Aran Ata

Aran Atya (Aran Ata, "Altın Ata"; Macarca: Arany Atya veya Arany Atyácska) Macar mitolojisinde yer alan bir tanrıdır. Sözcük birebir "Altın Baba" anlamına gelir. Savaş tanrısı Hadur'un babasıdır. Karısının adı Hajnal Anyácska (Şafak Ana)'dır.

Macar Sel Destanı'ndaki Konumu

Destana göre, her yerin ormanlarla kaplı olduğu bir çağda periler, devler ve insanlar yeryüzünde birlikte yaşardı. Tıpkı Altay yaratılış efsanesinde olduğu gibi, Aran Atya kendi ülkesini yaratmak istediğinde bir yaban ördeğinden yardım ister. Suya dalarak biraz toprak getirmesini söyler. Ama ördek dilinin altında kendisi için biraz çamur saklar. Daha sonra toprağın nerede bulunabileceğini bir tanrıçadan öğrenir. Toprak hiçbir yerde yoktur ancak yalnızca denizin karşı kıyısındadır. Aran Atya toprağı ele geçirmek istemektedir. Bütün bunlar olup biterken Lúdvérc (Lidérc) ile olan mücadelesine yer verilir destanın bazı kısımlarında. Lúdvérc (Lidérc) günümüz Macar toplumunda bile inanılan şeytani bir varlıktır. Mezarlıklarda ve tenha yerlerde yaşadığına inanılır. Kadınlara ve genç kızlara musallat olur. Uçurumlar, dağlar ve denizler anlatının önemli figürleridir. Aran Atya insanları Lúdvérc’e karşı cesaretlendirmek ister fakat sözlerini dinletemez. Ama periler ve devler Lúdvérc’i sinsice kışkırtırlar. Üst Dünyanın tanrı ve tanrıçaları zaman zaman olaylara müdahil olurlar. Destana damgasını vuran 77 sayısıdır. 77 uçurum, 77 gün sürekli vurgulanır. Yeryüzünü tıpkı Nuh tufanında olduğu gibi sular kaplar. Bahçeleri ve arazileri yükselen sular doldurur. Aran Atya yüksek bir dağın tepesinde insanlara yol gösterir ve bir sal yapmalarına yardımcı olur… Destanda renkli doğa betimlemeleri sık sık yer alır. Saraylardan ve içindeki eğlencelerden sıkça bahsedilir. Türk destanlarında yer alan Dünya Dağı (dünyanın merkezinde yer alan efsane dağı) Aran Atya’nın zaman zaman ulaşmaya çalıştığı bazen de ikamet ettiği yerdir. Altay söylencelerinde bu dağın adının Altın Dağ olması da Aran Atya’nın isminin anlamı ile bağlantısını net olarak ortaya koyar. Tanrısal yarışmalar yine rastlanan bir motiftir destanda. Sel yükselmeden önce Aran Atya’nın salı yapmasına engel olabilecek pek çok şey çıkar ama o hepsinin üstesinden gelir. Son günde salı yetiştirir ve bitirir. Sular yükselirken insanlar ve hayvanlar çiftler halinde sala binerler. Sonra sular çekilir ve insanlar karaya ayak basar. Destanda ara sıra ejderhalara (Macarca: Sarkany) da rastlanır.

Türk mitolojisi ile bağlantısı

Altın'ın kutsallığı temsil etmesi ve Türkçe Aran (Eren) sözcüğü ile Ural-Altay döneminden bağlantılı olması açısından Türk mitolojisi ile yakından alakalıdır. Ayrıca Türk-Halk kültüründeki Aran İyesi (ve onun eril biçimi olan Aran Ata) adlı ahırın koruyucusu olduğuna inanılan varlık ile de isim benzerliği bulunur. Hatta bu benzerlik bir iki küçük ses farkı hariç birebir aynıdır.

Dış bağlantılar

• A magyar vízözön mondája 3 Ekim 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Macarca)