Büyük Hadron Çarpıştırıcısı
Büyük Hadron Çarpıştırıcısı (LHC, İngilizce Large Hadron Collider) dünyanın en büyük ve en güçlü parçacık çarpıştırıcısı ve dünyanın en büyük makinesi.[1] Avrupa Nükleer Araştırmalar Merkezi (CERN) tarafından, 1998 ve 2008 yılları arasına 100'ü aşkın ülkeden 10.000 bilim insanı ve mühendisin yanı sıra 100'ün üzerinde üniversite ve laboratuvarın katılımıyla inşa edildi.[2] Cenevre yakınlarında, Fransa-İsviçre sınırının altındaki 27 kilometre uzunluğunda ve derinliği 175 metreyi bulan bir tünel boyunca uzanır.
Maddeyi yüksek sıcaklık ve yüksek yoğunlukta incelemek için tasarlanmıştır. Böylece Büyük Patlama'dan hemen sonra oluşan plazma ortamındaki kuark-gluon birleşimleri gerçekleşebilir ve bu sayede mezon ve baryonlar oluşabilir.[3] İlk araştırması 30 Mart 2010 ve 13 Şubat 2013 arasında daha önceki çarpıştırıcı dünya rekorundan yaklaşık 4 kat daha fazla,[4] demet başına 3,5 teraelektronvoltluk (toplamda 7 TeV) bir enerji ile, 2012'den itibaren demet başına 4 TeV'e çıkarak (toplamda 8 TeV) gerçekleşti.[5][6] 13 Şubat 2013'te LHC'nin ilk çalışması resmi olarak sonlandırıldı ve planlı yükseltmeler için faaliyeti sonlandırıldı. Yükseltilmiş çarpıştırıcıda 'test' çarpıştırmaları 5 Nisan 2015'te yeniden başladı,[7][8] 20 Mayıs 2015'te demet başına 6,5 TeV'e ulaştı (toplamda 13 TeV, şimdiki dünya rekoru). İkinci araştırması 3 Haziran 2015'te başlamıştır.[9]
Sistem iki yıllık modernizasyonun ardından, iki katına çıkartılmış enerji seviyesiyle, 5 Nisan 2015 tarihinde yeniden çalıştırıldı.[10][11] Bilim insanları 20 Mayıs 2015'te protonları 13 TeV’ta çarpıştırarak ilk rekorunu kırdı. Daha önce 2012 yılında en yüksek 8 TeV’de çarpışma başarılmıştı.[11]
Son olarak 2016 yılında bu projenin 300TB boyutunda verisi, halka açık hale getirilmiştir.[12]
Galeri
[değiştir | kaynağı değiştir]-
Smilatör kullanılarak, LHC deneyinde higgs bozonu tespit edilmesi. -
Deneyler ve önhızlandırıcılar. -
Deneyler ve önhızlandırıcılar, oktan ile numaralandırılmış şekilde. -
LHC tünelinin içten görünümü. -
LEP'te (Üstte) ve LHC'de (altta) kullanılan 12500 amperlik normal ve süperiletken kablolar.
LHC'deki deneyler
[değiştir | kaynağı değiştir]Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ "The Large Hadron Collider". home.cern. 28 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Mayıs 2016.
- ^ Highfield, Roger (16 Eylül 2008). "Large Hadron Collider: Thirteen ways to change the world". The Daily Telegraph. Londra, Birleşik Krallık. 3 Ekim 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Mayıs 2016.
- ^ Mercan, Özge (2015). Yeni kuşak yüksek enerjili hızlandırıcılarda elektromanyetik Tau çifti üretimi (Yüksek lisans). İstanbul Teknik Üniversitesi.
- ^ "CERN LHC sees high-energy success" (Basın açıklaması). BBC News. 30 Mart 2010. 30 Mart 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Mart 2010.
- ^ CERN Press Office (13 Şubat 2012). "LHC to run at 4 TeV per beam in 2012". CERN. 2 Ağustos 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Mayıs 2016.
- ^ "LHC smashes energy record with test collisions". BBC News. 21 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Mayıs 2016.
- ^ Jonathan Webb (5 Nisan 2015). "Large Hadron collider restarts after pause". BBC. 13 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Mayıs 2015.
- ^ O'Luanaigh, Cian. "Proton beams are back in the LHC". CERN: Accelerating science. CERN. 18 Ekim 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Nisan 2015.
- ^ "Large Hadron Collider turns on 'data tap'". BBC News. 20 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Mayıs 2016.
- ^ "Yüzyılın deneyi iki yılın ardından devam ediyor". BBC Türkçe. 6 Nisan 2015. 10 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Nisan 2015.
- ^ a b "Arşivlenmiş kopya". 3 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Haziran 2015.
- ^ "CMS releases new batch of LHC open data". CERN. 25 Nisan 2016. 26 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Mayıs 2016.
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]- CERN Büyük Hadron Çarpıştırıcısı resmi sitesi3 Kasım 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- CERN'deki Türklerin sayfası 17 Kasım 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
