Britanya İmparatorluğu sayfasının kaynağını görüntüle

{{Ülke bilgi kutusu|adı=Britanya İmparatorluğu|bayrak=File:Flag_of_the_United_Kingdom.svg|bayrak2_resmi=File:Flag_of_Great_Britain_(1707–1800).svg|bayrak_açıklaması=Birleşik Krallık bayrağı (1801-günümüz)|bayrak_altyazısı=Sağda: [[Büyük Britanya Krallığı]] bayrağı (1707-1800).<br />Solda: [[Birleşik Krallık]] bayrağı (1801-günümüz).|harita_resmi=File:The_British_Empire.png|harita_boyutu=300px|harita_açıklaması=Herhangi bir dönemde Britanya İmparatorluğu'nun parçası olmuş toprakları gösteren harita. Günümüzdeki Britanya Denizaşırı Toprakları'nın altı pembe renkle çizilmiştir.|harita_altyazısı=Herhangi bir dönemde Britanya İmparatorluğu'nun parçası olmuş toprakları gösteren harita. Günümüzdeki [[Britanya Denizaşırı Toprakları]]'nın altı pembe renkle çizilmiştir.}}

'''Britanya İmparatorluğu''' ([[İngilizce]]: ''British Empire''), [[Birleşik Krallık]] veya öncül devletleri tarafından yönetilen [[dominyon]]lar, [[kraliyet kolonisi|sömürge]]ler, [[himaye]]ler ve [[manda (diplomasi)|manda]]lar ile diğer [[bağımlı bölge]]lerden oluşmuş olan [[imparatorluk]]tur. 16. ve 17. yüzyıllarda [[İngiltere Krallığı]] tarafından kurulan [[İngiliz sömürge imparatorluğu|denizaşırı sömürgeler]] ve [[ticaret karakolu|ticaret karakolları]] olarak başlamıştı. En güçlü döneminde tarihteki [[En büyük imparatorluklar listesi|en geniş topraklara sahip]] devlet olmasının yanı sıra bir yüzyıldan fazla bir süre boyunca dünyanın en önde gelen [[güç (uluslararası ilişkiler)|küresel gücüydü]]. 1922'de 458 milyon kişi, yani dünya nüfusunun neredeyse dörtte biri, Britanya İmparatorluğu'nun egemenliği altındaydı<ref>[[#Maddison 2001|Maddison 2001]], s. 98, 242.</ref> ve toprakları 33.000.000&nbsp;km{{2}}'lik alanı kapsıyordu.<ref>[[#Ferguson 2004|Ferguson 2004]], s. 15.</ref> Bu derece geniş bir coğrafyaya hükmettiği için siyasi, dilsel ve kültürel kalıtı hâlen yaygın olarak devam etmektedir. Gücünün doruklarındayken, dünya geneline yayılmış toprakları nedeniyle her zaman en az bir bölgesinde gün ışığı olmasından ötürü "[[üzerinde güneş batmayan imparatorluk]]" olarak da tanımlanmaktaydı.

15. ve 16. yüzyıllardaki [[coğrafi keşifler]] boyunca [[İspanyol İmparatorluğu|İspanya]] ile [[Portekiz İmparatorluğu|Portekiz]] [[Avrupa]]'nın dünyayı keşfetme girişimlerinin öncüleriydiler ve bu süreçte denizaşırı imparatorluklar kurdular. Bu imparatorluklarda bulunan maddi servete kendileri de sahip olmak isteyen İngiltere, [[Fransız sömürge imparatorluğu|Fransa]] ve [[Hollanda İmparatorluğu|Hollanda]]; [[Amerika]] ve Asya'da kendi sömürge ve ticaret ağlarını kurmaya başladılar. 17. ve 18. yüzyıllarda Hollanda ve Fransa ile sürdürdüğü birkaç savaşın sonucunda İngiltere (İskoçya ile 1706'da yapılan [[Birlik Antlaşması]]'nın 1707'de [[1707 Birlik Yasaları|yasalaşmasından]] sonra [[Büyük Britanya Krallığı|Britanya]]), önce [[Kuzey Amerika]]'da, [[East India Company]]'nin faaliyetleri sonrasında ise [[Hint altkıtası]]nda baskın güç oldu. Bununla birlikte, 1783'te [[Amerikan Bağımsızlık Savaşı|bağımsızlık savaşından]] sonra, imparatorluğun en yüksek ve en eski sömürgeleri arasında olan [[Kuzey Amerika]]'daki [[On Üç Koloni]] kaybedildi. Bu gelişme sonrasında Britanya'nın dikkati [[Afrika]], Asya ve [[Büyük Okyanus]]'a yoğunlaştı. 19. yüzyılın başlarında, [[Birinci Fransız İmparatorluğu|Napolyon Fransası]]'nın [[Fransız Devrim Savaşları|Devrim Savaşları]] ve [[Napolyon Savaşları]]'ndan mağlup ayrılmasıyla birlikte Britanya'nın, daha sonraları ''[[Pax Britannica]]'' ("Britanya Barışı") olarak adlandırılan yaklaşık bir yüzyıllık süreç boyunca herhangi bir dirençle karşılaşmadan süren bir öncülüğü vardı ve dünya genelinde topraklarını genişletmeye devam etti. Bu dönemde gerçekleşen [[Sanayi Devrimi]] de imparatorluğun ilerleyişinde pay sahibi olmuştu. Kendi sömürgeleri dışında, Asya ve [[Latin Amerika]]'daki çeşitli bölgeleri de ticari bakımdan [[gayriresmî imparatorluk|gayriresmî olarak]] kontrol ediyordu. 19. yüzyılda nüfusun görece hızlı bir şekilde artması sonucunda yeni hammadde ve pazar arayışlarına girişilerek dünyanın farklı noktalarına keşifler düzenlendi ve özerk yönetilen dominyonlar kuruldu.

20. yüzyılın başlarında, gelişen [[Almanya]] ve [[Amerika Birleşik Devletleri]] ekonomileri, Britanya ile mücadele edecek seviyeye ulaşmaya başladı. Britanya ve Almanya arasında peş peşe gelen askerî ve ekonomik gerilimler, [[I. Dünya Savaşı]]'nın en büyük nedenlerindendi ve Britanya, imparatorluğuna çok yüksek bir seviyede bağımlı olarak bu savaştan zaferle ayrıldı. Finansal bakımdan bu çatışmanın Britanya için gerilimli bir etkisi vardı ve savaştan hemen sonra imparatorluğun daha da genişlemesine karşın artık eşsiz bir sanayi ya da askerî bir güç değildi. [[II. Dünya Savaşı]]'ndan galip çıkmasına karşın, savaş boyunca [[Güneydoğu Asya]]'daki toprakların [[Japonya]] tarafından işgâl edilmesinden dolayı itibarının zarar görmesi nedeniyle Britanya İmparatorluğu'nun dağılması hızlandı. Savaşın bitmesinden iki sene sonra Britanya'nın en yoğun nüfuslu ve en değerli sömürgesi [[Hindistan]] bağımsızlığını kazandı.

20. yüzyılın geri kalanında Avrupa güçleri tarafından yapılan daha büyük bir küresel [[dekolonizasyon]] hareketi bağlamında imparatorluğun topraklarının çoğu bağımsızlığını elde etti ve bu süreç 1997'de [[Hong Kong]]'un [[Çin]]'e geri verilmesiyle sona erdi. Bağımsızlıktan sonra birçok eski Britanya sömürgesi [[İngiliz Milletler Topluluğu]] üyesi oldu. Günümüzde ise 14 bölge hâlâ Britanya'nın egemenliği altındadır; bunlar [[Britanya Denizaşırı Toprakları]] olarak adlandırılmaktadır.

== Kökenleri (1497-1583) ==
[[Dosya:Matthew-BristolHarbour-Aug2004.jpg|küçükresim|upright|[[John Cabot]]'un [[Yeni Dünya]]'ya yaptığı ikinci seyahatte kullandığı ''[[Matthew (gemi)|Matthew]]'' adlı geminin bir kopyası.]]
Britanya İmparatorluğu'nun temelleri, iki ayrı krallık olan [[İngiltere Krallığı|İngiltere]] ve [[İskoçya Krallığı|İskoçya]] krallıklarına dayanmaktadır. Denizaşırı keşiflerde [[İspanyol İmparatorluğu|İspanya]] ve [[Portekiz İmparatorluğu|Portekiz]]'in başarılarının ardından İngiltere Kralı [[VII. Henry]], [[Asya]]'ya Kuzey [[Atlas Okyanusu]]'ndan ulaşan bir rota bulması için 1496 yılında [[John Cabot]]'u görevlendirdi.{{Kdş|Ferguson|2004b|s=3}} Cabot 1497 yılında, [[Amerika]]'nın [[Amerikan kolonileri|Avrupalılar tarafından keşfinden]] beş yıl sonra yola çıktı ve [[Newfoundland (ada)|Newfoundland]] kıyısına ulaşarak -ki bu sırada [[Kristof Kolomb]] gibi Asya'ya ulaştığını sanmaktaydı-{{Kdş|Andrews|1985|s=45}} bir [[sömürgecilik|koloni]] kurmaya yönelik herhangi bir çalışmaya başlamadı. Cabot, ertesi yıl Amerika'ya bir seyahat daha düzenlese de gemilerinden bir daha haber alınamadı.{{Kdş|Ferguson|2004b|s=4}}

16. yüzyılın sonlarında, [[I. Elizabeth]] dönemine kadar Amerika'da İngiliz kolonileri kurmaya yönelik herhangi bir girişimde bulunulmadı.{{Kdş|Canny|1998|s=35}} [[İngiliz Reformasyonu|Protestan Reformu]] sonrasında İngiltere ile [[Katolik Kilisesi|Katolik]] İspanya karşı karşıya geldi.{{Kdş|Ferguson|2004b|s=3}} 1562 yılında [[Atlas Okyanusu'ndaki köle ticareti]] sistemine girme amacıyla, [[John Hawkins]] ve [[Francis Drake]]'e İngiltere kraliyeti tarafından, [[Batı Afrika]] açıklarında köle taşıyan İspanyol ve Portekiz gemilerine saldırma yetkisi verildi.{{Kdş|Thomas|1997|s=155-158}} Bu çabalar sonuçsuz kaldı ve daha sonra, [[İngiliz-İspanyol Savaşı (1585-1604)|İngiliz-İspanyol Savaşı]] şiddetlenince I. Elizabeth, Amerika'daki İspanyol limanlarına ve [[Yeni Dünya]]'nın hazineleriyle geri dönen İspanyol gemilerine saldırı izni verdi.{{Kdş|Ferguson|2004b|s=7}} Bu sırada [[Richard Hakluyt]] ve "Britanya İmparatorluğu" ismini ilk kullanan yazar olan [[John Dee]]{{Kdş|Canny|1998|s=62}} gibi yazarlar İngiltere'nin kendi imparatorluğunun kurulması için baskı yapmaya başladı. Bu dönemde İspanya Amerika'ya yerleşmiş, Portekiz [[Afrika]]'dan [[Brezilya]] ve [[Çin]] kıyılarına ticaret merkezleri ve limanlar kurmuş, [[Fransız sömürge imparatorluğu|Fransa]] ise daha sonraları [[Yeni Fransa]] adını alacak olan [[Saint Lawrence Nehri]] civarına yerleşmeye başlamıştı.{{Kdş|Lloyd|1996|s=4-8}}

1576 yılında [[Muscovy Company]]'nin maddi desteğiyle yelken açan [[Martin Frobisher]], aynı yıl vardığı [[Baffin Adası]]'na ertesi yıl döndü ve adanın güney kesiminde Kraliçe Elizabeth adına hak iddia etti. 1578 yılında bir seyahat daha gerçekleştirerek [[Grönland]]'a ulaşan ve burada da hak iddia eden Frobisher, Baffin Adası'ndaki [[Frobisher Körfezi]] civarında başarısız bir yerleşim kurma girişiminde de bulundu.<ref>{{kitap kaynağı |ilk=James |son=McDermott |başlık=Martin Frobisher: Elizabethan Privateer |yayımcı=Yale University Press |yıl=2001 |dil=İngilizce |isbn=0-300-08380-7 |url=https://books.google.com/books?id=YeMcPYIKNYUC&pg=PA190 |sayfalar=190|erişimtarihi=7 Ekim 2017 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20170314121024/https://books.google.com/books?id=YeMcPYIKNYUC&pg=PA190 |arşivtarihi=14 Mart 2017 |ölüurl=hayır }}</ref> 1577-1580 yılları arasında Dünya'yı dolaşan Francis Drake, 1578'de [[Horn Burnu]] açıklarında ve [[Macellan Boğazı]]'ndaki birer adayı "Elizabeth Adası" olarak adlandırarak üzerlerinde kraliyet adına hak iddia etti.<ref>{{kitap kaynağı |başlık=The World Encompassed by Sir Francis Drake |soyadı1=Drake |ad1=Francis |ad2=Francis |soyadı2=Fletcher |yıl=1854 |yayımcı=Hakluyt Society |dil=İngilizce |sayfalar=75|url=https://books.google.com/books?id=jWcMAAAAIAAJ&pg=PA75 |erişimtarihi=7 Ekim 2017 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20160624062406/https://books.google.com/books?id=jWcMAAAAIAAJ&pg=PA75 |arşivtarihi=24 Haziran 2016 |ölüurl=hayır }}</ref> 1579'da ise [[Kaliforniya]]'nın kuzey sahillerine ulaştı ve bölgeyi "[[New Albion]]" olarak adlandırarak kraliyet topraklarına kattı. Ancak Drake'in üzerinde hak iddia ettiği topraklarda yerleşim kurulamamıştı.<ref>{{kitap kaynağı |ilk=John |son=Sugden |başlık=Sir Francis Drake |url=https://archive.org/details/sirfrancisdrake0000sugd |yayımcı=Barrie & Jenkins |dil=İngilizce |yıl=1990 |isbn=0-7126-2038-9 |sayfalar=[https://archive.org/details/sirfrancisdrake0000sugd/page/118 118]}}</ref>

=== İrlanda Plantasyonları ===
{{Ana|İrlanda Plantasyonları}}
İspanya ve Portekiz'e kıyasla denizaşırı koloni kurma girişimlerine daha geç başlayan İngiltere, 1169 yılındaki [[İrlanda'nın Normanlar tarafından işgali|Norman işgali]] ile birlikte [[İrlanda]]'ya yerleşmeye başlamışlar ve 16. yüzyılda, İngiltere ve İskoçya'da bulunan Protestanlar adaya getirilmişti.{{Kdş|Canny|1998|s=7}}{{Kdş|Kenny|2006|s=5}} Bu sayede İrlanda topraklarına el konulup "[[West Country men]]" adlı bir grup başta olmak üzere [[İrlanda Plantasyonları]]'nın kurulup bölgenin sömürgeleştirilmesinde rol oynayanların çoğu Kuzey Amerika'nın sömürgeleştirilmesinde de rol aldı.{{Kdş|Taylor|2001|s=119-123}}

== "Birinci" Britanya İmparatorluğu (1583-1783) ==
{{Ayrıca bakınız|İngiliz imparatorluğu}}
=== Kuzey Amerika ve Karayipler'deki ilk koloni faaliyetleri ===
[[Dosya:Baptism of Virginia Dare.jpeg|küçükresim|upright=0.91|Kuzey Amerika'da doğan ilk İngiliz [[Virginia Dare]]'in [[vaftiz]] edilişini tasvir eden bir 19. yüzyıl gravürü.]]
1578 yılında I. Elizabeth, [[Humphrey Gilbert]]'e denizaşırı keşif için izin verdi.{{Kdş|Andrews|1985|s=187}} Aynı yıl içerisinde Gilbert, Kuzey Amerika'da [[korsanlık]] yapmak ve koloni kurmak amacıyla yola çıksa da [[Karayipler]]'e doğru yol alırken henüz Atlas Okyanusu'nu geçemediği sırada keşif yolculuğu iptal edildi.{{Kdş|Andrews|1985|s=188}}{{Kdş|Canny|1998|s=63}} Gilbert, 1583 yılında Newfoundland adasına varmak için bir kez daha yola çıktı. Newfoundland'a ulaştığında adanın limanında İngiltere adına hak iddia etse de geride yerleşimci bırakmamıştı. Gilbert, İngiltere'ye dönüş yolculuğundan sağ kurtulamazken 1584'te kraliçeden izin almayı başaran üvey kardeşi [[Walter Raleigh]], Gilbert'in izinden gitti ve günümüzde [[Kuzey Karolina]] topraklarında olan [[Roanoke Kolonisi]]'ni kurdu. Ancak ikmal eksikliği nedeniyle koloninin varlığı 1590'larda sonlandı.{{Kdş|Canny|1988|s=63-64}}

1603 yılında İngiltere tahtına geçen Kral [[I. James (İngiltere kralı)|I. James]], 1604 yılında İspanya ile devam eden savaşı bitiren [[Londra Antlaşması (1604)|Londra Antlaşması]]'nı imzaladı. Artık en büyük düşmanıyla barış imzalamış olan İngiltere, diğer ülkelerin koloni altyapılarına saldırmaktansa kendi denizaşırı kolonilerini kurmaya başladı.{{Kdş|Canny|1998|s=70}} 17. yüzyılın başlarında Kuzey Amerika ve Karayipler'deki görece küçük adalara [[Amerika'nın Britanya tarafından sömürgeleştirilmesi|İngiliz yerleşimlerinin]] gerçekleşmesi ve [[East India Company]] başta olmak üzere kolonileri ve denizaşırı ticareti yönetmek amacıyla özel şirketler kurulmasıyla Britanya İmparatorluğu şekillenmeye başladı. 18. yüzyılın sonlarına doğru [[Amerikan Bağımsızlık Savaşı]]'nın sonucu olarak [[On Üç Koloni]]'nin kaybedilmesine kadar süren bu dönem, daha sonraki kaynaklarda "Birinci Britanya İmparatorluğu" olarak adlandırılmaktadır.{{Kdş|Canny|1998|s=34}}

=== Amerika, Afrika ve köle ticareti ===
{{Ana|Amerika'nın Britanya tarafından sömürgeleştirilmesi|Britanya Amerikası|Atlas Okyanusu'ndaki köle ticareti|On Üç Koloni}}
[[Dosya:1622 massacre jamestown de Bry.jpg|küçükresim|upright=1|sol|1622'deki [[Jamestown Katliamı]]'nı tasvir eden [[Matthäus Merian]]'ın 1628 tarihli ağaç baskısı.]]
İlk başlarda İngiltere, Karayipler'de bazı başarısız sömürgeleştirme girişimleri yaşadı. 1604 yılında [[Guyana]]'da bir koloni kurma denemesi yapılsa da koloni iki yıl varlığını sürdürebildi ve asıl amacı olan [[altın]] yatakları bulma hedefine ulaşamadı.{{Kdş|Canny|1998|s=71}} 1605'te [[Saint Lucia]]'da gerçekleştirilen koloni kurma girişimi yaklaşık dört-beş hafta, 1609'da [[Grenada]]'daki koloni kurma girişimi ise 6 ay kadar sürdü ve bu yerleşimler terk edildi.<ref>{{kitap kaynağı |url=https://books.google.com/books?id=Mr8WJdsPPqAC&lpg=PA108&dq=%221605%22%20%22st%20lucia%22%20%22olive%20branch%22&hl=tr&pg=PA108#v=onepage&q=%221605%22%20%22st%20lucia%22%20%22olive%20branch%22&f=false |başlık=History of the West Indian Peoples - From Earliest Times to the 17th Century |sayfalar=108|ad1=E. H. |soyadı1=Carter |ad2=G. W. |soyadı2=Digby |ad3=R. N. |soyadı3=Murray |dil=İngilizce |yayımcı=Nelson Thornes |yıl=1997 |isbn=0175660425}}</ref><ref>{{kitap kaynağı |başlık=Grenada. A History of its People |son=Steele |ilk=Beverley A. |yıl=2003 |dil=İngilizce |yayımcı=Macmillan |isbn=0-201-52396-5 |sayfalar=35-36}}</ref>{{Kdş|James|2001|s=17}} 1623'te [[Saint Kitts]] (1629'da İspanyolların eline geçse de ertesi yıl yapılan antlaşmayla tekrar İngiliz kontrolü sağlandı),<ref>{{kitap kaynağı |ilk=Richard B. |son=Sheridan |başlık=Sugar and Slavery; An Economic History Of The British West Indies, 1623-1775 |url=https://archive.org/details/sugarslaveryecon0000sher |yayımcı=The Johns Hopkins University Press |yıl=1974 |isbn=0-8018-1580-0 |sayfalar=[https://archive.org/details/sugarslaveryecon0000sher/page/85 85]|dil=İngilizce}}</ref> 1625'te [[Saint Croix, Amerika Birleşik Devletleri Virjin Adaları|Saint Croix]]<ref>{{kitap kaynağı |url=https://books.google.com/books?id=FUOLBAAAQBAJ&lpg=PA101&dq=saint%20croix%201625%20colony&hl=tr&pg=PA101#v=onepage&q=saint%20croix%201625%20colony&f=false |başlık=Pirates: The Complete History from 1300 BC to the Present Day |ilk=Angus |son=Konstam |sayfalar=101|dil=İngilizce |yayımcı=Rowman & Littlefield |yıl=2011 |isbn=0762768355}}</ref> (1650'de İspanyol kontrolüne geçti),<ref>{{Kitap kaynağı |url=https://books.google.com/books?id=XxT8qxBjwoUC&lpg=PA43&dq=1650%20saint%20croix&hl=tr&pg=PA43#v=onepage&q=1650%20saint%20croix&f=false |başlık=A History of the Virgin Islands of the United States |sayfalar=43|dil=İngilizce |ilk=Isaac |son=Dookhan |yayımcı=Canoe Press |yıl=1974 |isbn=9768125055}}</ref> 1627'de [[Barbados]], 1628'de [[Nevis]], 1632'de [[Montserrat]] ve [[Antigua]],<ref>{{kitap kaynağı |url=https://books.google.com/books?id=oWEapU3ZDTUC&lpg=PA296&dq=Montserrat%201632%20Antigua&hl=tr&pg=PA296#v=onepage&q=Montserrat%201632%20Antigua&f=false |başlık=The Seven Years' War: Global Views |sayfalar=296|dil=İngilizce |ad1=Mark |soyadı1=Danley |ad2=Patrick |soyadı2=Speelman |yayımcı=BRILL |yıl=2012 |isbn=900423408X}}</ref> adalarında başarılı yerleşimler kurulabildi.{{Kdş|Canny|1998|s=221}} [[Püriten]]ler tarafından 1629'da kurulan [[Providence Island Company]];<ref>{{kitap kaynağı |url=https://books.google.com/books?id=GKoTAgAAQBAJ&lpg=PA21&dq=Providence%20Island%20Company%201629&hl=tr&pg=PA21#v=onepage&q=Providence%20Island%20Company%201629&f=false |başlık=Britain and Colonial Maritime War in the Early Eighteenth Century: Silver, Seapower and the Atlantic |sayfalar=21|dil=İngilizce |ilk=Shinsuke |son=Satsuma |yıl=2013 |yayımcı=Boydell & Brewer |isbn=1843838621}}</ref> 1631 yılında [[Providencia Adası]]<ref>{{kitap kaynağı |url=https://books.google.com/books?id=lpv6uT4k47kC&lpg=PA84&dq=Providence%20%201631&hl=tr&pg=PA84#v=onepage&q=Providence%20%201631&f=false |başlık=Slaves and Slaveholders in Bermuda, 1616-1782 |sayfalar=84|dil=İngilizce |ilk=Virginia |son=Bernhard |yayımcı=University of Missouri Press |yıl=1999 |isbn=0826260071}}</ref> (1641'de İspanyollar tarafından alındı),<ref>{{Kitap kaynağı |ilk=David |son=F. Marley |başlık=Wars of the Americas: A Chronology of Armed Conflict in the New World, 1492 to the Present |url=https://archive.org/details/warsofamericasch0000marl |yayımcı=ABC-CLIO |yıl=1998 |dil=İngilizce |sayfalar=[https://archive.org/details/warsofamericasch0000marl/page/140 140]-141|isbn=0-87436-837-5}}</ref> ilerleyen yıllarda ise [[Miskito Sahili]]'nin bir bölümünde egemenlik kurarak buraları kolonileştirildi.<ref>{{Kitap kaynağı |url=https://books.google.com/books?id=LTmnAwAAQBAJ&lpg=PA100&dq=mosquito%20coast%20providence%20company&hl=tr&pg=PA100#v=onepage&q=mosquito%20coast%20providence%20company&f=false |başlık=Belize: Tracking the Path of Its History: From the Heart of the Mayan Empire to a Retreat for Buccaneers, a Safe-Haven for Ex-Pirates and Pioneers, a Crown Colony and a Modern Nation |sayfalar=100|dil=İngilizce |ilk=Renate Johanna |son=Mayr |yayımcı=LIT Verlag Münster |yıl=2014 |isbn=3643904819}}</ref> 1665'te patlak veren [[Hollanda-İngiltere Savaşları|İkinci Hollanda-İngiltere Savaşı]] sebebiyle Hollanda'nın Karayipler'deki topraklarına saldıran İngilizler; 1665 yılında [[Sint Eustatius]], [[Tobago]] ve [[Surinam]]'ı ele geçirse de ertesi yıl Fransa ile savaşın başlamasıyla Sint Eustatius ve Tobago'nun yanı sıra Antigua ve Saint Kitts Fransız kontrolüne girdi.{{Kdş|Davies|2008|237}} 1650'de kolonileştirilse de 1666'da Fransızların kontrolüne giren [[Anguilla]] ile 1666'da Fransızlardan alınan [[Barbuda]]'daki İngiliz egemenliği, 1667'deki [[Breda Antlaşması (1667)|Breda Antlaşması]] ile kabul edildi.<ref>{{kitap kaynağı |başlık=A Historical Geography of the British Colonies: The West Indies |ilk=Charles Prestwood |son=Lucas |dil=İngilizce |sayfalar=143|isbn=978-1-4590-0868-7 |yayımcı=General Books |yıl=2009}}</ref><ref>{{kitap kaynağı |url=https://books.google.com/books?id=weI5AAAAQBAJ&lpg=PA359&dq=anguilla%20breda%201667&hl=tr&pg=PA359#v=onepage&q=anguilla%20breda%201667&f=false |başlık=Gradual Creolization: Studies celebrating Jacques Arends |sayfalar=359|ad1=Rachel |soyadı1=Selbach |ad2=Hugo C. |soyadı2=Cardoso |ad3=Margot |soyadı3=van den Berg |dil=İngilizce |yayımcı=John Benjamins Publishing |yıl=2009 |isbn=9027289360}}</ref> Aynı antlaşmayla, 1664'te İngilizlerin ele geçirdiği ancak 1666'da terk ettiği Saint Lucia, Fransız kontrolüne bırakıldı.<ref>{{kitap kaynağı |url=https://books.google.com/books?id=G78NAAAAQAAJ&dq=saint%20lucia%201664%20thomas%20warner%201666&hl=tr&pg=PA690#v=onepage&q=saint%20lucia%201664%20thomas%20warner%201666&f=false |başlık=Four Years' Residence in the West Indies: During the Years 1826, 7, 8, and 9 |sayfalar=690-691|dil=İngilizce |ilk=Frederick William Naylor |son=Bayley |yayımcı=W. Kidd |yıl=1833}}</ref><ref>{{Kitap kaynağı |url=https://books.google.com/books?id=w962y1KKDCoC&dq=saint%20lucia%20breda%20treaty&hl=tr&pg=RA1-PA82#v=onepage&q=saint%20lucia%20breda%20treaty&f=false |başlık=All the Memorials of the Courts of Great Britain and France: Since the Peace of Aix la Chapelle, Relative to the Limits of the Territories of Both Crowns in North America; and the Right to the Neutral Islands in the West Indies |sayfalar=82|dil=İngilizce |yıl=1756}}</ref> 1640-1660 yılları arasında Karayipler, [[Yeni Dünya]]'ya göç eden İngiliz nüfusunun üçte ikisinden daha fazlasını ağırlamaktaydı.<ref>{{kitap kaynağı |ilk=Alan |son=Taylor |başlık=Colonial America: A Very Short Introduction |url=https://archive.org/details/colonialamericav0000tayl |yıl=2013 |sayfalar=[https://archive.org/details/colonialamericav0000tayl/page/78 78]|dil=İngilizce |yayımcı=Oxford University Press |isbn=0199766231}}</ref> Bir müddet sonra kolonilerde, Portekizliler tarafından [[Brezilya]]'da uygulanan ve [[kölelik|köle]] işçilerin çalıştırılması esasına dayalı [[plantasyon|şeker plantasyonunu]] sistemi kullanılmaya başlandı. İlk etapta Hollanda gemilerine şeker satılıp bu gemilerden köle satın alınmaktaydı.{{Kdş|Lloyd|1996|s=22-23}} Gittikçe kârlılaşan bu ticaretin İngiliz denetiminde kalması için 1651 yılında [[Uzun Parlamento|Parlamento]], İngiliz kolonilerinde sadece İngiliz gemilerinin ticaret yapmaya devam edebileceğini ifade eden birtakım [[Seyir Yasaları|yasalar]] çıkardı. Bu gelişme, [[Felemenk Cumhuriyeti]]'yle, sonunda İngiltere'nin Amerika'daki konumunu sağlamlaştıracak bir [[Hollanda-İngiltere Savaşları|savaşlar]] dizisine yol açtı.{{Kdş|Lloyd|1996|s=32}} 1654-1660 yılları arasında İspanyollara gerçekleşen [[İngiliz-İspanyol Savaşı (1654-1660)|savaş]] devam ederken İngiltere, İspanyolların kontrolündeki bazı yerleri ele geçirdi. 1655'te ele geçirilen [[Jamaika]] adası [[Jamaika Kolonisi|koloni]] hâline getirildi.{{Kdş|Lloyd|1996|s=33, 43}} 1666 yılında [[Bahamalar]] kolonileştirildi.{{Kdş|Lloyd|1996|s=33, 43}} 1670'te İspanyollarla yapılan [[Madrid Antlaşması (1670)|Madrid Antlaşması]] ile İngilizlerin Jamaika ve [[Cayman Adaları]] üzerindeki egemenliği tanındı.<ref>{{kitap kaynağı |sayfalar=187|son=Gardiner |ilk=Frances Davenport |dil=İngilizce |başlık=European Treaties Bearing on the History of the United States and Its Dependencies to 1648 |yayımcı=Kessinger Publishing |yıl=2007 |isbn=978-0-548-56895-8}}</ref>

[[Dosya:British colonies 1763-76 shepherd1923.PNG|küçükresim|upright=1.05|Kuzey Amerika'daki Britanya kolonilerinin haritası, c. 1763-1776]]
İngiltere'nin Amerika'daki ilk kalıcı yerleşimi olan [[Jamestown, Virginia|Jamestown]], 1607 yılında kaptan [[John Smith (kâşif)|John Smith]] önderliğinde, [[Virginia Company]]'nin yönetiminde kuruldu. 1609 yılında Virginia Company'nin [[amiral gemisi]] ''[[Sea Venture]]''{{'}}un batması sonrasında yerleşim kurulan [[Bermuda]] üzerinde İngiltere tarafından hak iddia edildi ve Virginia Kolonisi'ne bağlı olarak yönetilmeye başlandı; ancak 1615 yılında yerleşimin yönetimi, yeni kurulmuş olan [[Somers Isles Company]]'ye devredildi.{{Kdş|Lloyd|1996|s=15-20}} Virginia Company'nin imtiyazlarının 1624 yılında iptal edilmesi ve [[Virginia]]'nın kontrolü doğrudan kraliyete geçmesiyle [[Virginia Kolonisi]] bir [[kraliyet kolonisi]] hâline geldi.{{Kdş|Andrews|1985|s=316, 324-326}} Aynı şekilde 1684 yılında Somers Isles Company'nin imtiyazları da iptal edilince Bermuda, direkt olarak kraliyete bağlandı.<ref>{{kitap kaynağı |url=https://books.google.com/books?id=M2uIDAAAQBAJ&lpg=PT121&dq=1684%20somers%20isles%20company%20bermuda&hl=tr&pg=PT121#v=onepage&q=1684%20somers%20isles%20company%20bermuda&f=false |başlık=The Golden Age of Piracy: The Truth Behind Pirate Myths |bölüm=Thief or rebel? |dil=İngilizce |ilk=Benerson |son=Little |yayımcı=Skyhorse Publishing |yıl=2016 |isbn=1510713042}}</ref> 1610 yılında kurulan [[London and Bristol Company]], Newfoundland adasında kalıcı bir yerleşim kurarak burayı [[Newfoundland Kolonisi|kolonileştirdi]]; ancak şirket büyük ölçüde başarısız oldu.{{Kdş|Andrews|1985|s=20-22}} 1620 yılında [[Plymouth Kolonisi]], [[püriten]] dinî ayrılıkçılar için bir barınak olarak kuruldu.{{Kdş|James|2001|s=8}} 1628'de [[Massachusetts Körfezi Kolonisi|Massachusetts Körfezi]],<ref>{{kitap kaynağı |url=https://books.google.com/books?id=HAQk1QxEq_MC&lpg=PA541&dq=massachusetts%20colony%201628&hl=tr&pg=PA542#v=onepage&q=massachusetts%20colony%201628&f=false |başlık=Prestatehood Legal Materials: A Fifty-State Research Guide, Including New York City and the District of Columbia |cilt=1 |sayfalar=541|dil=İngilizce |editör=Chiorazzi, Michael ve Most, Marguerite |yıl=2006 |yayımcı=Psychology Press |isbn=0789020564}}</ref> 1629'da [[Carolina Kolonisi|Carolina]] ve [[New Hampshire Kolonisi|New Hampshire]] kolonileri kurulurken daha sonra pek çok İngiliz, dinî zulümlerden kaçmak için Atlas Okyanusu'nun ötesine seyahati göze almaya başladı. [[Maryland Kolonisi|Maryland]] 1632 yılında Katolikler için bir sığınak,<ref>{{kitap kaynağı |url=https://books.google.com/books?id=dy1MNv8ou-0C&pg=PA155&dq=maryland+colony+catholics&hl=tr&sa=X&ved=0ahUKEwi7srTovq3WAhWKj1QKHflLBNIQ6AEIHDAA#v=onepage&q=maryland%20colony%20catholics&f=false |başlık=Encyclopedia of Religion in American Politics |sayfalar=155|dil=İngilizce |ad1=Jeffrey D. |soyadı1=Schultz |ad2=John G. |soyadı2=West |ad3=Iain S. |soyadı3=MacLean |yayımcı=Greenwood Publishing Group |cilt=II |yıl=1999 |isbn=1573561304}}</ref> [[Rhode Island ve Providence Plantasyonları Kolonisi|Rhode Island]] 1636 yılında tüm dinlere hoşgörü gösteren bir koloni<ref>{{kitap kaynağı |url=https://books.google.com/books?id=dy1MNv8ou-0C&pg=PA59&dq=rhode+island+colony+religious+freedom&hl=tr&sa=X&ved=0ahUKEwiTuYmdwK3WAhVEylQKHTFkD3MQ6AEIOTAF#v=onepage&q=rhode%20island%20colony%20religious%20freedom&f=false |başlık=Encyclopedia of Religion in American Politics |sayfalar=59|dil=İngilizce |ad1=Jeffrey D. |soyadı1=Schultz |ad2=John G. |soyadı2=West |ad3=Iain S. |soyadı3=MacLean |yayımcı=Greenwood Publishing Group |cilt=II |yıl=1999 |isbn=1573561304}}</ref> ve [[Connecticut Kolonisi|Connecticut]] 1636 yılında [[Cemaat kilisesi]] mensuplarına bir barınak olarak kuruldu. 1664'te [[Fort Amsterdam]]'ın teslim olmasıyla Britanya, Hollanda'ya bağlı [[Yeni Hollanda]] kolonisini ele geçirmesi sonrasında [[Delaware Kolonisi|Delaware]], [[New Jersey Kolonisi|New Jersey]] ve [[New York Kolonisi|New York]] kolonilerini oluşturdu. Bu, [[Hollanda-İngiltere Savaşları|İkinci Hollanda-İngiltere Savaşı]] sonrası müzakerelerde, [[Surinam]]'ın Hollandalılara teslimi karşılığında resmîleştirildi.{{Kdş|Lloyd|1996|s=40}} 1681 yılında [[Pensilvanya Kolonisi]], [[William Penn]] tarafından kuruldu. Amerikan kolonileri Karayipler'dekilere kıyasla finansal olarak daha başarısızdı; ancak tarım arazilerine sahipti ve ılıman iklimi sayesinde daha fazla İngiliz göçmen çekiyordu.{{Kdş|Ferguson|2004b|s=72-73}}

[[Dosya:Slaves working in the tobacco sheds on a plantation (1670 painting).jpg|küçükresim|sol|17. yüzyılda [[Virginia Kolonisi|Virginia]]'da çalışan Afrikalı köleler (bilinmeyen bir sanatçının eseri, 1670).]]
1670 yılında Kral [[II. Charles (İngiltere kralı)|II. Charles]], [[Hudson's Bay Company]]'ye imtiyazlar verdi ve o dönem [[Rupert Toprakları]] olarak bilinen, daha sonra [[Kanada]]'nın bir parçası olacak olan topraklarda [[Kuzey Amerika'da kürk ticareti|kürk ticareti]]nde [[tekel]] olmalarını sağladı. Şirket tarafından kurulan [[tahkimat]] ve [[ticaret karakolu|ticaret karakolları]], sık sık bölgeye komşu olan [[Yeni Fransa]]'da kendi kürk ticareti kolonilerini kurmuş olan Fransızların saldırılarına uğramaktaydı.{{Kdş|Buckner|2008|s=25}} Bundan iki yıl sonra, 1660'ta kurulan [[Royal African Company]]'ye Kral Charles tarafından Karayipler'deki İngiliz kolonilerine yapılan köle ticareti alanında tekel verildi.{{Kdş|Lloyd|1996|s=37}} Kölelik, kuruluşlarından beri Karayipler'deki İngiliz kolonilerinin temeliydi. 1807 yılında köleliğin kaldırılmasına kadar geçen dönemde Britanya, Afrika'dan Amerika'ya 3,5 milyon kölenin götürülmesini gerçekleştirmişti. Amerika'daki kölelerin toplam nüfusunun üçte biri [[Atlas Okyanusu'ndaki köle ticareti]]nin parçasıydı.{{Kdş|Ferguson|2004b|s=62}} Bu ticareti kolaylaştırmak için [[Batı Afrika]] kıyısı ve açıklarında [[Kunta Kinteh Adası|James Adası]] (1651),<ref>{{Kitap kaynağı |url=https://books.google.com/books?id=PUAlDwAAQBAJ&lpg=PA43&dq=james%20island%201651%20fort&hl=tr&pg=PA43#v=onepage&q=james%20island%201651%20fort&f=false |başlık=The Life of Trade: Events and Happenings in the Niumi's Atlantic Center |sayfalar=43|dil=İngilizce |ilk=Liza |son=Gijanto |yıl=2016 |yayımcı=Taylor & Francis |isbn=1317327268}}</ref> [[Saint Helena]] (1658, aynı zamanda kolonileştirdi),<ref>{{Kitap kaynağı |url=https://books.google.com/books?id=kfg9AAAAcAAJ&dq=saint%20helena%201658%20fort&hl=tr&pg=PA516#v=onepage&q=saint%20helena%201658%20fort&f=false |başlık=History of the British Colonies: In Five Volumes. Possessions in Africa and Austral-Asia |sayfalar=516|cilt=IV |dil=İngilizce |ilk=Robert Montgomery |son=Martin |yıl=1835}}</ref> [[Akra]] (1673)<ref>{{kitap kaynağı |url=https://books.google.com/books?id=BQx9lqZheggC&lpg=PA69&dq=accra%201673%20fort&hl=tr&pg=PA69#v=onepage&q=accra%201673%20fort&f=false |başlık=Islam in Africa South of the Sahara: Essays in Gender Relations and Political Reform |sayfalar=69|dil=İngilizce |ad1=Pade |soyadı1=Badru |ad2=Brigid M. |soyadı2=Sackey |yayımcı=Scarecrow Press |yıl=2013 |isbn=0810884704}}</ref> ve [[Bunce Adası]] (1670 civarı)<ref>{{Kitap kaynağı |url=https://books.google.com/books?id=uijbCwAAQBAJ&lpg=PA2&dq=bunce%20island%201670&hl=tr&pg=PA2#v=onepage&q=bunce%20island%201670&f=false |başlık=Black and British: A Forgotten History |sayfalar=2|ilk=David |son=Olusoga |yayımcı=Pan Macmillan |yıl=2016 |isbn=1447299744}}</ref> gibi yerlerde [[tahkimat]]lar kuruldu.<ref>{{Kitap kaynağı |url=https://books.google.com/books?id=b8TmCwAAQBAJ&lpg=PA128&dq=english%20west%20africa%20fortification&hl=tr&pg=PA128#v=onepage&q=english%20west%20africa%20fortification&f=false |başlık=Political Magic: British Fictions of Savagery and Sovereignty, 1650-1750 |sayfalar=128|dil=İngilizce |ilk=Christopher F. |son=Loar |yayımcı=Oxford University Press |yıl=2014 |isbn=082325691X}}</ref> Britanya yönetimindeki Karayip topraklarında Afrika kökenlilerin toplam nüfusa oranı 1650'de %25 iken 1780'de yaklaşık %80'e, On Üç Koloni'deyse bu oran aynı süreçte %10'dan %40'a yükseldi (güneydeki kolonilerde Afrika kökenliler çoğunluğu oluşturuyordu).{{Kdş|Canny|1998|s=228}} Köle tacirleri için köle ticareti oldukça kârlıydı ve Afrika ile Amerika arasındaki [[üç köşeli ticaret]]in üçüncü köşesini oluşturan [[Bristol]] ve [[Liverpool]] gibi şehirlerde önemli bir geçim kaynağı hâline geldi. Taşınan köleler ise gemilerde sert ve sağlıklı olmayan koşullarda tutulmakta ve yetersiz bir biçimde beslenmekteydi, bu nedenle Atlas Okyanusu'nun geçilmesi sırasında ölüm oranı yedide birdi.{{Kdş|Marshall|1998|s=440-464}}

1695 yılında [[İskoçya Parlamentosu]], [[Company of Scotland]]'a imtiyazlar sağladı ve şirket, 1698 yılında [[Panama Kıstağı]]'na ticaret yapma amacıyla bir yerleşim kurdu. Ancak bu koloni, yakınlarda bulunan [[Yeni Granada Krallığı|Yeni Granada]]'daki İspanyolların saldırıları ve [[sıtma]] salgını nedeniyle iki yıl sonra terk edildi. [[Darien projesi]]nin başarısızlığı sonucunda İskoç sermayesinin dörtte biri kaybedildi{{Kdş|Magbusson|2003|s=531}} ve denizaşırı bir İskoç imparatorluğu kurma girişimi sona erdi. Olayın ardından İngiliz ve İskoç hükûmetleri iki ülkenin sadece krallıklarını değil, ülkelerin kendilerini de birleştiren 1706'da imzalanan [[Birlik Antlaşması]]'nın 1707'de her iki devletin parlamentosunda da [[1707 Birlik Yasaları|yasalaşmasıyla]] [[Büyük Britanya Krallığı]]'nı kurdular.{{Kdş|Macaulay|1979|s=509}} 1732'de, günümüzdeki [[Amerika Birleşik Devletleri]]'ni kuran [[On Üç Koloni]]'nin sonuncusu [[Georgia Kolonisi]], borç sebebiyle suçlu bulunan kişiler için bir sığınak olma amacıyla kuruldu.<ref>{{kitap kaynağı |url=https://books.google.com/books?id=zJZBGWPXWqEC&lpg=PA5&dq=georgia%20debtor%201732&hl=tr&pg=PA5#v=onepage&q=georgia%20debtor%201732&f=false |başlık=The Story of Georgia and the Georgia People, 1732 to 1860 |sayfalar=5-6|dil=İngilizce |ilk=George Gillman |son=Smith |yayımcı=Genealogical Publishing |yıl=1968 |isbn=0806303174}}</ref>

=== Asya'da Hollanda ile rekabet ===
[[Dosya:Fort St. George, Chennai.jpg|küçükresim|sağ|upright=0.91|1639 yılında [[Chennai|Madras]]'ta kurulan [[Fort St. George]]'u tasvir eden bir gravür (Jan van Ryne, 1754).]]
16. yüzyılın sonlarında İngiltere ve Hollanda, Portekiz'in Asya'daki ticaret tekelini seyahatlere finansal kaynak sağlamak amacıyla özel [[anonim şirket]]ler kurarak yok etmeye başladı. 1600 yılında İngiliz [[East India Company]], 1602'de ise Hollanda [[Vereenigde Oost-Indische Compagnie]] kuruldu. Bu şirketlerin asıl amaçları, kârlı bir iş olan [[Baharat Yolu|baharat ticaretine]] girmekti ve bu bağlamda [[Doğu Hint Adaları]] ile ticaret ağında önemli bir merkez olan Hindistan olmak üzere iki bölgeye odaklandılar. Ticaret üzerinde egemenlik için hem Portekiz ile hem de birbirleriyle yarışmaktaydılar.{{Kdş|Lloyd|1996|s=13}} East India Company ilk kalıcı ticaret merkezini 1602'de, [[Cava]] üzerindeki [[Banten]]'de kurdu.<ref>{{kitap kaynağı |url=https://books.google.com/books?id=0gOMTC8I7s4C&lpg=PA17&dq=banten%201603%20east%20india&hl=tr&pg=PA17#v=onepage&q=banten%201603%20east%20india&f=false |başlık=Changes of Regime And Social Dynamics in West Java: Society, State And the Outer World of Banten, 1750-1830 |sayfalar=17|ilk=Atsushi |son=Ōta |dil=İngilizce |yayımcı=BRILL |yıl=2006 |isbn=9004150919}}</ref><ref>{{Kitap kaynağı |url=https://books.google.com/books?id=EayR3sm4mvUC&lpg=PA477&dq=bantam%201602%20east%20india&hl=tr&pg=PA477#v=onepage&q=bantam%201602%20east%20india&f=false |başlık=The World Encompassed: The First European Maritime Empires, C. 800-1650 |sayfalar=477|dil=İngilizce |ilk=Geoffrey Vaughn |son=Scammell |yayımcı=University of California Press |yıl=1981 |isbn=0520044223}}</ref> 1608'de İngilizlerin, 1617'de ise Hollandalıların yerleştiği [[Surat, Hindistan|Surat]]; 1687'ye kadar East India Company'nin merkezi oldu.<ref>{{Kitap kaynağı |url=https://books.google.com/books?id=7jwlDwAAQBAJ&lpg=PA350&dq=surat%201608&hl=tr&pg=PA350#v=onepage&q=surat%201608&f=false |başlık=Sources for the History of British India in the Seventeenth Century |dil=İngilizce |sayfalar=350|ilk=Shafaat Ahmad |son=Khan |yayımcı=Routledge |yıl=2017 |isbn=1351965964}}</ref><ref>{{Kitap kaynağı |url=https://books.google.com/books?id=2iL6ZFwwtX0C&lpg=PA431&dq=surat%201617%20dutch%20factory&hl=tr&pg=PA33#v=onepage&q=surat%201617%20dutch%20factory&f=false |başlık=The Presidential Armies of India |sayfalar=33|dil=İngilizce |ilk=S. Rivett |son=Carnac |yayımcı=Lancer Publishers |yıl=2010 |isbn=1935501062}}</ref> Zaman içerisinde Britanya, sömürgeci bir güç olarak Hollanda'yı geride bıraksa da kısa vadede Hollanda'nın daha gelişmiş olan mali sistemi{{Kdş|Ferguson|2004b|s=19}} ve 17. yüzyılda yaşanan üç [[Hollanda-İngiltere Savaşları|Hollanda-İngiltere savaşı]], Hollanda'nın Asya'da daha güçlü bir konum edinmesine yol açmıştı. Çatışmalar 1688 yılında [[Muhteşem Devrim]] sonucu [[III. William|Oranje Prensi William]]'ın İngiliz tahtına geçmesi ve Hollanda'yla İngiltere arasına barış getirmesiyle sona erdi. İki devlet arasında yapılan anlaşma ile Doğu Hint Adaları'ndaki baharat ticareti Hollandalılara, Hindistan'daki tekstil endüstrisi ise İngilizlere bırakıldı; ancak tekstil kısa sürede kârlılık bakımından baharatları geride bıraktı ve 1720 yılına kadar olan süreçte Britanya şirketleri satış alanında Hollanda şirketlerini geçti.{{Kdş|Ferguson|2004b|s=19}}

=== Fransa ve İspanya ile küresel çekişme ===
İngiltere ile Hollanda arasında 1688'de sağlanan barış, iki ülkenin [[Dokuz Yıl Savaşı]]'na müttefik olarak girmesine yol açtı. Avrupa ve denizaşırı bölgelerde Fransa ve İspanya ile Hollanda-İngiliz ittifakı arasında gerçekleşen savaş, Hollanda'nın askerî bütçesinin daha büyük bir bölümünü Avrupa'daki kara savaşına ayırmak zorunda kalması nedeniyle İngilizlerin daha önemli bir sömürgeci güç hâline gelmesini sağladı.{{Kdş|Canny|1998|s=441}} 18. yüzyılda İngiltere (1707 sonrasında Britanya), dünyanın en önemli sömürgeci gücü hâline gelirken Fransa ise bu konudaki en büyük rakibi oldu.{{Kdş|Pagden|2003|s=90}}

[[Dosya:The Defeat of the French Fireships attacking the British Fleet at Anchor before Quebec.jpg|küçükresim|sol|upright=0.91|1759 yılında, [[Québec]]'te Fransız [[kundak gemisi|kundak gemilerinin]] Britanya gemilerine karşı elde ettiği mağlubiyeti gösteren tablo ([[Dominic Serres]]'nin 1767 tarihli tablonun 1900 civarında yapılan bir kopyası).]]
1700 yılında İspanya Kralı [[II. Carlos]]'un ölümü ve tahtı Fransız kralının torunu olan [[V. Felipe|Anjou Dükü Philippe]]'e bırakması; Fransa, İspanya ve kolonilerinin birleşmesi olasılığını doğurdu.{{Kdş|Shennan|1995|s=11}} Bu durumun gerçekleşmesini önlemek amacıyla 1701 yılında İngiltere, Portekiz, Hollanda ve [[Kutsal Roma İmparatorluğu]]; Fransa ve İspanya'ya karşı 1714 yılına kadar sürecek [[İspanya Veraset Savaşı]]'nı başlattı. Savaşı sonlandıran [[Utrecht Antlaşması]]'nda Felipe, kendisinin ve soyunun Fransa ve Avrupa'daki diğer krallıklarda olan haklarından vazgeçti, bu da İspanyol İmparatorluğu'nun Avrupa'da sonunu getirdi.{{Kdş|Shennan|1995|s=11-17}} Britanya İmparatorluğu ise toprak açısından genişleyerek Fransa'dan Newfoundland ve [[Akadya]]'yı topraklarına dahil etmesinin yanı sıra, İspanya'ya ait olan ve sırasıyla 1704 ve 1708 yıllarında işgal ettiği [[Cebelitarık]] ile [[Minorka]] üzerindeki egemenliğinin tanınmasını sağladı.<ref>{{kitap kaynağı |url=https://books.google.com/books?id=TiAlDwAAQBAJ&lpg=PA24&dq=british%20menorca%201708%201704%20Gibraltar&hl=tr&pg=PA24#v=onepage&q=british%20menorca%201708%201704%20Gibraltar&f=false |başlık=New Worlds?: Transformations in the Culture of International Relations Around the Peace of Utrecht |sayfalar=24|dil=İngilizce |ad1=Inken |soyadı1=Schmidt-Voges |ad2=Ana |soyadı2=Crespo Solana |yayımcı=Taylor & Francis |yıl=2017 |isbn=1317087739}}</ref> Cebelitarık, Britanya'ya [[Akdeniz]]'e Atlas Okyanusu'ndan giriş ve çıkışı kontrol edebilme imkânı veren bir deniz üssü hâline geldi. Minorka iki kez el değiştirdikten sonra 1802 yılında [[Amiens Antlaşması]]'yla İspanya'ya geri verildi. İspanya, bunların yanı sıra kârlı bir iş olan Amerika'daki İspanyol kolonilerine köle satmaya izin veren ''[[asiento]]'' hakkını Britanya'ya verdi.{{Kdş|James|2001|s=58}}

[[Dosya:Clive.jpg|küçükresim|[[Robert Clive]]'ın [[Plassey Muharebesi]]'ndeki zaferi Şirket'in sadece ticari değil, askeri bir güç de olmasını sağladı.]]
Kuruluşunun ardından geçen ilk yüzyılda [[East India Company]], kendisine 1617 yılında ticaret hakları veren [[Babür İmparatorluğu]]'yla mücadele edecek güce sahip olmadığından [[Hint altkıtası]] ile ticarete odaklanmıştı.{{Kdş|Canny|1998|s=93}} Bu, 18. yüzyılda Babürlerin duraklamaya girmesiyle değişti ve 1740'lar ile 50'lerdeki [[Karnatik Savaşları]] sırasında şirket, [[Compagnie des Indes Orientales]] ile mücadele etti. 1757 yılındaki [[Plassey Muharebesi]]'nde [[Robert Clive]] önderliğindeki Britanyalıların [[Bengal]] nevabı ve Fransız müttefiklerini yenmesi şirketin Bengal'de kontrolü ele geçirmesini sağladı.{{Kdş|Smith|1998|s=17}} Karnatik Savaşları sonucunda Fransa, [[Fransız Hindistanı|anklavları]] üzerindeki egemenliğini korudu; fakat bu askerî sınırlamalar ve Britanya'ya bağımlı devletlere destek verme yönünde verilen bir sözle gerçekleşebildi, bu da Fransa'nın Hindistan'ı ele geçirme konusundaki umutlarını sonlandırdı.{{Kdş|Bandyopādhyāẏa|2004|s=49-52}} Bunu takip eden onyıllarda, Britanya kontrolü altındaki bölgelerin yüzölçümü gittikçe arttı. Şirket, kontrolü altındaki bölgeleri ya doğrudan ya da çoğunluğu [[sepoy]]lardan oluşan [[Britanya Hindistanı Ordusu]]'yla tehdit ettikleri yerel yöneticiler aracılığıyla yönetmekteydi. [[Britanya Hindistanı]] zaman içerisinde imparatorluğun en önemli bölgesi hâline geldi ve "Kraliyetin Mücevheri" takma adıyla bilinmeye başladı. Koloni, Britanya'nın dünyanın en büyük gücü olmasını sağlayan gücün en önemli kaynağıydı.{{Kdş|Brown|1998|s=5}}

1756 yılında başlayan [[Yedi Yıl Savaşı]], küresel çapta gerçekleşen ilk savaştı.<ref>{{Kitap kaynağı |url=https://books.google.com/books?id=lQAzAQAAQBAJ&lpg=PA463&dq=seven%20years%20war%20first%20global%20war&hl=tr&pg=PA463#v=onepage&q=seven%20years%20war%20first%20global%20war&f=false |başlık=he Seven Years' War: Global Views |sayfalar=463|dil=İngilizce |yayımcı=BRILL |yıl=2012 |isbn=9004236449 |editör1=Danley, Mark H. |editör2=Speelman, Patrick J.}}</ref><ref>{{Kitap kaynağı |url=https://books.google.com/books?id=YxFc_DoR0yIC&lpg=PP1&dq=seven%20years%20war%20%22%20first%20global%20war%22&hl=tr&pg=PP6#v=onepage&q=seven%20years%20war%20%22%20first%20global%20war%22&f=false |başlık=The First Global War: Britain, France, and the Fate of North America, 1756-1775 |sayfalar=VII-VIII|dil=İngilizce |ilk=William R. |son=Nester |yıl=2000 |yayımcı=Greenwood Publishing Group |isbn=0275967719}}</ref> Savaş; Avrupa, Hindistan, Kuzey Amerika, Karayipler, [[Filipinler]] ve Afrika'nın kıyı bölgelerinde gerçekleşti. 1763 yılında imzalanan [[Paris Antlaşması (1763)|Paris Antlaşması]] ile [[Rupert Toprakları]] üzerinde Britanya'nın iddia ettiği hakların kabul edilmesi,{{Kdş|Buckner|2008|s=25}} [[Yeni Fransa]]'nın Fransızca konuşan nüfusu bırakarak Britanya'ya ve [[Louisiana]]'nın İspanya'ya verilmesiyle Kuzey Amerika'da Fransa'nın sömürgeci güç olarak varlığı fiilen sona erdi. Antlaşma ile birlikte Britanya'nın savaş sırasında işgal ettiği Fransız kontrolündeki [[Dominika]], [[Grenada]], [[Saint Vincent (ada)|Saint Vincent]] ve [[Tobago]] ile İspanyol kontrolündeki [[Florida]] üzerindeki Britanya hakimiyeti tanındı, Fransızların 1756'da işgal ettiği Minorka ise geri verildi.<ref>{{Kitap kaynağı |url=https://books.google.com/books?id=HbBbn3x7PZsC&lpg=PA29&dq=paris%20treaty%201763%20dominica%20saint%20vincent&hl=tr&pg=PA29#v=onepage&q=paris%20treaty%201763%20dominica%20saint%20vincent&f=false |başlık=Britain and the Americas: Culture, Politics, and History |sayfalar=28-29|dil=İngilizce |ad1=Will |soyadı1=Kaufman |ad2=Heidi |soyadı2=Slettedahl Macpherson |yayımcı=ABC-CLIO |yıl=2004 |isbn=1851094318}}</ref><ref>{{Kitap kaynağı |url=https://books.google.com/books?id=tAjuDMetOYcC&lpg=PA14&dq=paris%20treaty%201763%20florida&hl=tr&pg=PA14#v=onepage&q=paris%20treaty%201763%20florida&f=false |başlık=American Catholics: A History of the Roman Catholic Community in the United States |sayfalar=14|dil=İngilizce |ilk=James S. J. |son=Hennesey |yayımcı=Oxford University Press |yıl=1983 |isbn=0198020368}}</ref>{{Kdş|Baugh|2014|s=214, 640}} Buna karşılık Britanya; savaş esnasında işgal ettiği [[Guadeloupe]], [[Martinik]], Saint Lucia, [[Gorée]] ve Hindistan'daki Fransız fabrikalarını Fransa'ya; [[Manila]] ve [[Havana]]'yı ise İspanya'ya geri verdi.<ref>{{Ansiklopedi kaynağı |url=https://books.google.com/books?id=jmnbCQAAQBAJ&lpg=PA544&dq=paris%20treaty%201763%20manila%20havana%20Martinique&hl=tr&pg=PA544#v=onepage&q=paris%20treaty%201763%20manila%20havana%20Martinique&f=false |başlık=Paris, Treaty of |dil=İngilizce |sayfalar=544|ansiklopedi=Colonial Wars of North America, 1512-1763 (Routledge Revivals): An Encyclopedia |ilk=Alan |son=Gallay |yayımcı=Routledge |yıl=2015 |isbn=1317487192}}</ref> Britanyalıların Yedi Yıl Savaşı'nda Fransa'yı yenmesi, Britanya'yı denizcilik alanında dünyanın en büyük gücü konumuna getirdi.{{Kdş|Pagden|2003|s=91}}

=== On Üç Amerika Kolonisi'nin kaybı ===
{{Ana|Amerikan Devrimi}}
1760 ve 70'lerde [[On Üç Koloni]] ile Britanya arasındaki ilişkiler gittikçe gerginleşti. Bunun ana sebebi Amerika'daki kolonicilerin Britanya Parlamentosu'nun kendilerini izinleri olmadan yönetme ve vergilendirmeye yönelik denemelerine olan tepkisiydi.{{Kdş|Ferguson|2004b|s=84}} Bu tepkiler o dönemde "[[temsil yoksa vergi de yok]]" sloganıyla özetlendi. Amerika'daki kolonilerde yaşayanların İngilizlere sağlanan haklar konusundaki statüsünde yaşanan anlaşmazlıklar, Britanya Parlamentosu'nun bölge üzerindeki yetkilerinin tanımayarak kendi kendilerini yönetmeleriyle sonuçlanacak olan [[Amerikan Devrimi]]'ne yol açtı. Britanya'nın bu gelişmelere müdahale ederek merkezî otoriteyi tekrar sağlama amacıyla gönderdiği birlikler, 1775 yılında [[Amerikan Bağımsızlık Savaşı|bir savaş]] çıkmasına sebep oldu. Ertesi yıl, Amerika'daki kolonilerde yaşayanlar yayınladığı [[Amerikan Bağımsızlık Bildirisi|bildiriyle]], [[Amerika Birleşik Devletleri]] adı altında bağımsızlığını ilan etti. 1778'de savaşa [[Amerikan Bağımsızlık Savaşı'nda Fransa|Fransa'nın dahil olmasıyla]] savaşın dengesi Amerikalılar lehine kaydı ve 1781'deki zaferle sonuçlanan [[Yorktown Kuşatması]] sonrasında Britanyalılar tarafından barış görüşmelerine başlandı. 1783'te imzalanan [[Paris Antlaşması (1783)|antlaşma]] ile savaş sona ererken Amerika Birleşik Devletleri'nin bağımsızlığı da Britanya tarafından tanındı.{{Kdş|Marshall|1996|s=312-323}}

[[Dosya:Surrender of Lord Cornwallis.jpg|küçükresim|sol|''Cornwallis'in Yorktown'da Teslim Oluşu''. Amerikan kolonilerinin kaybı "birinci Britanya İmparatorluğu"nun sonu kabul edilir.]]
Britanya'nın o dönemde en fazla nüfusa sahip olan kolonisi olma özelliğine sahip [[Britanya Amerikası]]'nın önemli bir bölümünün kaybı, tarihçiler tarafından Britanya'nın Amerika'ya odaklandığı "birinci" imparatorluk döneminin sona erip Asya, [[Büyük Okyanus]] ve daha sonra Afrika'ya odaklandığı "ikinci" imparatorluk döneminin başlaması olarak kabul edilmektedir.{{Kdş|Canny|1998|s=92}} [[Adam Smith]], 1776 yılında yayınlanan eseri ''[[Ulusların Zenginliği]]''{{'}}nde kolonilerin gereksiz olduğunu, [[serbest ticaret]]in sömürgeci genişlemenin ilk döneminde izlenmiş ve İspanya'yla Portekiz'in [[korumacılık|korumacılığı]]na dayanan [[merkantilizm]] politikasının yerini alması gerektiğini savunmuştur.{{Kdş|Pagden|2003|s=92}}{{Kdş|James|2001|s=120}} 1783'ten sonra bağımsız Amerika Birleşik Devletleri ile Britanya arasındaki ticaretin büyümesi görünürde siyasi kontrolün ekonomik başarı için şart olmadığını savunan Adams'ın görüşlerini doğruladı.{{Kdş|James|2001|s=119}}{{Kdş|Marshall|1996|s=585}}

Amerika'daki olaylar, savaşın ardından ülkeden kaçan 40 bin ila 100 bin{{Kdş|Zolberg|2006|s=496}} [[Kraliyet yanlıları (Amerikan Devrimi)|kraliyet yanlısının]] göç etmiş olduğu Kanada'ya yönelik Britanya'nın politikalarının değişmesine neden oldu.{{Kdş|Games|2002|s=46-48}} 14 bin göçmenin yerleştiği ve o dönem [[Yeni İskoçya]]'nın bir parçası olan [[Saint John Nehri (New Brunswick)|Saint John]] ve [[Saint Croix Nehri (Maine-New Brunswick)|Saint Croix]] nehir vadilerindeki halk [[Halifax]]'taki merkezî hükûmetten uzak kaldığından şikâyet edince 1784 yılında [[New Brunswick|Yeni Brunswick]] ayrı bir koloni olarak kuruldu.{{Kdş|Kelley|Trebilcock|2010|s=43}} [[1791 Anayasal Yasası]] Fransız ve Britanyalı halk arasındaki gerginliği düşürmek için çoğunluğu Fransızca konuşan [[Aşağı Kanada]] ve çoğunluğu İngilizce konuşan [[Yukarı Kanada]] eyaletlerini oluşturdu ve Britanya'da kullanılanlara benzer idari sistemler kullanmaya başladı. Bu imparatorluğun otoritesini göstermek ve Amerikan Devrimi'nin liderliğini yapan halk yönetimine benzer bir yönetimin oluşumuna izin vermemek amacını taşımaktaydı.{{Kdş|Smith|1998|s=28}}

İki ülke arasındaki gerginlik [[Napolyon Savaşları]] döneminde yükseldi. Bu dönemde Britanya, Amerika Birleşik Devletleri'nin Fransa'yla olan ticaretini kesmeye ve Britanyalı denizciler Amerikan gemilerine girip Britanya doğumlu kişileri zorla [[Kraliyet Donanması]]'na almaya çalıştı. 1812 yılında Amerika Birleşik Devletleri, Britanya'ya [[1812 Savaşı|savaş]] ilan etti ve taraflar birbirlerinin topraklarını işgal etti. Ancak 1815 yılında imzalanan [[Gent Antlaşması]], savaş öncesindeki sınırlarına geri dönülmesini sağladı.{{Kdş|Latimer|2007|s=8, 30-34, 389-392}}

== "İkinci" Britanya İmparatorluğu (1783-1815) ==
=== Büyük Okyanus'taki keşifler ===
[[Dosya:Captainjamescookportrait.jpg|küçükresim|upright=0.73|[[James Cook]]'un görevi, güneyde var olduğu iddia edilen ''[[Terra Australis]]'' kıtasını bulmaktı.]]
1718'den beri Amerika'daki kolonilere sürgün, Britanya'daki çeşitli suçlar için bir ceza olarak kullanılmaktaydı ve yılda yaklaşık bin suçlu, bu sebepten dolayı Amerika'ya gönderilmekteydi.{{Kdş|Smith|1998|s=20}} 1783 yılında On Üç Koloni'nin kaybından sonra Britanya hükûmeti, Amerika yerine bu iş için alternatif bir yer aramaya başladı ve yeni keşfedilen [[Avustralya]]'ya odaklandı.{{Kdş|Smith|1998|s=20-21}} Avustralya'nın batı kıyısı 1606 yılında Hollandalı kâşif [[Willem Janszoon]] tarafından keşfedilmiş ve [[Vereenigde Oost-Indische Compagnie]] tarafından [[Yeni Hollanda]] olarak adlandırılmışsa da bölgeyi sömürgeleştirilmeye yönelik bir girişimde bulunulmamıştı.{{Kdş|Mulligan|Hill|2001|s=20-23}} 1770 yılında Güney Büyük Okyanus'a doğru bilimsel bir seyahatte olan [[James Cook]], Avustralya'nın doğu kıyısını keşfetti ve bölge üzerinde Britanya adına hak iddia ederek bölgeyi [[Yeni Güney Galler]] olarak adlandırdı.{{Kdş|Peters|2006|s=5-23}} 1778 yılında, Cook'un seyahatinde yer alan botanikçi [[Joseph Banks]], hükûmete [[Botany Körfezi]]'nin [[ceza kolonisi]] olarak kullanılmasının uygun olacağını kanıtlayacak belgeler sundu. 1787 yılında körfeze gönderilmek üzere yola çıkan ilk mâhkumlar 1788 yılında karaya ayak bastı.{{Kdş|James|2001|s=142}} Britanya, 1840 yılına kadar Yeni Güney Galler'e suçlu göndermeye devam etti.{{Kdş|Brock|2001|s=159}} Avustralya kolonileri, özellikle [[Victoria, Avustralya|Victoria]] kolonisinde altına hücum edilmesi sonucu<ref name="RobertCervero320"/> yün ve altın ihracatından büyük kâr elde etmeye başladı,{{Kdş|Fieldhouse|1999|s=145-149}} bu sayede Victoria'nın başkenti [[Melbourne]] dünyanın en zengin şehri hâline geldi.<ref name="RobertCervero320">{{Kitap kaynağı|son=Cervero|ilk=Robert B.|başlık=The Transit Metropolis: A Global Inquiry|url=https://archive.org/details/transitmetropoli0000cerv|yayımcı=Island Press|yıl=1998|yer=Chicago|sayfalar=[https://archive.org/details/transitmetropoli0000cerv/page/320 320]|isbn=1-55963-591-6}}</ref>

Seyahati sırasında Cook'un, 1642'de Hollandalı kâşif [[Abel Tasman]] tarafından keşfedilen [[Yeni Zelanda]]'yı da ziyaret etmesinin ardından bölgeye Britanyalıların yerleşimleri başladı. İlk başlarda Avrupalılar ile yerel [[Maoriler|Maori]] halkı arasındaki ilişki ticaretten ibaretti. Avrupalıların yerleşimi 19. yüzyılın başlarında hızlandı, özellikle [[Kuzey Adası (Yeni Zelanda)|Kuzey Adası]]'nda ticaret istasyonları kuruldu. 1839 yılında [[New Zealand Company]], araziler alıp koloniler kurmaya ilişkin planlarını açıkladı. 6 Şubat 1840 tarihinde kaptan [[William Hobson]] ile yaklaşık kırk Maori şefi arasında [[Waitangi Antlaşması]] imzalandı.{{Kdş|Smith|1998|s=45}} 1841'de Yeni Zelanda, Yeni Güney Galler'den ayrılarak kraliyet kolonisi statüsüne [[Yeni Zelanda Kolonisi|kavuştu]].<ref>{{kitap kaynağı |url=https://books.google.com/books?id=VpUSvrc7snkC&lpg=PA23&dq=1841%20new%20zealand%20colony&hl=tr&pg=PA23#v=onepage&q=1841%20new%20zealand%20colony&f=false |başlık=Buying the Land, Selling the Land: Governments and Maori Land in the North Island 1865-1921 |sayfalar=23-24|dil=İngilizce |ilk=Richard |son=Boast |yayımcı=Victoria University Press |yıl=2008 |isbn=0864735618}}</ref> Britanyalıların 1806'da keşfettiği ve ertesi yıl Britanya topraklarına katılan ıssız [[Auckland Adaları]] da bu kurulan koloniye 1842'de yapılan sınır düzenlemesi ile dahil edilmiş, 1846'da koloninin bir parçası olmaktan çıkmış ancak 1863'te tekrar koloninin sınırlarına dahil edilmişti.<ref>{{kitap kaynağı |url=https://books.google.com/books?id=Q4WF3PTh4kQC&lpg=PA33&dq=%22auckland%20islands%22%20%22ocean%22%201806&hl=tr&pg=PA33#v=onepage&q=%22auckland%20islands%22%20%22ocean%22%201806&f=false |başlık=The War Against the Seals: A History of the North American Seal Fishery |sayfalar=33|ilk=Briton Cooper |son=Busch |dil=İngilizce |yayımcı=McGill-Queen's Press |yıl=1987 |isbn=0773506101}}</ref><ref>{{kitap kaynağı |son= Wilson |ilk= James Oakley |başlık= New Zealand Parliamentary Record, 1840–1984 |basım= 4|özgünyıl= Birinci baskı: 1913 |yıl=1985 |yayımcı= V.R. Ward, Govt. Printer |yer= Wellington |oclc=154283103 |sayfalar=31|dil=İngilizce}}</ref>

=== Fransa ile mücadele ===
{{Ana|Fransız Devrim Savaşları|Napolyon Savaşları}}
[[Dosya:Sadler, Battle of Waterloo.jpg|küçükresim|[[Napolyon Bonapart|Napolyon]]'un yeniliş sürecini sona erdiren [[Waterloo Muharebesi]]'ni gösteren [[William Sadler (ressam)|William Sadler]]'in tablosu.]]
[[Fransız Devrimi]]'nin bir sonucu olarak 1792'de çıkan [[Fransız Devrim Savaşları]]'na Britanya, ertesi yıl, Fransa karşısında oluşturan ittifakın bir parçası olarak dahil oldu.<ref>{{kitap kaynağı |url=https://books.google.com/books?id=jAyeDgAAQBAJ&lpg=PA153&dq=french%20revolutionary%20wars%20Britain%20alliance&hl=tr&pg=PA153#v=onepage&q=french%20revolutionary%20wars%20Britain%20alliance&f=false |başlık=The French Revolution in Global Perspective |sayfalar=153|dil=İngilizce |ad1=Suzanne |soyadı1=Desan |ad2=Lynn |soyadı2=Hunt |ad3=William Max |soyadı3=Nelson |yayımcı=Cornell University Press |yıl=2013 |isbn=0801467470}}</ref> Fransa, bu savaşlardan zaferle ayrılan taraf olurken 1802'de imzalanan [[Amiens Antlaşması]] ile savaş sona erdi ve Britanya, [[Birinci Fransız Cumhuriyeti|Fransız Cumhuriyeti]]'ni resmen tanımış oldu. Britanya'nın 1795 yılında kıyı kesimlerini işgal etmeye başladığı Hollanda kontrolündeki [[Sri Lanka|Seylan]], antlaşma ile birlikte Britanya kontrolüne bırakıldı.{{Kdş|James|2002|s=302-303}}<ref>{{Kitap kaynağı |url=https://books.google.com/books?id=gOXPAwAAQBAJ&lpg=PA116&dq=1802%20amiens%20british%20ceylon&hl=tr&pg=PA117#v=onepage&q=1802%20amiens%20british%20ceylon&f=false |başlık=Colonial Mixed Blood: A Story of the Burghers of Sri Lanka |sayfalar=116|dil=İngilizce |ilk=Allan Russell |son=Juriansz |yayımcı=iUniverse |yıl=2013 |isbn=1491713658}}</ref> Britanya'nın 1793'te Fransızlardan aldığı Tobago<ref>{{kitap kaynağı |url=https://books.google.com/books?id=M0N31yi4qGAC&lpg=PA115&dq=tobago%20british%20french%201793&hl=tr&pg=PA115#v=onepage&q=tobago%20british%20french%201793&f=false |başlık=The Influence of Sea Power Upon the French Revolution and Empire, 1793-1812 |sayfalar=115|ilk=A. T. |son=Mahan |dil=İngilizce |yayımcı=Cambridge University Press |yıl=2010 |isbn=110802372X}}</ref> ile 1797'de İspanyollardan aldığı [[Trinidad]]<ref>{{kitap kaynağı |url=https://books.google.com/books?id=KqqMulJBeZkC&lpg=PP19&dq=1797%20tobago&hl=tr&pg=PP19#v=onepage&q=1797%20tobago&f=false |başlık=The Amelioration and Abolition of Slavery in Trinidad, 1812-1834: Experiments and Protests in a New Slave Colony |sayfalar=XVIII|dil=İngilizce |ilk=Noel |son=Titus |yayımcı=AuthorHouse |yıl=2009 |isbn=143898555X}}</ref> üzerindeki Britanya hakimiyetleri tanındı.<ref name="Weinlander">{{kitap kaynağı |url=https://books.google.com/books?id=Ma_VAAAAMAAJ&q=1802+amiens+Trinidad+tobago&dq=1802+amiens+Trinidad+tobago&hl=tr&sa=X&ved=0ahUKEwijl_Ku_-vWAhVjlVQKHSk2DyIQ6AEINTAD |başlık=The Peace of Amiens, 1801-1802: Its Justification in Relation to Empire |cilt=II |dil=İngilizce |ilk=James Raymond |son=Weinlader |sayfalar=358|yayımcı=University of Wisconsin Press |yıl=1977}}</ref> 1782'de Britanya'nın kontrolünden İspanya'ya geçen<ref>{{Kitap kaynağı |url=https://books.google.com/books?id=NMYDAAAAQAAJ&dq=1782%20minorca&hl=tr&pg=PA107#v=onepage&q=1782%20minorca&f=false |başlık=The Scientific Library; Or, Repository of Useful and Polite Literature: Comprising Astronomy, Geography, Mythology, Ancient History, Modern History, and Chronology |sayfalar=107|dil=İngilizce |ilk=Thomas |son=Smith |cilt=IV |yıl=1806}}</ref> ve 1798'de Britanya'nın işgal ettiği Minorka; antlaşmayla birlikte İspanyol hakimiyetine bırakıldı.<ref name="Weinlander"/> 1795'te Britanya'nın topraklarına kattığı [[Cape Kolonisi]] ile savaş sırasında işgal ettiği Karayipler'deki bazı adaları [[Batavya Cumhuriyeti]]'ne geri verdi.<ref>{{kitap kaynağı |url=https://books.google.com/books?id=vZqJBAAAQBAJ&lpg=PA325&dq=batavian%20cape%20amiens&hl=tr&pg=PA325#v=onepage&q=batavian%20cape%20amiens&f=false |başlık=The Shaping of South African Society, 1652–1840 |sayfalar=325|dil=İngilizce |ad1=Richard |soyadı1=Elphick |ad2=Hermann |soyadı2=Giliomee |yayımcı=Wesleyan University Press |yıl=2014 |isbn=0819573760}}</ref> 1787'de girdiği Fransız kontrolünden 1800 yılında çıkan [[Malta (ada)|Malta]], [[Sicilya Krallığı]]'nın kontrolüne bırakılsa da ada [[Malta Himayesi|Britanya himayesine]] girdi.<ref>{{kitap kaynağı |url=https://books.google.com/books?id=bE4NecYyJicC&lpg=PA26&dq=1800%20malta%20protectorate%20%22sicily%22&hl=tr&pg=PA26#v=onepage&q=1800%20malta%20protectorate%20%22sicily%22&f=false |başlık=Sicily: The Insecure Base : a History of the British Occupation of Sicily, 1806-1815 |sayfalar=26|dil=İngilizce |ilk=Desmond |son=Gregory |yayımcı=Fairleigh Dickinson University Press |yıl=1988 |isbn=0838633064}}</ref> Savaşın sona ermesinin ardından, 1801 yılında, [[Danimarka-Norveç]] kontrolündeki Saint Croix, [[Saint Thomas, Amerika Birleşik Devletleri Virjin Adaları|Saint Thomas]] ve [[Saint John, Amerika Birleşik Devletleri Virjin Adaları|Saint John]] adaları Britanya tarafından işgal edilse de ertesi yıl yapılan anlaşmayla adalar geri verildi.<ref>{{Kitap kaynağı |url=https://books.google.com/books?id=hTfgYUIhfeAC&lpg=PA28&dq=1801%20Danish%20west%20indies%20British&hl=tr&pg=PA28#v=onepage&q=1801%20Danish%20west%20indies%20British&f=false |başlık=For the Health of the Enslaved: Slaves, Medicine and Power in the Danish West Indies, 1803-1848 |sayfalar=28|dil=İngilizce |yıl=2012 |yayımcı=Museum Tusculanum Press |ilk=Niklas Thode |son=Jensen |isbn=8763531712}}</ref>

Ancak Britanya 1803'te, [[Napolyon Bonapart|Napolyon]] yönetimindeki Fransa'yla yeniden mücadele etmek zorunda kaldı. Bu kez savaşta, iki taraf arasında ideoloji çatışmaları da mevcuttu.{{Kdş|James|2001|s=152}} Tehdit altında olan sadece Britanya'nın dünya çapındaki konumu değildi, Napolyon yönetimindeki Fransa diğer [[kıta Avrupası]] ülkeleri gibi Britanya'yı işgal etme konusunda tehdit oluşturmaktaydı. Fransız limanları 1805 yılında [[Trafalgar Muharebesi|Trafalgar]]'da Fransız ve İspanyol donanmalarına karşı kesin bir zafer kazanan [[Kraliyet Donanması]] tarafından abluka altına alındı. Britanya, 1810 yılında Napolyon Fransası tarafından ilhak edilen Hollanda'nınkiler de dâhil olmak üzere denizaşırı kolonilere saldırdı ve buraları ele geçirdi. 1814'te Fransa, bazı Avrupa ülkelerinin kurduğu ittifakla gerçekleşen savaşı kaybeden taraf oldu.{{Kdş|Lloyd|1996|s=115-118}} Aynı yıl yapılan [[Paris Antlaşması (1814)|Paris Antlaşması]] ile barış sağlandı. Antlaşmaya göre, 1810'da Britanya kontrolüne girse de 1813'te İsveç'e devredilen [[Guadeloupe]]<ref>{{kitap kaynağı |son=Adkins |ilk=Roy & Lesley |yıl=2006 |dil=İngilizce |başlık=The War for All the Oceans |yayımcı=Abacus |sayfalar=332|isbn=0-349-11916-3}}</ref><ref>{{Kitap kaynağı |url=https://books.google.com/books?id=B0YC55a-GTEC&lpg=PA36&dq=guadeloupe%20sweden%201813%20Britain&hl=tr&pg=PA36#v=onepage&q=guadeloupe%20sweden%201813%20Britain&f=false |başlık=International Law in Historical Perspective |sayfalar=36|cilt=III |dil=İngilizce |ilk=J. H. W. |son=Verzijl |yayımcı=BRILL |yıl=1970 |isbn=902189050X}}</ref> ile 1809'da Britanya'nın işgaline uğrayan Martinique{{Kdş|James|2002|s=209}} Fransa'ya geri verildi.<ref>{{kitap kaynağı |url=https://books.google.com/books?id=YT4CAAAAYAAJ&dq=Martinique%201814%20treaty%20paris&hl=tr&pg=PA356#v=onepage&q=Martinique%201814%20treaty%20paris&f=false |başlık=British and Foreign State Papers |sayfalar=356|dil=İngilizce |yayımcı=Birleşik Krallık Dışişleri Bakanlığı |yıl=1838}}</ref> 1803'te Britanya tarafından işgal edilen Saint Lucia ile 1813'te [[Malta Kolonisi|kraliyet kolonisi olan Malta]]'daki Britanya hakimiyeti kabul edildi.<ref>{{kitap kaynağı |url=https://books.google.com/books?id=WjrjBAAAQBAJ&lpg=PA189&dq=1803%20saint%20lucia%201814%20paris%20treaty&hl=tr&pg=PA189#v=onepage&q=1803%20saint%20lucia%201814%20paris%20treaty&f=false |başlık=A Study of Mixed Legal Systems: Endangered, Entrenched or Blended |sayfalar=189|dil=İngilizce |ad1=Seán Patrick |soyadı1=Donlan |ad2=Esin |soyadı2=Örücü |ad3=Sue |soyadı3=Farran |yayımcı=Ashgate Publishing |yıl=2014 |isbn=1472441796}}</ref><ref>{{kitap kaynağı |url=https://books.google.com/books?id=zSWuCsxS1QcC&lpg=PA282&dq=1813%20malta%20crown%20colony&hl=tr&pg=PA282#v=onepage&q=1813%20malta%20crown%20colony&f=false |başlık=Malta, Britain, and the European Powers, 1793-1815 |sayfalar=189, 282|dil=İngilizce |ilk=Desmond |son=Gregory |yayımcı=Fairleigh Dickinson University Press |yıl=1996 |isbn=0838635903}}</ref> Britanya'nın 1807'de, Fransa'nın müttefiği Danimarka'nın kontrolünde bulunan Saint Croix ve Saint Thomas adalarındaki Britanya güçleri ise barışın sağlanması ile birlikte, 1815 yılında adalardan çekildi.<ref>{{Kitap kaynağı |url= https://books.google.com/books?id=90wPAAAAYAAJ&q=%22saint+croix%22++1807+Thomas+1815&dq=%22saint+croix%22++1807+Thomas+1815&hl=tr&sa=X&redir_esc=y |başlık=Colonial Governors from the Fifteenth Century to the Present: A Comprehensive List |sayfalar=10|dil=İngilizce |ilk=David P. |son=Henige |yayımcı=University of Wisconsin Press |yıl=1970}}</ref> Öte yandan 1807'de Britanya'nın işgal ettiği [[Helgoland]]'daki Britanya hakimiyeti, 1814'te imzalanan [[Kiel Antlaşması]] ile tanındı.<ref>{{kitap kaynağı |url=https://books.google.com/books?id=jCIlDwAAQBAJ&lpg=PA104&dq=treaty+kiel+helgoland+1807&hl=tr&pg=PA104&redir_esc=y#v=onepage&q=treaty%20kiel%20helgoland%201807&f=false |başlık=The Great War and the British Empire: Culture and Society |sayfalar=104|dil=İngilizce |ad1=Michael J. K. |soyadı1=Walsh |ad2=Andrekos |soyadı2=Varnava |yıl=2016 |yayımcı=Taylor & Francis |isbn=1317029836}}</ref> Ertesi yıl Napolyon'un, sürgün edildiği adadan kaçarak Fransa'ya gelmesiyle birlikte savaş [[Yüz Gün|tekrar başladı]]. Ancak savaşı yine Fransızlar kaybetti ve 1815'te imzalanan [[Paris Antlaşması (1815)|Paris Antlaşması]] ile savaş sona erdi ve [[Avrupa uyumu]] olarak adlandırılan döneme girildi. Antlaşma ile birlikte, Fransız işgali altında olan ve 1809'dan itibaren Britanya hakimiyetine girmeye başlayan [[İyon Adaları]], 1864 yılında [[Yunanistan Krallığı|Yunanistan]] Kralı olan [[I. Georgios]]'un tahta çıkışı dolayısıyla Yunanistan'a hediye edilinceye kadar Britanya himayesindeki bir [[İyon Adaları Birleşik Devletleri|federasyon]] olarak varlığını sürdürdü.<ref>{{Kitap kaynağı |url=https://books.google.com/books?id=oFpiCAAAQBAJ&lpg=PA345&dq=ionian%20islands%201809%20Zakynthos%20british&hl=tr&pg=PA345#v=onepage&q=ionian%20islands%201809%20Zakynthos%20british&f=false |başlık=Political Economies of Empire in the Early Modern Mediterranean: 1 |sayfalar=345|dil=İngilizce |ilk=Maria |son=Fusaro |yayımcı=Cambridge University Press |yıl=2015 |isbn=1107060524}}</ref><ref>{{Kitap kaynağı |url=https://books.google.com/books?id=ZGugBAAAQBAJ&lpg=PA77&dq=ionian%20islands%201864%20gift&hl=tr&pg=PA78#v=onepage&q=ionian%20islands%201864%20gift&f=false |başlık=A History of the Balkans 1804-1945 |sayfalar=77|yıl=2014 |ilk=Stevan K. |son=Pavlowitch |yayımcı=Routledge |isbn=1317900170}}</ref>

=== Köleliğin kaldırılması ===
Britanya'daki [[kölelik karşıtlığı|kölelik karşıtı]] hareketten gelen artan baskılar sonucu Britanya yönetimi, 1807 yılında imparatorlukta köle ticaretini yasaklayan [[1807 Köle Ticareti Yasası|Köle Ticareti Yasası]]'nı çıkardı. 1808 yılında [[Sierra Leone Kolonisi ve Protektorası|Sierra Leone]], azat edilen köleler için resmî Britanya kolonisi olarak belirlendi.{{Kdş|Porter|1998|s=14}} 1833 yılında kabul edilen [[1833 Köleliği Kaldırma Yasası|Köleliği Kaldırma Yasası]] ile 1 Ağustos 1834 tarihinde Britanya İmparatorluğu'nda kölelik kaldırıldı. İlk başlarda [[Saint Helena]], Seylan ve East India Company tarafından yönetilen bölgeler yasanın kapsamı dışında bırakılsa da sonradan bu bölgeler de yasanın kapsamı içerisine alındı. Yasaya göre kölelere 4 ile 6 yıllık bir "çıraklık" döneminin ardından özgürlükleri verildi.{{Kdş|Hinks|2007|s=129}}

== Britanya'nın imparatorluk yüzyılı (1815-1914) ==
{{Ayrıca bakınız|Sanayi Devrimi|Victoria devri}}
[[Dosya:Imperial Federation, Map of the World Showing the Extent of the British Empire in 1886 (levelled).jpg|küçükresim|upright=1.14|Britanya kontrolündeki toprakların pembe renkle gösterildiği 1886 tarihli dünya haritası.]]
Bazı tarihçiler tarafından Britanya'nın "imparatorluk yüzyılı" olarak anılan{{Kdş|Hyam|2002|s=1}}{{Kdş|Smith|1998|s=71}} 1815 ile 1914 yılları arasındaki dönemde yaklaşık 26.000.000 kilometrekarelik toprak ve 400 milyon kadar nüfus imparatorluğun bir parçası hâline geldi.{{Kdş|Parsons|1999|s=3}} Napolyon'a karşı elde edilen zafer Britanya'yı [[Büyük Oyun|Orta Asya'daki Rusya]] dışında herhangi bir uluslararası rakibi olmayan bir güç konumunda bıraktı.{{Kdş|Porter|1998|s=401}} Denizlerde herhangi bir rakibi olmayan Britanya, ilerleyen dönemde ''[[Pax Britannica]]'' olarak adlandırılacak küresel bir polislik politikasını yürürlüğe koydu.{{Kdş|Porter|1998|s=332}} Dış ilişkilerinde ise "[[muhteşem yalnızlık]]" olarak bilinen bir politika uyguladı.{{Kdş|Lee|1994|s=254-257}} Kolonilerinde sahip olduğu resmî kontrolün yanı sıra Britanya'nın küresel ticaretteki egemenliği [[Çin]], [[Arjantin]] ve [[Tayland|Siyam]]'ın aralarında bulunduğu çeşitli ülkenin ekonomilerini kontrol edebilmesini sağladı. Bu durum bazı tarihçiler tarafından "[[gayriresmî imparatorluk]]" olarak adlandırılmıştı.{{Kdş|Porter|1998|s=8}}{{Kdş|Marshall|1996|s=156-157}}

Britanya'nın bir imparatorluk olarak gücünün kaynağı olan faktörlerden biri de 19. yüzyılda icat edilen ve Britanya'ya imparatorluğu kontrol etme ve savunma olanağı sağlayan [[buharlı gemi]]ler ve [[telgraf]]tı. 1902 yılından itibaren Britanya İmparatorluğu, "[[All Red Line]]" adı verilen bir telgraf ağıyla bağlanmaya başlamıştı.{{Kdş|Dalziel|2006|s=88-91}}

=== Asya'da şirket faaliyetleri ===
{{Ana|Britanya Hindistanı}}
[[Dosya:British Indian Empire 1909 Imperial Gazetteer of India.jpg|küçükresim|sol|upright=1.14|Britanya Hindistanı, 1909]]
Britanya İmparatorluğu'nun Asya'daki genişlemesini [[East India Company]] yürüttü. Şirketin ordusu, [[Kraliyet Donanması]] ile güçlerini ilk olarak Yedi Yıl Savaşı sırasında birleştirmişti, daha sonra iki silahlı güç Napolyon'un [[Mısır]]'dan çıkarılması (1799), [[Cava]]'nın Hollanda'dan alınması (1811), [[Singapur]] (1819) ile [[Malakka]]'nın (1824) ele geçirilmesi ve [[Myanmar|Burma]]'nın mağlup edilmesi (1826) sırasında iş birliği yaptılar.{{Kdş|Porter|1998|s=401}}

[[Dosya:Victoria Disraeli cartoon.jpg|küçükresim|upright|[[Benjamin Disraeli]]'yi, Kraliçe [[Victoria (Büyük Britanya kraliçesi)|Victoria]]'yı Hindistan İmparatoriçesi yaparken tasvir eden 1876 tarihli bir karikatür. Kullanılan altyazı "Eskileri yerine yeni taçlar" şeklindeydi.]]
Şirket, Hindistan'daki üssünden Çin'e, 1730'lardan beri [[afyon (narkotik)|afyon]] ihracatı yapmaktaydı. [[Çing Hanedanı]]'nın 1729'da koyduğu yasaktan dolayı yasadışı olan bu ticaret, Britanya'dan Çin'e gümüş akışı sağlayan [[çay (bitki)|çay]] ithalatını dengelemekteydi.{{Kdş|Martin|2007|s=146-148}} 1839 yılında Çinli yetkililerin [[Guangzhou|Kanton]]'da 20.000 kadar sandık afyona el koyması, Britanya'nın Çin'e saldırarak [[I. Afyon Savaşı]]'nı başlatmasına neden oldu. Savaş sonucunda Britanya, [[Hong Kong Adası]]'nı ele geçirdi.{{Kdş|Janin|1999|s=28}}

18. yüzyıl sonları ile 19. yüzyıl başlarında, Britanya merkezî yönetimi tarafından şirketin iç işlerine yönelik müdahaleler gelmeye başladı. [[1773 Düzenleme Yasası]], 1784 [[Pitt'in Hindistan Yasası]], [[1813 Sözleşme Yasası]] gibi konuyla alakalı bazı yasalar yürürlüğe sokularak şirketin iç işlerine birtakım düzenlemeler yapıldı ve şirketin kontrolündeki topraklarda Britanya kraliyet yönetiminin hakimiyeti kuruldu.{{Kdş|Keay|1991|s=393}} 1857 yılında, Britanyalı subayların emri altında bulunan Hint askerler olan [[sepoy]]ların ayaklanması geniş çaplı bir çatışmaya dönüştü ve şirketin varlığının sona erip yerine Hindistan'daki kontrolün doğrudan Britanya kraliyetine bağlanmasına yol açtı.{{Kdş|Parsons|1999|s=44-46}} [[1857 Hint Ayaklanması|Hint Ayaklanması]]'nın bastırılması altı ay sürdü ve her toplamda yüz binlerce can kaybına sebep oldu. Yaşananların ardından Britanya hükûmeti, Hindistan üzerindeki kontrolü eline aldı, hükûmet tarafından atanan bir genel vali Hindistan'ı yönetmeye başladı ve Kraliçe Victoria, Hindistan İmparatoriçesi olarak taç giydi. East India Company ise ertesi yıl feshedildi.{{Kdş|Smith|1998|s=50-57}}

19. yüzyılın sonunda Hindistan'da bir dizi ürün bereketsizliği yaşandı, bu da tahmini olarak 15 milyon kişinin öldüğü kıtlıklara neden oldu. Hindistan'ı yönettiği dönemde East India Company, kıtlıklarla başa çıkmak için herhangi bir politika uygulayamadı. Bu, kraliyetin kontrolü ele almasından sonra değişerek her kıtlığın ardından sebeplerini araştırmak ve yeni politikalar yürürlüğe koymak amacıyla bir komisyon kuruldu. Bu hamlenin etkili olması ise 1900'lü yılların başlarını buldu.{{Kdş|Marshall|1996|s=133-134}}

=== Rusya'yla rekabet ===
{{Ana|Büyük Oyun}}
[[Dosya:Great Game cartoon from 1878.jpg|küçükresim|upright=1|Britanya ile Rusya arasındaki rekabeti, İngilizleri temsil eden aslan ile Rusları temsil eden ayı arasında kalan [[Afganistan Emirliği|Afganistan]] Emiri [[Şir Ali Han]] ile tasvir eden 1878 tarihli karikatür. Alt kısımda emirin ağzından "beni arkadaşlarımdan kurtarın" ifadesine yer verilmektedir.]]
19. yüzyılda Britanya ve [[Rus İmparatorluğu|Rusya]], gerileyen [[Osmanlı İmparatorluğu|Osmanlı]], [[Kaçar Hanedanı|Fars]] ve Çin imparatorluklarından doğan güç boşluğunu doldurmak için birbirleriyle mücadele etmeye başladılar. [[Orta Asya]]'daki bu rekabet "[[Büyük Oyun]]" olarak adlandırılmaktadır.{{Kdş|Hopkirk|1992|s=1-12}} Britanya'nın bakış açısında göre Rusya'nın [[1826-1828 İran-Rus Savaşı|Farslar]] ve [[1828-1829 Osmanlı-Rus Savaşı|Osmanlılara]] karşı elde ettiği zaferler Rusya'nın emperyal hedeflerini ve kapasitesini göstermekteydi, bu nedenle Britanya'da Rusya'nın karadan Hindistan'ı işgal edeceğine dair bir endişe baş gösterdi.{{Kdş|James|2001|s=181}} Britanya, [[Afganistan]]'ı işgal ederek bu durumun gerçekleşmesini önlemek istese de [[Birinci İngiliz-Afgan Savaşı]], Britanya açısından yenilgiyle sonuçlandı.{{Kdş|James|2001|s=182}} Rusya, Osmanlılara ait olan [[Balkanlar]]'ı 1853 yılında işgal edince Britanya, [[Akdeniz]] ve [[Orta Doğu]] üzerinde Rusların egemen olmasını engellemek amacıyla, Fransa ile birlikte Rusların deniz gücünü etkisiz hâle getirmek için [[Kırım (yarımada)|Kırım]]'ı işgal etti.{{Kdş|James|2001|s=182}} Sonuç olarak ortaya çıkan [[Kırım Savaşı]]'nda yeni [[modern savaş]] teknikleri kullanıldı.{{Kdş|Royle|2000|s=önsöz}} Savaş, ''Pax Britannica'' sırasında Britanya ile diğer bir [[emperyalizm|emperyal güç]] arasında yapılan tek savaştı ve Rusların yenilmesiyle sonuçlandı.{{Kdş|James|2001|s=182}} Orta Asya'da durum yirmi yıl kadar daha çözümsüz kaldı. Bu dönem içerisinde Britanya 1876 yılında [[Belucistan]]'ı, Rusya ise [[Kırgızistan]], [[Kazakistan]] ve [[Türkmenistan]]'ı topraklarına kattı.{{Kaynak belirt}} Ruslarla yapılan [[93 Harbi]]'nden yenik ayrılan Osmanlı İmparatorluğu, olası bir Rus tehdidine karşı kendisini desteklemesi koşuluyla [[Kıbrıs]]'ı [[Britanya Kıbrısı|Britanya himayesine]] bıraktı.<ref>{{Kitap kaynağı |url=https://books.google.com/books?id=onrvFUbjCfEC&lpg=PT44&dq=1878%20cyprus%20british%20protectorate&hl=tr&pg=PT44#v=onepage&q=1878%20cyprus%20british%20protectorate&f=false |başlık=Exploring Second-Language Varieties of English and Learner Englishes: Bridging a paradigm gap |sayfalar=38|dil=İngilizce |ad1=Joybrato |soyadı1=Mukherjee |ad2=Marianne |soyadı2=Hundt |yayımcı=John Benjamins Publishing |yıl=2011 |isbn=9027223203}}</ref> Aynı yıl iki ülke, [[etki alanı|etki alanları]] üzerinde bir anlaşmaya vardı ve 1907 yılında imzalanan [[Britanya-Rusya Antantı]] ile diğer öne çıkan sorunlar da çözüme kavuşturuldu.<ref>{{Dergi kaynağı|soyadı=Williams|ad=Beryl J.|başlık=The Strategic Background to the Anglo-Russian Entente of August 1907|dergi=The Historical Journal|yıl=1966|cilt=9|sayfalar=360-373|jstor=2637986|doi=10.1017/S0018246X00026698|sayı=03}}</ref> 1904-1905 yıllarındaki [[Rus-Japon Savaşı]] sırasında [[Port Artur Baskını]]'nda [[Rusya Deniz Kuvvetleri|Rus donanmasının]] yok olması da Britanya'ya bu yönden oluşturduğu tehdidi sınırladı.{{Kdş|Hodge|2007|s=47}}

=== Kuzey Afrika'dan Güney Afrika'ya ===
[[Dosya:Punch Rhodes Colossus.png|küçükresim|''Rodos Heykeli'' (Özgün adı: ''The Rhodes Colossus''. "Rhodes" sözcüğü İngilizcede [[Rodos]] anlamına gelmektedir ve bu karikatürde de [[Cecil Rhodes]] [[Rodos Heykeli]]'ne benzer biçimde resmedilmiştir) - [[Cecil Rhodes]] "Cape Town'dan Kahire'ye" uzanırken.]]
Hollanda'nın Vereenigde Oost-Indische Compagnie adlı şirketi, [[Cape Kolonisi (Hollanda)|Cape Kolonisi]]'ni 1652 yılında, [[Doğu Hint Adaları]]'na gidip gelen gemileri için bir durak olarak kurmuştu.<ref>{{kitap kaynağı |url=https://books.google.com/books?id=qFTHBoRvQbsC&lpg=PA99&dq=cape%20colony%201652&hl=tr&pg=PA99#v=onepage&q=cape%20colony%201652&f=false |başlık=Colonialism: An International Social, Cultural, and Political Encyclopedia |sayfalar=99|cilt=1 |dil=İngilizce |ilk=Melvin E. |son=Page |yayımcı=ABC-CLIO |yıl=2003 |isbn=1576073351}}</ref> Britanya, Hollanda'nın Fransızlar tarafından 1795'te [[Felemenk Cephesi|işgal edilmesi]] üzerine koloninin Fransızların eline geçmesini önlemek için 1795 yılında koloniyi [[Cape Kolonisi|himayesi altına aldı]] ve 1806 yılında [[Afrikaner]] yerleşimcileriyle birlikte resmen topraklarına kattı.{{Kdş|Smith|1998|s=85}} 1820 yılından sonra Britanya'dan artmaya başlayan göç, Britanya hâkimiyetinden memnun olmayan Afrikanerlerin 1830'lu yıllardan 1840'lı yılların başına kadarki süreçte kuzeye [[Büyük Göç|göç etmesine]] ve kendi cumhuriyetlerini kurmalarına yol açtı.{{Kdş|Smith|1998|s=85-86}} Bu süreçte [[Voortrekker|göçmenlerle]], Güney Afrika ile [[Sotholar]] ve [[Zulular]]ın da aralarında bulunduğu çeşitli Afrika yönetimlerine yönelik bir genişleme planları olan Britanyalılar arasında çatışmalar yaşandı. Sonuç olarak Afrikanerler, diğer kurduğu diğer devletlere göre daha uzun ömürlü olan [[Transvaal Cumhuriyeti]] (1852-1902) ve [[Özgür Orange Devleti]] (1854-1902)'ni kurdu.{{Kdş|Lloyd|1996|s=168, 186, 243}} 1902 yılında Britanya, 1899-1902 yıllarındaki [[II. Boer Savaşı]]'nın sonucu olarak iki devleti de işgal etti.{{Kdş|Lloyd|1996|s=255}}

1869 yılında, Akdeniz ile Hint Okyanusu'nu birbirine bağlayan [[Süveyş Kanalı]], Fransa İmparatoru [[III. Napolyon]]'un yönetimi altında açıldı. Britanya kanala ilk başlarda karşı çıksa da{{Kdş|Tilby|2009|s=256}} açıldıktan sonra stratejik değerinin kısa sürede farkına vardı. 1875 yılında [[Muhafazakâr Parti (Birleşik Krallık)|Muhafazakâr Parti]] lideri [[Benjamin Disraeli]] başbakanlığındaki Britanya hükûmeti, borç içindeki [[Mısır Hidivliği|Mısır]] [[Hidiv]]i [[İsmail Paşa]]'nın kanaldaki %44'lük payını 4 milyon sterline satın aldı. Bu, kanalın doğrudan kontrolünü sağlamasa da Britanya'ya bir baskı gücü verdi. Mısır üzerindeki İngiliz-Fransız ortak denetimi 1882 yılındaki Britanya [[Britanya Mısırı|işgaliyle]] sona erdi.{{Kdş|Ferguson|2004b|s=230-233}} Fransızlar hâlen kanalın büyük hissedarlarıydı ve Britanya'nın denetimini zayıflatmaya çalıştılar;{{Kdş|James|2001|s=274}} ancak 1888 yılındaki [[İstanbul Antlaşması (1888)|İstanbul Antlaşması]] ile anlaşma sağlandı ve kanal tarafsız bölge yapıldı.<ref>{{Web kaynağı | başlık = Treaties | url = http://www.mfa.gov.eg/MFA_Portal/en-GB/Foreign_Policy/Treaties/Convention+Respecting+the+Free+Navigation+of+the+Suez+Maritime+Canal.htm | yayıncı = Mısır Dışişleri Bakanlığı | erişimtarihi = 20 Ekim 2010 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20100915095412/http://www.mfa.gov.eg/MFA_Portal/en-GB/Foreign_Policy/Treaties/CONVENTION+RESPECTING+THE+FREE+NAVIGATION+OF+THE+SUEZ+MARITIME+CANAL.htm | arşivtarihi = 15 Eylül 2010 | ölüurl = hayır }}</ref>

[[Kongo Nehri]]'nin alt bölgelerinde Fransa, [[Belçika]] ve [[Portekiz]]'in faaliyetlerinin tropikal Afrika'ya Britanya'nın sistemli bir şekilde nüfuz etmesini tehlikeye atmasından dolayı 1884-85 yıllarındaki [[Berlin Konferansı]], Avrupa'daki güçler arasında "[[Afrika Talanı|Afrika Yarışı]]" olarak adlandırılan rekabeti düzenlemek amacıyla topraklar üzerindeki iddiaların uluslararası olarak tanınması için "fiili işgal"i kıstas olarak belirledi.{{Kdş|Herbst|2000|s=71-72}} Yarış 1890'larda da devam etti ve Britanya'nın 1885 yılında aldığı [[Sudan]]'dan geri çekilme kararını gözden geçirmesine neden oldu. Britanyalı ve Mısırlı birliklerden oluşan askerî güç, 1896 yılında [[Mehdi Savaşı]]'nda [[mehdi]] yanlısı birlikleri yendi ve 1898 yılında [[Faşoda Buhranı|Faşoda]]'daki bir Fransız işgal denemesini püskürttü. Sudan, kâğıt üzerinde bir [[Britanya-Mısır Sudanı|Britanya-Mısır]] [[Kondominyum (uluslararası hukuk)|kondominyumu]] yapılsa da fiilen Britanya sömürgesi hâline geldi.{{Kdş|Vandervort|1998|s=169-183}}

[[Güney Afrika|Güney]] ve [[Doğu Afrika]]'da Britanya'nın kazandığı topraklar, Britanya'nın Afrika'daki genişlemesinin öncülerinden olan [[Cecil Rhodes]]'un [[Cape Town-Kahire Demiryolu]] projesi sayesinde, stratejik öneme sahip Süveyş Kanalı ile maden açısından zengin Güney Afrika'yı birbirine bağlaması için baskı yapmasına yol açtı.{{Kdş|James|2001|s=298}} Rhodes, 1888 yılında, sahibi olduğu [[British South Africa Company]] ile günümüzde [[Zambiya]] ve [[Zimbabve]]'yi oluşturan, o dönem kendi adından yola çıkılarak "[[Rodezya (bölge)|Rodezya]]" olarak adlandırılan bölgeyi [[Britanya Rodezyası|işgal ve ilhak etti]].{{Kdş|Lloyd|1996|s=215}} 1890 yılında [[Alman İmparatorluğu]] ile imzalanan [[Helgoland-Zanzibar Antlaşması]] ile Helgoland'ın yanı sıra [[Caprivi Ucu]] ve [[Darüsselam]]'ın sahil kesimleri Almanya'ya bırakılırken buna karşılık [[Zanzibar]] ile [[Witu Sultanlığı|Wituland]] Britanya himayesine girdi ve her iki ülkenin [[etki alanı|etki alanları]] konusunda anlaşma sağlandı.<ref>{{kitap kaynağı |url=https://books.google.com/books?id=TyMuAgAAQBAJ&lpg=PA107&dq=helgoland%20zanzibar%201890%20wituland&hl=tr&pg=PA107#v=onepage&q=helgoland%20zanzibar%201890%20wituland&f=false |başlık=The British Empire: Sunrise to Sunset |ilk=Philippa |son=Levine |sayfalar=107|dil=İngilizce |yayımcı=Routledge |yıl=2013 |isbn=131786087X}}</ref><ref>{{Kitap kaynağı |url=https://books.google.com/books?id=eYhih1zKp8AC&lpg=PA48&dq=helgoland%20zanzibar%201890%20wituland&hl=tr&pg=PA48#v=onepage&q=helgoland%20zanzibar%201890%20wituland&f=false |başlık=Global Responsibility - Local Agenda: The Legitimacy of Modern Self-determination and African Traditional Authority |sayfalar=48|dil=İngilizce |ad1=Manfred O. |soyadı1=Hinz |ad2=Frank Thomas |soyadı2=Gatter |yayımcı=LIT Verlag Münster |yıl=2006 |isbn=382586782X}}</ref><ref>{{kitap kaynağı |ilk=William L. |son=Langer |başlık=The Diplomacy of Imperialism, 1890-1902 |url=https://archive.org/details/diplomacyofimper0000will_y9j4 |yıl=1951 |sayfalar=[https://archive.org/details/diplomacyofimper0000will_y9j4/page/118 118]-120|dil=İngilizce}}</ref><ref>{{dergi kaynağı |ilk=David R. |son=Gillard |başlık=Salisbury's African Policy and the Heligoland Offer of 1890 |dergi=English Historical Review |yıl=1960 |sayfalar=631-653|dil=İngilizce}}</ref>

=== Beyazların yaşadığı kolonilerin değişen statüleri ===
18. yüzyıldan itibaren Britanya İmparatorluğu'nun beyazların yaşadığı koloniler ile beyaz olmayanların yaşadığı kolonilerdeki tavırları arasında belirgin bir fark bulunmaktaydı. Beyaz olmayanların yaşadığı kolonilerde [[otokrasi|otokratik]] ("[[aydınlanmacı mutlakiyet]]") bir yönetim şekli kullanan imparatorluk, beyazların yaşadığı kolonilerde özgür düşünce ve kendi kendini yönetmenin destekleyicisi hâline geldi.{{Kdş|Brown|1998|s=7}}

[[Dosya:Horses hauling timber Ontario.jpg|küçükresim|upright=0.95|[[Kanada]]'nın istihdam ve ürün değeri açısından en önemli endüstrisi kereste ticaretiydi ([[Ontario]], 1900 civarı).]]
Britanya İmparatorluğu'ndaki beyazların yaşadığı kolonilerin bağımsızlığını kazanmasıyla sonuçlanan süreç, 1839 yılında Kanada'daki siyasi huzursuzluğu sona erdirmek için [[Yukarı Kanada|Yukarı]] ve [[Aşağı Kanada]]'nın birleşmesi ve kendi kendini yönetmesini öneren [[Report on the Affairs of British North America|Durham Raporu]]'yla başladı.{{Kdş|Smith|1998|s=28-29}} Bu önerinin gerçekleşme sürecinde ilk adım, [[Kanada Eyaleti]]'ni oluşturan [[1840 Birlik Yasası]] oldu. [[Halka sorumlu hükûmet]] yetkisi ilk olarak 1848 yılında [[Yeni İskoçya]]'ya sağlandı ve daha sonra bu yetki Britanya'nın diğer Kuzey Amerika kolonilerine de verildi. [[İngiliz Kuzey Amerika Yasası|1867 Britanya Kuzey Amerikası Yasası]]'nın Britanya Parlamentosu tarafından kabul edilmesiyle Yukarı ve Aşağı Kanada, New Brunswich ve Nova Scotia [[uluslararası ilişkiler]] hariç her alanda kendi kendini yöneten bir konfederasyon olan [[Kanada|Kanada Dominyonu]] çatısı altında birleştirildi.{{Kdş|Porter|1998|s=187}} Avustralya ve Yeni Zelanda, 1900'den sonra aynı şekilde kendi kendini yönetme hakkını kazandı. Avustralya'daki koloniler, 1901 yılında tamamlanan [[Avustralya'nın federasyonlaşması|federasyonlaşma süreci]] ile birlikte tek çatı altında birleşti.{{Kdş|Smith|1998|s=30}} "Dominyon statüsü" terimi ilk defa 1907'deki [[İmparatorluk Konferansı]]'nda resmî olarak kullanıldı.{{Kdş|Rhodes|Wanna|Weller|2009|s=5-15}}

19. yüzyılın sonlarında [[İrlanda]]'nın idari bağımsızlığı için siyasi kampanyalar yapılmaya başlandı. İrlanda, Büyük Britanya Birleşik Krallığı'yla [[1798 İrlanda Ayaklanması]]'ndan sonra [[1800 Birlik Yasaları]] ile birleştirilmiş 1845 ile 1852 yılları arasında [[Büyük Kıtlık (İrlanda)|kıtlık]] yaşamıştı. Britanya başbakanı [[William Ewart Gladstone|William Gladstone]], İrlanda'nın Kanada gibi imparatorluk içerisinde bir dominyon statüsü alacağını ummakta ve İrlanda'nın idari bağımsızlığına destek vermekteydi; fakat 1886 yılında parlamentoya sunduğu idari bağımsızlığı öngören [[1886 İrlanda Hükûmeti Yasa Tasarısı|yasa tasarısı]] reddedildi. Yasa tasarısı, İrlanda'ya Birleşik Krallık içerisinde Kanada'daki eyaletlerin kendi federasyonları içerisinde sahip olduklarından daha az özerklik sağlamayı öngörmüş olmasına{{Kdş|Lloyd|1996|s=213}} rağmen çok sayıda parlamenter kısmen bağımsız olan bir İrlanda'nın Büyük Britanya'ya bir güvenlik tehdidi oluşturmasından veya imparatorluğun parçalanma sürecini başlatmasından endişe duymaktaydı.{{Kdş|James|2001|s=315}} İkinci bir [[1886 İrlanda Hükûmeti Yasa Tasarısı|idari bağımsızlığa dair yasa tasarısı]] da benzer sebeplerden dolayı reddedildi.{{Kdş|James|2001|s=315}} Üçüncü bir [[1914 İrlanda Hükûmeti Yasası|yasa tasarısı]] parlamento tarafından 1914 yılında kabul edilse de [[I. Dünya Savaşı]]'nın patlak vermesi ve bunun ardından 1916 yılında [[Paskalya Ayaklanması]]'nın çıkması nedeniyle uygulamaya konulmadı.{{Kdş|Smith|1998|s=92}}

=== Ekonomik veriler ===
Aşağıdaki tablo, 1870 ve 1913 yıllarında Britanya İmparatorluğu topraklarındaki [[gayri safi yurt içi hasıla]] (GSYİH) değerlerinin dünya ekonomisi ve imparatorluğun genel ekonomisine olan tahmini oransal verileri ile Amerika Birleşik Devletleri ve Rus İmparatorluğu'nun verilerini göstermektedir. 1870 yılı verilerine göre en büyük ekonomiye sahip toprak parçası Hindistan iken, 1913 yılı verilerine göre en büyük ekonomi Birleşik Krallık topraklarındaydı.<ref name="Keersmaeker">Goedele De Keersmaeker (2017), [https://books.google.com/books?id=Y_eoDQAAQBAJ&pg=PA90 ''Polarity, Balance of Power and International Relations Theory: Post-Cold War and the 19th Century Compared'', page 90], [[Springer Science+Business Media]]</ref>

{|class="wikitable sortable"
|-
! Britanya İmparatorluğu toprakları
! Dünyanın GSYİH'sinin yüzdesi<br />(1870)
! İmparatorluğun GSYİH'sinin yüzdesi<br />(1870)
! Dünyanın GSYİH'sinin yüzdesi<br />(1913)
! İmparatorluğun GSYİH'sinin yüzdesi<br />(1913)
|-
| [[Birleşik Krallık]]
| 9,03
| 37,19
| 8,22
| 41,73
|-
| [[Britanya Hindistanı]]
| 12,15
| 50,04
| 7,47
| 37,92
|-
| [[Büyük Britanya ve İrlanda Birleşik Krallığı|Britanya İrlandası]]
| 0,87
| 3,58
| 0,44
| 2,23
|-
| [[Britanya Kanadası]]
| 0,58
| 2,39
| 1,28
| 6,5
|-
| [[Britanya Avustralyası]]
| 0,52
| 2,14
| 0,91
| 4,62
|-
| [[Britanya Mısırı]]
| 0,41
| 1,69
| 0,4
| 2,03
|-
| [[Britanya Seylanı]]
| 0,21
| 0,87
| 0,22
| 1,12
|-
| [[Britanya Birmanyası]]
| 0,19
| 0,78
| 0,31
| 1,57
|-
| [[Nepal]]
| 0,17
| 0,7
| 0,11
| 0,56
|-
| [[Britanya Yeni Zelandası]]
| 0,08
| 0,33
| 0,21
| 1,07
|-
| [[Britanya Malayası|Britanya Malay Yarımadası]]
| 0,05
| 0,21
| 0,1
| 0,51
|-
| [[Britanya Hong Kongu]]
| 0,01
| 0,04
| 0,02
| 0,1
|-
| [[Britanya Singapuru]]
| 0,01
| 0,04
| 0,02
| 0,1
|-
! Toplam
! 24,28
! 100
! 19,7
! 100
|-
! style="background: #e6e9ff;" | [[Amerika Birleşik Devletleri]]
! style="background: #e6e9ff;" | 8,87
! style="background: #e6e9ff;" | 36,53
! style="background: #e6e9ff;" | 18,93
! style="background: #e6e9ff;" | 96,09
|- style="background:#FFFFBF;"
! style="background: #e6e9ff;" | [[Rus İmparatorluğu]]
! style="background: #e6e9ff;" | 7,54
! style="background: #e6e9ff;" | 31,05
! style="background: #e6e9ff;" | 8,5
! style="background: #e6e9ff;" | 43,14
|}

== Dünya savaşları (1914-1945) ==
20. yüzyıla girildiğinde Britanya'da, "[[muhteşem yalnızlık]]" politikasını sürdürerek imparatorluğun tamamının korunamayacağına dair endişeler büyümeye başladı.{{Kdş|O'Brien|2001|s=1}} Almanya, askerî ve endüstriyel bir güç olarak giderek yükselmekte, muhtemel bir savaşta Britanya'nın en olası düşmanı olarak görülmekteydi. Büyük Okyanus'ta uzanan topraklara sahip olunmasını{{Kdş|Brown|1998|s=667}} ve Britanya adalarının [[Kaiserliche Marine|Alman Donanması]]'nın tehdidi altında bulunmasını göz önünde bulunduran Britanya, 1902 yılında Japonya ile bir [[Britanya-Japonya ittifakı|ittifak]] kurdu. Bunu, [[İngiltere-Fransa Dostluk Antlaşması|Fransa]] (1904) ve [[Britanya-Rusya Antantı|Rusya]] (1907) ile yapılan ittifaklar takip etti.{{Kdş|Lloyd|1996|s=275}}

=== Birinci Dünya Savaşı ===
{{Ana|I. Dünya Savaşı'nda Birleşik Krallık}}
[[Dosya:Australian 53rd Bn Fromelles 19 July 1916.jpg|küçükresim|upright=0.86|[[Fromelles Muharebesi]] sırasında saldırı emrini bekleyen [[5. Tümen (Avustralya)|Avustralya 5. Tümen]] askerleri (19 Temmuz 1916).]]
1914 yılında patlak veren [[I. Dünya Savaşı]]'nda Britanya'nın Almanya ve müttefiklerine karşı savaş ilan etmesi; askerî, mali ve malzeme alanında destek sağlayan koloni ve dominyonları da kapsamaktaydı. Dominyonların ordularında bulunan 2,5 milyon kadar askerin savaşa katılmasının yanı sıra [[Kraliyet kolonisi|kraliyet kolonilerinden]] de binlerce gönüllü savaşta yer aldı.{{Kdş|Marshall|1996|s=78-79}} Almanya'nın Afrika'daki denizaşırı kolonilerinin çoğu, Britanya tarafından işgal edilirken Büyük Okyanus'ta ise Avustralya ve Yeni Zelanda, sırasıyla [[Alman Yeni Ginesi]] ve [[Samoa]]'yı işgal etti. Osmanlı İmparatorluğu'na karşı 1915 yılında [[Çanakkale Savaşı]]'nda Avustralya, Newfoundland ve Yeni Zelanda'dan gelen birliklerin katkıları bu bölgelerdeki ulusal bilinç üzerinde önemli bir etki yarattı ve Avustralya'yla Yeni Zelanda'nın kolonilikten bağımsızlığa geçiş süreçlerinde önemli bir dönüm noktası oluşturdu.{{Kdş|Lloyd|1996|s=277}} Dominyonların savaşa olan katkıları, 1917 yılında Britanya Başbakanı [[David Lloyd George]]'un dominyon başbakanlarını, emperyal politikaları düzenlemek için aynı yıl toplanan [[İmparatorluk Savaş Kabinesi]]'ne çağırmasıyla hükûmet tarafından da onaylanmış oldu.{{Kdş|Lloyd|1996|s=278}} Savaş esnasında, 1916'da Fransa ile gizli olarak imzalanan [[Sykes-Picot Anlaşması]] ile Osmanlı İmparatorluğu'nun Orta Doğu'daki topraklarının, savaşın sona ermesi sonrasında iki devlet arasında paylaşımını düzenliyordu. Bu antlaşma, Britanya ile birlikte hareket ederek Osmanlı'dan bağımsız olma amacıyla [[Hüseyin bin Ali (Mekke emiri)|Hüseyin bin Ali]] önderliğinde [[Arap Ayaklanması|ayaklanan]] Arapların yaşadığı bölgeyi kapsamıyordu.{{Kdş|Brown|1998|s=494-495}}

1918 yılında savaşın, Britanya'nın da bir mensubu olduğu [[İtilaf Devletleri]] lehine sona ermesinin ardından 1919 yılında imzalanan [[Versay Barış Antlaşması|Versay Antlaşması]]'yla imparatorluk, eklenen yaklaşık 4.700.000&nbsp;km<sup>2</sup>'lik toprak ve 13 milyonluk nüfus ile en geniş sınırlarına ulaşmış oldu.{{Kdş|Ferguson|2004b|s=315}} Almanya ve Osmanlı İmparatorluğu'nun kolonileri İtilaf Devletleri arasında, [[Birleşmiş Milletler|Milletler Cemiyeti]] [[manda (diplomasi)|mandaları]] olarak paylaştırıldı. Britanya; [[Birleşik Krallık Filistin Mandası|Filistin, Ürdün]], [[Birleşik Krallık Mezopotamya Mandası|Irak]], [[Britanya Kamerunu|Kamerun'un bazı bölgeleri]], [[Togo]] ve [[Tanganyika (bölge)|Tanganyika]]'yı aldı. Dominyonlara da kendi mandaları verilerek [[Güney Afrika Birliği]], [[Güneybatı Afrika]]'yı (günümüzde [[Namibya]]); Avustralya, [[Alman Yeni Ginesi]]'ni; Yeni Zelanda, [[Samoa|Batı Samoa]]'yı aldı. [[Nauru]] ise Britanya ile Büyük Okyanus'taki iki dominyonun ortak mandası yapıldı.{{Kdş|Fox|2008|s=23-29, 35, 60}}

=== Dünya savaşları arası dönem ===
[[Dosya:Britanya İmparatorluğu, 1938.svg|küçükresim|upright=1.82|1938'de Britanya İmparatorluğu]]
Savaşın getirdiği değişen dünya düzeni, özellikle Amerika Birleşik Devletleri ve Japonya'nın denizde güçlenmesi ve Hindistan ile İrlanda'da bağımsızlık hareketlerinin yükselmesi, Britanya'nın emperyal politikalarında birtakım değişikliklere yol açtı.{{Kdş|Goldstein|1994|s=4}} Amerika Birleşik Devletleri ile Japonya arasında seçim yapmak zorunda olan Britanya, Japonya ile olan ittifakını yenilememeyi tercih etti ve devletin, Amerika Birleşik Devletleri ile denizcilik alanında eşit olmayı kabul ettiği [[Washington Denizcilik Antlaşması]]'nı imzaladı.{{Kdş|Louis|2006|s=302}} Bu karar, Japonya ve Almanya'da [[1929 Dünya Ekonomik Bunalımı|Büyük Buhran]]'ın da etkisiyle militarist hükûmetlerin iktidarı ele geçirmesi ve imparatorluğun bu iki ülkeden gelecek saldırılara dayanamayacağı yönündeki endişeler nedeniyle{{Kdş|Louis|2006|s=303}} 1930'larda Britanya'da bazı tartışmalara yol açtı.{{Kdş|Louis|2006|s=294}}

1919 yılında İrlanda'nın idari bağımsızlığını kazanma sürecinin yürümemesi sonrasında, 1918 yılındaki [[1918 İrlanda genel seçimleri|Birleşik Krallık genel seçimlerinde]], parlamentoda İrlanda'ya ayrılan koltukların çoğunu kazanmış olan ayrılıkçı [[Sinn Féin]] partisinin üyeleri, [[Dublin]]'de İrlanda'nın bağımsızlığının ilan edildiği bir [[Dáil Éireann (1919-1922)|İrlanda Meclisi]] kurdu. Bununla eşzamanlı olarak [[İrlanda Cumhuriyet Ordusu]], Britanya yönetimine karşı bir [[gerilla savaşı]] başlattı.{{Kdş|Brown|1998|s=143}} [[İrlanda Bağımsızlık Savaşı|Bu savaş]] 1921 yılında, her iki taraf için de çıkmaza girilmesiyle sona erdi ve [[İngiliz-İrlanda Antlaşması]]'nın imzalanmasıyla fiili olarak iç işlerinde bağımsız; fakat anayasal olarak Britanya Kraliyeti'yle bağlantılı olan, Britanya İmparatorluğu içerisinde bir dominyon statüsündeki [[Özgür İrlanda Devleti]] kuruldu.{{Kdş|Smith|1998|s=95}} İrlanda'nın 32 [[İrlanda'nın kontlukları|kontluğunun]] altısından oluşan ve [[1920 İrlanda Hükûmeti Yasası]]'yla ayrı bir bölge olarak kurulan [[Kuzey İrlanda]] ise, antlaşmadan sonra Birleşik Krallık içerisindeki mevcut konumunu korumayı seçti.{{Kdş|Magee|1974|s=108}}

[[Dosya:ImperialConference.jpg|küçükresim|sol|Kral [[V. George]], Britanya ve dominyon başbakanlarıyla birlikte [[1926 İmparatorluk Konferansı]]'nda.]]
Benzer bir mücadele, [[1919 Hindistan Hükûmeti Yasası]] bağımsızlık isteklerini tatmin etmeyince Hindistan'da da başladı.{{Kdş|Ferguson|2004b|s=330}} [[Gadar İsyanı]]'nın ardından ortaya çıkan [[Komünizm|komünist]] ve dış güçlerin planlarına ilişkin endişeler savaş sırasındaki sınırlamaların süresini süresiz bir şekilde uzatan [[Rowlatt Yasası]]'nın geçmesiyle sonuçlandı. Bunun üzerine [[Pencap]] başta olmak üzere bölgede gerginlik baş gösterdi,{{Kdş|James|2001|s=416}} Pencap'ta alınan baskıcı önlemler [[Amritsar Katliamı]]'na yol açtı. Britanya'da halkın, olayın etiği üzerindeki görüşü, olayın Hindistan'ı [[anarşizm|anarşiden]] koruduğunu düşünenlerle olaya tepki gösterenler arasında bölündü.{{Kdş|James|2001|s=416}} Bunun ardından yapılan bir [[iş birliği durdurma hareketi]] [[Chauri Chaura olayı]] nedeniyle Mart 1922'de iptal edilse de bunu takip eden 25 yıl boyunca huzursuzluk devam etti.<ref>{{Dergi kaynağı|soyadı=Low|ad=D.A.|başlık=The Government of India and the First Non-Cooperation Movement-—1920–1922|url=https://archive.org/details/sim_journal-of-asian-studies_1966-02_25_2/page/241|dergi=The Journal of Asian Studies|tarih=Şubat 1966|cilt=25|sayı=2|sayfalar=241-259|doi=10.2307/2051326}}</ref>

I. Dünya Savaşı'nın başlangıcında Britanya himayesi ilan edilmiş olan Mısır'a 1922 yılında [[Tek Taraflı Mısır Bağımsızlık İlanı|resmî olarak bağımsızlık verilse]] de 1954 yılına kadar Britanya'ya siyasi olarak bağımlı bir devlet olmaya devam etti. Britanya birlikleri, 1936 yılında birliklerin ülkeden Süveyş Kanalı bölgesi dışında çekilmesini sağlayan [[1936 İngiliz-Mısır Antlaşması|Britanya-Mısır Antlaşması]]'na kadar ülkede kaldı.{{Kdş|Smith|1998|s=104}} Bunun karşılığında Mısır'a, Milletler Cemiyetine girmesi için yardım edildi.{{Kdş|Brown|1998|s=292}} 1920 yılından itibaren Britanya mandası olan [[Birleşik Krallık Mezopotamya Mandası|Irak]] da 1932 yılında bağımsızlığını kazandıktan sonra Milletler Cemiyetine girdi.{{Kdş|Smith|1998|s=101}} [[Filistin Mandası|Filistin]]'de Britanya, Araplar ile artan [[Yahudiler|Yahudi]] nüfus arasında yaşanan birtakım sorunlarla karşılaştı. 1917'deki [[Balfour Deklarasyonu (1917)|Balfour Deklarasyonu]] ile bölgedeki yerleşim düzeni, Filistin'de Yahudilerin yaşayabileceği ulusal bir yuva kurulabileceği belirtilerek sağlanmaya çalışıldı ve bölgeye göç edecek sınırlı Yahudi nüfusun kontrolü manda yönetimine bırakıldı.{{Kdş|Louis|2006|s=271}} İki taraf arasında artan çatışmalar, 1936'da [[1936-1937 Arap Ayaklanması|Arapların ayaklanmasıyla]] sonuçlandı. 1930'larda Almanya ile bir savaş çıkma ihtimalinin yükselmesi sebebiyle Britanya, Arapların desteklenmesini bir Yahudi devlrti kurmaktan daha önemli bularak Arap yanlısı bir tutum izledi ve bölgeye göç eden Yahudi miktarına sınırlama koydu. Bu da 1939'da, [[Filistin Mandası'nda Yahudi ayaklanması|bölgedeki Yahudilerin ayaklanmasına]] yol açtı.{{Kdş|Brown|1998|s=494-495}}

Dominyonların, Britanya'dan bağımsız olarak kendi dış politikalarını uygulama hakları [[1923 İmparatorluk Konferansı]]'nda kabul edildi.{{Kdş|McIntyre|1977|s=187}} Bir önceki yıl yaşanan [[Çanakkale Krizi]]'nde Britanya'nın askerî yardım talebi Kanada ve Güney Afrika tarafından reddedilmiş, Kanada 1923 yılında imzalanan [[Lozan Antlaşması]]'na tabi olmayı kabul etmemişti.{{Kdş|Brown|1998|s=68}}{{Kdş|McIntyre|1977|s=186}} İrlanda ve Güney Afrika'nın baskıları üzerine [[1926 İmparatorluk Konferansı]] dominyonları "Britanya [[İngiliz Milletler Topluluğu|Millletler Topluluğu]]" içerisinde, "Britanya İmparatorluğu sınırları dahilinde bulunan, birbirleriyle eşit statüye sahip, hiçbirinin diğerinden daha üstün olmadığı özerk topluluklar" olarak tanımlayan [[Balfour Deklarasyonu (1926)|Balfour Bildirisi]]'ni yayınladı.{{Kdş|Brown|1998|s=69}} Bu bildirinin yasal temelleri, 1931 yılında kabul edilen [[1931 Westminster Yasası|Westminster Yasası]]'yla sağlandı.{{Kdş|Rhodes|Wanna|Weller|2009|s=5-15}} Böylece Kanada, Avustralya, Yeni Zelanda, Güney Afrika Birliği, Serbest İrlanda Devleti ve Newfoundland parlamentoları, Britanya'nın yasal denetiminden çıkmış ve Britanya'nın yasalarını geçersiz kılma hakkı kazanmış oldu. Bu nedenle Britanya, bu oluşumların izni olmadan bu bölgeleri kapsayacak yasalar geçirememeye başladı.{{Kdş|Turpin|Tomkins|2007|s=48}} Büyük Buhran sırasında ekonomik sıkıntılar yaşayan Newfoundland, 1922 yılında koloni statüsüne geri döndü.{{Kdş|Lloyd|1996|s=300}} İrlanda ise 1937 yılında yeni [[İrlanda Anayasası|anayasanın]] kabul edilmesiyle Britanya denetiminden daha da uzaklaşarak yeni anayasayla "cumhuriyet" olarak adlandırılmasa da bir cumhuriyet hâline geldi.{{Kdş|Kenny|2006|s=21}}

=== İkinci Dünya Savaşı ===
{{Ana|II. Dünya Savaşı'nda Birleşik Krallık}}
[[Dosya:El Alamein 1942 - British infantry.jpg|küçükresim|[[Sekizinci Ordu (Birleşik Krallık)|Sekizinci Ordu]] imparatorluğun çeşitli bölgelerinden toplanan birliklerden oluşmaktaydı ve [[Kuzey Afrika Cephesi (II. Dünya Savaşı)|Doğu Çölü]] ile [[İtalya Cephesi (II. Dünya Savaşı)|İtalya]]'da mücadele etti.]]
Britanya'nın Eylül 1939'da [[Nazi Almanyası]]'na [[II. Dünya Savaşı|savaş ilan etmesi]], [[Kraliyet kolonisi|kraliyet kolonileri]] ve Hindistan'ı kapsasa da dominyonları otomatikman savaşa sokmadı. Avustralya, Kanada, Yeni Zelanda ve Güney Afrika bir süre sonra savaş ilan etti.{{Kdş|Lloyd|1996|s=313-314}} 1940 yılında Almanya'nın Fransa'yı [[Fransa Muharebesi|işgal etmesinin]] ardından, 1941 yılında [[Sovyetler Birliği]] savaşa girene dek Birleşik Krallık, Nazi Almanyası'na karşı savaşta tek başına kaldı. Ağustos 1941'de Amerika Birleşik Devletleri Başkanı [[Franklin D. Roosevelt]] ve Birleşik Krallık Başbakan [[Winston Churchill]], tüm halkların kendi yönetim biçimlerini seçmeye hakları olduğunu belirten [[Atlantik Bildirisi]]'ni imzaladı. Bu ifade Almanya tarafından işgal edilmiş olan Avrupa ülkelerini mi, yoksa Avrupa ülkeleri tarafından sömürgeleştirilen bölgeleri mi kast ettiği net olmadığından daha sonraları Britanya, Amerika Birleşik Devletleri ve milliyetçi hareketler tarafından farklı biçimlerde yorumlandı.{{Kdş|Lloyd|1996|s=316}}{{Kdş|James|2001|s=513}}

Aralık 1941'de [[Japon İmparatorluğu|Japonya]], Britanya'ya bağlı [[Britanya Malayası|Britanya Malay Yarımadası]]'na, [[Pearl Harbor Saldırısı|Pearl Harbor]]'daki Amerikan deniz üssüne ve [[Hong Kong Muharebesi|Hong Kong]]'a peşi sıra saldırılarda bulundu. Bunların sonucu olarak Amerika Birleşik Devletleri'nin savaşa girmesini Churchill, Britanya'nın zaferinin artık kaçınılmaz olduğu ve imparatorluğun geleceğinin güvence altına alındığı şeklinde yorumladı.{{Kdş|Gilbert|2005|s=244}} Ancak Britanya'nın Japonya'ya karşı gerçekleştirilen muharebelerde teslim olması, emperyal bir güç olarak itibarını zedeledi.{{Kdş|Louis|2006|s=337}}{{Kdş|Brown|1998|s=319}} Bunlardan en zarar verici olanı, [[Singapur Savaşı|Singapur'un kaybedilmesiydi]].{{Kdş|James|2001|s=460}} Britanya'nın tüm imparatorluğu koruyamayacağının fark edilmesi, Japon tehdidi altında olan Avustralya ve Yeni Zelanda'yı Amerika Birleşik Devletleri'yle yakınlaştırmaya zorladı. Bu yakınlaşma savaştan sonra, 1951'de imzalanan [[ANZUS|ANZUS Paktı]]'yla sonuçlandı.{{Kdş|Lloyd|1996|s=316}}

== Dekolonizasyon ve gerileme (1945-1997) ==
Britanya ve imparatorluk, II. Dünya Savaşı'ndan galip çıksa da savaşın verdiği zararlar hem Britanya'da hem de imparatorluğa bağlı diğer bölgelerde büyüktü. Avrupa'nın büyük bölümü harabeye dönmüştü ve küresel gücün kaymış olduğu Amerika Birleşik Devletleri ve Sovyetler Birliği'nin ordularına ev sahipliği yapmaktaydı.{{Kdş|Abernethy|2000|s=146}} Britanya, 1946 yılında Amerika Birleşik Devletleri'nden aldığı [[İngiliz-Amerikan Kredi Anlaşması|3,5 milyar dolarlık borç]] ile iflas etmekten kurtuldu.{{Kdş|Brown|1998|s=331}} Bu borcun geri ödenmesi 2006 yılında tamamlandı.<ref>{{Haber kaynağı|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/uk_news/magazine/4757181.stm|başlık=What's a little debt between friends?|yayımcı=BBC|tarih=10 Mayıs 2006|erişimtarihi=20 Kasım 2008|arşivurl=https://web.archive.org/web/20180906232015/http://news.bbc.co.uk/2/hi/uk_news/magazine/4757181.stm|arşivtarihi=6 Eylül 2018|ölüurl=hayır}}</ref> Aynı dönemde Avrupa ülkelerinin kolonilerinde sömürgecilik karşıtlığı yükselişe geçti. Durum, [[Soğuk Savaş]] sırasında Amerika Birleşik Devletleri ile Sovyetler Birliği'nin gittikçe artan rekabeti ile daha da zorlaştı. Prensipte her iki ülke de Avrupa ülkelerinin sömürgeciliğine karşı olsa da pratikte Amerika Birleşik Devletleri'nin [[antikomünizm]]i [[anti emperyalizm]]ine baskın çıktı ve böylece komünistlerin genişlemesini kontrol altında tuttuğu bölgelerde imparatorluğun devamlılığını desteklemeye başladı.{{Kdş|Levine|2007|s=193}} "[[Değişim Rüzgârı (konuşma)|Değişim rüzgârı]]" Britanya İmparatorluğu'nun sona ereceği anlamına geliyordu. Britanya, komünist olmayan, istikrarlı hükûmetler oluşturulduğu sürece kolonilerinden barışçıl biçimde geri çekilmeye yönelik bir politika uygulamaya başladı. Bu, imparatorluklarını korumak için maliyetli fakat başarısız savaşlara giren Fransa ve Portekiz gibi{{Kdş|Abernethy|2000|s=148}} diğer Avrupa ülkelerinin politikalarının tersiydi. 1945 ile 1965 yılları arasında Birleşik Krallık dışında Britanya yönetimi altında bulunan nüfus, 700 milyondan beş milyona düştü ki bu nüfusun üç milyonu [[Hong Kong]]'da bulunmaktaydı.{{Kdş|Brown|1998|s=330}}

=== İlk geri çekilme süreci ===
[[Dosya:Partition of Punjab, India 1947.jpg|küçükresim|sağ|1947 yılında [[Britanya Hindistanı]]'nın bölünmesi sonrasında trenle nakliye edilen göçmenler.]]
[[1945 Birleşik Krallık genel seçimleri]]nden [[Clement Attlee]] başkanlığındaki dekolonizasyon yanlısı [[İşçi Partisi (Birleşik Krallık)|İşçi Partisi]] galip çıktı ve [[Hindistan Bağımsızlık Hareketi|Hindistan'ın bağımsızlığı]] sorununu halletmek üzere faaliyetlere başladı.{{Kdş|Lloyd|1996|s=322}} Hindistan'daki iki bağımsızlık hareketi olan [[Hindistan Ulusal Kongresi]] ve [[Tüm Hindistan Müslüman Birliği|Müslüman Birliği]] onyıllardır bağımsızlık için kampanya yürütse de bağımsızlığın nasıl uygulanması gerektiği konusunda fikir ayrılıkları vardı. Hindistan Ulusal Kongresi birleşik ve laik bir Hindistan devletini savunurken [[Hinduizm|Hindu]] çoğunluğun egemenliğinden korkan Müslüman Birliği, Müslümanların çoğunlukta olduğu bölgeler için ayrı bir [[İslam]] devleti talep etmekteydi. Halk arasında gittikçe artan sivil itaatsizlikler ve 1946 yılında [[Hindistan Kraliyet Donanması]]'nda çıkan [[Bombay İsyanı|isyan]], Attlee'nin 30 Haziran 1948'den önce bağımsızlık sözü vermesine yol açtı. İç savaş olasılığıyla birlikte durumun aciliyeti ortaya çıkınca yeni atanan (ve son) genel vali [[Louis Mountbatten]], bu tarihi 15 Ağustos 1947'ye çekti.{{Kdş|Smith|1998|s=67}} Hindistan'ın Hindu ve Müslüman bölgelerine [[Hindistan'ın bölünmesi|bölünmesi]] için Britanya tarafından çizilen sınırlar milyonlarca kişilik azınlıkları yeni oluşturulan Hindistan ve [[Pakistan]] devletleri sınırları içerisinde bıraktı.{{Kdş|Lloyd|1996|s=325}} Bunu müteakiben milyonlarca Müslüman Hindistan'dan Pakistan'a, Hindularsa Pakistan'dan Hindistan'a geçti ve iki toplum arasındaki çatışmalar binlerce kişinin ölümüne neden oldu. 1948'de, önce [[Myanmar|Birmanya]]; sonrasında [[Sri Lanka|Seylan]], [[Seylan Dominyonu|dominyon olarak]] bağımsızlığını kazandı. Hindistan, Pakistan ve Seylan İngiliz Milletler Topluluğunun üyeleri oldu; ama Burma katılmamayı tercih etti.{{Kdş|McIntyre|1977|s=355-356}}

Arapların çoğunlukta, Yahudilerin azınlıkta olduğu Filistin Mandası da Hindistan'la benzer bir sorun oluşturuyordu.{{Kdş|Lloyd|1996|s=327}} [[Holokost]] sonrasında Filistin'e daha fazla Yahudi yerleşmek istedi; ancak Britanya yönetimi bu göçü kısıtlamaya çalışıp gelen göçmenleri [[Kıbrıs toplama kampları|Kıbrıs'taki toplama kamplarına]] gönderdi. Britanya'nın amacı Filistin'deki stratejik askerî varlığı korumak olsa da Amerika Birleşik Devletleri'nden gelen Yahudi yerleşimi yanlısı baskı, Yahudi milislerin saldırıları ve askerî güç barındırmanın artan maliyetinden ötürü Britanya, 1947 yılında, ertesi yıl bölgeden çekileceğini ve sorunu çözmesi üzere bölgeyi Birleşmiş Milletlere bırakacağını açıkladı.<ref name="brown">{{kitap kaynağı|soyadı1=Brown|ad1=Callum G.|soyadı2=Fraser|ad2=W. Hamish|başlık=Britain since 1707|url=https://archive.org/details/britainsince17070000brow|sayfalar=[https://archive.org/details/britainsince17070000brow/page/n575 552]-6|yayımcı=Routledge|tarih=2013|yer=Oxford}}</ref>{{Kdş|Lloyd|1996|s=328}} [[Birleşmiş Milletler Genel Kurulu]], Filistin'de bir Yahudi ve bir Arap devleti kurulmasını öneren bir [[Birleşmiş Milletler Paylaşım Planı|paylaşım planını]] oylayarak kabul etti.

II. Dünya Savaşı'nda Japonya'nın mağlup edilmesinin ardından [[Malay Yarımadası]]'ndaki Japonlara karşı kurulmuş olan direniş hareketleri, mücadelelerini koloniyi önemli bir [[kauçuk]] ve [[kalay]] kaynağı olarak görerek geri almak isteyen Britanya'ya kaydırdı.{{Kdş|Lloyd|1996|s=335}} Gerillaların büyük bölümünün Çinli-Malay komünistler olması ve isyanın bastırılmasıyla birlikte, bağımsızlık verileceğinin anlaşılması üzerine Müslüman çoğunluk isyanın bastırılmasını desteklemeye başladı.{{Kdş|Lloyd|1996|s=335}} [[Malay Krizi]] 1948 yılından 1960 yılına kadar sürse de 1957'de Britanya [[Malay Federasyonu]]'na İngiliz Milletler Topluluğu dahilinde bağımsızlık verilmesine hazır olunduğuna karar verdi. 1963 yılında federasyonun on bir eyaleti ile [[Singapur]], [[Saravak]] ve [[Borneo|Kuzey Borneo]]; [[Malezya]]'yı oluşturmak üzere birleşti. 1965 yılında, Çinli ve Malay topluluklar arasındaki gerginlikler sonucunda Çinlilerin ağırlıkta olduğu Singapur birlikten atıldı.{{Kdş|Lloyd|1996|s=364}} 1888 yılından beridir Britanya'nın himayesinde olan [[Brunei]] ise birliğe girmeyi kabul etmedi{{Kdş|Lloyd|1996|s=396}} ve 1984 yılındaki bağımsızlığına kadar statüsünü korudu.

=== Süveyş Krizi ve sonrası ===
{{Ana|Süveyş Krizi}}
[[Dosya:Eden, Anthony.jpg|küçükresim|upright|sol|Britanya başbakanı [[Anthony Eden]]'ın [[Süveyş Krizi]] sırasında [[Mısır]]'ı işgal etme yönünde aldığı karar siyasi kariyerini bitirdi.]]
[[1951 Birleşik Krallık genel seçimleri|1951]] yılında [[Muhafazakâr Parti (Birleşik Krallık)|Muhafazakâr Parti]], Winston Churchill liderliğinde iktidara tekrar geldi. Churchill ve Muhafazakârlar, Britanya'nın küresel bir güç oluşunun imparatorluğun devamına bağlı olduğunu düşünüyordu.{{Kaynak belirt}} [[Süveyş Kanalı]], Britanya'nın Orta Doğu'daki pozisyonunu korumasını sağlayan bir üs konumundaydı. Dünyadaki en büyük askeri üslerden biri olan kanal bölgesinden Orta Doğu'daki tüm birliklerin ikmali yürütülmekteydi; yönetim çevrelerinde "imparatorluğun giriş kapısı" olarak adlandırılan üssün elde tutulması Britanya hükûmetlerinin öncelikli dış politika hedefleri arasındaydı.<ref name="tvedt">{{kitap kaynağı|soyadı=Tvedt|ad=Terje|başlık=The River Nile in the Age of the British: Political Ecology and the Quest for Economic Power|sayfa=197|yayımcı=I.B.Tauris|tarih=2004|yer=Londra|url=https://books.google.co.uk/books?id=Va5WeQrTzvUC&pg=PA197#v=onepage&q&f=false|erişimtarihi=14 Ekim 2017|arşivurl=https://web.archive.org/web/20171015044224/https://books.google.co.uk/books?id=Va5WeQrTzvUC&pg=PA197#v=onepage&q&f=false|arşivtarihi=15 Ekim 2017|ölüurl=hayır}}</ref> Mısır'da milliyetçi [[Cemal Abdünnasır]]'ın [[1952 Mısır Devrimi|1952'deki devrimle]] iktidara gelmesiyle artan baskı nedeniyle Britanya, 1954'te birliklerini Süveyş Kanalı bölgesinden çekti; ancak kanala yönelik ciddi bir tehdit durumunda asker çıkarma hakkını korudu.<ref name="brown"/> [[Sudan]] parlamentosunda 1955 yılında İngiliz Milletler Topluluğu dışında bir cumhuriyet kurulması kararı alındı;<ref name="brown"/> bunun üzerine [[self determinasyon]] hakkının verilmesi konusunda anlaşmaya varıldı.{{Kdş|Brown|1998|s=339-340}} Sudan, Ocak 1956'da bağımsızlığını kazandı.<ref name="brown"/>

Temmuz 1956'da [[Cemal Abdünnasır|Abdünnasır]], tek taraflı olarak Süveyş Kanalı'nı millîleştirdi. Churchill'den sonra başbakanlık koltuğuna oturan [[Anthony Eden]]'ın buna tepkisi, Fransa ile gizlice iş birliği yapıp [[İsrail]]'in Mısır'a saldırmasını sağlamak, böylece kanalın kontrolünü yeniden ele geçirmek için askerî bir müdahaleye bahane yaratmak oldu.{{Kdş|James|2001|s=581}} Eden'ın bu kararı alırken Amerika Birleşik Devletleri'ne danışmaması üzerine Başkan [[Dwight D. Eisenhower]], Britanya işgaline destek vermeyi kabul etmedi.{{Kdş|Ferguson|2004b|s=355}} Eisenhower'ın endişe ettiği bir diğer konuysa, Mısır'ın yanında yer alarak askerî müdahaleyle tehdit eden [[Sovyetler Birliği]]'yle daha büyük bir savaşa yol açması tehlikesiydi. Eisenhower, Amerika Birleşik Devletleri'nin [[İngiliz sterlini]] rezervlerini satarak Britanya'nın para biriminin çöküşünü başlatmayla tehdit ederek Britanya'ya ekonomik baskı uyguladı.{{Kdş|Ferguson|2004b|s=356}} Operasyon askerî açıdan hedefine ulaşsa da Birleşmiş Milletler müdahalesi ve Amerika Birleşik Devletleri'nin baskısı, Britanya'nın güçlerini geri çekmesine yol açtı ve sonrasında da Eden istifa etti.{{Kdş|Combs|2008|s=161-163}}<ref>{{Web kaynağı | başlık = Suez Crisis: Key players | url = http://news.bbc.co.uk/2/hi/5195582.stm | yayımcı = BBC | erişimtarihi = 19 Ekim 2010 | tarih = 21 Temmuz 2006 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20150910010015/http://news.bbc.co.uk/2/hi/5195582.stm | arşivtarihi = 10 Eylül 2015 | ölüurl = hayır }}</ref>

[[Süveyş Krizi]], Britanya'nın Orta Doğu'daki gücünü zayıflatsa da tamamen yok etmedi.{{Kdş|Smith|1998|s=106}} Britanya; [[Umman]] (1957), [[Ürdün]] (1958) ve [[Kuveyt]]'e (1961) müdahale ederek güçlerini bölgeye konuşlandırdı. Bu kez müdahaleler, Başbakan [[Harold Macmillan]]'ın Amerika Birleşik Devletleri'ne dış politikada bağlı kalınması politikası doğrultusunda{{Kdş|Brown|1998|s=343}} Amerika Birleşik Devletleri'nden izin alınarak gerçekleşebildi.{{Kdş|James|2001|s=586}} [[Aden]]'den 1967'de, [[Bahreyn]]'den 1971'de çekilen Britanya, böylece bölgedeki askerî varlığını on yıl daha korumuş oldu.{{Kdş|Lloyd|1996|s=370–371}}

=== "Değişim rüzgârı" ===
{{Ana|Afrika'nın dekolonizasyonu}}
[[Harold Macmillan|Macmillan]], Şubat 1960'ta Güney Afrika'daki [[Cape Town]]'da, kıtada değişim rüzgârı estiğini belirten bir [[Değişim Rüzgârı (konuşma)|konuşma]] yaptı.{{Kdş|James|2001|s=616}} Macmillan, Fransa'nın [[Cezayir]]'de yaptığı gibi bir [[Cezayir Bağımsızlık Savaşı|koloni savaşına]] girmekten kaçınmak gerektiğini düşünüyordu ve kendisinin başbakanlığı döneminde [[dekolonizasyon]] süreci hızlandı.{{Kdş|Louis|2006|s=46}} 1950'lerde üç koloniye bağımsızlık verilirken ([[Sudan]], [[Altın Sahili]] ve [[Malay Federasyonu|Malay]]) bu sayı 1960'larda neredeyse on katına çıktı.{{Kdş|Lloyd|1996|s=427-433}}

[[Dosya:British Decolonisation in Africa.png|sağ|küçükresim|Afrika'da Britanya'nın dekolonizasyonu. 1960'ların sonlarına kadar [[Rodezya]] (günümüzdeki [[Zimbabve]]) ve Güney Afrika mandası olan [[Güney Batı Afrika]] (günümüzdeki [[Namibya]]) dışındaki tüm koloniler bağımsızlıklarını kazanmıştı.]]
[[Kendini yöneten koloni]] pozisyonundaki [[Güney Rodezya]] dışında Britanya'nın Afrika'daki kalan tüm kolonilerine 1968 yılına kadar bağımsızlık verildi. Britanya'nın kıtanın güney ve doğu bölgelerinden çekilmesi, barışçıl bir şekilde gerçekleşmedi. [[Kenya]]'nın bağımsızlığı sekiz yıllık [[Mau Mau İsyanı]]'nın ardından gerçekleşti. [[Rodezya]]'da beyaz Avrupalı yerleşimciler ile yerliler arasında yaşanan gerginlikler Başbakan [[Ian Smith]]'in 1965 yılında Rodezya'nın [[Rodezya'nın Tek Taraflı Bağımsızlık Bildirisi|tek taraflı bağımsızlığını ilan etmesine]] yol açtı.{{Kdş|James|2001|s=618}} Ülkedeki siyahlarla beyazlar, 1979'daki [[Lancaster House Anlaşması]]'na kadar [[Rodezya İç Savaşı|iç savaş]] hâlinde kaldı. Bu anlaşma kapsamında Britanya'nın denetimi altında seçimler gerçekleştirilene kadar koloni yönetimi geri getirildi. Seçimler ertesi yıl yapıldı ve bağımsızlığını kazanan [[Zimbabve]] devletinin başbakanlığına [[Robert Mugabe]] seçildi.{{Kdş|James|2001|s=620-621}}

1954'te Mısır'dan çekilen Britanya yönetimi, [[Kıbrıs]]'ı Akdeniz'deki yeni kalıcı üs olarak görmekteydi, adaya bulunduğu durumdan dolayı asla tam bağımsızlık verilemeyeceği görüşü mevcuttu. Adadaki [[Kıbrıs Rumları]]ndaysa [[Enosis|Yunanistan'la birleşme]] isteği hakimdi; [[EOKA]] örgütü tarafından yürütülen gerilla savaşına şiddetle karşılık verilmesine karşın baskıcı yöntemler işe yaramadı, 1957 yılında bağımsız müzakereleri başladı. 1959'da bağımsızlığı üzerine anlaşılan Kıbrıs'ta 1960 yılında [[Kıbrıs Cumhuriyeti|cumhuriyet]] kuruldu; fakat Birleşik Krallık adadaki [[Ağrotur ve Dikelya]] askerî üslerindeki egemenliğini sürdürdü.<ref name="brown"/> Malta ve [[Gozo]] adaları için 1955 yılında Britanya'yla bütünleşme önerisi yapılsa da 1964 yılında barışçıl yollarla [[Malta]] adı altında bağımsızlıkları verildi.{{Kdş|Springhall|2001|s=100-102}}

Britanya'nın Karayipler'deki topraklarından Barbados, Jamaika, Rüzgâraltı Adaları, Rüzgârüstü Adaları ile Trinidad ve Tobago; 1958 yılında bölgedeki Britanya kolonilerini tek bir yönetim altında toplamama amacıyla kurulmuş olan [[Batı Hint Adaları Federasyonu]]'nun bir parçası hâline geldi. Federasyonun en büyük üyeleri [[Jamaika]] ile [[Trinidad ve Tobago]]'nun 1961 ve 1962 yıllarında federasyondan ayrılarak bağımsızlık kazanmaları sonrasında federasyon çöktü.{{Kdş|Knight|Palmer|1989|s=14-15}} [[Barbados]] 1966 yılında bağımsız olurken onu 1970 ve 80'lerde doğu Karayip adalarının geri kalanı takip etti.{{Kdş|Knight|Palmer|1989|s=14-15}} [[Anguilla]] ile [[Turks ve Caicos Adaları]] bağımsız olma girişimlerine başlasa da Britanya yönetiminde kalmayı tercih etti.{{Kdş|Clegg|2005|s=128}} [[Britanya Virjin Adaları]],{{Kdş|Lloyd|1996|s=428}} [[Cayman Adaları]] ve [[Montserrat]] da Britanya ile olan bağlarını korumayı seçti.{{Kdş|James|2001|s=622}} [[Guyana]], bağımsızlığını 1966 yılında kazandı. Britanya'nın Amerika anakarasında kalan son kolonisi olan [[Britanya Hondurası]] 1964 yılında kendi kendini yöneten koloni statüsünü elde ederken 1973'te [[Belize]] olarak yeniden adlandırıldı ve 1981'de tam bağımsızlığını kazandı. [[Guatemala]]'nın Belize üzerinde hak iddia etmesinden kaynaklanan [[Belize-Guatemala sorunu|sorunu]] ise çözümsüz bırakıldı.{{Kdş|Lloyd|1996|s=401, 427-429}}

Britanya'nın Büyük Okyanus'taki toprakları ise bağımsızlıklarını 1970'te [[Fiji]]'nin bağımsızlığıyla başlayıp 1980'de [[Vanuatu]]'nun bağımsızlığıyla sonuçlanan süreçte elde etti. Fransa'yla bir [[Kondominyum (uluslararası hukuk)|kondominyum]] olarak ortak yönetilen Vanuatu'nun bağımsızlığı, İngilizce ve Fransızca konuşan topluluklar arasındaki siyasi çatışma yüzünden gecikmeli olarak gerçekleşmişti.{{Kdş|Macdonald|1994|s=171-191}} Fiji, [[Tuvalu]], [[Solomon Adaları]] ve [[Papua Yeni Gine]] "[[Commonwealth realm]]" olmayı tercih etti.

=== İmparatorluğun sonu ===
[[1981 Britanya Milleti Kanunu]]'nun kabulüyle birlikte kalan koloniler, "Britanya'ya Bağlı Topraklar" (2002'de yapılan değişiklikle "[[Britanya Denizaşırı Toprakları]]") olarak yeniden sınıflandırıldı.{{Kaynak belirt}} 1982 yılında Britanya'nın kalan denizaşırı topraklarını savunma kabiliyeti [[Arjantin]]'in [[İspanyol İmparatorluğu]] döneminden beridir üzerinde hak iddia ettiği [[Falkland Adaları]]'nı [[Falkland Savaşı|işgal etmesi]]yle sınandı.{{Kdş|James|2001|s=624-625}} Britanya'nın Falkland Savaşı sırasında adaları geri alma konusundaki başarısı çok sayıda araştırmacı tarafından Birleşik Krallık'ın bir dünya gücü olarak düşen itibarının tersine çevrilmesine katkıda bulunan bir faktör olarak görülmektedir.{{Kdş|James|2001|s=629}} Aynı yıl içerisinde Kanada hükûmeti Britanya'yla olan son yasal bağı olan anayasasını Birleşik Krallık'tan bağımsız hâle getirerek kopardı. Birleşik Krallık parlamentosu tarafından kabul edilen [[1982 Kanada Yasası]] Kanada anayasasında yapılan değişiklikler için Britanya'nın onayının alınması zorunluluğunu kaldırdı.{{Kdş|Brown|1998|s=594}} Benzer yasalar 1986 yılında Avustralya ve Yeni Zelanda için de kabul edildi.{{Kdş|Brown|1998|s=689}}

Eylül 1982'de Başbakan [[Margaret Thatcher]], Çin yönetimiyle Britanya'nın kalan en önemli ve en kalabalık denizaşırı bölgesi olan Hong Kong'un geleceğini tartışmak için [[Pekin]]'e gitti.{{Kdş|Brendon|2007|s=654}} 1842 [[Nanking Antlaşması]] gereğince [[Hong Kong Adası]] "ebediyen" Britanya'ya verilmişti; ama koloninin büyük çoğunluğunu 1898 yılında 99 yıllığına (1997'ye kadar) [[Hong Kong Bölgesinin Genişletilmesine İlişkin Anlaşma|kiralanan]] [[Yeni Bölgeler]]'den oluşmaktaydı.{{Kdş|Joseph|2010|s=355}}{{Kdş|Rothermund|2006|s=100}} Falkland Adaları'yla benzerlikler gören Thatcher ilk başlarda Hong Kong'u elde tutmak istedi ve Çin egemenliği altında Britanya yönetiminin devam etmesini önerdi; ama bu öneri Çin tarafından reddedildi.{{Kdş|Brendon|2007|s=654-655}} 1984 yılında anlaşma sağlandı, [[Çin-Britanya Ortak Bildirisi]] gereğince Hong Kong en az elli yıl boyunca Çin Halk Cumhuriyeti'nin bir özel idari bölgesi olacaktı.{{Kdş|Brendon|2007|s=656}} 1997 yılındaki [[Hong Kong üzerindeki egemenliğin devri|devir teslim]], [[Galler Prensi Charles]] da dahil olmak üzere<ref>{{Haber kaynağı|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/uk_news/4740684.stm|başlık=Charles' diary lays thoughts bare|yayımcı=BBC|erişimtarihi=13 Aralık 2008|tarih=22 Şubat 2006|arşivurl=https://web.archive.org/web/20190401142133/http://news.bbc.co.uk/2/hi/uk_news/4740684.stm|arşivtarihi=1 Nisan 2019|ölüurl=hayır}}</ref> büyük bir kesim tarafından{{Kdş|Brendon|2007|s=660}} imparatorluğun sonu kabul edildi.{{Kdş|Brown|1998|s=594}}<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.bbc.co.uk/history/british/modern/endofempire_overview_07.shtml | başlık = BBC - History - Britain, the Commonwealth and the End of Empire | yayımcı = BBC | erişimtarihi = 13 Aralık 2008 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20080922080825/http://www.bbc.co.uk/history/british/modern/endofempire_overview_07.shtml | arşivtarihi = 22 Eylül 2008 | ölüurl = hayır }}</ref>

== Mirası ==
Birleşik Krallık, [[Britanya Adaları]] dışında, 2002 yılında [[Britanya Denizaşırı Toprakları]] olarak yeniden adlandırılan toplam on dört bölgede egemenliğini korumaktadır.{{Kaynak belirt}} Bir kısmı geçici askerî veya bilimsel personel dışında insan barındırmamakta, bir kısmıysa belirli ölçüde kendi kendini yönetip savunma ve dış ilişkiler alanında Britanya'ya bağlı olarak varlığını sürdürmektedir. Britanya hükûmeti, bağımsızlığın bir seçenek olduğu durumlarda bağımsızlık isteyen tüm denizaşırı topraklara bu süreçte yardım etme yönündeki isteğini ifade etmiştir.<ref>[[#refFAC|Avam Kamarası Dışişleri Komitesi Denizaşırı Topraklar Raporu]], s. 146, 153</ref> Denizaşırı toprakların bazıları üzerindeki Britanya egemenliği bölgelere komşu olan ülkeler tarafından tartışma konusu yapılmıştır: [[İspanya]] [[Cebelitarık]], [[Arjantin]] [[Falkland Adaları]]'yla [[Güney Georgia ve Güney Sandwich Adaları]], [[Mauritius]] ve [[Seyşeller]] ise [[Britanya Hint Okyanusu Toprakları]] üzerinde hak iddia etmektedir.<ref>{{Web kaynağı | url = https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/io.html | başlık = British Indian Ocean Territory | iş = [[The World Factbook]] | yayımcı = CIA | erişimtarihi = 13 Aralık 2008 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20150905091622/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/io.html | arşivtarihi = 5 Eylül 2015 | ölüurl = hayır }}</ref> [[Britanya Antarktika Toprakları]] Arjantin ve [[Şili]]'nin üzerinde hak iddia ettiği bölgelerle çakışsa da çoğu ülke bu iddiaların hiçbirini tanımamaktadır.<ref>[[#refFAC|Avam Kamarası Dışişleri Komitesi Denizaşırı Topraklar Raporu]], s. 136</ref>

[[Dosya:Location of the BOTs.svg|sol|küçükresim|On dört bölgeden oluşan [[Britanya Denizaşırı Toprakları]]]]
Çoğu eski Britanya kolonisi eşit üyelerden oluşan, politik olmayan ve katılımı gönüllülüğe bağlı [[İngiliz Milletler Topluluğu]]'nun üyesidir. Bu ülkelerden "[[İngiliz Milletler Topluluğu]]" ''(İngilizce: Commonwealth realms)'' olarak adlandırılan on beşi Birleşik Krallık ile aynı [[devlet başkanı]]na sahiptir.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.thecommonwealth.org/Internal/150757/head_of_the_commonwealth/ | başlık = Head of the Commonwealth | yayımcı = İngiliz Milletler Topluluğu Sekreterliği | erişimtarihi = 9 Ekim 2010 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20130905115143/http://www.thecommonwealth.org/Internal/150757/head_of_the_commonwealth/ | arşivtarihi = 5 Eylül 2013 | ölüurl = hayır }}</ref>

Onyıllar, bazı bölgelerde yüzyıllar süren Britanyalıların yönetimi ve göçü Britanya İmparatorluğu'ndan bağımsızlığını kazanan ülkeler üzerinde iz bırakmıştır. İmparatorluk dünyanın çeşitli bölgelerinde İngilizcenin yaygınlaşmasını sağladı. Günümüzde İngilizce 400 milyona yakın insanın ana dilidir ve toplamda bir buçuk milyar kişi tarafından ana veya yabancı dil olarak konuşulmaktadır.{{Kdş|Hogg|2008|s=424}} 20. yüzyılın ikinci yarısından beridir İngilizcenin yaygınlaşmasına kendisi de Britanya İmparatorluğu'ndan bağımsızlığını kazanan ABD'nin kültürel etkisi de katkıda bulunmuştur. İngiliz parlamenter sistemi ve [[İngiliz hukuku]] pek çok eski koloni için bir esas oluşturmuştur.{{Kdş|Ferguson|2004b|s=307}} [[Kraliyet Danışma Kurulu Yargı Konseyi]] hâlen Karayipler ve Pasifik'teki bazı eski kolonilerin en yüksek temyiz mahkemesidir. Askerler ve sivil yetkililerden önce giden ve dünya çapında faaliyet gösteren [[Protestanlık|Protestan]] [[misyoner]]ler [[Anglikanizm]]i tüm kıtalara yaymışlardır. Kiliselerde, demiryolu istasyonlarında ve hükûmet binalarında görülebilen Britanya koloni mimarisi Britanya İmparatorluğu'nun parçası olmuş pek çok şehirde varlığını korumaktadır.{{Kdş|Marshall|1998|s=238-340}} Britanya'da ortaya çıkan ve gerek bireysel, gerekse takım hâlinde oynanan sporlar (özellikle [[futbol]], [[kriket]], [[tenis]] ve [[golf]]) dünyaya yayıldı.{{Kdş|Torkildsen|2005|s=347}} Britanya'nın ölçü sistemi olan [[imparatorluk birimleri]] çeşitli biçimlerde bazı ülkelerde kullanılmaya devam etmektedir. [[Sağdan ve soldan akan trafik|Trafiğin soldan akması]]na ilişkin gelenek imparatorluğun eski topraklarının çoğunda korunmuştur.{{Kdş|Parsons|1999|s=1}}

Britanya tarafından çizilen siyasi sınırlar daima homojen etnik veya dini yapılar sağlamadıklarından eski kolonilerde çatışmalara yol açtılar. Britanya İmparatorluğu büyük miktarda insan göçünden sorumludur. Milyonlarca kişi Britanya Adaları'nı bırakarak ABD, Kanada, Avustralya ve Yeni Zelanda topraklarına yerleşti. Bu ülkelerde beyaz yerleşimci çoğunluk ile yerli azınlık arasında, Güney Afrika ve Zimbabve'deyse yerli çoğunlukla beyaz yerleşimci azınlık arasında gerginlikler yaşanmaktadır. İrlanda'ya Büyük Britanya'dan gelen yerleşimciler [[Kuzey İrlanda]]'daki milliyetçi topluluklarla Birleşik Krallık'la birleşmeyi savunan topluluklar arasındaki bölünmeyle izlerini bırakmışlardır. Britanya kolonileri büyük miktarda göç aldı ve verdi, çok sayıda Hint [[Malezya]] ve [[Fiji]] gibi imparatorluğun diğer bölgelerine göç etti. Güney Çin'den gerçekleşen Çinli göçü Singapur'da Çinli çoğunluğun ve Karayiplerde Çinli azınlıkların oluşmasına yol açtı. Britanya'nın kendi demografisi de II. Dünya Savaşı'nın ardından kolonilerden gerçekleşen göç ile değişti.{{Kdş|Dalziel|2006|s=135}}

== Ayrıca bakınız ==
{{Commons kategori|British Empire}}
* [[Birleşik Krallık tarihi]]
* [[İngiliz Şövalyelik Nişanı]]

== Kaynakça ==
;Özel
{{Kaynakça|3}}

;Genel
{{Kaynak başı}}
{{Çoklu sütun}}
*{{Kitap kaynağı|ilk=David|son=Abernethy|başlık=The Dynamics of Global Dominance, European Overseas Empires 1415–1980|yayımcı=Yale University Press|yıl=2000|isbn=0-300-09314-4|url=http://books.google.com/?id=ennqNS1EOuMC| kaynak = harv|erişimtarihi=22 Temmuz 2009}}
*{{Kitap kaynağı|ilk=Kenneth|son=Andrews|başlık=Trade, Plunder and Settlement: Maritime Enterprise and the Genesis of the British Empire, 1480–1630|yayımcı=Cambridge University Press|yıl=1984|isbn=0-521-27698-5|url=http://books.google.com/?id=iTZSFcfBas8C| kaynak = harv|erişimtarihi=22 Temmuz 2009}}
*{{Kitap kaynağı|son=Bandyopādhyāẏa|ilk=Śekhara|başlık=From Plassey to partition: a history of modern India|yıl=2004|isbn=81-250-2596-0| kaynak = harv|yayımcı=Orient Longman}}
*{{Kitap kaynağı|ilk=Daniel|son=Baugh|başlık=The Global Seven Years War 1754-1763: Britain and France in a Great Power Contest|yayımcı=Routledge|yıl=2014|isbn=1317895460|url=https://books.google.com/books?id=FmMSBAAAQBAJ&dq=1756+minorca+1763&hl=tr&source=gbs_navlinks_s| kaynak = harv|erişimtarihi=6 Ekim 2010}}
*{{Kitap kaynağı|ilk=Piers|son=Brendon|yazarlink=Piers Brendon|başlık=The Decline and Fall of the British Empire, 1781–1997|yayımcı=Random House|yıl=2007|isbn=0-224-06222-0|url=http://books.google.com/?id=cbqkQgAACAAJ&dq=editions:NnSn4TwzubsC|kaynak=harv|erişimtarihi=6 Ekim 2010}}{{Ölü bağlantı|date=Şubat 2023 }}
*{{Kitap kaynağı|başlık=Brittain and the Dominions|yıl=n.d.|yayımcı=Cambridge University Press| kaynak = harv}}
*{{Kitap kaynağı|ilk=Judith|son=Brown|başlık=The Twentieth Century, The Oxford History of the British Empire Volume IV|yayımcı=Oxford University Press|yıl=1998|isbn=0-19-924679-3|url=http://books.google.com/?id=CpSvK3An3hwC| kaynak = harv|erişimtarihi=22 Temmuz 2009}}
*{{Kitap kaynağı|ilk=Phillip|son=Buckner|başlık=Canada and the British Empire|yayımcı=Oxford University Press|yıl=2008|isbn=0-19-927164-X|url=http://books.google.com/?id=SJA7OIinf4MC| kaynak = harv|erişimtarihi=22 Temmuz 2009}}
*{{Kitap kaynağı|ilk=Kathleen|son=Burk|başlık=Old World, New World: Great Britain and America from the Beginning|yayımcı=Atlantic Monthly Press|yıl=2008|isbn=0-87113-971-5|url=http://books.google.com.ua/books?id=UxGnPvSe_n8C&printsec=frontcover&hl=ru#v=onepage&q&f=true|kaynak=harv|erişimtarihi=22 Ocak 2012|arşivurl=https://web.archive.org/web/20170916182650/https://books.google.com.ua/books?id=UxGnPvSe_n8C&printsec=frontcover&hl=ru#v=onepage&q&f=true|arşivtarihi=16 Eylül 2017|ölüurl=hayır}}
*{{Kitap kaynağı|ilk=Nicholas|son=Canny|başlık=The Origins of Empire, The Oxford History of the British Empire Volume I|yayımcı=Oxford University Press|yıl=1998|isbn=0-19-924676-9|url=http://books.google.com/?id=eQHSivGzEEMC| kaynak = harv|erişimtarihi=22 Temmuz 2009}}
*{{Kitap kaynağı|son=Clegg|ilk=Peter|başlık=Extended Statehood in the Caribbean|yıl=2005|yayımcı=Rozenberg Publishers|isbn=90-5170-686-3|editör=de Jong, Lammert; Kruijt, Dirk| kaynak = harv|bölüm=The UK Caribbean Overseas Territories}}
*{{Kitap kaynağı|son=Combs|ilk=Jerald A.|başlık=The History of American Foreign Policy: From 1895|url=https://archive.org/details/historyofamerica0003comb|yıl=2008|yayımcı=M.E. Sharpe|isbn=978-0-7656-2056-9| kaynak = harv}}
*{{Kitap kaynağı|ilk=Nigel|son=Dalziel|başlık=The Penguin Historical Atlas of the British Empire|yayımcı=Penguin|yıl=2006|isbn=0-14-101844-5|url=http://books.google.com/?id=u0wUAQAAIAAJ&dq=The+Penguin+Historical+Atlas+of+the+British+Empire| kaynak = harv|erişimtarihi=22 Temmuz 2009}}
*{{Kitap kaynağı|ilk=Saul|son=David|yazarlink=Saul David|başlık=The Indian Mutiny|yayımcı=Penguin|yıl=2003|isbn=0-670-91137-2|url=http://books.google.com/?id=H2KOAAAACAAJ| kaynak = harv|erişimtarihi=22 Temmuz 2009}}
*{{Kitap kaynağı|son=Elkins|ilk=Caroline|başlık=Imperial Reckoning: The Untold Story of Britain's Gulag in Kenya|yıl=2005|yayımcı=Owl Books|isbn=0-8050-8001-5| kaynak = harv}}
*{{Kitap kaynağı|ilk=Niall|son=Ferguson|yazarlink=Niall Ferguson|başlık=Colossus: The Price of America's Empire|yayımcı=Penguin|yıl=2004|isbn=1-59420-013-0|url=http://books.google.com/?id=Uy23kBDD7WcC|kaynak=harv|erişimtarihi=22 Temmuz 2009}}{{Ölü bağlantı|date=Şubat 2023 }}
*{{Kitap kaynağı|ilk=Niall|son=Ferguson|yazarlink=Niall Ferguson|başlık=Empire|yayımcı=Basic Books|yıl=2004|isbn=0-465-02329-0|url=http://books.google.com/?id=luSjXeSByHEC| kaynak = harv|erişimtarihi=22 Temmuz 2009}}
*{{Kitap kaynağı|son=Fieldhouse|ilk=David Kenneth|başlık=The West and the Third World: trade, colonialism, dependence, and development|url=https://archive.org/details/westthirdworldtr0000fiel|yıl=1999|yayımcı=Blackwell Publishing|isbn=0-631-19439-8| kaynak = harv}}
*{{Kitap kaynağı|son=Fox|ilk=Gregory H.|başlık=Humanitarian Occupation|url=https://archive.org/details/humanitarianoccu0000foxg|yıl=2008|yayımcı=Cambridge University Press|isbn=978-0-521-85600-3| kaynak = harv}}
*{{Kitap kaynağı|son=Games|ilk=Alison|başlık=The British Atlantic world, 1500–1800|yıl=2002|yayımcı=Palgrave Macmillan|isbn=0-333-96341-5| kaynak = harv|editör=Armitage, David; Braddick, Michael J}}
*{{Kitap kaynağı|başlık=HC Paper 147-II House of Commons Foreign Affairs Committee: Overseas Territories, Volume II|yayımcı=The Stationery Office|yıl=2008|isbn=0-215-52150-1|url=http://books.google.com/?id=HhsZSMEH5DoC| kaynak = harv|erişimtarihi=22 Temmuz 2009|yazar1=Gapes, Mike}}
*{{Kitap kaynağı|ilk=Sir Martin|son=Gilbert|yazarlink=Martin Gilbert|başlık=Churchill and America|isbn=0-7432-9122-0|yayımcı=Simon and Schuster|yıl=2005|url=http://books.google.com/?id=vF7wGAzgwfQC| kaynak = harv|erişimtarihi=22 Temmuz 2009}}
*{{Kitap kaynağı|ilk=Erik|son=Goldstein|başlık=The Washington Conference, 1921–22: Naval Rivalry, East Asian Stability and the Road to Pearl Harbor|yayımcı=Routledge|yıl=1994|isbn=0-7146-4559-1|url=http://books.google.com/?id=dDmJPPGjfJMC| kaynak = harv|erişimtarihi=22 Temmuz 2009}}
*{{Kitap kaynağı|son=Goodlad|ilk=Graham David|başlık=British foreign and imperial policy, 1865–1919|yayımcı=Psychology Press|yıl=2000|isbn=0-415-20338-4|url=http://books.google.com/books?id=clnBkEo7za4C|kaynak=harv|erişimtarihi=18 Eylül 2010|arşivurl=https://web.archive.org/web/20110513025006/http://books.google.com/books?id=clnBkEo7za4C|arşivtarihi=13 Mayıs 2011|ölüurl=hayır}}
*{{Kitap kaynağı|son=Herbst|ilk=Jeffrey Ira|başlık=States and power in Africa: comparative lessons in authority and control|url=https://archive.org/details/statespowerinafr0000herb|yıl=2000|yayımcı=Princeton University Press|isbn=0-691-01028-5| kaynak = harv}}
*{{Kitap kaynağı|ilk=Peter|son=Hinks|başlık=Encyclopedia of antislavery and abolition|yayımcı=Greenwood Publishing Group|yıl=2007|isbn=0-313-33143-X|url=http://books.google.com/books?id=_SeZrcBqt-YC|kaynak=harv|erişimtarihi=1 Ağustos 2010|arşivurl=https://web.archive.org/web/20140922192934/http://books.google.com/books?id=_SeZrcBqt-YC|arşivtarihi=22 Eylül 2014|ölüurl=hayır}}
*{{Kitap kaynağı|son=Hodge|ilk=Carl Cavanagh|başlık=Encyclopedia of the Age of Imperialism, 1800–1914|yayımcı=Greenwood Publishing Group|yıl=2007|isbn=0-313-33404-8|url=http://books.google.com/?id=-hOkx7Gi4OoC&printsec=frontcover| kaynak = harv|erişimtarihi=22 Temmuz 2009}}
*{{Kitap kaynağı|ilk=Richard|son=Hogg|başlık=A History of the English Language|yayımcı=Cambridge University Press|yıl=2008|isbn=0-521-71799-X|url=http://books.google.com/?id=U5FDi8WksqYC| kaynak = harv|erişimtarihi=13 Nisan 2010}}
*{{Kitap kaynağı|ilk=Peter|son=Hopkirk|başlık=The Great Game: The Struggle for Empire in Central Asia|yayımcı=Kodansha International|yıl=2002|isbn=4-7700-1703-0| kaynak = harv|erişimtarihi=22 Temmuz 2009}}
*{{Kitap kaynağı|ilk=Jonathan|son=Hollowell|başlık=Britain Since 1945|url=http://books.google.com/?id=VxQxFMV_3IUC|yayımcı=Blackwell Publishing|yıl=1992|isbn=0-631-20968-9| kaynak = harv}}
*{{Kitap kaynağı|ilk=Ronald|son=Hyam|başlık=Britain's Imperial Century, 1815–1914: A Study of Empire and Expansion|yayımcı=Palgrave Macmillan|yıl=2002|isbn=0-333-99311-X|url=http://books.google.com/?id=2eMoHQAACAAJ| kaynak = harv|erişimtarihi=22 Temmuz 2009}}
*{{Kitap kaynağı|ilk=Lawrence|son=James|yazarlink=Lawrence James|başlık=The Rise and Fall of the British Empire|yıl=2001|yayımcı=Abacus|isbn=0-312-16985-X|url=http://books.google.com/?id=4DMS3r_BxOYC| kaynak = harv|erişimtarihi=22 Temmuz 2009}}
* {{Kitap kaynağı | son = James | ilk = William | yıl = 2002 | özgünyıl= 1827
|dil=İngilizce | başlık = The Naval History of Great Britain, Volume 1, 1793–1796 | yayımcı = Conway Maritime Press | yer = Londra | isbn = 0-85177-905-0| kaynak = harv}}
*{{Kitap kaynağı|son=Janin|ilk=Hunt|başlık=The India–China opium trade in the nineteenth century|yıl=1999|yayımcı=McFarland|isbn=0-7864-0715-8| kaynak = harv}}
*{{Kitap kaynağı|son=Joseph|ilk=William A.|başlık=Politics in China|yıl=2010|yayımcı=Oxford University Press|isbn=978-0-19-533530-9| kaynak = harv}}
*{{Kitap kaynağı|son=Kelley|ilk=Ninette|başlık=The Making of the Mosaic (2nd ed.)|yıl=2010|yayımcı=University of Toronto Press|isbn=978-0-8020-9536-7| kaynak = harv|eşyazarlar=Trebilcock, Michael}}
*{{Kitap kaynağı|ilk=Kevin|son=Kenny|başlık=Ireland and the British Empire|yayımcı=Oxford University Press|yıl=2006|isbn=0-19-925184-3|url=http://books.google.com/?id=qhW7-vYt8PsC| kaynak = harv|erişimtarihi=22 Temmuz 2009}}
*{{Kitap kaynağı|son=Knight|ilk=Franklin W.|başlık=The Modern Caribbean|yıl=1989|yayımcı=University of North Carolina Press|isbn=0-8078-1825-9| kaynak = harv|eşyazarlar=Palmer, Colin A.}}
*{{Kitap kaynağı|ilk=Jon|son=Latimer|yazarlink=Jon Latimer|başlık=War with America|yayımcı=Harvard University Press|yıl=2007|isbn=0-674-02584-9|url=http://books.google.com/?id=wneIGAAACAAJ| kaynak = harv|erişimtarihi=22 Temmuz 2009}}
{{Çoklu sütun-kes}}
*{{Kitap kaynağı|son=Lee|ilk=Stephen J.|başlık=Aspects of British political history, 1815–1914|url=https://archive.org/details/aspectsofbritish0000lees|yıl=1994|yayımcı=Routledge|isbn=0-415-09006-7| kaynak = harv}}
*{{Kitap kaynağı|son=Lee|ilk=Stephen J.|başlık=Aspects of British political history, 1914–1995|url=https://archive.org/details/aspectsofbritish0000lees_r9x7|yıl=1996|yayımcı=Routledge|isbn=0-415-13102-2| kaynak = harv}}
*{{Kitap kaynağı|ilk=Philippa|son=Levine|başlık=The British Empire: Sunrise to Sunset|yayımcı=Pearson Education Limited|yıl=2007|isbn=978-0-582-47281-5|url=http://books.google.com/books?id=igb1-UL5Pd0C|kaynak=harv|erişimtarihi=19 Ağustos 2010|arşivurl=https://web.archive.org/web/20110513024801/http://books.google.com/books?id=igb1-UL5Pd0C|arşivtarihi=13 Mayıs 2011|ölüurl=hayır}}
*{{Kitap kaynağı|ilk=Trevor Owen|son=Lloyd|başlık=The British Empire 1558–1995|yayımcı=Oxford University Press|yıl=1996|isbn=0-19-873134-5|url=http://books.google.com/?id=gIBgQgAACAAJ&dq=The+British+Empire+1558-1995| kaynak = harv|erişimtarihi=22 Temmuz 2009}}
*{{Kitap kaynağı|ilk=Wm. Roger|son=Louis|başlık=Ends of British Imperialism: The Scramble for Empire, Suez and Decolonization|yayımcı=I. B. Tauris|yıl=2006|isbn=1-84511-347-0|url=http://books.google.com/?id=NQnpQNKeKKAC| kaynak = harv|erişimtarihi=22 Temmuz 2009}}
*{{Kitap kaynağı|ilk=Thomas|son=Macaulay|yazarlink=Thomas Babington Macaulay|başlık=[[The History of England from the Accession of James the Second]]|yayımcı=Penguin|yıl=1848|isbn=0-14-043133-0| kaynak = harv}}
*{{Kitap kaynağı|son=Macdonald|ilk=Barrie|başlık=Tides of history: the Pacific Islands in the twentieth century|url=https://archive.org/details/tidesofhistorypa0000unse|yıl=1994|yayımcı=University of Hawaii Press|isbn=0-8248-1597-1|editör=Howe, K.R.; Kiste, Robert C.; Lal, Brij V|bölüm=Britain| kaynak = harv}}
*{{Kitap kaynağı|ilk=W. Donald|son=McIntyre|başlık=The Commonwealth of Nations|yayımcı=University of Minnesota Press|yıl=1977|isbn=0-8166-0792-3|url=http://books.google.com/?id=EbojMikATQwC| kaynak = harv|erişimtarihi=22 Temmuz 2009}}
*{{Kitap kaynağı|ilk=Iain|son=McLean|başlık=Rational Choice and British Politics: An Analysis of Rhetoric and Manipulation from Peel to Blair|yayımcı=Oxford University Press|yıl=2001|isbn=0-19-829529-4|url=http://books.google.com/?id=_O_ADWrESYQC| kaynak = harv|erişimtarihi=22 Temmuz 2009}}
*{{Kitap kaynağı|ilk=Angus|son=Maddison|başlık=The World Economy: A Millennial Perspective|yayımcı=Organisation for Economic Co-operation and Development|yıl=2001|isbn=92-64-18654-9|url=http://books.google.com/?id=6D01BTuzScwC| kaynak = harv|erişimtarihi=22 Temmuz 2009}}
*{{Kitap kaynağı|ilk=John|son=Magee|başlık=Northern Ireland: Crisis and Conflict|yayımcı=Taylor & Francis|yıl=1974|url=http://books.google.com/?id=S5c9AAAAIAAJ|isbn=0-7100-7947-8| kaynak = harv|erişimtarihi=22 Temmuz 2009}}
*{{Kitap kaynağı|ilk=Magnus|son=Magnusson|başlık=Scotland: The Story of a Nation|yayımcı=Grove Press|yıl=2003|isbn=0-8021-3932-9|url=http://books.google.com/?id=sEV4zgXOJLsC| kaynak = harv|erişimtarihi=22 Temmuz 2009}}
*{{Kitap kaynağı|ilk=PJ|son=Marshall|başlık=The Eighteenth Century, The Oxford History of the British Empire Volume II|yayımcı=Oxford University Press|yıl=1998|isbn=0-19-924677-7|url=http://books.google.com/?id=G3_GI-K7aWAC| kaynak = harv|erişimtarihi=22 Temmuz 2009}}
*{{Kitap kaynağı|ilk=PJ|son=Marshall|başlık=The Cambridge Illustrated History of the British Empire|yayımcı=Cambridge University Press|yıl=1996|isbn=0-521-00254-0|url=http://books.google.com/?id=S2EXN8JTwAEC| kaynak = harv|erişimtarihi=22 Temmuz 2009}}
*{{Kitap kaynağı|son=Martin|ilk=Laura C|başlık=Tea: the drink that changed the world|url=https://archive.org/details/teadrinkthatchan00unse|yıl=2007|yayımcı=Tuttle Publishing|isbn=0-8048-3724-4| kaynak = harv}}
*{{Kitap kaynağı|ilk=Philippa|son=Mein Smith|başlık=A Concise History of New Zealand|yayımcı=Cambridge University Press|yıl=2005|url=http://books.google.com/?id=wisr4OGPjwoC&dq=A+Concise+History+of+New+Zealand|isbn=0-521-54228-6| kaynak = harv|erişimtarihi=22 Temmuz 2009}}
*{{Kitap kaynağı|son=Mulligan|ilk=Martin; Hill, Stuart|başlık=Ecological pioneers|url=https://archive.org/details/ecologicalpionee0000mull|yıl=2001|yayımcı=Cambridge University Press|isbn=0-521-81103-1| kaynak = harv}}
*{{Kitap kaynağı|ilk=Anthony|son=Pagden|yazarlink=Anthony Pagden|başlık=Peoples and Empires: A Short History of European Migration, Exploration, and Conquest, from Greece to the Present|yayımcı=Modern Library|yıl=2003|isbn=0-8129-6761-5|url=http://books.google.com/?id=-RCeAAAACAAJ| kaynak = harv|erişimtarihi=22 Temmuz 2009}}
*{{Kitap kaynağı|ilk=Timothy H|son=Parsons|başlık=The British Imperial Century, 1815-1914: A World History Perspective|yayımcı=Rowman & Littlefield|yıl=1999|isbn=0-8476-8825-9|url=http://books.google.com/?id=81ZlzUsO8EYC| kaynak = harv|erişimtarihi=22 Temmuz 2009}}
*{{Kitap kaynağı|ilk=Phillips|son=Payson O'Brien|başlık=The Anglo–Japanese Alliance, 1902–1922|yayımcı=Routledge|yıl=2004|isbn=0-415-32611-7|url=http://books.google.com/?id=LNbDqOzSvpkC| kaynak = harv|erişimtarihi=22 Temmuz 2009}}
*{{Kitap kaynağı|son=Peters|ilk=Nonja|başlık=The Dutch down under, 1606–2006|yıl=2006|yayımcı=University of Western Australia Press| kaynak = harv|isbn=1-920694-75-7}}
*{{Kitap kaynağı|ilk=Andrew|son=Porter|başlık=The Nineteenth Century, The Oxford History of the British Empire Volume III|yayımcı=Oxford University Press|yıl=1998|isbn=0-19-924678-5|url=http://books.google.com/?id=oo3F2X8IDeEC| kaynak = harv|erişimtarihi=22 Temmuz 2009}}
*{{Kitap kaynağı|son=Rhodes|ilk=R.A.W.|başlık=Comparing Westminster|url=https://archive.org/details/comparingwestmin00unse|yıl=2009|yayımcı=Oxford University Press|isbn=978-0-19-956349-4| kaynak = harv|eşyazarlar=Wanna, John; Weller, Patrick}}
*{{Kitap kaynağı|son=Rothermund|ilk=Dietmar|başlık=The Routledge companion to decolonization|url=https://archive.org/details/routledgecompani0000roth|yıl=2006|yayımcı=Routledge|isbn=0-415-35632-6| kaynak = harv}}
*{{Kitap kaynağı|ilk=Trevor|son=Royle|başlık=Crimea: The Great Crimean War, 1854–1856|yayımcı=Palgrave Macmillan|yıl=2000|isbn=1-4039-6416-5|url=http://books.google.com/?id=MrBnHQAACAAJ| kaynak = harv|erişimtarihi=22 Temmuz 2009}}
*{{Kitap kaynağı|son=Shennan|ilk=J.H|başlık=International relations in Europe, 1689–1789|url=https://archive.org/details/internationalrel0000shen|yıl=1995|yayımcı=Routledge|isbn=0-415-07780-X| kaynak = harv}}
*{{Kitap kaynağı|ilk=Simon|son=Smith|başlık=British Imperialism 1750–1970|yayımcı=Cambridge University Press|yıl=1998|isbn=0-521-59930-X|url=http://books.google.com/?id=D0BbYZPczhQC&dq=British+Imperialism+1750-1970| kaynak = harv|erişimtarihi=22 Temmuz 2009}}
*{{Kitap kaynağı|son=Springhall|ilk=John|başlık=Decolonization since 1945: the collapse of European overseas empires|url=https://archive.org/details/decolonizationsi00john|yıl=2001|yayımcı=Palgrave|isbn=0-333-74600-7| kaynak = harv}}
*{{Kitap kaynağı|ilk=Alan|son=Taylor|yazarlink=Alan Taylor (tarihçi)|başlık=American Colonies, The Settling of North America|yayımcı=Penguin|yıl=2001|isbn=0-14-200210-0|url=http://books.google.com/?id=SOqfIAAACAAJ| kaynak = harv|erişimtarihi=22 Temmuz 2009}}
*{{Kitap kaynağı|ilk=Margaret|son=Thatcher|yazarlink=Margaret Thatcher|başlık=The Downing Street Years|yayımcı=Harper Collins|yıl=1993|isbn=0-06-017056-5|url=http://books.google.com/?id=Ar0Yvc3-ukAC| kaynak = harv|erişimtarihi=22 Temmuz 2009}}
*{{Kitap kaynağı|ilk=Hugh|son=Thomas|yazarlink=Hugh Thomas|başlık=The Slave Trade: The History of The Atlantic Slave Trade|yayımcı=Picador, Phoenix/Orion|yıl=1997|isbn=0-7538-2056-0|url=http://books.google.com/?id=mRFTZ3iz_ncC&q| kaynak = harv|erişimtarihi=22 Temmuz 2009}}
*{{Kitap kaynağı|son=Tilby|ilk=A. Wyatt|başlık=British India 1600–1828|yıl=2009|yayımcı=BiblioLife|isbn=978-1-113-14290-0| kaynak = harv}}
*{{Kitap kaynağı|son=Torkildsen|ilk=George|başlık=Leisure and recreation management|url=https://archive.org/details/leisurerecreatio0000tork|yıl=2005|yayımcı=Routledge|isbn=978-0-415-30995-0| kaynak = harv}}
*{{Kitap kaynağı|son=Turpin|ilk=Colin|başlık=British government and the constitution (6th ed.)|yıl=2007|yayımcı=Cambridge University Press|isbn=978-0-521-69029-4| kaynak = harv|eşyazarlar=Tomkins, Adam}}
*{{Kitap kaynağı|son=Vandervort|ilk=Bruce|başlık=Wars of imperial conquest in Africa, 1830–1914|yıl=1998|yayımcı=University College London Press|isbn=1-85728-486-0| kaynak = harv}}
*{{Kitap kaynağı|son=Zolberg|ilk=Aristide R|başlık=A nation by design: immigration policy in the fashioning of America|url=https://archive.org/details/nationbydesignim0000zolb|yıl=2006|yayımcı=Russell Sage|isbn=0-674-02218-1| kaynak = harv}}

{{Çoklu sütun-son}}
{{Kaynak sonu}}

{{Büyük Britanya denizaşırı yönetimleri}}
{{Sömürgecilik}}

{{Otorite kontrolü}}

[[Kategori:Britanya İmparatorluğu| ]]