Deşt-i Leyli katliamı

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Deşt-i Leyli katliamı
Harita
Koordinatlar36°39′24.17″K 65°42′20.71″D / 36.6567139°K 65.7057528°D / 36.6567139; 65.7057528
TarihDecember 2001
ŞüphelilerSoldiers of the National Islamic Movement of Afghanistan

Deşt-i Leyli katliamı, Aralık 2001'de ABD'nin Afganistan'ı işgali sırasında, 250 ila 2.000 Taliban mahkûmunun, Raşid Dostum'a bağlı güçler olan Junbish-i Milli askerleri tarafından Kunduz'dan Afganistan'daki Sheberghan hapishanesine nakledilirken metal nakliye konteynerlerinde boğularak ve/veya vurularak öldürülmesiyle meydana geldi.[1][2][3] Mezarların bulunduğu yerin Cüzcan ilindeki Şibirgan'ın hemen batısındaki Deşt-i Leyli çölünde olduğuna inanılıyor.[4][5][6]

Mahkumlardan bazıları Mazar-ı-Sharif'teki Cenk Kalesi savaşından sağ kurtulanlardı. 2009 yılında Dostum suçlamaları reddetti.[7][8][9] Kaynaklara göre mahkûmların çoğu konteynerlerin içinde boğularak öldü ve bazı tanıklar hayatta kalanların da vurulduğunu iddia etti. Ölüler, Komutan Kemal'in yetkisi altında toplu mezara defnedildi.[kaynak belirtilmeli]

İddialar, 2002'den beri İnsan Hakları için Doktorlar (PHR) organizasyonu tarafından soruşturuluyor. PHR, 2002 yılında Birleşmiş Milletler'in himayesinde bölgeye iki adli tıp görevi gerçekleştirdi. 2008 yılında PHR, mezarın kurcalandığını bildirdi.[10]

Sorumluluk ve ölçek tartışması[değiştir | kaynağı değiştir]

2001'in sonlarında, Çeçenler, Özbekler ve Araplar ile El Kaide üyesi olduğundan şüphelenilenler de dahil olmak üzere yaklaşık 8.000 Taliban savaşçısı, Afganistan'daki savaşta Kunduz kuşatmasından sonra ABD'nin müttefiki olan Kuzey İttifakı Generali Abdul Rashid Dostum'a bağlı Junbish-i Milli fraksiyonuna teslim oldu. Aralarında Amerikalı John Walker Lindh'in de bulunduğu yüzlerce mahkûm, Mazar-ı-Sharif yakınlarındaki bir kale olan Cenk Kalesi'nde tutulmaya başlandı ve burada bastırılması birkaç gün süren kanlı bir ayaklanma düzenlediler. Sağ kalanlarda 7.500 kişi, bazı durumlarda birkaç gün süren bir yolculuk olan Sheberghan hapishanesine nakledilmek üzere konteynerlere yüklendi.[11] İnsan hakları savunucuları yüzlerce hatta binlercesinin kaybolduğunu söylüyor.

2001'in sonlarında, Carlotta Gall, Jamie Doran ve Newsweek, ABD Özel Kuvvetleri ile birlikte Taliban'la savaşan Dostum'un güçlerinin Dasht-i Leyli katliamı olarak bilinen bir olayda konteyner kamyonlarında 2.000 kadar Taliban mahkûmunu kasıtlı olarak boğduğuna dair söylentileri bildirmeye başladılar.[7][8][11][12][13][14][15]

Düzinelerce mahkûmun konteynerlerde boğulduğuna dair ilk iddialar, Aralık 2001'de The New York Times'ta yayınlanan bir makalede yer aldı.[16] Jamie Doran'ın yazdığı Afgan Katliamı: Ölüm Konvoyu adlı 2002 belgeseli, yüzlerce hatta binlerce mahkûmun ya konteynerlerde taşınırken boğularak ya da kalanların aşırı kalabalık Sheberghan hapishanesine vardıklarında vurularak öldüğünü ve Deşt-i Leyli çölüne atıldığına dair görgü tanıklarının ifadelerine yer verdi. Belgeselde sunulan tanıklar ayrıca, konteyner taşımacılığından sağ kurtulan yaralı ve bilinçsiz kişilerin çölde ABD askerlerinin huzurunda infaz edildiğini iddia etti. Doran'ın Avrupa ve Almanya parlamentolarında izlenen belgeseli, Avrupa'da ve insan hakları savunucuları arasında geniş yankı uyandırırken, Amerika Birleşik Devletleri medyasında pek yer almadı.

Amerika'nın karıştığı iddiaları, bölgede National Geographic ve CNN için rapor veren Robert Young Pelton tarafından tartışıldı. Pelton ayrıca konteynerlerde boğulan mahkûm sayısının kabaca 250 olduğunu ve Doran'ın belgeselinde iddia edilenden çok daha az olduğunu söyledi. ABD'li sağlık görevlilerinin bazı mahkûmları tedavi ettiğini gördüğünü iddia ediyor. Cesetlerden bazılarının Taliban'ın veya Malik'in 1990'lardaki infazlarının kurbanları olabileceğini söylüyor.[17]

2016'da Dostum, Ronan Farrow ile konuştu ve isteksizce yerel komutanların Cenk Kalesi'ndeki ayaklanmadaki mahkûmları birden fazla konteynere yüklediğini ve Amerikan güçlerinin orada olduğunu kabul etti. Dostum, mahkûmları kendisinin veya Amerikalıların öldürdüğünü reddetti ve komutanlara bunu yapma emrini kendisinin verip vermediğini veya daha sonra tanıkların öldürülüp öldürülmediğini doğrudan söylemedi.[18]

Sonraki araştırmalar[değiştir | kaynağı değiştir]

Çukurların yaklaşık konumu, Sheberghan'ın hemen batısında, Andhoy yolunda. İnsan Hakları için Doktorlar'daki makaleye dayanmaktadır

2002'de İnsan Hakları için Doktorlar (PHR), Mazar'da olduğu iddia edilen toplu mezarlıklarla ilgili bir soruşturma başlattı.[19] Bir BM adli tıp ekibi 1 akre (4.000 m2) bir arazide kazılan altı yardalık bir deneme siperinde mezar yeri ve yakın zamanda ölmüş on beş ceset buldu. Bunlardan üçü üzerinde otopsi yapıldı ve Doran'ın filminde yer alan görgü tanığı raporlarının açıkladığı gibi, ölüm nedeninin boğulma ile tutarlı olduğu, cinayet kurbanı oldukları sonucuna vardı. Ağustos 2002'de katliamla ilgili büyük bir Newsweek makalesi yayınlandı ve Amerika'nın müttefikleri tarafından işlenen savaş suçlarındaki sorumluluğuna dair soruları gündeme getirdi. Afgan İnsan Hakları Örgütü direktörü Aziz ur Rahman Razekh'in "konteynerlerde binden fazla insanın öldüğünü" "güvenle" iddia ettiği aktarıldı.[11]

2002 Newsweek makalesi, "konteynerle ölümün" - mahkûmları konteynerlere kilitlemek ve onları içinde ölüme terk etmek - birkaç yıldır Afganistan'da yerleşik bir toplu infaz yöntemi olduğunu belirtti. Konteynerler kapatılırken, mahkûmlar içlerine kilitlendikten kısa bir süre sonra havasızlık çekmeye başladılar. Doran'ın belgeselindeki görgü tanıklarına göre, bazı konteynerlerin kenarları kurşunlanarak hava delikleri açıldı için içeridekilerden birkaçı öldü. Newsweek, sürücülerin mahkûmlara su verdikleri veya kaplara delikler açtıkları için cezalandırıldığını bildirdi. Newsweek'in röportaj yaptığı konteyner taşımacılığından sağ kurtulanlar, bağlı mahkûmların 24 saat sonra o kadar susadıklarını ve birbirlerinin vücutlarının terini yalamaya başvurduklarını hatırladılar. Bazıları mahkûm arkadaşlarının vücutlarını ısırdı. Bu hayatta kalanların konteynerlerinde, konteynerler varış yerlerine ulaştığında, yüklenen 150 veya daha fazla kişiden sadece 20 ila 40 mahkûm hala hayattaydı.[11]

Toplu mezar alanlarının daha fazla araştırılması, Raşid Dostum'un bölge üzerinde devam eden askeri kontrolü ve gözdağı nedeniyle engellendi.[20] İnsan Hakları için Doktorlar, Bush yönetiminin PHR'nin soruşturma çağrılarına yanıt vermeyi sürekli olarak reddettiğini iddia ettiler. 2008'de Amerika Birleşik Devletleri Savunma Bakanlığı ve Dışişleri Bakanlığı, Raymond'un Deşt-i Leyli'de 1.500 ila 2.000 kişinin öldürüldüğünü belirten Bilgi Edinme Özgürlüğü Yasası (FOIA) talebi uyarınca belgeler yayınladı.[1]

Ahmed Rashid, 2008'de mahkûmların "mahkumların dizleri göğüslerine dayanacak şekilde sardalye gibi konteyner başına 250 veya daha fazla doldurulduğunu" yazdı.[21] Rashid'e göre, otuz konteynerin her birinde yalnızca bir avuç hayatta kaldı ve BM yetkilileri, konteynerlerden birinde yüklenen 220 kişiden sadece altısının hayatta kaldığını bildirdi.[21] Ölüler buldozerlerle çöldeki çukurlara gömüldü.[21] Rashid, katliamı "ABD SOF'un bölgedeki varlığına rağmen" meydana gelen "tüm savaşın en çirkin ve acımasız insan hakları ihlali" olarak nitelendirdi.[21]

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

  • Afgan Katliamı: Ölüm Konvoyu
  • Afganistan'daki katliamların listesi

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

  1. ^ a b Risen, James (10 Temmuz 2009). "U.S. Inaction Seen After Taliban P.O.W.'s Died". The New York Times. 26 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Ağustos 2019. 
  2. ^ Gall (May 2002). "Study Hints at Mass Killing of the Taliban". The New York Times. 2 Şubat 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Ağustos 2019. 
  3. ^ "The Truth About Dasht-i-Leili". The New York Times. 14 Temmuz 2009. 20 Ocak 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Ağustos 2019. 
  4. ^ "Starved, hurt and buried alive in Afghanistan". Independent Online. 2 Mayıs 2002. 13 Haziran 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ağustos 2009. 
  5. ^ "Opinion EDITORIAL The Truth About Dasht-i-Leili". New York Times. 13 Temmuz 2009. 20 Ocak 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Mayıs 2023. 
  6. ^ "Assessments and Documentation in Afghanistan | Assessments in Afghanistan: Dasht-e-Leili". Physicians for Human Rights. Physicians for Human Rights. 26 Mart 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  7. ^ a b "It Is Impossible Prisoners Were Abused". Radio Free Europe/Radio Liberty. 1 Ağustos 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Ağustos 2019. 
  8. ^ a b Oppel (18 Temmuz 2009). "Afghan Warlord Denies Links to '01 Killings". The New York Times. 30 Ekim 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Ağustos 2019. 
  9. ^ Saman Zia-Zarifi. "A Response To General Dostum". Radio Free Europe/Radio Liberty. 1 Ağustos 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Ağustos 2019. 
  10. ^ Heidi Vogt,"UN confirms Afghan mass grave site disturbed," USA Today, 12 December 2008.
  11. ^ a b c d "The Death Convoy Of Afghanistan". Newsweek. 25 Ağustos 2002. 4 Mayıs 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Mayıs 2018. 
  12. ^ "PHR Activities and Investigations Concerning the Mass Gravesite at Dasht-e-Leili Near Sheberghan, Afghanistan". Physicians for Human Rights. 15 Haziran 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Temmuz 2009. 
  13. ^ Filkins (23 Kasım 2001). "A Nation challenged: Siege; Fierce Fighting Erupts Near Kunduz, Despite Surrender Deal". The New York Times. 15 Ekim 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Mart 2010. 
  14. ^ "Afghan Leader Courts the Warlord Vote". The New York Times. 8 Ağustos 2009. 25 Aralık 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Mart 2010.  Birden fazla yazar-name-list parameters kullanıldı (yardım); Yazar |ad1= eksik |soyadı1= (yardım)
  15. ^ Gall (5 Ocak 2002). "A Nation challenged: The captives; Prison Packed With Taliban Raises Concern". The New York Times. 15 Ekim 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Mart 2010. 
  16. ^ "Witnesses Recount Taliban Dying While Held Captive". The New York Times. 11 Aralık 2001. 18 Temmuz 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Mayıs 2010.  Birden fazla yazar-name-list parameters kullanıldı (yardım); Yazar |ad1= eksik |soyadı1= (yardım)
  17. ^ "Welcome to uExpress featuring Ted Rall -- the Best Advice and Opinions the Universe!". 26 Ağustos 2004 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ağustos 2004. 
  18. ^ War On Peace: The End of Diplomacy and the Decline of American Influence. Kindle. New York: W. W. Norton. May 2018. 
  19. ^ "Report: Preliminary Assessment of Alleged Mass Gravesites". 19 Temmuz 2004. 19 Temmuz 2004 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  20. ^ John F. Burns, "Political Realities Impeding Full Inquiry Into Afghan Atrocity, The New York Times", 29 August 2002.
  21. ^ a b c d Descent into Chaos: The U.S. and the Disaster in Pakistan, Afghanistan, and Central Asia. revised. 2009. ss. 93-94. ISBN 978-0-14-311557-1.  Yazar |ad1= eksik |soyadı1= (yardım)
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Deşt-i_Leyli_katliamı&oldid=32622574" sayfasından alınmıştır