Çerkes İskender Paşa

İskender Paşa ya da Çerkes İskender Paşa (ö. 1571); Van, Erzurum, Diyarbakır ve Mısır beylerleyliği görevlerinde bulunmuş Osmanlı devlet adamı.

Hayatı

Kabartay kökenlidir. Çerkes, Gazi ve Sarı lakaplarıyla da tanınmaktadır. Bosnalı Hüsrev Paşa’nın hizmetine giren İskender, önce kapıcıbaşı ardından da çavuşbaşı olmuştur. Hüsrev Paşa’nın Karaman Beylerbeyi olması üzerine onunla birlikte Karaman’a gitmiştir. Hüsrev Paşa 1514 yılında Diyarbakır’a geldiği sırada İskender de onunla birlikte buraya gelmiş, Yavuz Selim’in Mısır seferi sırasında da Hüsrev Paşa ile birlikte sefere katılmıştır. 1528’de Hüsrev Paşa’nın, Bıyıklı Mehmet Paşa’nın yerine Diyarbakır Beylerbeyliğine atanması üzerine ikinci kez Diyarbakır’a gelmiştir. Hüsrev Paşa’nın Rumeli Beylerbeyliğine atanması üzerine de onunla birlikte Rumeli’ye gitmiştir. 1541 yılında Budin Kalesi’nin doğrudan Osmanlı idaresi altına alındığı Macaristan seferine katıldı. Bir süre sonra da sancakbeyliğine yükseltilmiştir. 1546 yılında ise Diyarbakır, Şam ve Halep defterdarlıklarının toplandığı Arap ve Acem defterdarlığı görevine yükseltilmiştir. Bir yıl sonra ise kendisini Anadolu defterdarı olarak görüyoruz. Kanuni Sultan Süleyman’ın 1548 yılındaki ikinci İran seferine katılan ve Tebriz’in alınmasında büyük hizmetleri olan İskender Paşa, aynı yıl oluşturulan Van Beylerbeyiliğine ilk beylerbeyi tayin edilmiştir (15 Ağustos 1548)

1548 yılı kışında yaptığı ani bir baskınla Hoy kalesini Osmanlı topraklarına katan İskender Paşa, 1549 yılında da Revan üzerine akın düzenleyerek Revan çarşısına girmiş ve burasını harap etmiştir. 1551 yılına kadar Van Beylerbeyi olarak görev yapan İskender Paşa, bu tarihte Erzurum Beylerbeyiliğine tayin edildi. 13 Haziran 1551’de Gürcülerden Ardanuç kalesini aldıktan sonra Ardahan, Göle, Hanak ve Şavşat civarlarını da Osmanlı hâkimiyetine katmıştır. Narman kalesi de İskender Paşa’nın gayretleri sonucunda Osmanlı hakimiyetine alınmıştır. Kanûnî’nin Nahcıvan Seferi sırasında Arpaçay civarında Safevî ordusunu bozguna uğrattı. Diyarbakır beylerbeyi iken Gürcü ve Safevilerle başarılı mücadelelerde bulunmuştur. Ancak 1552 yılında Erzurum'a hareket eden Safevi kuvvetleri karşısında ağır bir yenilgi aldı.

Son yenilgisine rağmen Safevi ilerleyişini durdurabilen İskender Paşa, Diyarbakır valisi olmuştur. Kanuni’nin 1553 de Diyarbakır’a geldiğinde beylerbeyi olan İskender Paşa, Bağdat valiliğine getirildiği 1566 yılına kadar bu görevde kaldı. 1566 yılında Basra'da çıkan isyanı bastırarak burada Osmanlı hakimiyetini sağlamlaştırdı. Mısır Beylerbeyi Koca Sinan Paşa 1567 yılında Yemen Seferine görevlendirilince İskender Paşa da 1568 yılı Kasım ayında Mısır Beylerbeyiliğine görevine getirildi. Sinan Paşa’nın 1571 yılı Haziran’ında yeniden Mısır valiliğine getirilmesi üzerine İstanbul’a dönmek zorunda kaldı. İstanbul’a dönüşünden sonra fazla yaşamayan İskender Paşa aynı yıl içerisinde hayatını kaybetti.

Eserleri

1554'de Diyarbakır'daki İskender Paşa Camii'sini inşa ettirdi. İskender Paşa tarafından inşa ettirilen cami, ismini taşıyan mahalde bulunmaktadır.Van İskender Paşa Medresesi ve Mescidi İskender Paşa’nın Van Beylerbeyiliği görevinde bulunduğu sırada inşa ettirmiş olmakla birlikte bu medrese günümüze ulaşamamıştır. Artvin’in Ardanuç Kalesi’nde 16. yüzyılda yapılmış olan külliyede İskender Paşa tarafından yapılmıştır. 1553 yılında buradaki mevcut cami onarılarak ibadete açılmış ve buraya çeşitli gelirler vakfedilmiştir.