Etnik mizah sayfasının kaynağını görüntüle

[[Dosya:Jew jokes.jpg|küçükresim|ABD'de 1908'de [[Yahudi]]lerle ilgili basılmış bir [[fıkra]] (mizah) kitabı.]]
'''Etnik mizah''' veya '''etnik şaka''', etnik, ırksal veya kültürel bir grupla ilgili mizahı amaçlayan ve genellikle esprisi için söz konusu grubun etnik bir klişesine atıfta bulunan bir [[mizah]], [[şaka]] türüdür.

Etnik mizaha ilişkin algılar tartışmalıdır. Mesela [[Birleşik Krallık]]'ta İngiliz [[sosyolog]] [[Christie Davies]], bu mizah türünün  tarafından halkın belli kesimince ırkçı ve saldırgan bulunurken, bazı kişiler için kişinin kendi etnik kökeniyle dalga geçen şakalarının kabul edilebilir sayılabileceğine dair örnekler vermektedir. Sosyolog Christie Davies, 1982 yılında yayınlanan Etnik Şakalar, Ahlaki Değerler ve Sosyal Sınırlar başlıklı makalesinde, etnik mizahın işlevinin insan grupları arasında net bir sınır çizme amacı güttüğü düşüncesindedir.<ref>{{haber kaynağı|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/uk_news/1972565.stm|başlık=Why do people find racist jokes funny?|çalışma=[[BBC News]]|tarih=7 Mayıs 2002|erişim-tarihi=22 Ocak 2009|arşivurl=https://web.archive.org/web/20180827205931/http://news.bbc.co.uk/2/hi/uk_news/1972565.stm|arşivtarihi=27 Ağustos 2018|ölüurl=hayır}}</ref><ref>[[Christie Davies]] "The Irish Joke as a Social Phenomenon". In John Durant and Jonathan Miller. Laughing Matters: A Serious Look at Humour. London: Longmans. {{ISBN|978-0-470-21185-4}}</ref> Toplumun uç kesimindeki kişılere yönelik şaka ve mizah, belirli bir gruba aidiyetin muğlak veya belirsiz olarak görülebileceği durumlarda bu mizahı yapan kişilerde güven uyandırmaktadır. Bu tür şakalar özellikle sanayi çağının büyük toplumlarında yaygın durumdadır, çünkü bu toplumlarda insan ilişkilerini kişiliksizleştirme ve bireyler arasındaki sınırları bulanıklaştırma eğiliminde olan piyasa ya da yönetim gibi kurumlar egemendir. Etnik mizah "bu tür toplumları yöneten rakip normların ve çelişkili değerlerin neden olduğu endişeleri ifade eder".<ref name=Posos/> Davies, etnik şakaların etnik [[stereotip]]leri (algıları) güçlendirdiğini ve bazen şiddet çağrılarına yol açtığını savunmaktadır.<ref name=Posos/><ref>{{kitap kaynağı| url=https://books.google.com/books?id=aZkRJJnc6BUC&q=Davies,+Christie.+Ethnic+Humor&pg=PA57 |başlık=An Anatomy of Humor|isbn=9781412817158|soyadı1=Berger|ad1=Arthur Asa}}</ref>  Etnik gruba yönelik algılanan zarar, 1970'lerde etnik Polonya şakaları çok yaygınlaştığında Polonya Dışişleri Bakanlığı'nın ABD Dışişleri Bakanlığı'na şikayette bulunması gibi büyük bir endişe kaynağı olabilir.<ref>Dominic Pulera, "Sharing the Dream: White Males in Multicultural America". p 99.</ref> Öte yandan benzer şekilde mizah düzeyinin, seviyesinin aşılması 2006'daki [[İran Karikatür Krizi]]'nde olduğu gibi isyan ve ayaklanmalara, iç çatışmalara bile sebebiyet verebilir.<ref>{{haber kaynağı|url=https://www.hurriyet.com.tr/dunya/karafatma-krizi-4463041|çalışma=Hürriyet Gazetesi|başlık=Karafatma Krizi|tarih=24 Mayıs 2006|erişimtarihi=24 Eylül 2023|arşivurl=https://web.archive.org/web/20210211121642/http://www.hurriyet.com.tr/dunya/karafatma-krizi-4463041|arşivtarihi=11 Şubat 2021|ölüurl=hayır}}</ref>

Türkiye'de etnik mizaha [[Karadeniz fıkraları]] örnek gösterilebilir.

==Akademik etnik mizah teorileri==
{{Ayrıca bakınız|Mizah teorileri}}

Etnik mizahın baskın ve en yaygın bilinen teorisi, fıkraları bağlamsal olarak tanımlayarak farklı ülkelerin fıkra geleneklerinde sosyal düzenlilikleri keşfetmeye çalışır. Bu teorinin yazarı Christie Davies, 1982 yılında yayınlanan "Etnik Fıkralar, Ahlaki Değerler ve Sosyal Sınırlar" adlı makalesinde  temel argümanları ortaya koymuştur. Davies'in yaklaşımı [[Victor Raskin]]'in (1985) Semantik Senaryo Mizah Teorisi'ne, daha doğrusu ikili karşıtlıklar üzerine etnik mizahla bağlantılı argümanlara dayanmaktadır. Raskin sadece (çoğunlukla [[Yahudi mizahı]]ndan) örnekler vererek temel ikili karşıtlıkları tanımlarken, Davies senaryoların geçerli olduğu durumları araştırır; örneğin, en yaygın karşıtlık olan aptal/zeki karşıtlığının ilgili iki etnik grubun sosyal gerçekliğinde belirli koşullar altında uygulandığını keşfetmiştir.<ref name="Posos" />

Christie Davies etnik mizah öğeleri üzerine 1990 yılında “Dünyada Etnik Mizah” ismiyle bir kitap çıkarmıştır. Bu kitapta etnik mizahın toplumlarda iki dışlanmış topluluk üzerine odaklandığını belirtmiştir. Bu topluluklardan biri, egemen toplumdan farklı bir dili ve bir yaşam tarzı  bulunmaktadır.Bu kesim çoğu zaman egemen toplumun dışında tutulan ve dışında kalmaya eğilimlidir. Eğitim ve iş imkanları konusunda fırsat eşitliklerinden yararlanamayan düşük vasıflı, gösterişsiz el işçiliği arayan köylüler ya da göçmenler bu topluluğun içindedir. İkinci topluluk ise, toplumsal yaşama uyum sağlama ve egemen topluluk tarafından kabul edilmeye daha istekli olan kesimden oluşur. Büyük ölçüde mizahı okuyan dinleyen bu mizahı talep eden kitlenin/kitlelerin kendilerine benzerler, aynı kültürel geçmişi paylaşırlar ve hatta aynı veya benzer bir dil konuşurlar.Abd'deki Yahudiler buna örnektir.<ref name=Posos/><ref name=World>{{Dergi kaynağı|ad=Christie|soyadı= Davies|başlık=Ethnic Humor Around the World|editör=Indiana University Press|tarih=1990|isbn=0-253-31655-3|url=https://books.google.com/books?id=b4RZAAAAMAAJ}}</ref> "Davies'e göre bu mizah aptallık, kurnazlık ve cinsellik ile ilgili üç konu üzerinde sıklıkla yapılmaktadır.<ref name=World/>

Davies, Polonya şakalarının kaynağını araştıran 2010 yapımı Polack adlı belgesel filmde rol almıştır.<ref>{{Web kaynağı |url=http://www.polackthefilm.com/ |başlık=website for ''Polack'', 2010 documentary |erişimtarihi=15 Şubat 2011 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20110208060106/http://polackthefilm.com/ |arşivtarihi=8 Şubat 2011 |ölüurl=evet }}</ref>

[[L Perry Curtis]], Viktorya dönemi İngiltere'sinde İrlandalılara yönelik etnik mizahı incelerken, etnik şakanın ve ona eşlik eden stereotipin, yöneldiği hedef şiddet içeren davranış tasvirlerine dönüştükçe nasıl bir çöküntüye uğrayabileceğini anlatır: "'Paddy'nin' çizgi roman sanatında oldukça ilkel, rustik ya da basit fikirli bir köylüden cinayete ya da öfkeye meyilli ... dejenere bir adama dönüşmesine duyduğum merak."<ref>L Perry Curtis Jr "Apes and Angels the Irishman in Victorian Caricature" p xiii</ref>

[[Samuel Schmidt]]'e göre, etnik mizah aynı zamanda bir sosyal direniş biçimi de olabilir ve bu nedenle, Meksika'da Amerikalılar (orada gringo olarak da adlandırılır) hakkında yayınlanan çok sayıda şaka gibi, şaka anlatıcıları tarafından saldırgan olarak gördükleri kişilere karşı ele alınırlar.<ref>{{Kitap kaynağı |ad1=Samuel|soyadı1=Schmidt|url=https://books.google.com/books?id=Ret6AgAAQBAJ&q=gringo |başlık=Seriously Funny: Mexican Political Jokes as Social Resistance |yayıncı=University of Arizona Press|isbn=9780816530779 |tarih=6 Mart 2014}}</ref>

[[Giselinde Kuipers]] ve [[Barbara van der Ent]], 2016 yılında yaptıkları ''Etnik şakaların ciddiyeti: Hollanda'da etnik mizah ve sosyal değişim, 1995-2012'' başlıklı çalışmada, hedef alınan azınlık gruplarına bakarak etnik mizahın gelişimini analiz etmektedir: bölgesel azınlıklar ve ulusal gruplarla ilgili şakaların payı azalırken, etnik azınlıklarla ilgili şakalar 2012 yılında en çok sayıda şaka haline yani mizah unsuru haline gelmiştir.<ref name=Kuipers>{{dergi kaynağı|dil=İngilizce|ad1=Giselinde|soyadı1=Kuipers|ad2=Barbara van der|soyadı2=Ent|başlık=The seriousness of ethnic jokes: Ethnic humor and social change in the Netherlands, 1995–2012|yayıncı=HUMOR|cilt=29|sayı=4|tarih=1 Ekim 2016|issn=1613-3722|doi=10.1515/humor-2016-0013|url=https://www.degruyter.com/document/doi/10.1515/humor-2016-0013/html|sayfalar=605-633|erişim-tarihi=24 Eylül 2023|arşivurl=https://web.archive.org/web/20221015062834/https://www.degruyter.com/document/doi/10.1515/humor-2016-0013/html|arşivtarihi=15 Ekim 2022|ölüurl=hayır}}</ref>

Etnik mizahın önyargılar üzerindeki etkilerine konusunda sosyologlar arasında önemli görüş ayrılıkları vardır.Bir kısmı bir grubu diğer grüptan izole eden ön yargıların azaltılması,etkisizleştirilmesi olumlu yönde etki doğurduğünu savunmaktadır. Mesela sosyolog aynı zamanda bu yönde saha anketleri de yapan [[Leon Rappoport]], etnik komedi barındıran stand-up'ların, etnik azınlıklara yönelik önyargıları güçlendirmek yerine, gülünç hale getirip zayıflattığı düşüncesindedir. Diğer deyimle mizahla bu topluluklar egemen topluma benimsettirilmektedir veya bu toplumca benimsenmektedir. Mizah uyuma entegrasyona yardım etmektedir.<ref name=Posos/><ref>RAPPOPORT Leon (2005). Punchlines: The Case for Racial, Ethnic and Gender Humor, Londra: Greenwood Publishing Group s.121</ref> Ancak diğer bir sosyolog [[Ruth Mandel]] ise Elif Posos Devrani'nin<ref name=Posos/> belirttiği üzere ön yargıları olumsuz yönde etkilediği görüşündedir. Ona göre etnik komedi öğeleri,etnik önyargıları güçlendirdirmektedir.Etnik azınlık üyeleri üzerinde yapılan bu mizahla, egemen kültür tarafından kabul edilmek/ettirilmek için kendilerinin ait oldukları etnik grupları üzerinden tavizler verilmektedir.O etnik grup küçük düşürülebilmektedir. Bu mizahı yapanların ürettikleri mizahla bir grup üzerinde yeni etnik önyargılar yaratılmakta veya var olan önyargılar güçlendirilmektedir.<ref name=Posos>{{Kaynak
| soyadı       = Posos Devrani
| ad           = A. Elif 
| yıl          = 2017
| başlık       = "MEDYADA “ÖTEKİ”NİN TEMSİLİ: ETNİK KOMEDİLER"
| yayıncı      = Gümüşhane Üniversitesi İletişim Fakültesi Elektronik Dergisi 5 / 2 
| yayınyeri    = 
| sayfa        = 943-944
| url          = https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/357916
| erişimtarihi = 
}}</ref><ref>MANDEL, Ruth (2008). Cosmopolitan Anxieties: Turkish Challenges to Citizenship and belonging in Germany, Durham NC: Duke University Press.s.190-191 https://doi.org/10.2307/j.ctv11smn0q</ref> [[Gülin Öğüt Eker]]'de [https://tr.m.wikisource.org/wiki/Mizah,_Tanr%C4%B1%27dan_Bir_Arma%C4%9Fan_m%C4%B1_Yoksa_%C5%9Eeytan%C4%B1n_Getirdi%C4%9Fi_Bir_Ceza_Y%C3%B6ntemi_mi%3F   Mizah, Tanrı'dan Bir Armağan mı Yoksa Şeytanın Getirdiği Bir Ceza Yöntemi mi?] adlı makalesinde mizahın burada yaşadığı bu ikilemleri işaret ederek biz ve öteki kavramı oluşturup bazı değer ve anlayışları zayıflattığı düşüncesindedir. Ancak bu değer ve anlayışların zayıflaması durumu, toplumlara bağlı olarak, olumlu etki yapabileceği gibi olumsuz etki de yapabilir.<ref>{{dergi kaynağı |soyadı1=Eker |ad1=Gülin Öğüt |soyadı2= |ad2= |yıl=2017 |başlık=Mizah, Tanrı'dan Bir Armağan mı Yoksa Şeytanın Getirdiği Bir Ceza Yöntemi mi?|dergi= Uluslarası Kıbrıs Üniversitesi Folklor/Edebiyat |cilt=23 |sayı=92 |sayfalar=61|url= https://www.acarindex.com/pdfs/141101|doi=10.22559/folkloredebiyat.2017.55 |erişimtarihi=25 Eylül 2023}} Bu makale vikikaynak'a da kayıtlıdır.</ref>

==Ayrıca Bakınız==
*[[Allport ölçeği]]
*[[Bir İngiliz, bir İrlandalı ve bir İskoç]]
*[[Diyalekt komedisi]]
*[[Etnik stereotip]]
*[[Stereotip]]
*[[İran Karikatür Krizi]]

==Kaynakça==
*Bu bölümün büyük kısmı İngilizce vikipedi deki Ethnic joke  ve Fransızca vikipedideki Blague raciste bölümünden çeviri ile hazırlanmıştır.
{{Kaynakça|2}}
==Bibliografya==
*{{kitap kaynağı |soyadı = Davies |ad = Christie |tarih = 1990 |başlık = Ethnic Humor Around the World |url = https://books.google.com/books?id=b4RZAAAAMAAJ |yayıncı = Indiana University Press |isbn = 0-253-31655-3 }}
*{{kitap kaynağı |soyadı = Draitser |ad = Emil |tarih = 1998 |başlık = Taking Penguins to the Movies: Ethnic Humor in Russia |url = https://www.researchgate.net/publication/274806031 |yayıncı = Wayne State University Press |isbn = 0-8143-2327-8 }}
*{{dergi kaynağı |soyadı = Jaret |ad = Charles |tarih = 2002 |başlık = Book review: The Mirth of Nations |url = http://www.journals.uchicago.edu/doi/abs/10.1086/380540 |dergi=American Journal of Sociology |cilt = 108 |sayı = 6 |sayfalar =1426|doi= 10.1086/380540 }}
*{{kitap kaynağı |soyadı=Rappoport |ad=Leon |tarih=2005 |başlık=Punchlines: The Case for Racial, Ethnic, and Gender Humor |url=https://books.google.com/books?id=P3HkmPhf2mYC |yayıncı = Greenwood Publishing Group|isbn=9780275987640 }}
*{{dergi kaynağı |soyadı = Mitchell |ad = Henry |tarih = 24 Haziran 1991 |başlık = Did You Hear the One About ...  |dergi=National Review }}
*{{kitap kaynağı |soyadı=Berger |ad=Arthur Asa |tarih=1999 |başlık=An Anatomy of Humor |url=https://books.google.com/books?id=aZkRJJnc6BUC |yayıncı=Transaction Publishers |isbn= 0-765-80494-8}}
==Dış Bağlantılar==
*[https://soi.journals.yorku.ca/index.php/soi/article/view/8011/7167 Intergroup Humor in Bosnia]
*''[https://www.socresonline.org.uk/17/3/reviews/1.html The Rhetoric of Racist Humour]''
{{Irkçılık}}

[[Kategori:Mizah]]