Delâlet (edebiyat)

Söz ile anlam arasındaki bağlantıya delâlet denir. Bir sözcüğün okunduğu ya da söylendiği zaman beyinde canlandırdığı anlamdır.

İki başlıkta incelenir:

• Sözle alakalı olmayan delâlet (gayr-i lafzi delâlet): Bu da ikiye ayrılır:
  • Delâlet-i vaz’iyye: Sözcükle anlamı arasında sözle ilgili olmayan çağrışıma dayalı bir bağlantı vardır. Şemsiyenin yağmuru anımsatması gibi.
  • Delâlet-i akliye: Parçanın bütünü, eserin yayıncısını, kainatın Allah’ı anımsatması gibi.
• Sözle alakalı delâlet (Lafz-ı delâlet): Bu da üçe ayrılır:
  • Delâlet-i mutabıkiye (Uygunluk): Sözün, ifade ettiği şeyin bütününü ifade etmesidir. Örneğin ev denince bütün odalarının akla gelmesi gibi.
  • Delâlet-i tazamuniye: Sözün ifade ettiği şeyin bir bölümünü ifade etmesidir. Musluktan çeşme, evden oda gibi.
  • Delâlet-i iltizamiye: Sözün kendi anlamı için gerekli olan bir başka anlamda kullanılmasıdır. Eli açık, gönlü geniş, ağzı sıkı gibi.