Gezer Han
Gezer Han (Moğolca: Гэсэр Хаан, Tibetçe: གེ་སར་རྒྱལ་པོ "Gesar Gyalpo", Azerice: Gezər Xan, Farsça: گسار خان, Macarca: Geszer Kán, Rusça: Гесар-хан veya Кесар) - Türk, Altay, Moğol ve Tibet efsanelerinde adı geçen söylencesel hakan. “Abay Geser” veya Geser (Keser, Kezer) Han olarak da anılır. Türk, Moğol ve Tibet, Tunguz efsane kahramanıdır. Moğol ve Tibet yönü ağır basar. Sezar, Kayzer isimleriyle benzerliği[1] dikkat çekmiştir. Gerçekleştirdiği akınlar ve yaptığı kahramanlıklar uzun destanlarda işlenmiştir. Tarihsel bir kişilik olduğu iddia edilmiş fakat ispatlanamamıştır. Mucizevi bir doğumu olmuş, babasız dünyaya gelmiştir. Türk destanlarındaki gibi yeraltına iner. Geri dönmeyi başarır.[2] Büke Beligte asıl adıdır. Gökyüzünden Tanrılar tarafından yeryüzüne gönderildiğine inanılır.
Gezer Destanı
Tibet, Buryat, Bhutan, Moğol versiyonlarının hepsinde ortak motif olarak Geser, olağanüstü bir doğumla dünyaya gelir. Hor görülen ve ihmal edilen çocukluk yıllarından sonra hükümdar olur.[3] Bir dizi muhteşem kahramanlık yaptıktan sonra ilk eşini elde eder. Sonraki bölümlerde kavmini, insan ve insanüstü kaynaklı çeşitli dış tehlikelere karşı savunur. Halkını kurtarmak için gizli bir aleme yolculuk yapar ve daha sonra bu maceradan da başarılı olarak geri döner. Bu durum destanda ölüp dirilme şeklinde görünür.
Chadwick ve Zhirmunsky, Geser efsanesinin, Türk kaylarıyla (destanlarıyla) benzer yönlerini tespit etmeye çalışmışlardır. Moğol, Tibet ve Ladakh halkları arasında bilinen bu kahramanlık destanın Türki desenlere pek çok açıdan uygun düştüğünü düşünürler.[4] Bu benzerliklerin ortaya çıktığı noktalar aynı zamanda hikayenin de anahatlarını oluşturur.
- (a) Kırgız kahramanı Bolot gibi Geser de çocukken yeraltına iner.
- (b) Yeraltı geçidine, kayalık bir dağdaki bir delik veya oyuktan girer. (Bkz. Taşkapı)
- (c) Tıpkı Türk şamanı Karaçak (Karaşah) gibi dişi bir ruh aracılığıyla yönlendirilir.
- (d) Bu koruyucu ruh, yeraltındaki korkunç düşmanlara karşı ona yardımcı olur.
- (e) Bolot gibi, o da ölümsüzlük yiyeceği ve yaşam suyu taşıyarak dünyaya geri döner,
- (f) Altay şamanları gibi Geser de kavmini iyileştireceği otu elde etmek için cennete giden bir kuşun sırtına biner.
Etimoloji
(Ges/Gez/Kes/Kez) kökünden türemiştir. Gezmek fiilinden türemiştir. Atıcılıkta nişan işareti Gez olarak anılır. Moğolcada Gezeg, saç düğümü demektir.
Dipnotlar
- ^ Science and Civilization in China, Joseph Needham , Cambridge University Press, 1954 (İngilizce)
- ^ Türk Söylence Sözlüğü, Deniz Karakurt, Türkiye, 2011, (OTRS: CC BY-SA 3.0)
- ^ Geoffrey Samuel, Civilized Shamans: Buddhism in Tibetan Societies, Smithsonian Institution Press, 1993 ISBN 978-1-560-98620-1
- ^ Epics of Central Asia, Nora Kershaw Chadwick; Viktor Zhirmunsky, Cambridge University Press, 1968 ISBN 978-0-521-14828-3
Dış bağlantılar
- Epic of King Gesar – Sarangerel Odigon (İngilizce)
- Abai Geser (İngilizce)
- Гесэр (Гэсэр, Гес(с)ер-хан, Гесар, Кесар) (Rusça)