İçeriğe atla

Ehlers-Danlos sendromu

Vikipedi, özgür ansiklopedi
03.32, 24 Ocak 2021 tarihinde Khutuck Bot (mesaj | katkılar) tarafından oluşturulmuş 24715623 numaralı sürüm (Bot v3: Kaynak ve içerik düzenleme (hata bildir))
Sayfanın 11 Mart 2021 tarihinde onaylanmış olan kontrol edilmiş bir sürümü, bu revizyonu temel almıştır.

Ehlers-Danlos sendromu (EDS) bir grup kalıtsal bağ doku bozukluğudur[1][2]. Özellikle cildi, eklemleri ve kan damarlarını etkiler [3]. Ehlers-Danlos sendromunun 14 alt türü vardır[2][4]. Hipermobil EDS (hEDS) türü hariç diğer EDS türlerinin genleri bulunmuştur[2][5]. 2018 yılında bulunan türüne henüz isim verilmedi[4].

Bu sendrom 1898 ve 1908 yıllarında, Danimarkalı dermatolog Edvard Lauritz Ehlers ve Fransız doktor Henri-Alexandre Danlos'un bağ doku gevşekliğinin eklem hipermobilitisine ve cildin fazla uzayabilmesine yol açtığını iki farklı vaka çalışmasında bulmuşlardır[6]. Hipermobil Ehlers-Danlos sendromu, diğer alt türlerine göre en sık görülenidir[7]. Teşhis için tıbbi geçmiş değerlendirmesi ve klinik gözlem yapılması gerekir. hEDS için Beighton skoru kullanılarak eklem hipermobilitesi derecesi ölçülür. Genel olarak doktorların EDS hakkında bilgisi az olduğundan[8][9][10] nadir hastalıktan ziyade nadir teşhis konulan bir sendromdur[11].

1988 yılında Berlin sınıflandırmasına göre, 11 tür Ehlers Danlos vardı ve bunlar romen rakamları ile gösteriliyordu[12]. 1998 yılındaki Villafranche sınıflandırmasına göre, bu sendromun altı alt türü vardı[13]. 2017 yılında Ehlers-Danlos Society tarafından oluşturulan bir grup doktor, genetik bulgularla fizyolojik bulguları birleştirerek yeni bir sınıflandırma yarattı[14]. Bu 2017 uluslararası Ehlers-Danlos sendromu sınıflandırmasına göre eski isimler korunup, tüm tiplerin teşhis kriterlerini özellikle hipermobil EDS'nun katılaştırdılar[14]. Ehlers-Danlos sendromu sadece hatalı kollajen proteini sentezi değil, ADAMTS2, Tenascin XB gibi proteinlerde etkilenebiliyor[2]. En sık klasik Ehlers-Danlos, vasküler Ehlers-Danlos ve hipermobil Ehlers-Danlos görülüyor[15].

Alt türleri

EDS Alt Türü[2] Kısaltılmış Adı[2] Genetik Aktarım Şekli[2] Gen[2] Etkilenen Protein[2]
1 Klasik EDS (Classical EDS) cEDS Otozomal dominant COL5A1

Nadiren: COL1A1

Tip V Kollajen

Tip I Kollajen

2 Klasik benzeri EDS clEDS Otozomal resesif TNXB Tenascin XB
3 Kardiyak-Valvüler EDS (Cardiac-valvular EDS) cvEDS Otozomal resesif COL1A2 Tip I Kollajen
4 Vasküler EDS vEDS Otozomal dominant COL3A1

Nadiren: COL1A1

Tip III Kollajen

Tip I Kollajen

5 Hipermobil EDS hEDS Otozomal dominant Bilinmiyor Bilinmiyor
6 Arthrochalasia EDS aEDS Otozomal dominant COL1A1, COL1A2 Tip I Kollajen
7 Dermatosparaksis EDS (Dermatosparaxis EDS) dEDS Otozomal resesif ADAMTS2 ADAMTS-2
8 Kifoskolyozik EDS kEDS Otozomal resesif PLOD1

FKBP14

LH1

FKBP22

9 Kırılgan kornea sendromu (Brittle Cornea Syndrome) BCS Otozomal resesif ZNF469

PRDM5

ZNF469

PRDM5

10 Spondylodysplastic EDS spEDS Otozomal resesif B4GALT7

B3GALT6

SLC39A13

ß4GALT7

ß3GALT6

ZIP13

11 Musculocontractural EDS mcEDS Otozomal resesif CHST14

DSE

D4ST1

DSE

12 Miyopatik EDS (Myopathic EDS) mEDS Otozomal dominant ya da Otozomal resesif COL12A1 Tip XII Kollajen
13 Periodontal EDS pEDS Otozomal dominant C1R

C1S

C1r

C1s

Hipermobil EDS[16]

Eskiden tip III olarak bilinen hEDS'in en bilinen özelliği büyük ve küçük eklemlerde hipermobilite (normalin üstünde hareket aralığı)[17]. Bu, eklem subluksasyona (yarım/kısmi çıkma) ve çıkmalara sebep olur. Genellikle hEDS'i olanların kolay moraran, yumuşak, kadife gibi ciltleri vardır ve kronik kas ve/veya kemik ağrıları vardır[2]. Henüz bir genetik testi yoktur[2][5]. Teşhis konulabilmesi için 3 kategorinin hepsini sağlamak gerekiyor. Bunlardan ilki Beighton skorunda ergenlik öncesi çocuklarda 9 üzerinden 6 ve üzeri, ergenlikten 50 yaşına kadar kişiler için 5 ve üzeri ve yaşlılar için 4 ve üzeri alması gerekir. Eğer kişi, yaşına göre alması gereken puandan 1 eksiği varsa 5-soruluk ankette[18] en az iki sorunun cevabı evet olmalıdır.

  1. Hiç ellerini dizlerini kırmadan yere değdirebiliyor muydun (ya da şimdi değdirebiliyor musun)?
  2. Hiç baş parmağın koluna değebiliyor muydu (ya da şimdi değebiliyor mu)?
  3. Çocukken vücudunu değişik şekillere sokup arkadaşlarını eğlendiriyor muydun?
  4. Çocukken ya da ergenlik zamanında omzunuz ya da diziniz birden çok kere yerinden çıktı mı?
  5. Kendi eklemlerinizi "esnek" hissediyor musunuz?

İkinci kategori ise üç alt grubu var ve en az ikisini geçmek gerekiyor. Bunlardan ilki 12 sorunun en az beşine evet denmesi gerekiyor. Bu sorulardan bir kaç tanesi: tekrarlayan ya da çoklu fıtık, atropik yara, pelvik organ prolapsusu, mitral valve prolapsusu, aort kökü büyümesi (Z>+2), vb[2]. İkincisi, birinci derece aile bireyinde olması, üçüncüsü ise kas-iskelet sistemindeki sorunlarla ilgili sorulardan en az birine evet demek gerekiyor[2]. Son kategoride ise bu semtomları göztermesini sağlayacak başka bir hastalığın olmaması gerekiyor (mesela lupus, romatoid artrit, ya da EDS'nin diğer türleri, Marfan sendromu, vb)[2].

1998 yılındaki teşhiş kriterine göre fark vardır. 2 ana kriteri ya da 1 ana 2 yan kriteri geçmek yeterliydi[19]. Bu ana kriterlerin içinde cilt elastikiye artışı ve/veya kadife gibi yumuşak cilt ve genel eklem hipermobilitesi (Beighton skoru ile ölçülüyor). Yan kriter olarak, kronik ağrı, tekrarlayan eklem çıkmaları ve pozitif aile geçmişini içeriyor[19]. 2017 yılında Ehlers-Danlos Society tarafından değiştirilen teşhis kriteri ile artık hEDS teşhisi konamayan hastalara ise Hipermobilite Spektrum Bozuklugu (Hypermobility spectrum disorder/HSD) teşhisi konuyor[14].

Hipermobil Ehlers-Danlosu olan kişilerde hipermobilite dışında gastrointestinal, disotonomi, postural ortostatik taşikardi sendromu (POTS) gibi sorunlar görülebilir[14].

Klasik EDS

Eskiden tip I olarak bilinen cEDS'in (classical EDS) en belirgin özelliği cilt elastikiyesinde artış, atropik yara izi ve genel eklem hipermobilitesidir. Kolay morarma, yumuşak cilt, kırılgan cilt, fıtık, vb. bu alt türünde görülebilir. cEDS hastalarının %90'ında tip V kollajeni şifreleyen genlerinde (COL5A1, COL5A2) heterojen bir mutasyon vardır[17]. Nadirende COL1A1 genindeki mutasyon, tip I kollajeni etkileyebilir[2].

Vasküler EDS

Eskiden tip 4 olarak bilinen vEDS'in (vascular EDS) en belirgin özelliği ince, kırılgan ve kolay moraran bir cilt, erken yaşta atardamarda yırtılmadır. COL3A1 genindeki varyasyonlar tip III kollajeni etkiler, nadiren COL1A1 varyasyonları tip I kollajenini etkileyerek vEDS'ye sebeb olur.[2]

Belirtileri

  • Eklemlerde hipermobilite
  • Ciltte elastikiyet artışı

Ehlers-Danlos ile sık görülen hastalıklar

POTS (Postural ortostatik taşikardi sendromu) hEDS olan kişilerin üçte ikisinde görülür[20]. Mavi sklera kEDS, kırılgan kornea sendromunda, spEDS ve mcEDS daha çok görülmesi beklenir[14]. Mast hücre sorunları daha sık gözükür[21].

Tedavisi

Ehlers-Danlos sendromunun çözümü yoktur ancak semptomatik tedavi uygulanır. Kardiyovasküler sisteminin yakından takip edilmesi, fizik tedavi, ortopedik aletlerle (tekerlekli sandalye, korse, atel, vb.) hasta rahat ettirilir[22].

Kaynakça

  1. ^ https://www.turkiyeklinikleri.com/article/tr-iki-kardesde-bir-erkek-bir-kiz-gorulen-ehlers-danlos-sendromu-olgu-sunumu-51266.html
  2. ^ a b c d e f g h i j k l m n o p http://ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/28306229
  3. ^ "Arşivlenmiş kopya". 31 Mayıs 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ocak 2020. 
  4. ^ a b Blackburn, Patrick R.; Xu, Zhi; Tumelty, Kathleen E.; Zhao, Rose W.; Monis, William J.; Harris, Kimberly G.; Gass, Jennifer M.; Cousin, Margot A.; Boczek, Nicole J.; Mitkov, Mario V.; Cappel, Mark A. (Nisan 2018). "Bi-allelic Alterations in AEBP1 Lead to Defective Collagen Assembly and Connective Tissue Structure Resulting in a Variant of Ehlers-Danlos Syndrome". The American Journal of Human Genetics. 102 (4): 696-705. doi:10.1016/j.ajhg.2018.02.018. ISSN 0002-9297. PMC 5985336 $2. PMID 29606302. 
  5. ^ a b https://www.ehlers-danlos.com/eds-types/
  6. ^ https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/27245524
  7. ^ https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK1279/?report=classic
  8. ^ https://www.bmj.com/content/342/bmj.c7167
  9. ^ https://www.hindawi.com/journals/isrn/2012/751768/
  10. ^ Bregant, Tina; Klopcic Spevak, Milica (29 Ağustos 2018). "Ehlers–Danlos Syndrome: Not Just Joint Hypermobility". Case Reports in Medicine (İngilizce). doi:10.1155/2018/5053825. PMC 6136482 $2. PMID 30228818. Erişim tarihi: 22 Ocak 2021. 
  11. ^ https://www.researchgate.net/publication/318881641_Ehlers-Danlos-Tschernogobow_Syndrome_A_Frequent_Rarely_Diagnosed_Disease_whose_Patients_are_often_the_Victim_of_an_Abusive_Psychiatrization
  12. ^ Beighton, P.; Paepe, A. de; Danks, D.; Finidori, G.; Gedde‐Dahl, T.; Goodman, R.; Hall, J. G.; Hollister, D. W.; Horton, W.; McKusick, V. A.; Opitz, J. M. (1988). "International nosology of heritable disorders of connective tissue, Berlin, 1986". American Journal of Medical Genetics (İngilizce). 29 (3): 581-594. doi:10.1002/ajmg.1320290316. ISSN 1096-8628. 
  13. ^ Beighton, Peter; Paepe, Anne De; Steinmann, Beat; Tsipouras, Petros; Wenstrup, Richard J. (1998). "Ehlers-Danlos syndromes: Revised nosology, Villefranche, 1997". American Journal of Medical Genetics (İngilizce). 77 (1): 31-37. doi:10.1002/(SICI)1096-8628(19980428)77:13.0.CO;2-O. ISSN 1096-8628. 
  14. ^ a b c d e Malfait, Fransiska; Francomano, Clair; Byers, Peter; Belmont, John; Berglund, Britta; Black, James; Bloom, Lara; Bowen, Jessica M.; Brady, Angela F.; Burrows, Nigel P.; Castori, Marco (2017). "The 2017 international classification of the Ehlers–Danlos syndromes". American Journal of Medical Genetics Part C: Seminars in Medical Genetics (İngilizce). 175 (1): 8-26. doi:10.1002/ajmg.c.31552. ISSN 1552-4876. 
  15. ^ Chiarelli; Ritelli; Zoppi; Colombi (12 Ağustos 2019). "Cellular and Molecular Mechanisms in the Pathogenesis of Classical, Vascular, and Hypermobile Ehlers‒Danlos Syndromes". Genes (İngilizce). 10 (8): 609. doi:10.3390/genes10080609. ISSN 2073-4425. PMC 6723307 $2. PMID 31409039. 
  16. ^ https://www.ehlers-danlos.com/heds-diagnostic-checklist/
  17. ^ a b https://www.banutascifresko.com/yararli-bilgiler/agrilarinizin-nedeni-fazla-esnek-olmaniz-olabilir-mi/
  18. ^ https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/12723715
  19. ^ a b Beighton, Peter; Paepe, Anne De; Steinmann, Beat; Tsipouras, Petros; Wenstrup, Richard J. (1998). "Ehlers-Danlos syndromes: Revised nosology, Villefranche, 1997". American Journal of Medical Genetics (İngilizce). 77 (1): 31-37. doi:10.1002/(SICI)1096-8628(19980428)77:13.0.CO;2-O. ISSN 1096-8628. 
  20. ^ Miller, Amanda J.; Stiles, Lauren E.; Sheehan, Timothy; Bascom, Rebecca; Levy, Howard P.; Francomano, Clair A.; Arnold, Amy C. (Mart 2020). "Prevalence of hypermobile Ehlers-Danlos syndrome in postural orthostatic tachycardia syndrome". Autonomic Neuroscience (İngilizce). 224: 102637. doi:10.1016/j.autneu.2020.102637. PMC 7282488 $2. PMID 31954224. 
  21. ^ Seneviratne, Suranjith L.; Maitland, Anne; Afrin, Lawrence (2017). "Mast cell disorders in Ehlers–Danlos syndrome". American Journal of Medical Genetics Part C: Seminars in Medical Genetics (İngilizce). 175 (1): 226-236. doi:10.1002/ajmg.c.31555. ISSN 1552-4876. 
  22. ^ https://www.ehlers-danlos.org/what-is-eds/information-on-eds/physiotherapy-and-self-management/
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Ehlers-Danlos_sendromu&oldid=24715623" sayfasından alınmıştır