Stoma

Stoma, açılıp kapanma özellikleri ile bitkideki terlemeyi ve gaz değişimini kontrol eden canlı yapılardır. Terimin tekili stoma, epidermislerinde karşılıklı olarak bulunur.

Stomalar, epidermisin farklılaşması ile oluşur. Anatomik olarak iç yüzeyindeki zar kalın, dış yüzeyindeki zar ise incedir. Bu incelik kalınlık, stomalara açılıp kapanma özelliği kazandırmıştır

Stoma hücrelerinin yapısında diğer epidermis hücrelerinden farklı olarak kloroplast bulunur. Su içi bitkilerinde stoma yoktur. Kara bitkilerinde stomalar, yaprağın alt yüzeyinde, nilüfer gibi bitkilerde yaprağın üst yüzeyinde bulunurlar. Bitkinin yaşadığı yerin kuraklık derecesi arttıkça stoma sayısı azalır.

Stomaların açılıp kapanması

Stomaların açılıp kapanması fiziksel prensiplere göre açıklanır. Açılıp kapanma,osmotik basınç ve turgor basıncı değişikliklerinden kaynaklanır. Stomaların açılması için su girişine, kapanması için de su çıkışına ihtiyacı vardır. Bu yüzden stomaların açılmasını sağlayan tepkimelerde su üretilir veya komşu hücrelerden su girişi yaşanır. Aynı şekilde kapanacağı zaman su harcanan tepkimeler gerçekleşir.

Şöyle ki;bitki fotosentez sonucu glikoz oluşturur. Bu durum, hücrenin osmotik basıncını yükseltir. Böylece komşu hücrelerden stomalara su geçişi olur. Stomanın turgor basıncı artar. Bunun sonucunda ince olan dış çeper şişer ve sonuçta stoma açılmış olur.

Bir başka açılma nedeni ise CO₂ yoğunluğu ile alakalıdır.CO₂ asidik özellik gösterir.Azalması ile ph yükselir.Bu durum nişastayı glikoza çeviren enzimlerin aktif hale geçmesine neden olur.Sonuçta üstte oluşan durumlar tekrarlanır.

'Belli bir seviyeye kadar' sıcaklık ve rüzgarın artışı stomanın açılmasına, terlemenin artmasına sebep olur. Ancak; sıcaklık ve rüzgarın aşırı artışı stomanın kapanmasına neden olur.

Havanın nemi fazla ise; terleme hızlanır, stomalar açılmaya yatkındır. Kuru, nemi az havalarda ise stoma sonuna kadar kapalıdır, terleme çok fazladır. Öyle ki; havanın çok nemli olduğu, neme doyduğu yerlerde stoma açılamaz, terleme mümkün olmaz. Bu durumlarda hidatotlar devreye girerek damlama (gutasyon) ile fazla suyu atarlar.

Stoma tipleri

Stoma tiplerinin farklı sınıflandırmaları mevcuttur. Yaygın olarak kullanılanlardan biri, Julien Joseph Vesque'in 1889'da tanıttığı, Metcalfe ve Chalk tarafından daha da geliştirilmiş  ve daha sonra diğer yazarlar tarafından tamamlanan sınıflandırmaya dayanmaktadır. İki bekçi hücresini çevreleyen komşu hücrelerin boyutuna, şekline ve düzenine dayanır.

İki çeneklileri ayırt etmede kullanılanlar:

• anomositik ( düzensiz hücreli anlamına gelir) stomalar, epidermis hücrelerinin geri kalanıyla aynı boyuta, şekle ve düzene sahip hücrelerle çevrili koruyucu hücrelere sahiptir. Bu tür stomalar, Apocynaceae , Boraginaceae , Chenopodiaceae ve Cucurbitaceae gibi yüzden fazla iki çenekli familyasında bulunabilir . Bazen sıradan tip olarak adlandırılır.
• parasitik ( paralel hücreli anlamına gelir) stomalar, bekçi hücreler arasındaki açıklığa paralel bir veya daha fazla komşu hücreye sahiptir. Bu komşu hücreler, bekçi hücrelerinin ötesine ulaşabilir veya ulaşamayabilir. Bu tür stomalar, Rubiaceae , Convolvulaceae ve Fabaceae gibi yüzden fazla iki çenekli familyasında bulunabilir. Bazen rubik tip denir.

Kaynakça

Kaynakça

Bu makalenin bir kısmı Wikipedia'nın aynı başlıklı İngilizce makalesinden (8 Eylül 2020) alınmadır. İngilizce makalenin gösterdiği kaynaklar aşağıdadır.

• Metcalfe, C.R.; Chalk, L. (1950). Anatomy of Dicotyledons. 1: Leaves, Stem, and Wood in relation to Taxonomy, with notes on economic Uses.
• van Cotthem, W.R.F. (1970). "A Classification of Stomatal Types". Botanical Journal of the Linnean Society. 63 (3): 235–246. doi:10.1111/j.1095-8339.1970.tb02321.x.