Badaber ayaklanması
 | Bu madde, öksüz maddedir; zira herhangi bir maddeden bu maddeye verilmiş bir bağlantı yoktur. (Aralık 2023) |
| Badaber ayaklanması | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| |||||||
| Taraflar | |||||||
 Sovyetler Birliği |
 ABD Pakistan | ||||||
| Komutanlar ve liderler | |||||||
|
Sovyetler Birliği Viktor Dukhovchenko Sovyetler Birliği Aleksandr Alekseevich Matveev |
Pakistan Akhtar Abdur Rahman | ||||||
| Kayıplar | |||||||
|
Sovyetler Birliği 11 |
ABD 6 Pakistan 210 (Sovyet İddiası)[1] | ||||||
Badaber ayaklanması, 26-27 Nisan 1985 tarihinde Pakistan’ın Peşaver bölgesinde bulunan Badaber kalesinde Sovyet ve Afgan esirlerinin silahlanıp isyan çıkarması sonucu yaşanan olay.[2]
Mahkumlar, kaçmak için Jamiat-e İslami partisinin Afgan Mücahitleri ile savaşmıştır.
İsyanın arka planı[değiştir | kaynağı değiştir]
Peşaver'in 24 km güneyindeki Badaber kalesi, Afganistan'daki Sovyet varlığına karşı çıkan Afgan Mücahitlerin askeri eğitim merkeziydi. Mücahitler Amerika Birleşik Devletleri ve Pakistan'dan gelen askeri eğitmenler tarafından eğitim almaktaydı. Kale Tacik egemenliğindeki Jamiat-e Islami partisi tarafından kontrol edilimekteydi. Burhanuddin Rabbani partinin lideri ve Afganistan'ın (kendi kendini ilan etmiş) başkanıydı. Kalenin askeri komutanı ise Ahmed Şah Mesud'du. 1983 ve 1984 yıllarında, Sovyet ve Afganistan Demokratik Cumhuriyeti (DRA) mahkûmları, zindanlardan çıkarılarak kaleye getirilmiştir. Mahkûmlar taş ocağı işletmek ve mühimmat yüklemek gibi ağır işlerde çalıştırılmıştır. 1985 yılında Badaber kalesinde 12 Sovyet ve 40 Afgan mahkûm bulunmaktaydı.[1][2][3]
İsyan[değiştir | kaynağı değiştir]
26 Nisan 1985 tarihinde akşam saat 6 sularında, yetmiş mücahitten sadece iki tanesi görev başındayken Diğerleri ise akşam namazını kılmak için tatbikat meydanında toplanmıştı. Bunu fırsat bilen mahkûmlar kalenin cephaneliğine girerek silah ve mühimmat aldım kaçmaya çalıştılar. Bazıları yerlerini bildirmek için kalenin telsiz merkezini ele geçirmeye çalışmış, Ancak baş muhafız Haist Gol alarm vererek mahkûmların kaçışını engellemiştir. Mahkûmlar ise kale içindeki kilit noktaları ele geçirmiştir. Bunun üzerine Afgan Mücahitler ile Pakistan piyade ve tank birlikleri ve XI Kolordusunun topçu kuvvetleri kaleyi abluka altına aldı. Kaleyi yeniden ele geçirmek için yapılan girişimler tutsaklar tarafından püskürtülmüştür. Akşam saat 9'da Burhanuddin Rabbani üsse gelmiş ve esirlerle pazarlık yapmıştır. Pazarlıkta esirlere teslim olmalarını ve karşılığında hayatlarının bağışlanması teklif edilmiştir. Mahkûmlar ise Pakistan'daki Sovyet ve Afgan büyükelçileri ve Uluslararası Kızılhaç ve Kızılay Hareketi temsilcileriyle bir görüşme talep ettmiştir. Mahkûmlar taleplerinin karşılanmaması halinde ise cephaneliği ateşe vermekle tehdit etmiştir. Rabbani mahkûmların taleplerini reddetmiş ve çatışmalar devam etmiştir. 27 Nisan 1985'te sabah saat 8 sularında Rabbani'nin koruması mahkûmlar tarafından atılan roket sonucu yaralanmıştır. Rabbani roket (9K51 Grad), tank ve Pakistan Hava Kuvvetleri'ne ait helikopterleri kullanarak kaleye saldırmak için plan yapmıştır. Ayaklanma, kalenin bir patlamayla yok edilmesiyle sona ermiştir. Patlamaya savaş esirlerinin neden olduğu ve büyük bir silah deposunu yok ettikleri düşünülmektedir. Patlamadan sağ kurtulanlar duvarlarda sürüklenirken öldürülmüştür.[1][2][3][4][5]
İsyan sonrası[değiştir | kaynağı değiştir]
29 Nisan 1985'te Pakistan Devlet Başkanı Muhammed Ziya-ül Hak ayaklanmayla ilgili tüm bilgileri gizlemiştir. Hizbi İslami'nin lideri Gülbeddin Hikmetyar şu sözleri söylemiştir: “Gelecekte şuravi askerlerini esir almayın, onları gördüğünüz yerde derhal yok edin.”[2]
Pakistan İstihbarat servisinde albay olan Yousaf Mohammad şu açıklamalarda bulunmuştur: “Olay hızla kontrolden çıkabilir yada uluslararası bir çatışmaya yol açabilir. Ayaklanmanın ayrıntıları Pakistan'da 1992 yılında Shahryar Khan tarafından ayaklanmaya katılan altı kişinin isminin Alexander Rutskoy'a verilmesine kadar gizlenmiştir.”[5][6]
9 Mayıs 1985'te İslamabad'daki Sovyet Büyükelçiliğini ziyaret eden Uluslararası Kızıl Haç temsilcisi ayaklanmanın gerçekleştiğini doğrulamıştır. 11 Mayıs 1985'te Sovyet Büyükelçisi Vitaly Smirnov Muhammed Ziya-ül Hak'a bir uyarıda bulunarak şu sözleri demiştir: “Sovyet tarafı, Pakistan Hükümeti ile yaşananların tüm sorumluluğunu taşımaktadır. Ayrıca Pakistan Hükümeti'nin DRA'ya ve dolayısıyla Sovyetler Birliği'ne yönelik saldırıda suç ortaklığı yapmasının yarattığı etkiler konusunda uygun sonuçlar çıkarmasını beklemektedir.”[5]
DRA'nın Birleşmiş Milletler nezdindeki daimi temsilcisi 16 Mayıs 1985 tarihinde Birleşmiş Milletler Genel Sekreteri'ne bu olayla ilgili bir mektup göndermiştir. Bu mektup Genel Kurul ve Güvenlik Konseyi'nin resmi belgesi olarak dağıtılmıştır.[6]
10 Nisan 1988 tarihinde İslamabad yakınlarındaki bir mühimmat deposu olan Ojhri Kampı yerle bir edilmiştir. Saldırı sonucu 93 kişi ölmüş ve yaklaşık 1.100 kişi yaralanmıştır. Ojhri Kampının yıkım nedeni tartışmalı olup, bazı raporlar kampın yıkımından Sovyetler Birliği'nin sorumlu olduğunu öne sürmüştür. 17 Ağustos 1988'de Başkan Ziya-ül Hak'ın uçağı düşmüştür. Olayın arkasında Pakistan'ın Sovyet KGB gizli servisleri ve Afgan KhAD’ın olduğu iddia edilmiştir.[6]
2002 yılında Savaşçılar-Uluslararası İlişkiler Komitesi ayaklanmaya katılan üç ismi Rusya Savunma Bakanı Sergei Ivanov'a göndermiştir. O isimler;[6]
- Igor Vaskov
- Nikolai Dudkin
- Sergei Levchishin
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ a b c "Русская линия / Библиотека периодической печати: Бадабера: неизвестный подвиг". rusk.ru (Rusça). 13 Ocak 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Aralık 2023.
- ^ a b c d "1". 9 Şubat 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Aralık 2023.
- ^ a b "3". 24 Kasım 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Aralık 2023.
- ^ "4". 3 Ekim 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Aralık 2023.
- ^ a b c "5". 8 Şubat 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Aralık 2023.
- ^ a b c d "6". 23 Temmuz 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Aralık 2023.