Alp Tigin sayfasının kaynağını görüntüle

{{dipnotsuz|tarih=Şubat 2020}}
[[Dosya:Pınarbaşı 5.JPG|upright=1.14|sağ|küçükresim|Alp Tigin (Pınarbaşı Türklük Anıtı)]]

'''Alp Tigin''' veya '''Alp Tegin''' (d. 901, [[Belh]] - 13 Eylül 963, [[Gazne]]), [[Gazneliler|Gazneli]] devletinin temellerini atan [[Türk halkları|Türk]] asıllı [[kölemen]] asker ve hükümdardır.

== Yaşamı ==
Türk kökenli bir [[kölemen]] olan Alp Tigin, [[Samanîler|Samani]] Emiri Ahmed bin İsmâil'in 914 yılında ölümünden kısa bir süre önce satın alınarak [[Samanîler|Samani Devleti]]'nin hizmetine girdi. Bulunduğu yerdeki başarıları neticesinde Nasr bin Ahmed tarafından azât edildi. Onun ölümünden sonra [[Samanîler|Samani]] tahtına oturan Nuh bin Nasr (943-954) döneminde önce emirlik, daha sonra da Hâcibü'l-hüccâblık makamına yükseldi. Nûh bin Nasr'ın ölümünden sonra on yaşındaki oğlu Abdûlmelik b. Nûh b. Nasr (Müeyyed Abdûlmelik) (954-961) döneminde daha da ön plana çıktı. 956-961 yılları arasında yaşanan bir takım olaylar neticesinde devletin askeri ve idari teşkilatında yer alan İranlı devlet adamları tamamen tasfiye edilerek, Samanîler Devleti Türk kökenli emirlerin nüfuzu altına girdi.<ref name="alp tigin">[[Erkan Göksu]], [http://turkoloji.cu.edu.tr/GENEL/erkan_goksu_alptegin_kole_pazarindan_gazne_tahtina.pdf Alptegin: Köle Pazarından Gazne Tahtına, Türk Dünyası Araştırmaları, Sayı: 191, Nisan 2011] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20150717024742/http://turkoloji.cu.edu.tr/GENEL/erkan_goksu_alptegin_kole_pazarindan_gazne_tahtina.pdf |tarih=17 Temmuz 2015 }}</ref> Bu dönemde Samani devletinde gerçek güç Türk asıllı kölemen komutanların elindeydi.<ref>Jean Paul Roux (2007). ''Türklerin Tarihi'', (çev: Prof Aykut Kazancıgil, Lale Arslan Özcan), Kabalcı Yayınevi, s.198 ISBN 975-997-091-0</ref>

Alptigin, Muhammed el-Belâmî'nin [[vezir]] yapılmasını sağlayarak Samanî sarayını tamamen kontrolüne aldığı gibi Müeyyed Abdûlmelik üzerindeki etkisini de artırdı. Abdûlmelik, Alp Tigin ve diğer Türk emirlerin etkinliğinden rahatsızlık duyarak önlemler almaya çalıştı. Bu amaçla ilk önce Alp Tigin'i [[Belh]]' e göndermek istemiş, ancak Alp Tigin'in bunu kabul etmemesi üzerine onu devletin en yüksek askeri makamı olan [[Horasan (İran)|Horasan]] [[Sipehsâlâr]]lığına tayin etti. Bu görevi kabul eden Alp Tigin Şubat 961' de [[Nişabur]]' a gitti. 23 Kasım 961' de Abdûlmelik' in ölümü üzerine Vezir Muhammed el-Belâmî ile birlikte Abdûlmelik' in oğlu Nasr bin Abdu'l-Melik'i tahta oturttu. Ancak saray ileri gelenlerinin desteğiyle Nûh bin Nasr' ın diğer bir oğlu olan [[Mansûr bin Nûh bin Nasr|I. Mansûr]] tahta geçtiğini ve [[Sipehsâlâr]]lıktan alındığını haber alan Alp Tigin ordusuyla [[Buhara]] üzerine yürümeye karar verdi. 962 yılı başlarında Buhara'ya hareket etmek üzere Nişabur'dan ayrıldı. [[Ceyhun|Ceyhun Nehri]] civarında ordusunda görülen karışıklık üzerine kendisine bağlı kalan 3.000 kişilik bir kuvvetle [[Belh]] şehrini ele geçirdi. Üzerine gönderilen 16.000 kişilik Samanî ordusunu [[Belh]] ile Hulm arasındaki Hulm Geçidinde bozguna uğrattı. [[Gazne]] üzerine yürüyen Alp Tigin [[Bamyan, Afganistan|Bamiyan]] ve [[Kabil]]' in yerel hükümdarlarını itaat altına aldı. Dört aylık bir kuşatmadan sonra 12 Ocak 963 yılında Gazne'yi ele geçirdi. I. Mansûr tarafından aynı yıl içerisinde üzerine gönderilen 25-30.000 kişilik orduyu bir kez daha mağlup etti. Bu yenilgiden sonra Alp Tigin'le savaşmayı bırakan I. Mansûr'un ele geçirdiği bölgelerin idaresini ona verdiğini belirtti. Gazne'de ki konumunu sağlamlaştıran Alp Tigin Hindistan seferine başladı. Onun başarıları ve Hindistan seferi, birçok Müslüman'ın yanına gelmesini ve ordusunun güçlenmesini sağladı. 13 Eylül 963 tarihinde Gazne' de öldü.<ref name="alp tigin" />

== Sonrası ==
Alp Tigin kendi parasını bastırmamıştı ve Samaniler devletinin parasını kullanmaya devam ediyordu. Bu sebepten, tarihçiler Alp Tigin'in kurduğu devleti Samaniler devletine yarı bağlı sayarlar. Bu nedenle Gazne devletinin kurucusu olarak [[Sebük Tiğin]] gösterilir.
Alp Tigin'nin yerine önce oğlu [[Ebu İshak İbrahim]], daha sonra da Alp Tigin gibi kölemen olan [[Bilge Tigin]] ve [[Sebük Tigin]] geçti.<ref>Muhammed Nazım (1931). ''The Life and Times of Sultan Mahmud of Ghazna'', Cambridge, s.26</ref>

== Ayrıca bakınız ==
* [[Gazneliler|Gazne İmparatorluğu]]
* [[Safevîler|Safeviler Devleti]]
* [[Samaniler]]
* [[Kölemen]]

== Kaynakça ==
{{kaynakça|2}}

== Dış bağlantılar ==
* [http://www.iranchamber.com/history/ghaznavids/ghaznavids.php History of Iran: Ghaznavid Dynasty]{{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20101124185258/http://iranchamber.com/history/ghaznavids/ghaznavids.php |tarih=24 Kasım 2010 }}

{{başlangıç kutusu}}
{{sıra kutusu| önce = -| başlık= Gazne Sultanı | yıllar= 961 - 963 |sonra= [[Ebu İshak İbrahim]]}}
{{bitiş kutusu}}

{{Gazne Sultanları}}

[[Kategori:Gazne sultanları]]
[[Kategori:963 yılında ölenler]]
[[Kategori:Orta Çağ köleleri]]
[[Kategori:10. yüzyılda Türkler]]
[[Kategori:Tarihteki Türk liderler]]