Asya sayfasının kaynağını görüntüle

{{Diğer anlamı2|Asya}}
{{Kıta
|ad        = Asya
|harita    = Asia (orthographic projection).svg
|harita_boyutu=200px
|harita_açıklaması=
|alan      = 44.579.000
|alan sq_mi= 17.212.000
|nüfus     = 4.762.126.528
|yoğunluk  = 89
|yoğunluk sq_mi= 226
|ülke_sayısı= 47
|halk_1    = [[Türk halkları]]
|halk_2    = [[Hintler]]
|halk_3    = [[Çinliler]]
|halk_4    = [[Araplar]]
|halk_5    = [[Moğollar]]
|halk_6    = [[Gürcüler]]
|halk_7    = [[Ermeniler]]
|halk_8    = [[Japonlar]]
|halk_9    = [[Ruslar]]
|halk_10   = [[İran halkları]]
|dil_1     = [[Türk Dilleri]]
|dil_2     = [[Hint Dilleri]]
|dil_3     = [[İran Dilleri]]
|dil_4     = [[Çin dilleri]]
|dil_5     = [[Güney Kafkas Dilleri]]
|dil_6     = [[Slav Dilleri]]
|dil_7     = [[Moğolca]]
|dil_8     = [[Japonca]]
|dil_9     = [[Arapça]]
|dil_10    = [[Ermenice]]
|şehir_bayrak_1= {{bayraksimge|Türkiye}}
|şehir_1       = [[İstanbul]]
|şehir_bayrak_2= {{bayraksimge|Çin}}
|şehir_2       = [[Pekin]]
|şehir_bayrak_3= {{bayraksimge|Japonya}}
|şehir_3       = [[Tokyo]]
|şehir_bayrak_4= {{bayraksimge|Hindistan}}
|şehir_4       = [[Yeni Delhi]]
|şehir_bayrak_5= {{bayraksimge|Gürcistan}}
|şehir_5       = [[Tiflis]]
|şehir_bayrak_6= {{bayraksimge|Azerbaycan}}
|şehir_6       = [[Bakü]]
|şehir_bayrak_7= {{bayraksimge|Endonezya}}
|şehir_7       = [[Cakarta]]
|şehir_bayrak_8= {{bayraksimge|Suudi Arabistan}}
|şehir_8       = [[Riyad]]
|şehir_bayrak_9= {{bayraksimge|Kazakistan}}
|şehir_9       = [[Astana]]
|şehir_bayrak_10= {{bayraksimge|Türkmenistan}}
|şehir_10      = [[Aşkabat]]
|şehir_bayrak_11= {{bayraksimge|Özbekistan}}
|şehir_11      = [[Taşkent]]
|şehir_bayrak_12= {{Bayraksimge|İran}}
|şehir_12      = [[Tehran]]
|zaman_dilimi_1= [[UTC+03.00]]
|ülke_sınır_1  = [[Türkiye]]
|zaman_dilimi_2= [[UTC+12.00]]
|ülke_sınır_2  = [[Rusya]]
}}

'''Asya''' veya '''Asya Kıtası''', [[Avrupa]]'nın doğusunda, [[Büyük Okyanus]]'un batısında, [[Okyanusya]]'nın kuzeyinde ve [[Arktik Okyanus]]'un güneyinde bulunan [[kıta]], yüz ölçümü olarak Dünya'nın en büyük kıtası, aynı zamanda nüfus açısından en kalabalık kıtasıdır. Sınırları değişkenlik gösterse de [[Avrupa]] ve [[Afrika]] kıtaları ile kara sınırı vardır. Avrupa ile birlikle [[Avrasya]]'yı, Avrupa ve Afrika kıtalarıyla birlikte [[Eski Dünya]]'yı oluşturur. İnsanlığın Afrika'dan çıktıktan sonra ayak bastığı ilk kıta olan Asya, aynı zamanda Dünya üzerindeki birçok dinin çıkış bölgesidir. [[Ortadoğu]] kökenli [[İslam]], [[Hristiyanlık]] gibi İbrani dinler ile [[Hint Yarımadası]] kökenli [[Budizm]] ve [[Hinduizm]] gibi [[Dharma]]tik dinler buna örnektir. [[Kuzey Kutup Dairesi]]'nden [[Ekvator]]'a kadar uzanan Asya Kıtası, yeryüzünün en alçak noktası olan [[Lut Gölü]] ve en yüksek noktası olan [[Everest]] gibi çok farklı yeryüzü şekillerini içinde barındırır.

== Tanım ve sınırlar ==
Tarihçi [[Herodot]] tarafından bu terim ilk kez bugünkü [[Salihli|Salihli Ovası]], sonraları da [[Gediz, Kütahya|Gediz Havzası]]'nı nitelemek için kullanılmıştır. [[Sardes]]'in zenginliklerini anlatırken bu kenti Asya'nın başkenti olarak betimlemiştir. Zamanla Asya terimi önce [[Anadolu]] yarımadası sonraları ise [[Çin]]'e ve [[Moğolistan]]'a kadar ([[Marko Polo]]'nun keşifleriyle) olan toprakların tamamı için kullanıldı.

Asya'nın sınırları hakkında birçok araştırmacı farklı görüşler ileri sürse de, en doğru kabul edilen sınırları; [[Ural Dağları]], [[Ural Nehri]], [[Maniç Oluğu]], [[Karadeniz]], [[İstanbul Boğazı|İstanbul]] ve [[Çanakkale Boğazı|Çanakkale Boğazları]], [[Ege Denizi]], [[Akdeniz]], [[Süveyş Kanalı]] ve [[Kızıldeniz]] üzerinden çekilecek bir hat oluşturur. Kıtanın en kuzeyinde, [[Rusya]]'da [[Çelyuskin Burnu]] (77° 42' 55" K paraleli) yer alırken, en güneyinde, [[Malakka Yarımadası]]ndaki [[Buru Burnu]] (1°14'17" K paraleli) bulunur. Adaları esas aldığımız takdirde, [[Severneya Zemlya]] adası (81°16'23" K paraleli) ile [[Endonezya]]'ya bağlı [[Rudi Adaları]] (11°00'19" G paraleli) arasında 10.245&nbsp;km'dir. Kıta doğu batı doğrultusunda; [[Türkiye]]'nin anakaraya bağlı en batı ucu olan [[Çanakkale]]'nin [[Ayvacık, Çanakkale|Ayvacık]] ilçesi (26° 24' 17" D meridyeni) ile [[Çukçi Yarımadası]]nda [[Dejnev Burnu]] (169° 40' 17" D meridyeni) arasında 8.200&nbsp;km'dir.

=== Asya-Amerika sınırı ===
Asya, kuzeyden [[Arktik Okyanusu]] ile sınırlıdır. Kuzey doğuda, Amerika'dan sığ bir deniz olan 100&nbsp;km genişliğindeki [[Bering Boğazı]] vasıtası ile ayrılmaktadır. Kıta doğuda [[Büyük Okyanus]] ile sınırlanır. Ancak kıyı açıklarında okyanus tabanından yükselen kuzey-güney doğrultulu dağların su üzerine çıkan kısımlarını oluşturan ada ve takım ada girlandları yer almaktadır. Burada; [[Aleut]], [[Japonlar|Japon]], [[Bonin]] ve [[Marian]] derin deniz çukurluklarından geçen ve "[[Andezit Hattı]]" adı verilen bir çizginin batısındaki bölge ile orada yer alan ada ve takım ada girlantları Asya anakarasına aittir.

=== Asya-Afrika sınırı === 
[[Dosya:TransAfrica.PNG|küçükresim|
{{Lejant|#FF0000|Mısır'ın Afrika toprakları}}
{{Lejant|#FFA500|Mısır'ın Asya toprakları}}
{{Lejant|#FFFF00|Asya}}
{{Lejant|#C0C0C0|Afrika}}]]

Süveyş kanalı ve [[Kızıldeniz]] ile sınırdır. Kanalın doğusunda kalan ve [[Mısır]], [[Sina Yarımadası]] Asya'dadır.

=== Asya-Okyanusya sınırı ===
Kıtanın güneydoğu sınırı biraz karışık olmakla birlikte [[Sunda Adaları]] ile [[Arafura Denizi]] arasından geçen hat sınır olarak kabul edilebilir. Kıtayı güneyden [[Hint Okyanusu]] sınırlandırmaktadır.

=== Asya-Avrupa sınırı ===
Asya'nın, Avrupa'nın doğusu ile iç içe girdiği batı sınırı ise oldukça tartışmalı bir meseledir. Mesela Anadolu Asya kabul edilmesine rağmen Avrupa'nın güneydoğusuna daha çok benzemektedir ve [[Doğu Avrupa Ovası]] da Asya'nın kuzeydoğusuyla benzerlik gösterir. Ancak kabul edilen görüşe göre [[Anadolu]] ve [[Kafkas]]lar Asya'dan sayılırken [[Trakya]] Avrupa'ya dahil edilmektedir.

== Tarih ==
{{Ana|Asya tarihi}}
İnsanların Asya'ya yayılması ile Asya tarihinde genel olarak [[Avrasya stepleri]], [[Doğu Asya]], [[Güney Asya]] ve [[Orta Doğu]] önemli rol oynamıştır. Asya kıtasının kuzey kısımları [[Tayga|gür ormanlar]] ve [[tundra]] ile kaplı olması nedeniyle bu alanlarda çok az insan yaşamıştır.

=== Tarih öncesi ===
Asya'ya ayak basan ilk [[hominid]]in 1.8 milyon yıl önce Afrika'dan göç etmiş [[Homo erectus]] olduğu ve burada 40.000 yıl öncesine kadar da yaşadığı düşünülmektedir.<ref name="AMNH Peking Man2">[http://www.amnh.org/exhibitions/past-exhibitions/human-origins/the-history-of-human-evolution/peking-man ''Peking Man''] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20140419065731/http://www.amnh.org/exhibitions/past-exhibitions/human-origins/the-history-of-human-evolution/peking-man |tarih=19 Nisan 2014 }}. The History of Human Evolution. American Museum of Natural History. April 23, 2014.</ref> Bu türe ait [[Java Adamı]] ve [[Pekin Adamı]] gibi fosiller Güneydoğu ve Doğu Asya'da bulunmuştur. İlk [[Homo sapiens sapiens|modern insanın]] ayak basması ise 60.000 ila 100.000 yıl önce gerçekleşmiştir.<ref name="AMNH Peking Man2"/>

[[Tarihöncesi|Tarih öncesi çağlarda]] Asya'da üretilmiş çeşitli kalıntılar bulunur. Örneğin MÖ 10.000 yılına tarihlenen ve [[Türkiye]]'nin güneydoğusunda yer alan [[Göbekli Tepe]] Asya kıtasında yer alır ve bilinen en eski insan yapımı dini yapılardan biridir. Bu tarihten kısa bir zaman sonra ise Ortadoğu'da [[Tarım devrimi]] başlamış, [[Bereketli Hilal]] denen bölgede ilk tarım faaliyetleri yürütülmüştür. Bu, ilerleyen çağlarda bu bölgede ilk devletlerin kurulmasına ve medeniyete zemin hazırlamıştır.

=== Bronz ve Demir Çağları ===
[[Dosya:World in 1000 BCE.png|küçükresim|MÖ 1000 yılında dünyanın durumu]]
Asya'da [[Bakır Çağı|Bakır]] ve [[Bronz çağı|Bronz Çağı]] sırasında pek çok [[arkeolojik kültür]] gelişmiştir. İlk at evcilleştirme izlerine sahip [[Botai kültürü]], günümüzdeki [[Hint-Avrupalılar]]ın köklerini oluşturacak [[Andronovo kültürü|Andronovo]], [[Baktria-Margiyana Arkeoloji Bölgesi|BMAC]] ve [[Afanasiyevo kültürü]] gibi [[Proto-Hint-Avrupalılar|Proto-Hint-Avrupa kültürleri]] Orta Asya bölgesinde yer almıştır ve bu kültürler [[Göçebelik|göçebe]] ve bazen yerleşik hayatı benimsemiştir. [[İndus Vadisi Uygarlığı]]'da bu dönemde Güney Asya'da gelişmiştir. Bu yaklaşık 2000 yıllık zaman zarfında [[Çin]] ve [[Mezopotamya]] bölgelerinde [[Akkad]]lar, [[Asur]]lar, [[Babil]], [[Hititler]] ve [[Shang Hanedanı]] gibi devletler oluşmaya başlamış, [[yazı]] da Mezopotamya'da MÖ 4500 dolaylarında [[Sümerler]] tarafından geliştirilmiştir.

=== Demir Çağı ve sonrası ===
Orta Doğu, MÖ 7. yüzyıldan itibaren İrani kökenli [[Med İmparatorluğu|Med]] ve [[Ahameniş İmparatorluğu|Ahameniş İmparatorlukları]]'nın kontrolüne girmiştir. [[Büyük İskender]] M.Ö. 4. yüzyılda [[Türkiye]]'den [[Hindistan]]'a kadar bir alanı ele geçirerek Ahamenişleri çökertmiştir. Daha sonra bu devlet daha küçük devletlere bölünmüş, [[Selevkos]] ve sonrasında [[Part]]lar ve [[Sasani]]ler bu bölgeleri ellerinde tutmuştur. Roma kontrolüne giren Ortadoğu daha sonra çeşitli farklı halkın egemenliğine girmiştir. Bunlardan biri olan [[Osmanlı İmparatorluğu]] 16. yüzyıldan itibaren [[Orta Doğu]], [[Kuzey Afrika]] ve [[Balkanlar]]'ı kontrol altına almış, ancak 20. yüzyılda yıkılıştır. 
[[Dosya:SeidenstrasseGMT.JPG|sol|küçükresim|[[İpek Yolu]]]]
Çin'de MÖ 200 sonrasında, [[Qin (devlet)|Qin Hanedanı]] döneminde büyük bir genişleme yaşanmış, Güney Çin ve Vietnam bu hanedanın hakimiyetine girmiştir. Ayrıca [[Konfüçyüsçülük|Konfüçyüsçülüğün]] temelleri atılmıştır. Daha sonra gelen [[Han Hanedanı]] İmparatorluğu daha da genişletmiş, Orta Asya'ya kadar uzanan bir devlete dönüştürmüştür. Bu hanedanın yıkılması ile [[Üç İmparatorluk|Üç İmparatorluk dönemi]] başlamıştır. Bu hanedanları [[Tang Hanedanı|Tang]], [[Song Hanedanı|Song]], [[Yuan Hanedanı|Yuan]] ve [[Ming Hanedanı|Ming]] izlemiştir. Ming Hanedanı'nı Qing Hanedanı devirmiş, ülkeyi 17. yüzyıldan 20. yüzyılın başına kadar yönetmiştir.
[[Dosya:Mongol Empire map 2.gif|küçükresim|Moğol İmparatorluğu'nun genişlemesini gösteren bir gif]]
Birçok antik uygarlık, Çin'e bağlı [[İpek Yolu]]'nda gerçekleşen ticaret sonucunda Hindistan, Orta Doğu ve Avrupa üzerinden birbirlerini etkilemiştirler. Hindistan'da başlayan [[Hinduizm]] ve [[Budizm]] dini Güney ve Doğu Asya üzerinde önemli bir etkisi olmuştur. Ayrıca [[Avrasya stepleri]]nde gelişmiş [[İskitler]], [[Hiung-nu]], [[Kimmerler]] ve [[Sakalar]] gibi halklar Asya kıtasının geniş bölgelerini kontrol etmiştir. Daha sonra bu bozkırlar, Türki ve Moğol halkların istilalarında da rol oynamıştır.

[[İslam halifesi|İslam halifeliği]] ve diğer İslam devletlerinin 7. yüzyılda başlayarak tüm Ortadoğu'yu kontrol altına almış, daha sonra Hindistan ve [[Endonezya]]'ya kadar genişlemiştir. [[Haçlı Seferleri]] [[Müslümanlar]]ın elinde bulunan [[Kutsal Topraklar]]ı geri almak için [[Hristiyan]] Avrupa'nın girişimi ile 12. yüzyılda başlayan bir takım mücadeleler olacaktır. [[Moğol İmparatorluğu]] 13. yüzyılda Asya, Çin'den Avrupa'ya kadar uzanan bölgelerin büyük bir kısmını, tüm Asya'nın ve Avrupa'nın büyük kısmını ele geçirecektir.

[[Rus İmparatorluğu]] ilerleyen zamanlarda [[Sibirya]]'nın tüm kontrolünü ele geçirdi ve 19. yüzyılın sonunda [[Orta Asya]]'yı hakimiyet altına almaya başladı.

== Coğrafya ==
[[Dosya:Asia satellite orthographic.jpg|küçükresim|Asya'nın uydu haritası]]
{{Ana|Asya coğrafyası}}
[[Eski Dünya]] kara kütlesinin bir parçası olan Asya 44.391.163&nbsp;km<sup>2</sup> [[yüzölçümü]] ile dünyanın en büyük kıtasıdır. Asya, kuzey-güney doğrultusunda 8.490&nbsp;km genişliğindedir. Aynı zamanda 1.010 metrelik ortalama yükseltisiyle de dünyanın en yüksek kıtasıdır. Asya bu yükseltisini; dünyanın en yüksek zirvelerini bünyesinde barındıran [[Himalaya Dağları]]'na borçludur.

Dünya üzerinde bulunan çeşitli en büyükler Asya'da toplanmıştır. Asya; kıtaların en genişi (44 391 163&nbsp;km<sup>2</sup>) ve ortalama yükseltisi en fazla olanı (1 010 m)'dır. Ayrıca dünyanın en yüksek tepesi [[Everest Dağı|Everest tepesi]], 8.848 m, en büyük gölü olan [[Hazar Denizi]], en derin gölü [[Baykal Gölü]], dünyanın deniz seviyesinden en alçak yeri olan [[Lut Gölü]], göl yüzeyi -392 m ve dünyanın en alçak havzası [[Turfan Havzası]] -154 m Asya kıtasında bulunmaktadır.

Maden bakımından oldukça zengin olan Asya kıtasında dünyada nadir bulunan [[uranyum]]dan, en bol bulunan [[kömür]]e kadar bütün madenler çıkarılmaktadır. [[Arabistan Yarımadası]]nda, Sibirya'da ve [[Tibet Yaylası]]nda [[petrol]]; Sibirya'da [[elmas]], [[demir]], petrol, [[kurşun]]; doğuda, [[altın]], demir, [[mangan]]; Hindistan'da [[alüminyum]], [[mika]], mangan, demir; Pakistan ve Afganistan'da [[krom]] en önemli madenlerdendir.<gallery>
Dosya:Paysan soignant ses boeufs (Kerala).jpg|[[Kerala]]
Dosya:Naadam rider 2.jpg|[[Moğollar|Moğol]] [[Avrasya stepleri|stepleri]]
Dosya:1 li jiang guilin yangshuo 2011.jpg|[[Güney Çin Karstı]]
Dosya:Hunza Valley from Eagle Point.jpg|[[Hunzalar|Hunza]] Vadisi
Dosya:Everest, Nuptse, Khumbu Glacier, Nepal, Himalayas.jpg |[[Everest Dağı]]
</gallery>

=== Temel bölgeler ===

* [[Orta Asya]] ([[-stan]] ülkeleri)
* [[Doğu Asya]] ([[Uzak Doğu]])
* [[Kuzey Asya]] ([[Sibirya]])
* [[Güney Asya]] ([[Hint Yarımadası]])
* [[Güneydoğu Asya]] ([[Doğu Hint Adaları]] veya [[Hindiçin]])
* [[Batı Asya]] ([[Orta Doğu|Orta]] ve [[Yakın Doğu]])

=== İklim ===
[[Dosya:Asia Köppen Map.png|küçükresim|upright=1.18|Asya'nın [[Köppen iklim sınıflandırması]]na göre haritası]]
Her türlü [[iklim]]in görüldüğü Asya kıtasını dört iklim kuşağına ayırmak en uygun yoldur. Bunlar; Kuzey ve Kuzeydoğu Asya, [[Orta Asya]], Güney ve [[Güneydoğu Asya]] ile Akdeniz ve Ekvator bölgesidir. Kıtanın kuzeyinde bulunan [[Arktik Okyanusu]] ve [[Kuzey Kutbu]], bölgenin iklimini tamamen etkiler. Deniz, senenin birkaç haftası haricinde don halindedir. Irmaklar ancak yazın iki üç ay akabilir. Kalan zamanlarda don halindedir.

Kuzeyi teşkil eden [[Sibirya]] bölgesinde sıcaklık kışın -50 dereceye kadar düşmekte, yazın ise, en sıcak mevsimde ancak 15 dereceye çıkabilmektedir. Kuzey kuşaktan hemen sonra gelen Orta Asya sert bir kara iklimine sahiptir. [[Tibet Yaylası]]nın [[Himalaya]] ve diğer dağ silsilelerinin bulunduğu bölgede sıcaklık farkları çok yüksektir. Kara ikliminin bir başka özelliği olan yağışların az olması da haliyle mevcuttur. Güney ve Güneydoğu Asya bol yağışlı ılıman [[Muson iklimi]]ne sahiptir.

Yağışlar mevsimlere göre değişiklik arz etmekte olup, yağışlarda en büyük tesir, yazın denizden karaya esen muson rüzgarlarıdır. Kışın tam aksi istikamette, yani karadan denize doğru esen muson rüzgarları, [[Hindistan]]' dan çıkıp denizi aşarak, [[Japonya]]'nın üzerinden geçerken, [[Japon adaları]]na bol yağmur yağmasına sebep olurlar.
[[Dosya:The South Asian Monsoon.gif|sol|küçükresim|upright=1.14|[[Güneydoğu Asya|Güneydoğu]] ve [[Güney Asya]]'da Muson yağışları]]
Ön Asya'da [[Akdeniz]] kıyılarında bulunan bölgelerde, ılıman [[Akdeniz iklimi]] hüküm sürer. Yaz mevsiminde çok sıcak olan bu bölge kış aylarında ılıman ve bol yağışlı olur. [[Ekvator]] bölgesindeki adalarda ise, bütün sene boyunca ortalama sıcaklığı 27&nbsp;°C olan ekvator iklimi hakimdir. Asya kıtasının en sıcak bölgesi [[Arabistan]] ve [[Irak]] bölgesidir. [[Bağdat]]'ta yazın sıcaklık gölgede 50 dereceye kadar çıkar.

Her yönde olduğu gibi yağışlarda da büyük farklılıklar göze çarpar. Yağış ortalaması kuzeybatıdaki çöllerde sıfırdır. [[Cava]], [[Sumatra]], [[Borneo]] adaları ile [[Birmanya]]'nın bulunduğu güneydoğuda yağış ortalaması 3000 milimetreyi geçer. Akdeniz kıyıları genellikle kış aylarında bol yağış alır. [[Hindistan]] ve Birmanya' da yaz mevsimi boyunca devam eden yağışların arkasından sık sık kış kuraklığı gelir.

Kurak mevsimin uzun olduğu bölgelerde mahsul yılda ancak bir defa ekilir. Yağışlar olmadığı zaman ekim yapılamadığından mahsul seneye kalmaktadır. Bu sebepten Hindistan ve [[Çin]]'de yağışların yetersiz olmasından dolayı zaman zaman büyük kıtlıklar olmuştur. Kurak mevsimin uzun olmadığı bölgelerde bir yılda iki defa mahsul alınabilir.

=== Bitki örtüsü ===
[[Dosya:Akkem Valley 2011.jpg|küçükresim|[[Altay Dağları]]'nda bir [[tayga]] örneği]]
Bitki örtüsü, tabii olarak iklime bağlı olduğu içindir ki, Asya kıtasının bitki örtüsü de iklimi ile çeşitlilik arz eder. Arktik Okyanusu yakınlarında, buz ve soğuktan dolayı sadece buzlar eridiği zaman ortaya çıkan yosun ve bir iki çeşit bitkiden müteşekkil bir bitki örtüsü mevcuttur. Hiç ağaç bulunmayan bu ovalık bölgede bulunan bu tip bitki örtüsüne "tundra" adı verilir. [[Tundra]] bölgesinin güneyinde [[Tayga]] denilen bölge yer alır. [[Meşe]], [[çam]], [[ladin]] vs. ağaçlarından meydana gelen bu balta girmemiş ormanlık bölge, kıtayı doğudan batıya bir yeşil kuşak gibi aşar. Bu Tayga bölgesinin güneyinde Orta Asya'nın tipik karakteri olan bozkırlar ve çöller şeridi uzanır. Bu şeridin güney sınırı olan Orta Asya dağ silsilelerinin akabinde bulunan Muson bölgesinde yaprak döken ağaçlar bol bulunur. Bu daha ziyade kıyı bölgeleridir.

=== Fauna ===
[[Dosya:Madoogali reef.jpg|küçükresim|Maldivlerde [[Mercan resifi|mercan resifleri]]]]
Arktik Okyanusu kıyılarında [[ayıbalığı]], [[Yüzgeçayaklılar|foklar]], [[deniz ayısı]], [[kutup ayısı]] ve bazı deniz kuşları bol miktarda bulunur. Sibirya ormanlarında [[ren geyiği]], [[boz ayı]], [[kurt]], [[tilki]], [[vaşak]], [[kutup geyiği]], [[sincap]] gibi orman hayvanlarına çok sayıda rastlanır. Bozkırlarında [[ceylan]], [[karaca]], [[at]], [[deve]], [[tarla faresi]], [[dağ sıçanı]], [[bıldırcın]], [[bağırtlak]], [[kırlangıç]], [[çavuşkuşu]] gibi hayvanlar yaşar. Orta Asya çöllerinde ise [[kertenkele]], [[yaban eşeği]] ve [[çöl geyiği]] gibi hayvanlar yaşamaktadır.

Hindistan ve Çin, hayvan çeşidinin bol olduğu yerlerdir. Fakat bilgisizce ve usulüne uygun olmadan yapılan avlanmalar, çoğu hayvanın neslini tüketmiş, çoğunun ise tükenmeye yüz tutmasına sebep olmuştur. [[Kaplan]] ve [[panda]], nesli azalan hayvan türlerinin başında gelmektedir. [[Çakal]], [[misk kedisi]] ve [[firavun faresi]], yaygın haldedir. Hindistan' da [[maymun]], [[geyik]], [[karaca]], [[Hint gergedanı]], [[Asya fili|Hindistan filleri]], [[kartal]], [[tavuskuşu]], [[papağan]], [[sülün]], [[Yalıçapkınıgiller|Yalıçapkını]], [[turna]], [[balıkçıl]], [[timsah]], [[Kobra (yılan)|Kobra]] ve [[komodo ejderi]] başta gelen hayvan türlerindendir. Tropikal bölgelerde maymun çeşitleri boldur. Arabistan'da [[ceylan]] sürüleri meşhurdur. [[Arap atı]], bu bölgeye mahsus dünyanın en iyi cins atıdır ve kıymetlidir.

== Demografi ==
[[Dosya:Language families of modern Asia.png|küçükresim|Asya'da bulunan dil aileleri]]
Asya, 4.4 milyarı aşan nüfusu ile dünyanın en kalabalık kıtasıdır. 1.2 milyarı aşan nüfusu ile dünyanın en kalabalık ülkesi olan Çin bu kıtada yer almaktadır. Asya dinlerinin de doğduğu kıtadır. [[İbrahimî dinler|İbrahimi dinler]] arasında yer alan [[İslam]]iyet, [[Hristiyanlık]] ve [[Musevilik]] dinlerinin her üçü de Ortadoğu'da ortaya çıkmıştır. Yine geniş kitlelere hitap eden [[Budizm]] ve [[Hinduizm]] de Asya menşeli dinlerdir. Asya aynı zamanda medeniyetler beşiğidir. [[Türkler|Türk]], [[Farslar|Fars]], [[Araplar|Arap]], [[Çin]] ve [[Hintler|Hint]] medeniyetleri bu kıtada binlerce yıldır varlıklarını devam ettirmektedirler. Kıtada 100'ün üzerinde dil konuşulmaktadır. Kıtanın doğusunda sarı, güney kısmındaki adalarda siyah geri kalan kısımlarında ise beyaz ırktan insanlar yaşamaktadırlar.

== Din ==
[[Dosya:Asya'da Din.png|küçükresim|Asya'da İnanç]]
Asya'da baskın din [[İslam]] olup, Asya halkının %26.1'i kendilerini bir [[Müslüman]] olarak tanımlamaktadır. İkinci yaygın din [[Hinduizm]] olup, Asyalıların %25.7'sinin dinini oluşturmaktadır. İslam, ağırlıklı olarak [[Endonezya]], [[Pakistan]], [[Hindistan'da İslam|Hindistan]], [[Bangladeş]] ve [[Orta Asya|Orta Asya'da]] gözlemlenmektedir. [[Budizm]], [[Halk inançları]] ve [[Hristiyanlık]] diğer azınlık dinleridir. [[Sekülerizm|Seküler]] bir kıta olan Asya'da [[dinsizlik]], [[ateizm]] ve [[agnostisizm]] yaygın akımlar olup toplumun %20'sinin dini görüşlerini oluştururlar. Dinsizlik özellikle [[Çin'de din|Çin]], [[Japonya'da din|Japonya]], [[Kuzey Kore'de din|Kuzey Kore]] ve [[Vietnam'da Din|Vietnam]]'da yaygındır.

== Ekonomi ==
{| class="wikitable" style="text-align: right; float:right; clear:right; border:1px solid #aaa; margin:10px"
!Sıra
!Ülke
!GSYİH <small>(nominal)</small>
<small>milyon $</small>
!Zirve yılı
|-
|1
| align="left" |{{Bayraksimge|Çin}}
|14.140.163
|2019
|-
|2
| align="left" |{{Bayraksimge|Japonya}}
|6.203.212
|2012
|-
|3
| align="left" |{{Bayraksimge|Hindistan}}
|2.935.570
|2019
|-
|4
| align="left" |{{Bayraksimge|Rusya}}
|2.292.464
|2013
|-
|5
| align="left" |{{Bayraksimge|Güney Kore}}
|1.720.489
|2018
|-
|6
| align="left" |{{Bayraksimge|Endonezya}}
|1.111.713
|2019
|-
|7
| align="left" |{{Bayraksimge|Türkiye}}
|1.165.000
|2023
|-
|8
| align="left" |{{Kayma|{{Bayraksimge|Suudi Arabistan}}}}
|786.522
|2018
|-
|9
| align="left" |{{Bayraksimge|Tayvan}}
|589.906
|2018
|-
|10
| align="left" |{{Bayraksimge|İran}}
|577.214
|2011
|}
{{Ana|Asya ekonomisi}}
Asya ekonomisi, 49 farklı [[Egemen devlet|devlette]] yaşayan 4.4 milyardan fazla insandan ([[dünya nüfusu]]nun %60'ı) oluşur.<ref>{{Web kaynağı|url=http://www.worldpopulationstatistics.com/population-of-asia-2014/|başlık=Population of Asia in 2014|çeviribaşlık=2014'te Asya Nüfusu|yayıncı=World Population Statistics|erişimtarihi=25 Kasım 2014|arşivurl=https://web.archive.org/web/20160103154026/http://www.worldpopulationstatistics.com/population-of-asia-2014/|arşivtarihi=3 Ocak 2016|ölüurl=hayır}}</ref> Asya dünyadaki en hızlı büyüyen ekonomik bölge ve [[Satın alma gücü paritesi|SAGP]]'ye göre [[Gayri safi yurt içi hasıla|GSYİH]] bakımından en büyük kıtasal ekonomidir. [[Çin]], [[Japonya]] ve [[Hindistan]] dünyanın en büyük on ekonomisi arasındadır.

[[Kişi başına düşen millî gelir|Kişi başına düşen GSYİH]] göz önünde bulundurulursa çoğunlukla [[Doğu Asya]]'da [[Çin]], [[Japonya]] ve [[Güney Kore]] ile [[Batı Asya]]'daki petrol zengini [[Katar]], [[Birleşik Arap Emirlikleri]], [[Bahreyn]], [[Kuveyt]] ve [[Umman]] gibi ülkeler öne çıkmaktadır. [[İsrail]] ve daha az bir ölçüde [[Türkiye]]'de bu metriğe göre yüksekte yer alır.

[[Doğu Asya]] ve [[Güneydoğu Asya]] ülkeleri genel olarak imalat, sanayi ve ticaret<ref>{{Web kaynağı |url=http://www.e-ir.info/2014/10/16/the-asian-tigers-from-independence-to-industrialisation/ |başlık=Arşivlenmiş kopya |erişimtarihi=11 Kasım 2019 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20191111014847/https://www.e-ir.info/2014/10/16/the-asian-tigers-from-independence-to-industrialisation/ |arşivtarihi=11 Kasım 2019 |ölüurl=evet }}</ref> ile büyümek için ileri teknoloji endüstrilere ve finans endüstrisine<ref>{{Web kaynağı |url=http://www.adb.org/sites/default/files/publication/154508/ado-2015.pdf |başlık=Arşivlenmiş kopya |erişimtarihi=11 Kasım 2019 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20191111014842/https://www.adb.org/sites/default/files/publication/154508/ado-2015.pdf |arşivtarihi=11 Kasım 2019 |ölüurl=hayır }}</ref> odaklanırlar, Orta Doğu'daki ülkeler ise ekonomik büyüme için esas olarak [[ham petrol]]e<ref>{{Web kaynağı |url=http://nationalgeographic.org/encyclopedia/asia-resources/ |başlık=Arşivlenmiş kopya |erişimtarihi=11 Kasım 2019 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20200201071631/https://www.nationalgeographic.org/encyclopedia/asia-resources/ |arşivtarihi=1 Şubat 2020 |ölüurl=evet }}</ref> bağımlıdırlar. Yıllar geçtikçe, hızlı ekonomik büyüme ve dünyanın diğer ülkeleriyle büyük ticaret fazlalığı nedeniyle Asya'da, 4 trilyon ABD doları üzerinde [[döviz rezervi]], Dünyanın toplamının yarısından fazlası, birikmiş durumdadır.

== Ülkeler listesi ==
{{Ana|Asya ülkeleri listesi}}
[[Dosya:Asia map pastel plain.png|küçükresim|upright=1.73|Asya ülkeleri renkli gösterilmiştir]] 
[[Dosya:Location-Asia-UNsubregions.png|küçükresim|upright=1.73|[[Birleşmiş Milletler|BM]]'e göre Asya{{Lejant|#0000E0|[[Kuzey Asya]]}}{{Lejant|#E000E0|[[Orta Asya]]}}{{Lejant|#00E000|[[Batı Asya]]}}{{Lejant|#E00000|[[Güney Asya]]}}{{Lejant|#FFFF20|[[Doğu Asya]]}}{{Lejant|#FFC000|[[Güneydoğu Asya]]}}{{Lejant|#CCCCFF|[[Doğu Avrupa]]}}]]
[[Dosya:Central_Asia_world_region2.png|alt=|küçükresim|upright=1.73|{{Lejant|#8B4513|Sovyet Orta Asyası}}{{Lejant|#DAA520|Genel kabule göre Orta Asya}}{{Lejant|#FFC000|UNESCO'ya göre Orta Asya}}]]
[[Dosya:South Asia (ed)update.PNG|küçükresim|upright=1.73|"Güney Asya"'nın bazı tanımları.{{Lejant|#009900|Güney Asya'nın genel tanımı}}{{Lejant|#00cc00|Bazen "Güney Asya" kapsamına giren ülkeler}}{{Lejant|#00ff00|[[Birleşmiş Milletler|BM]]'in "Güney Asya" tanımında bulunan ek ülkeler}}]]
[[Dosya:Middle east graphic 2003.jpg|sağ|küçükresim|upright=1.73|Bugünkü Orta Doğu'nun [[Siyasi harita|siyasi]] ve ulaşım haritası]]

{| border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" class="references-small" style="border:1px solid #aaa; border-collapse:collapse"
|- bgcolor="#ECECEC"
! Ülke ve Bayrağı
! [[Yüzölçümü]]<br />(km<sup>2</sup>)
! [[Nüfus]]
! [[Nüfus Yoğunluğu]]<br />(km<sup>2</sup>)
! [[Başkent]]
|-
| colspan="5" style="background:#eee;" | '''[[Orta Asya]] ve [[Güney Asya]]:'''
|-
| {{bayraksimge|Türkmenistan}} [[Türkmenistan]]
| align="right" | 488.100
| align="right" | 5.307.188<br />(Temmuz 2014)
| align="right" | 10,8
| [[Aşkabat]]
|-
| {{bayraksimge|Kazakistan}} [[Kazakistan]]<ref>Kazakistan topraklarının bir kısmı [[Avrupa]]'dadır.</ref>
| align="right" | 2.717.300
| align="right" | 18.050.488<br />(Ocak 2017)
| align="right" | 6,6
|[[Astana]]
|-
| {{bayraksimge|Özbekistan}} [[Özbekistan]]
| align="right" | 447.400
| align="right" | 32.010.523<br />(Temmuz 2016)
| align="right" | 71,6
| [[Taşkent]]
|-
| {{bayraksimge| Kırgızistan}} [[Kırgızistan]]
| align="right" | 198.500
| align="right" | 5.362.834<br />(Temmuz 2009)
| align="right" | 27,0
| [[Bişkek]]
|-
| {{bayraksimge|Tacikistan}} [[Tacikistan]]
| align="right" | 143.100
| align="right" | 7.564.581<br />(Temmuz 2010)
| align="right" | 52,8
| [[Duşanbe]]
|-
| {{bayraksimge|İran}} [[İran]]
| align="right" | 1.648.000
| align="right" | 80.814.392<br />(Temmuz 2016)
| align="right" | 49,0
| [[Tahran]]
|-
| {{bayraksimge|Afganistan}} [[Afganistan]]
| align="right" | 647.500
| align="right" | 33.332.025<br />(Temmuz 2016)
| align="right" | 51,4
| [[Kabil]]
|-
| {{bayraksimge|Pakistan}} [[Pakistan]] 
| align="right" | 803.940
| align="right" | 158.616.639<br />(Temmuz 2009)
| align="right" | 179,8
| [[İslamabad]]
|-
| {{bayraksimge| Hindistan }} [[Hindistan]] 
| align="right" | 3.287.590
| align="right" | 1.095.351.995<br />(Temmuz 2006)
| align="right" | 333,1
| [[Yeni Delhi]]
|-
| {{bayraksimge| Nepal }} [[Nepal]]
| align="right" | 140.800
| align="right" | 25.284.463<br />(Temmuz 2001)
| align="right" | 179,5
| [[Katmandu]]
|-
| {{bayraksimge|Sri Lanka}} [[Sri Lanka]]
| align="right" | 65.610
| align="right" | 19.408.635<br />(Temmuz 2001)
| align="right" | 80,2
| [[Sri Jayawardenapura-Kotte]]
|-
| {{bayraksimge|Maldivler}} [[Maldivler]]
| align="right" | 300
| align="right" | 359.008<br />(Temmuz 2006)
| align="right" | 1196,6
| [[Male]]
|-
| {{bayraksimge|Bhutan}} [[Bhutan]]
| align="right" | 47.000
| align="right" | 2.279.723<br />(Temmuz 2006)
| align="right" | 48,5
| [[Thimphu]]
|-
| {{bayraksimge|Bangladeş}} [[Bangladeş]]
| align="right" | 144.000
| align="right" | 147.365.352<br />(Temmuz 2006)
| align="right" | 1023,3
| [[Dakka]]
|-
| colspan="5" style="background:#eee;" | '''[[Orta Doğu]]:'''
|-
| {{bayraksimge|Irak}} [[Irak]]
| align="right" | 437.072
| align="right" | 29.783.383<br />(Temmuz 2006)
| align="right" | 61,2
| [[Bağdat]]
|-
| {{bayraksimge|Suriye}} [[Suriye]] 
| align="right" | 185.180
| align="right" | 19.881.361<br />(Temmuz 2006)
| align="right" | 101,9
| [[Şam]]
|-
| {{bayraksimge|Lübnan}} [[Lübnan]]
| align="right" | 10.400
| align="right" | 3.874.050<br />(Temmuz 2006)
| align="right" | 372,5
| [[Beyrut]]
|-
| {{bayraksimge|İsrail}} [[İsrail]]
| align="right" | 22.145
| align="right" | 8.884.000<br />(2018)
| align="right" | 38,763
|[[Kudüs]] ''([[Kudüs'ün statüsü|kısmi tanınırlık]])''{{refn|[[Kudüs]], İsrail Devleti tarafından başkent olarak kabul edilmektedir. [[Knesset|Meclis]] ve bakanlıkların çoğu Kudüs'te yer alırken bazı idari binalar [[Tel Aviv]]'de bulunmaktadır.|group=fn}}
|-
| {{bayraksimge|Filistin}} [[Filistin]]
| align="right" | 6.220
| align="right" | 5.052.000<br />(2020)
| align="right" | 731
|[[Kudüs]] ''([[Kudüs'ün statüsü|kısmi tanınırlık]])''[[Kudüs|{{refn|[[Kudüs]], Filistin Devleti tarafından başkent olarak kabul edilmektedir.<ref>{{Web kaynağı | başlık = Abbas: Kudüs, Filistin'in ebedi başkentidir. | erişimtarihi = 7 Aralık 2017 | website = Sputnik | url = https://tr.sputniknews.com/ortadogu/201712061031292946-abbastan-kudus-aciklama/ | arşivurl = https://web.archive.org/web/20200131161526/https://tr.sputniknews.com/ortadogu/201712061031292946-abbastan-kudus-aciklama/ | arşivtarihi = 31 Ocak 2020 | ölüurl =evet}}</ref> Ancak idâri binalar [[Ramallah]]’ta bulunmaktadır.|group=fn}}]][[Asya#cite%20note-9|<span class="mw-reflink-text">[fn 2]</span>]][[Asya#cite%20note-9|<span class="mw-reflink-text">[fn 2]</span>]][[Asya#cite%20note-9|<span class="mw-reflink-text">[fn 2]</span>]]
|-
| {{bayraksimge|Ürdün}} [[Ürdün]]
| align="right" | 92.300
| align="right" | 5.153.378<br />(Temmuz 2001)
| align="right" | 55,8
| [[Amman]]
|-
| {{bayraksimge|Suudi Arabistan}} [[Suudi Arabistan]]
| align="right" | 1.960.582
| align="right" | 30.757.092<br />(Temmuz 2009)
| align="right" | 11,6
| [[Riyad]]
|-
| {{bayraksimge|Umman}} [[Umman]]
| align="right" | 212.460
| align="right" | 2.622.198<br />(Temmuz 2001)
| align="right" | 12,3
| [[Maskat]]
|-
| {{bayraksimge|Yemen}} [[Yemen]]
| align="right" | 527.970
| align="right" | 18.078.035<br />(Temmuz 2001)
| align="right" | 34,2
| [[San'a]]
|-
| {{bayraksimge|Katar}} [[Katar]]
| align="right" | 11.437
| align="right" | 885.359<br />(Temmuz 2006)
| align="right" | 77,4
| [[Doha]]
|-
| {{bayraksimge| Kuveyt }} [[Kuveyt]]
| align="right" | 17.820
| align="right" | 2.418.393<br />(Temmuz 2006)
| align="right" | 135,7
| [[Kuveyt (şehir)]]
|-
| {{bayraksimge|Bahreyn}} [[Bahreyn]]
| align="right" | 665
| align="right" | 698.585<br />(Temmuz 2006)
| align="right" | 1050,5
| [[Manama]]
|-
| {{bayraksimge|Birleşik Arap Emirlikleri}} [[Birleşik Arap Emirlikleri]]
| align="right" | 82.880
| align="right" | 2.602.713<br />(Temmuz 2006)
| align="right" | 31,4
| [[Abu Dabi]]
|-
| colspan="5" style="background:#eee;" | '''[[Doğu Asya]]:'''
|-
| {{bayraksimge|Japonya}} [[Japonya]]
| align="right" | 377.835
| align="right" | 127.463.611<br />(Temmuz 2006)
| align="right" | 337,3
| [[Tokyo]]
|-
| {{bayraksimge|Moğolistan}} [[Moğolistan]]
| align="right" | 1.565.000
| align="right" | 2.654.999<br />(Temmuz 2001)
| align="right" | 1,6
| [[Ulanbatur]]
|-
| {{bayraksimge|Çin Halk Cumhuriyeti}} [[Çin]]
| align="right" | 9.596.960
| align="right" | 1.313.973.713<br />(Temmuz 2006)
| align="right" | 136,9
| [[Pekin]]
|-
| {{bayraksimge|Kuzey Kore}} [[Kuzey Kore]]
| align="right" | 120.540
| align="right" | 23.113.019<br />(Temmuz 2006)
| align="right" | 191,7
| [[Pyongyang]]
|-
| {{bayraksimge|Güney Kore}} [[Güney Kore]]
| align="right" | 98.480
| align="right" | 48.846.823<br />(Temmuz 2006)
| align="right" | 496,0
| [[Seul]]
|-
| colspan="5" style="background:#eee;" | '''[[Güneydoğu Asya]]:'''
|-
| {{bayraksimge|Myanmar}} [[Myanmar]]
| align="right" | 678.500
| align="right" | 47.382.633<br />(Temmuz 2006)
| align="right" | 69,8
| [[Yangon]]
|-
| {{bayraksimge|Tayland}} [[Tayland]]
| align="right" | 514.000
| align="right" | 61.797.751<br />(Temmuz 2001)
| align="right" | 120,2
| [[Bangkok]]
|-
| {{bayraksimge|Kamboçya}} [[Kamboçya]]
| align="right" | 181.040
| align="right" | 13.881.427<br />(Temmuz 2006)
| align="right" | 76,6
| [[Phnom Penh]]
|-
| {{bayraksimge|Laos }} [[Laos]]
| align="right" | 236.800
| align="right" | 6.368.481<br />(Temmuz 2006)
| align="right" | 26,8
| [[Vientiane]]
|-
| {{bayraksimge|Vietnam}} [[Vietnam]]
| align="right" | 329.560
| align="right" | 79.939.014<br />(Temmuz 2001)
| align="right" | 242,5
| [[Hanoi]]
|-
| {{bayraksimge|Malezya}} [[Malezya]]
| align="right" | 329.750
| align="right" | 29.385.858<br />(Temmuz 2006)
| align="right" | 73,6
| [[Kuala Lumpur]]
|-
| {{bayraksimge|Endonezya}} [[Endonezya]]<ref name=":0">Bazen [[Okyanusya]]'da kabul edilir</ref>
| align="right" | 1.919.440
| align="right" | 245.452.739<br />(Temmuz 2006)
| align="right" | 127,8
| [[Jakarta]]
|-
| {{bayraksimge|Singapur}} [[Singapur]]
| align="right" | 647
| align="right" | 6.300.419<br />(Temmuz 2001)
| align="right" | 6646,7
| [[Singapur]]
|-
| {{bayraksimge|Brunei }} [[Brunei]]
| align="right" | 5.770
| align="right" | 379.444<br />(Temmuz 2006)
| align="right" | 65,7
| [[Bandar Seri Begawan]]
|-
| {{bayraksimge|Filipinler}} [[Filipinler]]
| align="right" | 300.000
| align="right" | 89.468.677<br />(Temmuz 2006)
| align="right" | 298,2
| [[Manila]]
|-
| {{bayraksimge|Doğu Timor}} [[Doğu Timor]]<ref>Doğu Timor 20 Mayıs 2002'de bağımsızlığını ilan etmiştir.</ref>
| align="right" | 14.609
| align="right" | 950.000<br />(Temmuz 2006)
| align="right" | 65,0
| [[Dili]]
|-
| {{bayraksimge|Papua New Guinea}} [[Papua Yeni Gine]]<ref name=":0" />
| align="right" | 462.840
| align="right" | 8.606.323<br />(2018)
| align="right" | 15,0
| [[Port Moresby]]
|-
| colspan="5" style="background:#eee;" | '''[[Kuzey Asya]] ve [[Batı Asya]]:'''
|-
| {{bayraksimge|Rusya}} [[Rusya]]<ref>Rusya topraklarının bir kısmı [[Avrupa]]'dadır.</ref>
| align="right" | 17.075.200
| align="right" | 142.893.540<br />(Temmuz 2006)
| align="right" | 8,3
| [[Moskova]]
|-
| {{bayraksimge|Gürcistan}} [[Gürcistan]]<ref>Gürcistan topraklarının bir kısmı [[Avrupa]]'dadır.</ref>
| align="right" | 69.700
| align="right" | 4.661.473<br />(Temmuz 2006)
| align="right" | 66,8
| [[Tiflis]]
|-
| {{bayraksimge|Azerbaycan}} [[Azerbaycan]]<ref>Azerbaycan topraklarının bir kısmı [[Avrupa]]'dadır.</ref>
| align="right" | 86.600
| align="right" | 9.677.800<br />(Temmuz 2015)
| align="right" | 91,9
| [[Bakü]]
|-	 
| {{bayraksimge|Türkiye}} [[Türkiye]]<ref>Türkiye topraklarının bir kısmı [[Avrupa]]'dadır (3%).</ref>	 
| align="right" | 780.500	 
| align="right" | 83.154.997<br />(Temmuz 2020)	
| align="right" | 91,9	 
| [[Ankara]]
|-
| {{bayraksimge|Kıbrıs Cumhuriyeti}} [[Kıbrıs Cumhuriyeti]]
| align="right" | 6.000 
| align="right" | 760.000<br />(Temmuz 2006)
| align="right" | 77,2
| [[Lefkoşa]]
|-
| {{bayraksimge|Ermenistan}} [[Ermenistan]]
| align="right" | 29.800
| align="right" | 5.067.401<br />(Temmuz 2006)
| align="right" | 83,0
| [[Erivan]]
|-
|''{{bayraksimge|Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti}} [[Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti]]''
| align="right" | 3.355
| align="right" | 265.1001<br />(Temmuz 2006)
| align="right" | 79
| [[Lefkoşa]]
|-
|''{{bayraksimge|Dağlık Karabağ Cumhuriyeti}} [[Dağlık Karabağ Cumhuriyeti]]''
| align="right" | 11.458
| align="right" | 141.400<br />(2010)
| align="right" | 
| [[Hankendi]]
|-
|''{{bayraksimge|Güney Osetya}} [[Güney Osetya]]''
| align="right" | 3.900
| align="right" | 72.000<br />(2007)
| align="right" | 18
| [[Şinval]]
|-
|''{{bayraksimge|Abhazya}} [[Abhazya]]''
| align="right" | 8.432
| align="right" | 216.000<br />(2003)
| align="right" | 72,5
| [[Sohum]]
|-
| colspan="5" |<small>Notː [[Tanınmayan veya sınırlı şekilde tanınan devletler listesi|Tanınmayan veya sınırlı şekilde tanınan devletler]] eğik yazılmıştır.</small>
|}

== Notlar ==
<references group="fn"/>

== Kaynakça ==
{{kaynakça}}
{{commons|Asia}}
{{Dünya'daki kıtalar}}
{{Asya konuları}}

{{Otorite kontrolü}}

[[Kategori:Asya| ]]