş bir bağlantı yoktur. (Eylül 2022) |
| Kızıl-ool SANÇI | |
|---|---|
| Doğum | 1 Ocak 1931 |
| Ölüm | 1977 |
| Uyruk | SSCB, Tuva |
| Alanı | höömeyci, sıgıtçı, besteci |
Kızıl-ool SANÇI Dongakoğlu — Tıva ÖSSC'nin kültürünün önemli işçisi. Övür'ün höömey-sıgıt okulundan, sıgıtçı-höömeyci, şair,besteci, halkın arasında “Аrtist” unvanlı - Kızıl-ool Dongakoğlu Sançı tüm yönleriyle mütekamil, zeki-akıllı, yetenekli kişi.
Yaşamı[değiştir | kaynağı değiştir]
Kızıl-ool Dongak oğlu Sançı, Övür ilinde höömey okulunun kurucularındandır, Tıva ÖSSC'nin Onur Sanatçısı, şair, besteci ve kültürel bir mümessildir. 1931 yılı Övür kojuunu Çoza akarsuyu yakınındaki Torgalıg köyüne bağlı Kadıır-Tayga yerleşiminde doğmuştur. Çocukluğundan beri büyüklerinden, hikâyeler, masallar, Tıva topraklarının eski zamanlarını meraklıca dinledi ve kendisi için bir hikâye anlatıcısı olan höömeyci'nin bir bilgi katmanını topladı. Höömeyi, Soruktu Kırgıs ve Kombu Ondar'ın seslendirdiği Tıva gırtlak şarkılarının kayıtlarını dinledikten sonra uygulama yapmaya başladı. Boğaz şarkılarının ustalarını dinlerken, iç ruh haline karşılık gelen bireysel performans şeklini bulmaya yöneldi. 1950 yılında Sahalin Adası'nda görev yaparken defalarca askeri birliğin konserlerine katılmış, eşsiz boğaz şarkısıyla dinleyicilerin beğenini toplamıştır. Askerlik sonrası doğduğu köye geldi, yetenekli gençleri topladı, ajitasyon ve kültür grubu "Çadagan"ı oluşturdu. 50'li yıllara doğru, grubuyla birlikte Kızıl'daki parkta ve Tıva Tiyatrosu sahnesinde "yeşil sahnede" gerçekleşen konser programlarına başarıyla katıldı. "Sıgıt"ı, "igil" adlı halk enstrümanının eşliğinde "Dıngıldayım hıldarı deg"(igil telleri gibi") şarkısını 1957'de 26 yaşındayken seslendirdi. Çaa-Suur (Yeniköy) köyünün "Kadıy-Bajı" ajitasyon grubunun amatör konserlerine katıldı. O zamanlar, Kızıl-ool Sançı, köy veterineri olan Iyma Kök-kıs Möngülkızı'nı beğenir ve evlenir. Kızıl-ool, atlara çok düşkündü, her zaman atların binicilik stilleriyle ilgileniyordu. Bu büyük ilgisi, "Dorug-Dayım" şarkısının söz ve müziğinin oluşmasını sağladı. Ayrıca "A'dım" (Atım) dansını sahneledi ve ilk kez seyirciye Tıva Türk atının tüm iç dünyasını koreografide gösterdi. 1957'de, Kızıl-ool ilk kez Tıva cumhuriyetinin dışına seyahat etti. Höömey ile dinleyicileri gittiği yerde etkilemiştir. 1964'te Moskova Kültür Günleri etkinliklerinde Tıva Halk Cumhuriyeti'nin SSCB'ye ile birleşmesinin 20. Yılına özgür Kongre Sarayı'nın salonunu olan Çaykovski Salonu'nda ve I.A. Likhachev Otomobil Fabrikası Kültür Sarayı'nda sahne alır. Handagaytı Kültür Evi'ndeki "Çadagan" topluluğunun bir parçası olarak amatör performansların ödüllü ve diploma sahibi oldu. 1966'da Ulan-Üde'de diploma kazandı. Aynı yıl Tıva ÖSSC'nin Onur İşçisi unvanını aldı. Kızıl-ool tüm Tıva milli enstrümanlarını çaldı. Doşpuluur eşliğinde höömey şarkıları seslendirdi. Devlet Televizyonu ve Radyo Yayıncılık arşivinin altın fonunda, performansı ve onunla yaptığı röportajdaki boğaz şarkılarının kayıtları korunmuştur. "Çoza Hemnin Oglu" (Çoza ırmakoğlu) 1983'te yayımlandı, "Çadagannın Hıldarından" şiirleri koleksiyonu çoğu şarkı oldu. Şiiri lirizm, berraklık, düşüncelerin inceliği ile ayırt edilir. Anadil ve folklor uzmanı Kızıl-ool sanatsal ifade araçlarına ustaca hakimdir. Birçok şiiri halk arasında popüler şarkılar haline gelmiştir ve amatör gösterilerin repertuvarını kültür evlerinde bırakmaz.[1]
Ailesi[değiştir | kaynağı değiştir]
Kızıl-ool altı çocuk babasıdır. Oğlu Bejenbil babasının izinden gitti, "Tuva" müzik topluluğunda çalıştı. En büyük kızı Klara Sançı pedagog, "Rusya Federasyonu Genel Eğitim Fahri İşçisi"dir. Öbür kızı Kommuna, ekonomist-muhasebecidir. Oğlu Buyan-Oçur çoban, kızı Saina kültürel bir figür, kızı Karanmaa aşçıdır.[2]
Anıt[değiştir | kaynağı değiştir]
Dus-Dag belediyesinde Kırsal Kültür Evi'nin adı Kızıl-ool Sançı'dır.
Literatür[değiştir | kaynağı değiştir]
- Bаdırgı M. M. Tvоrçеskiе pоrtrеtı hооmеyistоv. – Kızıl GUP «Tıvаpоligrаf», 2008.
- Kırgıs Z. K. Tuvinskое gоrlоvое pеniе: еtnоmuzıkоvеdçеskое isslеdоvаniе. – Nоvоsibirsk: Nаukа, 2002
- Sаnçı K.D. Çаdаgаnnın hıldаrı. – Kızıl, 1986. – s.5.
- Kısıgbаy Dоrju Höömеyji (çurumаl).// Şın, 1965. – iyul 18.
- Sаnçı Dеspil-ооl. Çоzа hеmnin ırааjızı. //Şın, 2005.-аprеl 2.
- Sаrıglаr Аldın-kıs. Hоmus ışkаş hоyug ünüm…// Şın, 2011. – iyul 9.
- Ооrjаk О.H. Çоzа hеmniñ höömеyjizi Sаnçı Kızıl-ооl. Övürnüñ höömеy-sıgıt şkоlаzınıñ ündyеzilеkçizi. Kızıl: "Tıvаpоligrаf", 2014
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ "Kızıl-ool Sançı biyografisi". 25 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "Ailesi". 30 Eylül 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi.
Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]
Tıva müziği hakkında 24 Temmuz 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.