Haytarma (halk oyunu)
Haytarma veya Kaytarma (Kırım Tatarcası: Qaytarma; Türkçe: Döndürme), Kırım Tatarlarının millî halk oyunlarından biridir.
Halk oyununun özellikleri[değiştir | kaynağı değiştir]
Doğanın dolaşımının sonsuz hareketini sembolize eder.[1]
Komşu halklardan Urumlar, Karaylar ve Kırımçaklar da Haytarma dansını yaparlar.[2][3][4][5]
Ağır hava, Horan, Çoban oyunu, Yavluk havası, Tım-tım, Emir-jelyal, Dzhiyyn, Godday Haytarması gibi geleneksel Kırım Tatar halk oyunlarından biridir. Özellikle düğünlerde ve bayramlarda yapılan bir halk oyunudur.[6] Önde gelen temsilcileri arasında Hayri Emir-Zade, Hüseyin Bakkal, Şahzade Mahmutov, Akim Dzhimilev, Anife Çolakova, Selima Çelebiyev, Refat Asanov, Nusret Şabanov, Rüstem Gaziev, Remzi Bakkal, Ali Alimov, Enver Alimov bulunur.[7]
Kırım Tatarlarının gönlünü, kimligini gösterdiği bir oyundur.[8]
Dans hareketlerinin karakteristik özellikleri[değiştir | kaynağı değiştir]
Kadınlar ince vücutludur. Kollar omuzların hemen altında yanlara açılmış, dirsekler bükülmüştür. Elleri dalgalı olarak sağdan sola döndürülerek hareket eder. Bacakların ana hareketi ayak parmak uçlarında değişken adımlarladır. Omuzlar yukarı ve aşağı kısa hareketlerle oynarlar. Erkeklerde gergin, zarif bir vücut vardır. Eller omuzların üst tarafına açılır, dirsekler bükülür. Eller yumruk halindedir ve avuç içleri yavaşça kendilerine döner. Bacakların ana hareketi değişken adımlarladır. Omuzlar yukarı ve aşağı, ileri geri hareket ederler. Eşli dansta, dans eden kızlar, partnerlerini zarif ve cilveli hareketlerle dansa ikna ederler. Coğrafi yakınlığı olup yakın temasta bulunulan Kafkasya halkları, Yunanlar, Bulgarlar, Gagavuzlar ve çeşitli Türk halklarının dansları arasında benzerlikler bulunur.[7]
Tarihi[değiştir | kaynağı değiştir]
Araştırmacı AV Bogorod'a göre, Haytarma dansının kökeni derviş dansından gelmektedir.[9] Başka bir görüşe göre, 1492 yılında İber Yarımadası'ndan sürgün edilen Sefarad Yahudilerinin Kırım'a gelmesiyle birlikte ortaya çıktı. İlk olarak Kırım Çingeneleri bu dansı onlardan aldı. Ayrıca dansın ilk kaydının 1793 yılında yazıldığı anlaşılmıştır.[10][11]
1925 yazında Usein Bodaninsky, Osman Agchoragli ve Asan Refatov, Kırım'ın orta, kırsal ve doğu bölgelerindeki 55 yerleşime 25 dans türü kaydederek bir keşif gezisi düzenledi.[12]
Kültüel etkileri[değiştir | kaynağı değiştir]
2013 yılında Ahtem Seitablayev'in yönetmenliğinde gerçekleştirilen Haytarma ilk Kırım Tatar filmi, Haytarma dans performansı ile başlar.[13] Filmde Kırım Tatarı Sovyetler Birliği kahramanı ve test pilotu Ahmet Han Sultan'ın hayatı ve 18 Mayıs 1944 yılı Kırım Tatar Sürgünü ele alınır.[14][15][16] Haytarma "geri dönüş" anlamına da gelmektedir.[17]
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ Kochnova, Olga Anatolyevna (2014). "Семиотический анализ художественного фильма «Хайтарма»" [“Haytarma” filminin göstergebilimsel analizi]. Kültür Bilim (Rusça). Tauride stüdyoları. ss. 66-71. 13 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Haziran 2020.
- ^ "Karaite hayatı" (PDF) (Rusça), 7. 1911. 15 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 28 Haziran 2020.
- ^ Ribalko, Aleksander (27 Temmuz 2005). "С приазовскими греками в Карпатах танцевали хайтарму" (Rusça). Greek.ru. 12 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Haziran 2020.
- ^ "Нацменшини на лінії розмежування: греки Приазов'я" (Rusça). radiosvoboda.org. 23 Ocak 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Haziran 2020.
- ^ "Греки ДНР отметили День «Охи»" (Rusça). ukraina.ru. 29 Ekim 2017. 31 Ekim 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Haziran 2020.
- ^ "Весілля в Криму по-кримськотатарськи (фотогалерея)" (Rusça). radiosvoboda.org. 12 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Haziran 2020.
- ^ a b "Крымскотатарский народный танец" [Kırım Tatar halk dansı] (Rusça). Avdet.org. 30 Aralık 2013. 12 Şubat 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Haziran 2020.
- ^ "Sadece Qırımtatarlarnıñ Añlayacağı Malumatlar" [Sadece Kırım Tatarlarının Anlayacağı Bilgiler] (Kırım Tatarcası). Kırım'ın Sesi Gazetesi. 12 Ağustos 2018. 19 Ağustos 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Haziran 2020.
- ^ Богород, А. В. (2015). "Танцювальні ритуали і практики мусульман" [Müslümanların dans ritüelleri ve uygulamaları]. Gileya: Bilimsel bülten (Ukraynaca), 103. Pелігієзнавчий Aспект (Dini Yön). ss. 227—232. 3 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Haziran 2020.
- ^ Казаченко Б.Н., Бакши Н.Ю., Ачкинадзе А.Л. (2016). "Музыкально-поэтическое наследие крымчаков" (Rusça), 2 (Вопросы крымскотатарской филологии, истории и культуры bas.). 13 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Haziran 2020.
- ^ Yevpatoriya, Juft Kale (2008). Святыни и проблемы сохранения этнокультуры крымских караимов-караев: материалы научно-практической конференции в рамках Международного этнографического фестиваля «Караи собирают друзей» [Kırım Karaitlerinin etnik kültürünün ve türbelerinin korunması sorunları: Uluslararası Etnografya Festivali "Karas Toplama Dostları" çerçevesinde bilimsel-pratik bir konferansın materyalleri 14-16 Eylül 2007]. Simferopol (Akmescit): Kırım Karaitleri Derneği "Kırım Karayları". s. 263. 30 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Mart 2022.
- ^ Babi, А. Н. (2004). Крымскотатарский народный танец в фольклорно-этнографических исследованиях 20-30-х гг. ХХ ст [Folklor ve etnografik çalışmalarda Kırım Tatar halk dansı] (Rusça). Karadeniz halklarının kültürü. ss. 75-78. 12 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Haziran 2020.
- ^ "В Днепропетровске презентовали сканадальный фильм о депортации татар из Крыма" [Dnepropetrovsk Kırım Tatarların skandal bir filmi gösterildi] (Rusça). 34.ua. 21 Mart 2014. 13 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Haziran 2020.
- ^ "Production news: Haytarma". Ukraine Film Office. 5 Ekim 2012. 29 Ekim 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Haziran 2013.
- ^ "Türkiye gösterimi". 2 Mart 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Şubat 2016.
- ^ Haytarma filminin IMDB sayfası.
- ^ "Haytarma movie preview appears". QHA Crimean News Agency. 30 Mart 2013. 29 Ekim 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Haziran 2013.