Buhûrîzâde Mustafa Itrî
| Buhûrîzâde Mustafa Itrî بخورى زاده مصطفى عطرى | |
|---|---|
 Itrî'nin 100 liralık banknotun arka yüzünde yer alan portresi | |
| Genel bilgiler | |
| Doğum | 1640 Konstantiniyye |
| Ölüm | 1711 |
| Tarzlar | Klasik Türk Musikisi |
| Meslekler | Bestekâr, şair, hattat |
| Çalgılar | Ud, kanun, ney, tanbur |
Buhûrîzâde Mustafa Itrî (Osmanlı Türkçesi: بخورى زاده مصطفى عطرى) (d. 1640, Konstantiniyye, Osmanlı İmparatorluğu - ö. 1712), Türk bestekâr, şair ve hattat. Kendi adıyla anılan binin üzerinde eser arasından günümüze sadece kırk tanesi gelebilmiş olsa da, Türk klasik müziğinin ustası olarak kabul edilmektedir.[1]
Hayatı
Doğum tarihi kesin olmasa da tahmini olarak 1640 yılında İstanbul Mevlanakapı civarındaki Yaylak semtinde doğdu. Asıl adı Mustafa olup lakabı olan Buhûrîzâde'yi babasının “koku ticareti” mesleğinden dolayı; mahlası olan Itrî'yi ise çiçekçilik ve meyvecilikle uğraştığı için almış olduğu söylenir. Ustaları arasında Hâfız Post, Nasrullah Vakıf Halhali, Kasımpaşalı Koca Osman Efendi, Derviş Ömer Efendi gibi, 17. yüzyıl bestecileri vardır. Çağının kaynakları Mevlevi olduğunu göstermektedir. Mevlevi mukabelesinde okunan bir Segah ayin bestelemiş olduğundan bu rivayetlerde haklılık payı olabileceği düşünülmektedir.
Hayatı boyunca birçok padişah ve devlet adamından himaye görmüş olup, bunlardan en önemlileri IV. Mehmet ve I. Selim Giray'dır. Devlet adamlarına yakınlığı nedeniyle bir dönem imparatorluğun Esirciler Kethüdalığını yapmış, sarayda da musiki dersleri vermiştir.
Itrî'nin Neva Kâr'ı Klâsik Türk Musikisi repertuvarının en yetkin eseri olarak kabul edilmektedir. Makamsal geçkiler, ezgilerin zengin ve orijinalliği bu eseri bir baş yapıt haline getirmiştir. Kâr'ın sözleri ünlü İranlı şair Hafız-ı Şîrâzî'ye aittir.Yine Segâh Yürük Semaisi olan "Tûti-i mûcize-gûyem ne desem lâf değil" çok bilinen ve seslendirilen bir eserdir. Eserin güftesi Nefî'nindir.
Itrî'nin küçük formda (şarkı, türkü, köçekçe vs.) hiçbir eseri günümüze kadar gelememiştir. Eserlerin tümü büyük formlardadır. Dini musikinin de çok önemli eserleri yine Itrî'ye aittir. Bunlar arasında Segah Bayram Tekbiri, Segah Salat-ı Ümmiye, Cuma Salatı, Dilkeş-haveran Gece Salası, Rast Mevlevi "Na't-ı Mevlana" bütün İslam Dünyasında meşhurdur.
Itrî'nin elde kalan dindışı eserlerinden yalnız dördü saz eseridir (üç peşrev, bir saz semaisi), öbürleri hep sözlü, yani güftelidir. Bunlardan Nefi'nin "Tut-i mucizeguyem ne desem laf değil" diye başlayan güftesi üzerine yaptığı segah yürük semai beste ile Şirazlı Hafız'ın Gülbün-i ıyş midemed saki güülizar kü?(Eğlence bahçesi yeşermekte, gül yanaklı saki nerede?) adlı güftesi üzerine neva makamında Kár'ı çok tanınmıştır.[2]
Mezarı Edirnekapı Şehitliği'nde bulunmaktadır.[2]
Eserleri
- Segâh Kurban Bayramı Tekbiri
- Segâh Salât-ı Ümmiye
- Dilkeşhâveran Gece Salâtı
- Mâye Cuma Salâtı
- Segâh Mevlevi Ayini
- Rast Darb-ı Türkî Naat ve Sofyan Tevşih
- Nühüft Durak; Nühüft İlahî
- Nühüft Tevşih; Nevâ Kâr
- 2 Pençgâh Beste
- Hisar Devr-i Kebir Beste ve Aksak Semai
- Mâhûr Ağır Aksak Semai
- Rehavî Berefşan Beste
- Buselik Hafif Beste ve Yürük Semai
- Segâh Ağır Semai
- Segâh Yürük Semai
- Bayatî Çember Beste
- Bestenigâr Darb-ı Fetih Beste
- Dügâh Hafif Beste
- Isfahan Zencir Beste ve Ağır Aksak Semai
- Nikriz Muhammes Beste
- Râhatu'l Ervah Zencir Beste
- Irak Aksak Semai
- Rast Aksak Semai
- Nühüft Aksak Semai
- Acemaşiran Yürük Semai
- Rehavî Peşrev
- Nühüft Peşrev ve Saz Semaisi
- Nevâ Kâr
Popüler Kültürde
1 Ocak 2009 tarihi itibariyle tedavüle giren 100 TL'nin arka yüzünde, "notalar, kudüm ve ud gibi enstrümanlar” ve “ney üfleyen Mevlevi derviş” figürü ile birlikte Itrî'nin portresi yer almaktadır.
Yahya Kemal Beyatlı “Itrî” adlı şiirinde, onun Türk mûsikisindeki yerini dile getirmiş, Rüştü Şardağ ve Yılmaz Öztuna ise hayatı hakkında iki kitap yazmıştır.
UNESCO Türkiye Millî Komisyonu, 25 Ekim - 10 Kasım 2011 tarihlerinde gerçekleşen 36. genel konferansında[3] 2012 yılını şair Nâbi ve bestekâr Itrî anma yılı ilan edilmiş ve bu kapsamda Ankara'da 2 Mart 2012 tarihinde UNESCO Türkiye Millî Komisyonu ve Yunus Emre Enstitüsü tarafından anma yılı açılış etkinliği düzenlenmiştir.[4][5] Aynı yıl Itrî'nin hayatı veya geçimini ne şekilde sağladığına dair Recep Uslu, Nilgün Doğrusöz ve Ali Tan tarafından 2012 yılında detaylı bir araştırma yapılarak "Itrî İzleri" adında bir kitap yayınlanmıştır.
Ayrıca Mustâbey adı verilen armut çeşidinin de kendisi tarafından yetiştirildiği kabul edilmektedir.[2]
Kaynakça
- ^ Hürriyet Daily News (28 Şubat 2012). "UNESCO celebrates 300th anniversary of Mustafa Itri". 28 Şubat 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Şubat 2012.
- ^ a b c "Itrî Yılı". haberturk.com. 4 Temmuz 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Mayıs 2012..(Türkçe)
- ^ "UNESCO 36. Genel Konferansı" (PDF). unesco.org.tr. 13 Haziran 2013 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Mayıs 2012..(Türkçe)
- ^ "Anma Yılı Açılış Etkinliği" (PDF). unesco.org.tr. 13 Haziran 2013 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Mayıs 2012..(Türkçe)
- ^ "2012-2013 UNESCO Yıldönümleri". unesco.org.tr. 29 Ekim 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Mayıs 2012..(Türkçe)