Bitki sayfasının kaynağını görüntüle

{{Otomatik taksonkutu
| ad = Bitkiler
| en_eski_fosil = 1600
|en_genç_fosil = 0
| resim = Diversity of plants (Streptophyta) version 2.png
| takson = Plantae
| sıralama = ''sensu'' Copeland, 1956
| taks_üst_sayısı  = 3
| altbölüm_sıra  = 
| altbölüm  =
* [[Chlorokybophyta]]
* [[Mesostigmatophyta]]
* [[Spirotaenia]]
* '''Chlorobionta''' <small>Kenrick & Crane 1997</small>
** [[Chlorophyta]]
* '''[[Streptobionta]]''' <small>Kenrick & Crane 1997</small>
** [[Klebsormidiophyceae]]
** [[Charophyta]] (stoneworts)
** [[Chaetosphaeridiales]]
** [[Coleochaetophyta]]
** [[Zygnematophyta]]
** [[Embryophyta]] <small>Engler, 1892</small> (kara bitkileri)
*** [[Marchantiophyta]] (ciğer otları)
*** [[Moss|Bryophyta]] (kara yosunları)
*** [[Anthocerotophyta]] (boynuz otları)
*** †[[Horneophyta]]
*** †[[Aglaophyta]]
*** [[Tracheophyta]] (damarlı bitkiler)
| sinonimler = * [[Viridiplantae]] <small>Cavalier-Smith 1981</small><ref name=CavalierSmith1981>{{Akademik dergi kaynağı |ad=T. |soyadı=Cavalier-Smith|yıl=1981|başlık=Eukaryote kingdoms: Seven or nine?|dergi=BioSystems|cilt=14|sayı=3–4|sayfalar=461-481|doi=10.1016/0303-2647(81)90050-2|pmid=7337818|issn= 0303-2647}}</ref>
* Chlorobionta <small>Jeffrey 1982, emend. Bremer 1985, emend. Lewis and McCourt 2004</small><ref name=LewisMcCourt>{{Akademik dergi kaynağı|soyadı1=Lewis|ad1=L.A.|ad2=R.M.|soyadı2=McCourt|yıl=2004|başlık=Green algae and the origin of land plants|dergi=American Journal of Botany|cilt=91|sayı=10|sayfalar=1535-1556|doi=10.3732/ajb.91.10.1535|pmid=21652308}}</ref>
* Chlorobiota <small>Kenrick and Crane 1997</small><ref name=KenrickCrane1997>{{Kitap kaynağı |soyadı1=Kenrick|ad1=Paul|soyadı2=Crane|ad2=Peter R.|tarih=1997|başlık=The origin and early diversification of land plants: A cladistic study|url=https://archive.org/details/originearlydiver0000kenr|yer=Washington, D.C.|yayıncı=Smithsonian Institution Press|isbn=978-1-56098-730-7}}</ref>
* Chloroplastida <small>Adl et al., 2005 </small><ref name=Adl>{{Akademik dergi kaynağı|yazarlar=Adl, S.M.|yıl=2005|başlık=The new higher level classification of eukaryotes with emphasis on the taxonomy of protists|dergi=The Journal of Eukaryotic Microbiology|cilt= 52|sayı=5|sayfalar=399-451|doi=10.1111/j.1550-7408.2005.00053.x |yazarlarıgöster=etal|pmid=16248873|s2cid=8060916|doi-access=ücretsiz}}</ref>
* Phyta <small>Barkley 1939</small> emend. <small>Holt & Uidica 2007</small>
* Cormophyta <small>Endlicher, 1836</small>
* Cormobionta <small>Rothmaler, 1948</small>
* Euplanta <small>Barkley, 1949</small>
* Telomobionta <small>Takhtajan, 1964</small>
* Embryobionta <small>Cronquist et al., 1966</small>
* Metaphyta <small>Whittaker, 1969</small>
}}
{{Biyoloji kenar kutusu}}
'''Bitkiler''', ağırlıklı olarak [[fotosentetik]] [[ökaryot]] canlılardır. Tarihsel olarak bitkiler alemi, [[algler]] ve [[mantarlar]] da dahil olmak üzere [[hayvan]] olmayan tüm canlıları kapsarken, günümüzde mevcut tüm tanımlamalar [[prokaryot]]ları, mantarları ve bazı algleri hariç tutar. Tanımlamalardan birine göre: [[Çiçekli bitkiler]], [[kozalaklı bitkiler]] ve diğer [[açık tohumlular]], [[Eğreltiotları|eğrelti otları]] ve benzerleri, [[boynuz otları]], [[ciğer otları]], [[kara yosunları]] ve [[yeşil algler]] hep birlikte [[Viridiplantae]] ([[Latince]] "yeşil bitkiler") adı verilen [[klad]]ı oluştururlar. Buna [[Kırmızı algler|kırmızı]] ve [[Kahverengi algler|esmer algler]] dahil değildir.

Bitkilerin çoğu [[Çok hücreli canlılar|çok hücreli]] canlılardır. Yeşil bitkiler; enerjilerinin çoğunu, [[siyanobakteriler]]le [[Endosimbiyoz teorisi|endosimbiyoz]] sonucu oluştuğu düşünülen [[kloroplast]]ları aracılığıyla, [[fotosentez]] yoluyla, [[güneş ışığı]]ndan elde ederler. Kloroplastlar, bitkilere yeşil rengini veren [[Klorofil|klorofi]]l a ve b'yi içerir. Bazı bitkiler [[Parazitlik|parazitik]] veya [[mikotropik]]tirler ve normal miktarlarda klorofil üretme ya da fotosentez yapma yeteneklerini kaybetmişlerdir ancak yine de çiçekleri, meyveleri ve tohumları vardır. Bitkilerde [[eşeysiz üreme]] yaygın olarak görülmesine karşın [[eşeyli üreme]] ve [[nesillerin değişimi]] karakteristik özellikleridir.

320,000 civarında bitki [[tür]]ü vardır ve bunların büyük çoğunluğu (260,000 ila 290,000 kadarı) [[Tohumlu bitkiler|tohum üretir]].<ref name="IUCNdata">{{Web kaynağı |başlık= Numbers of threatened species by major groups of organisms (1996–2010) |yayıncı= International Union for Conservation of Nature |tarih= 11 Mart 2010 |url= http://www.iucnredlist.org/documents/summarystatistics/2010_1RL_Stats_Table_1.pdf |erişimtarihi= 27 Nisan 2011 |arşivurl= https://web.archive.org/web/20110721034312/http://www.iucnredlist.org/documents/summarystatistics/2010_1RL_Stats_Table_1.pdf |arşivtarihi= 21 Temmuz 2011 |ölüurl=hayır}}</ref> Yeşil bitkiler, [[Dünya]]'nın moleküler oksijeninin önemli bir bölümünü üretirler<ref name=behrenfeld>{{Akademik dergi kaynağı |soyadı=Field |ad=C.B. | yazar2=Behrenfeld, M.J. | yazar3=Randerson, J.T. | yazar4=Falkowski, P. |yıl=1998 |başlık=Primary production of the biosphere: Integrating terrestrial and oceanic components |dergi=[[Science (dergi)|Science]] |cilt=281 |sayfalar=237-240|doi=10.1126/science.281.5374.237 | pmid=9657713 |sayı=5374 |bibcode=1998Sci...281..237F | url=http://www.escholarship.org/uc/item/9gm7074q |erişimtarihi=10 Eylül 2018 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20180925215921/https://escholarship.org/uc/item/9gm7074q |arşivtarihi=25 Eylül 2018 |ölüurl=hayır}}</ref> ve ekosistemlerin çoğuna temel teşkil ederler. [[Tahıl]], [[meyve]] ve [[sebze]] üreten bitkiler insan beslenmesinin temelini oluştururlar ve binlerce yıldır [[Evcilleştirme|evcilleştirilmektedirler]]. Bitkilerin; süsleme amacıyla, [[Yapı malzemeleri|yapı malzemesi]] olarak, yazı malzemesi olarak ve kültürel açıdan birçok kullanımı vardır. Ayrıca bitkiler, [[Şifalı bitki|ilaçlar]] ve [[Psikotrop madde|psikoaktif maddeler]] için çok önemli bir kaynaktır. Bitkiler konusunda yapılan bilimsel çalışmalar [[biyoloji]]nin bir alt dalı olan [[Botanik|botaniğin]] konusudur.

== Tanımı ==

=== '''Taksonomik tarihçe''' ===
Tüm canlılar, bitkiler ve hayvanlar olmak üzere geleneksel olarak iki gruba ayrılırdı. Bu sınıflandırma, canlıların farklı seviyelerini ayırt eden [[Aristoteles]]’e (MÖ 384–322) kadar uzanır.<ref>{{Kitap kaynağı|url=https://books.google.com/books?id=ymrg0lMEYt0C&q=PA84|başlık=Science as a Process: An Evolutionary Account of the Social and Conceptual Development of Science|sayfa=82|yayıncı=[[University of Chicago Press]]|yıl=2010|ad=David L.|soyadı=Hull|isbn=9780226360492}}</ref> Aristoteles, bu ayrımı canlıların "hassas ruh"a sahip olup olmamasına veya bitkiler gibi yalnızca "vejetatif ruh"a sahip olup olmamasına göre yapmıştır.<ref>{{Kitap kaynağı|başlık=The Lagoon: How Aristotle Invented Science|tarih=2014|sayfalar=111-119|yayıncı=[[Bloomsbury Publishing]]|başlıkbağı=Aristotle's Lagoon|ad=Armand Marie|soyadı=Leroi|isbn=978-1-4088-3622-4|yazarbağı=Armand Marie Leroi}}</ref> Aristoteles’in öğrencisi [[Theofrastos|Theophrastos]], bitki taksonomisi ve sınıflandırması üzerindeki çalışmalarını devam ettirmiştir.<ref name="OxBib">{{Web kaynağı|url=https://www.oxfordbibliographies.com/display/document/obo-9780199941728/obo-9780199941728-0065.xml|başlık=Taxonomy and Classification|erişimtarihi=7 Mart 2023|website=obo}}</ref> Çok daha sonraları, 18. yüzyılda [[Carl Linnaeus|Linnaeus]] (1707–1778) modern bilimsel sınıflandırma sisteminin temelini oluşturmuş, ancak hayvan ve bitki [[Âlem (biyoloji)|âlem]]lerini olduğu gibi bırakarak bitki âlemini "Vegetabilia" olarak adlandırmıştır.<ref name="OxBib" />

== Evrimi ==

=== Çeşitlilik ===
Kabul edilmiş yaklaşık 382.000 bitki [[tür]]ü bulunmakta<ref name="WFO">{{Web kaynağı|url=http://worldfloraonline.org/|başlık=An Online Flora of All Known Plants|erişimtarihi=25 Mart 2020|iş=The World Flora Online}}</ref> ve bunların büyük çoğunluğunu oluşturan yaklaşık 283.000 türü [[Tohumlu bitkiler|tohum üretmektedir]].<ref name="IUCNdata2">{{Web kaynağı|url=https://www.iucnredlist.org/documents/summarystatistics/2010_1RL_Stats_Table_1.pdf|başlık=Numbers of threatened species by major groups of organisms (1996–2010)|erişimtarihi=27 Nisan 2011|arşivtarihi=21 Temmuz 2011|arşivurl=https://web.archive.org/web/20110721034312/https://www.iucnredlist.org/documents/summarystatistics/2010_1RL_Stats_Table_1.pdf|tarih=11 Mart 2010|yayıncı=International Union for Conservation of Nature|ölüurl=hayır}}</ref> Tüm bitkilerin yaklaşık %85-90'ı [[Kapalı tohumlular|çiçekli bitkiler]]dir (kapalı tohumlular). ''[[World Flora Online]]'' gibi birkaç proje, tüm bitki türlerinin kayıtlarını çevrimiçi veritabanlarında toplamak için çalışmalar yapmaktadır.<ref name="WFO" /><ref>{{Web kaynağı|url=https://news.mongabay.com/2016/05/many-plants-world-scientists-may-now-answer/|başlık=How many plant species are there in the world? Scientists now have an answer|erişimtarihi=28 Mayıs 2022|arşivtarihi=23 Mart 2022|arşivurl=https://web.archive.org/web/20220323202847/https://news.mongabay.com/2016/05/many-plants-world-scientists-may-now-answer/|tarih=12 Mayıs 2016|website=Mongabay Environmental News|ölüurl=hayır}}</ref>

Bitkiler, 10 mikrometre boyutundaki [[Tek hücreli canlı|tek hücreli organizmalar]] olan desmidlerden ve 3 mikrometreden küçük [[picozoa]]lardan,''<ref>{{Kitap kaynağı|başlık=Freshwater Algae of North America: Ecology and Classification|bölüm=Chapter 9. Conjugating Green Algae Including Desmids|tarih=2014|yayıncı=[[Elsevier]]|basım=2|isbn=978-0-12-385876-4|ad2=Richard M.|soyadı2=McCourt|ad1=John D.|soyadı1=Hall|editör1-ad=John D.|editör1-soyadı=Wehr|editör2-ad=Robert G.|editör2-soyadı=Sheath|editör3-ad=John Patrick|editör3-soyadı=Kociolek}}</ref><ref name="Seenivasan Sausen Medlin Melkonian 2013 p=e59565">{{Akademik dergi kaynağı|başlık=Picomonas judraskeda Gen. Et Sp. Nov.: The First Identified Member of the Picozoa Phylum Nov., a Widespread Group of Picoeukaryotes, Formerly Known as 'Picobiliphytes'|tarih=26 Mart 2013|sayı=3|sayfa=e59565|dergi=[[PLOS One|PLOS ONE]]|cilt=8|pmc=3608682|pmid=23555709|doi=10.1371/journal.pone.0059565|ad2=Nicole|ad3=Linda K.|ad4=Michael|soyadı2=Sausen|soyadı3=Medlin|soyadı4=Melkonian|ad1=Ramkumar|soyadı1=Seenivasan|bibcode=2013PLoSO...859565S|doi-access=free}}</ref>'' en büyük ağaçlara ([[megaflora]]) kadar çeşitlilik gösterir. Örneğin, iğne yapraklı ''[[Sekoya|Sequoia sempervirens]]'' (Sekoya) 120 metreye kadar ve kapalı tohumlu ''[[Eucalyptus regnans]]'' 99 metreye kadar büyüyebilir.<ref>{{Web kaynağı|url=http://www.conifers.org/cu/Sequoia.php|başlık=Sequoia sempervirens|erişimtarihi=15 Eylül 2017|arşivtarihi=1 Nisan 2016|arşivurl=https://web.archive.org/web/20160401041103/http://www.conifers.org/cu/Sequoia.php|tarih=2017|iş=The Gymnosperm Database|editör=Earle, Christopher J.|ölüurl=hayır}}</ref>

=== Evrimsel Tarihçe ===
Kara bitkilerinin ataları suda evrimleşmiştir. Yaklaşık 1,2 milyar yıl önce karada [[Su yosunları|algler]]den oluşan bir tabaka meydana geldi, ancak ilk kara bitkileri [[Ordovisiyen|Ordovisyen]] dönemine, yani yaklaşık 450 milyon yıl öncesine kadar ortaya çıkmadı. Bu bitkiler, [[ciğer otları]] ile benzer biyolojik özelliklere sahipti.<ref>{{Akademik dergi kaynağı|başlık=The Origin of Land Plants: Some Answers, More Questions|tarih=November 1988|sayı=4|sayfalar=805-833|dergi=[[Taxon (dergi)|Taxon]]|cilt=37|ad=Thomas N.|soyadı=Taylor|doi=10.2307/1222087|jstor=1222087}}</ref><ref>{{Web kaynağı|url=https://www.clas.ufl.edu/users/pciesiel/gly3150/plant.html|başlık=Transition of plants to land|arşivtarihi=2 Mart 2008|arşivurl=https://web.archive.org/web/20080302040410/https://www.clas.ufl.edu/users/pciesiel/gly3150/plant.html|ad=Paul F.|soyadı=Ciesielski|ölüurl=evet}}</ref> Bununla birlikte, [[Prekambriyen]] kayaçlarında bulunan yassılaşmış [[tallus]]lar<nowiki/>a sahip fosiller, 1000 milyon yıldan çok daha uzun süre önce çok hücreli tatlı su ökaryotlarının var olduğunu göstermektedir.<ref>{{Akademik dergi kaynağı|url=https://www.researchgate.net/publication/51048998|başlık=Earth's earliest non-marine eukaryotes|tarih=26 Mayıs 2011|sayı=7348|sayfalar=505-509|dergi=[[Nature (dergi)|Nature]]|cilt=473|pmid=21490597|doi=10.1038/nature09943|ad2=Leila|ad3=Martin D.|ad4=Charles H.|soyadı2=Battison|soyadı3=Brasier|soyadı4=Wellman|ad1=Paul K.|soyadı1=Strother|bibcode=2011Natur.473..505S|s2cid=4418860}}</ref>

== Ayrıca bakınız ==
{{div sütunu|colwidth=30em}}
* [[Biyosfer]]
* [[Bitkilerin evrimi]]
* [[Bitkilerde üreme]]
* [[The Plant List]]
{{div sütunu-son}}

== Kaynakça ==
{{kaynakça|25em}}

== Konuyla ilgili yayınlar ==
;Genel:
* Evans, L.T. (1998). ''Feeding the Ten Billion – Plants and [[Population]] Growth''. [[Cambridge University Press]]. Paperback, 247 pages. {{ISBN|0-521-64685-5}}.
* Kenrick, Paul & Crane, Peter R. (1997). ''The Origin and Early Diversification of Land Plants: A Cladistic Study''. Washington, D.C.: Smithsonian Institution Press. {{ISBN|1-56098-730-8}}.
* Raven, Peter H.; Evert, Ray F.; & Eichhorn, Susan E. (2005). ''Biology of Plants'' (7th ed.). New York: W.H. Freeman and Company. {{ISBN|0-7167-1007-2}}.
* Taylor, Thomas N. & Taylor, Edith L. (1993). ''The Biology and Evolution of Fossil Plants''. Englewood Cliffs, NJ: Prentice Hall. {{ISBN|0-13-651589-4}}.
* {{Akademik dergi kaynağı |author= Trewavas A |yıl= 2003 |başlık= Aspects of Plant Intelligence |dergi= Annals of Botany |cilt= 92 |sayı= 1 |sayfalar=1-20|doi= 10.1093/aob/mcg101 |pmid=12740212 |pmc=4243628}}

;Tür tahminleri ve sayıları:
* International Union for Conservation of Nature and Natural Resources (IUCN) Species Survival Commission (2004). [[IUCN Red List]] [http://www.iucnredlist.org/ The IUCN Red List of Threatened Species] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20140627000000/http://www.iucnredlist.org/ |tarih=27 Haziran 2014 }}.
* {{Akademik dergi kaynağı |author= Prance G.T. |yıl= 2001 |başlık= Discovering the Plant World |dergi= Taxon |cilt= 50 |sayı= 2, Golden Jubilee Part 4 |sayfalar=345-359|doi=10.2307/1223885 |jstor=1223885}}

== Dış bağlantılar ==
{{Wikibooks|Dichotomous Key|Plantae}}
* {{Akademik dergi kaynağı |yazar1=Jones, T.M. |yazar2=Reid, C.S. |yazar3=Urbatsch, L.E. |başlık=Visual study of divisional Plantae |url=http://www.herbarium.lsu.edu/keys/aca/ |erişimtarihi=17 Şubat 2022 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20200413093738/http://www.herbarium.lsu.edu/keys/aca/ |arşivtarihi=13 Nisan 2020 |ölüurl=hayır }} (requires [[Microsoft Silverlight]])
* {{Akademik dergi kaynağı|author=Chaw, S.-M.|url=http://mbe.library.arizona.edu/data/1997/1401/7chaw.pdf|başlık=Molecular Phylogeny of Extant Gymnosperms and Seed Plant Evolution: Analysis of Nuclear 18s rRNA Sequences|dergi=Mol. Biol. Evol.|cilt=14|sayı=1|sayfalar=56-68|yıl=1997|pmid=9000754|doi=10.1093/oxfordjournals.molbev.a025702|yazarlarıgöster=etal|ölüurl=evet|arşivurl=https://web.archive.org/web/20050124004310/http://mbe.library.arizona.edu/data/1997/1401/7chaw.pdf|arşivtarihi=24 Ocak 2005|doi-access=ücretsiz}}
* [http://ucjeps.berkeley.edu/INA.html Index Nominum Algarum] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20081223172950/http://ucjeps.berkeley.edu/INA.html |tarih=23 Aralık 2008 }}
* [https://web.archive.org/web/20060210225113/http://florabase.calm.wa.gov.au/phylogeny/cronq88.html Interactive Cronquist classification]
* [https://web.archive.org/web/20100611054707/http://www.prota.org/uk/about+prota/ Plant Resources of Tropical Africa]
* [http://tolweb.org/Green_plants Tree of Life] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20150630151027/http://tolweb.org/Green_plants |tarih=30 Haziran 2015 }}

;Botanik ve vejetasyon veritabanları
* [http://www.ville-ge.ch/musinfo/bd/cjb/africa/recherche.php?langue=an African Plants Initiative database] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20220217122945/http://www.ville-ge.ch/musinfo/bd/cjb/africa/recherche.php?langue=an |tarih=17 Şubat 2022 }}
* [http://www.anbg.gov.au/cpbr/databases/ Australia] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20070929134747/http://www.anbg.gov.au/cpbr/databases/ |tarih=29 Eylül 2007 }}
* [http://www.chilebosque.cl/ Chilean plants at ''Chilebosque''] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20200801155926/http://www.chilebosque.cl/ |tarih=1 Ağustos 2020 }}
* [http://www.efloras.org/index.aspx e-Floras (Flora of China, Flora of North America and others)] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20051105022144/http://www.efloras.org/index.aspx |tarih=5 Kasım 2005 }}
* [http://rbg-web2.rbge.org.uk/FE/fe.html Flora Europaea] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20110411121849/http://rbg-web2.rbge.org.uk/FE/fe.html |tarih=11 Nisan 2011 }}
* [http://www.floraweb.de/ Flora of Central Europe] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20170912172717/http://www.floraweb.de/ |tarih=12 Eylül 2017 }} {{in lang|de}}
* [http://www.efloras.org/flora_page.aspx?flora_id=1 Flora of North America] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20101028024531/http://efloras.org/flora_page.aspx?flora_id=1 |tarih=28 Ekim 2010 }}
* [http://www.alpine-plants-jp.com/botanical_name/list_of_japanese_wild_plants_abelia_buxus.htm List of Japanese Wild Plants Online] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20070927235837/http://www.alpine-plants-jp.com/botanical_name/list_of_japanese_wild_plants_abelia_buxus.htm |tarih=27 Eylül 2007 }}
* [https://web.archive.org/web/20070616151737/http://ntbg.org/plants/choose_a_plant.php Meet the Plants-National Tropical Botanical Garden]
* [http://www.wildflower.org/ Lady Bird Johnson Wildflower Center – Native Plant Information Network at University of Texas, Austin] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20220217115634/https://www.wildflower.org/ |tarih=17 Şubat 2022 }}
* [http://www.theplantlist.org/ The Plant List] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20190523171514/http://www.theplantlist.org/ |tarih=23 Mayıs 2019 }}
* [http://plants.usda.gov/ United States Department of Agriculture] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20130505141056/http://plants.usda.gov/java/profile?symbol=SANI4 |tarih=5 Mayıs 2013 }} not limited to continental US species

{{Botanik|state=expanded}}
{{Bitki sınıflandırması}}
{{Eukaryota sınıflandırması|state=collapsed}}
{{Doğa}}
{{Biyoloji}}
{{Taksonçubuğu|from=Q756}}
{{Otorite kontrolü}}

[[Kategori:Bitkiler]]
[[Kategori:Âlemler|Bitkiler]]